ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΩΝ ΓΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΩΔΗ ΟΓΚΟΥ ΚΑΤΑ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟ

Transcript

1 ΤΕΙ ΑΜΘ Καζακλής Άγγελος, Καζάνα Βασιλική, Ράπτης Δημήτριος, Σταματίου Χρήστος, Κουτσώνα Παρασκευή ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΩΝ ΓΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΞΥΛΩΔΗ ΟΓΚΟΥ ΚΑΤΑ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟ ΕΡΓΟ Βελτίωση της δειγματοληπτικής διαδικασίας για την εκτίμηση του ξυλώδη όγκου στο πλαίσιο σχεδιασμού πολιτικής αναθεώρησης των προδιαγραφών των δασικών διαχειριστικών σχεδίων Επιστημονικός συντονισμός: Βασιλική Καζάνα, Καθηγήτρια ΤΕΙ ΔΡΑΜΑ 2016

2 Έργο Βελτίωση της δειγματοληπτικής διαδικασίας για την εκτίμηση του ξυλώδη όγκου στο πλαίσιο σχεδιασμού πολιτικής αναθεώρησης των προδιαγραφών των δασικών διαχειριστικών σχεδίων Χρηματοδότηση Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης, Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειες με πόρους από το Πράσινο Ταμείο Τεχνική έκθεση της Δράσης Β2 Οργάνωση των δασικών δειγματοληψιών για εκτίμηση του ξυλώδη όγκου κατά χώρο και χρόνο Συγγραφική ομάδα Καζάνα Βασιλική, Καζακλής Άγγελος, Ράπτης Δημήτριος, Σταματίου Χρήστος, Κουτσώνα Παρασκευή Αναφορά Καζάνα, Β., Καζακλής, Ά., Ράπτης Δ., Σταματίου Χ., Κουτσώνα Π., (2016). Οργάνωση των δασικών δειγματοληψιών για εκτίμηση του ξυλώδη όγκου κατά χώρο και χρόνο. ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Δράμα, 110σελ.

3 Πίνακας Περιεχομένων 1.Εισαγωγή Σύντομη περιγραφή εξέλιξης της Οικολογίας του Τοπίου (Landscape Ecology) Αξιολόγηση αποτελεσμάτων προηγούμενων προσπαθειών προς αυτή την κατεύθυνση στον Ελληνικό χώρο Κλίμακες χώρου (τοπίου) Γενικοί τύποι και περιγραφικά πρότυπα τοπίου (conceptual models) στην Ελλάδα: ορισμοί μέχρι του επιπέδου του ''τύπου τοπίου'' Νέες προτεινόμενες χωρικές μονάδες για αειφορική δασική διαχείριση, σε επίπεδο λεπτομερέστερο της συστάδας Γενικά Παραδείγματα Πειραματικά αποτελέσματα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙOΓΡΑΦΙΑ

4 Ευρετήριο Σχημάτων Σχήμα 1. Χάρτης προσανατολισμού της περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σχήμα 2. Ψηφιακό μοντέλο εδάφους (DEM) της περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σχήμα 3. Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σχήμα 4. Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σχήμα 5. Χάρτης δασοπονικών ειδών περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σχήμα 6. Χάρτης υποπεριοχών της περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σχήμα 7. Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Νευροκοπίου 59 Σχήμα 8. Κατανομή των περιοχών δειγματοληψίας στην περιοχή μελέτης Νευροκοπίου.. 60 Σχήμα 9 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 10 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 11 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 12 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 13 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 14 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 15 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 16 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Οχυρού Σχήμα 17 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Οχυρού Σχήμα 18 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σχήμα 19 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού.. 71 Σχήμα 20 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 21 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 22 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 23 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 24 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 25 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 26 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Κ.Βροντού Σχήμα 27 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 28 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σχήμα 29 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου. 81 Σχήμα 30 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σχήμα 31 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σχήμα 32 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου... 84

5 Σχήμα 33 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σχήμα 34 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σχήμα 35 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σχήμα 36 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Περιθωρίου Σχήμα 37 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Περιθωρίου Σχήμα 38 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου.. 90 Σχήμα 39 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου.. 91 Σχήμα 40 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 41 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 42 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 43 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 44 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 45 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 46 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 47 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Βαθύτοπου Σχήμα 48 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου. 100

6 Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 5.1. Το προτεινόμενο σχήμα χωρικής οργάνωσης για τον σχεδιασμό της δειγματοληψίας ξυλαποθέματος και την αναφορά και ολοκλήρωση της λεπτομέρειας των αποτελεσμάτων της δειγματοληψίας... 26

7 1.Εισαγωγή Στην παρούσα τεχνική έκθεση αναλύεται κυρίως το επιστημονικό υπόβαθρο της κατά χώρο οργάνωσης της δειγματοληπτικής προσπάθειας, καθώς η χρονική διάσταση δεν αποτελεί πηγή ιδιαίτερων περιορισμών, εκτός από περιπτώσεις οχλήσεων (π.χ εποχή φωλεοποίησης απειλούμενων ειδών πτηνών) ή προστασίας (π.χ. ασφάλεια μετακινήσεων λόγω καιρικών συνθηκών, αυξημένων κινδύνων πυρκαγιάς κ.λ.π.). Τα πρακτικά θέματα της κατά χώρο και χρόνο οργάνωσης της δειγματοληψίας για την εκτίμηση του ξυλαποθέματος συζητούνται με λεπτομέρεια στην τεχνική έκθεση της δράσης Β3 του έργου. Εξελίξεις σε σύγχρονα επιστημονικά πεδία όπως η Οικολογία του Τοπίου (απόδοση του αγγλικού όρου Landscape Ecology), δημιουργούν ευκαιρίες συμβολής σε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στην δασική δειγματοληψία για εκτίμηση ξυλαποθέματος, που είναι η προσέγγιση και χρήση χωρικής (χαρτογραφημένης), πληροφορίας για την οργάνωση της στρωμάτωσης της δειγματοληψίας στο δάσος. Το στάδιο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, ανεξάρτητα απο την βασική μέθοδο της δειγματοληψίας (τυχαία, συστηματική) και επηρεάζει και το κόστος καθώς και τα αποτελέσματα (αξιοπιστία) της δειγματοληψίας. Επιπρόσθετα, μέσω της εξέλιξης εργαλείων και μεθόδων στους τομείς των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ) και της Τηλεσκόπισης, ενισχύεται η ευχρηστία και η αποτελεσματικότητα της χρήσης μεθόδων της Οικολογίας του Τοπίου στην προσέγγιση του προβλήματος της κατα χώρο οργάνωσης της δειγματοληψίας για το ξυλαπόθεμα. Έτσι για να γίνουν καλύτερα κατανοητά τα αποτελέσματα του παρόντος ερευντητικού έργου, τόσο απο τις εργασίες πεδίου όσο και απο την βιβλιογραφική ανάλυση, κρίνεται σκόπιμο να παρουσιαστεί εδώ το επιστημονικό υπόβαθρο, η ιστορία, οι βασικές αρχές της Οικολογίας του Τοπίου και ο τρόπος που αυτά εφαρμόστηκαν για την οργάνωση των εργασιών πεδίου, της εργαστηριακής ανάλυσης αλλά και των αποτελεσμάτων. Η παρούσα τεχνική έκθεση έχει οργανωθεί ως εξής. Στην Ενότητα 2 γίνεται μία σύντομη περιγραφή εξέλιξης της επιστήμης της Οικολογίας του Τοπίου (Landscape Ecology). Στην Ενότητα 3 παρουσιάζεται η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων από Σελίδα 1

8 προηγούμενες προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση στον Ελλαδικό χώρο. Στην Ενότητα 3 ορίζονται οι κλίμακες χώρου (τοπίου), ενώ οι γενικοί τύποι και τα περιγραφικά πρότυπα τοπίου (conceptual models) στην Ελλάδα, καθώς και οι ορισμοί μέχρι του επιπέδου του ''τύπου τοπίου'' περιλαμβάνονται στην Ενότητα 4. Τέλος, στην Ενότητα 5 παρουσιάζονται οι νέες προτεινόμενες χωρικές μονάδες για αειφορική δασική διαχείριση, σε επίπεδο λεπτομερέστερο της συστάδας. Σελίδα 2

9 2. Σύντομη περιγραφή εξέλιξης της Οικολογίας του Τοπίου (Landscape Ecology) Είναι γενικά παραδεκτό ότι η Οικολογία του Τοπίου ξεκίνησε ως ξεχωριστός επιστημονικός κλάδος λίγο πριν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα θεωρείται απο πολλούς σαν μία υπερ-επιστήμη που συνδυάζει φυσικές (κυρίως Οικολογία, Βιολογία) κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες. Έχει αλματώδη ανάπτυξη και έβαλε τις βασικές αρχές από Ευρωπαίους κυρίως επιστήμονες, τουλάχιστον από θεωρητική άποψη. Απο μία άλλη πρακτική όμως άποψη ξεκίνησε απο την ανάγκη να προσδιοριστούν περιοχές κατάλληλες για την επέκταση των υποδομών (εργοστάσια, στρατόπεδα, κ.λ.π.) που προβλεπόταν ως απαραίτητες για τον επερχόμενο Β' Παγκόσμιο πόλεμο στις Η.Π.Α. Παρουσίασε αλματώδη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, ξεκινώντας από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, ενώ ήδη αναγνωρίζονται από κάποιους μέχρι και έξι γενικές κατευθύνσεις του κλάδου. Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται μόνον κάποιες βασικές έννοιες και εξελίξεις στον κλάδο αυτό, που έχουν άμεση σχέση με την κατανόηση της μεθοδολογίας και των αποτελεσμάτων του έργου. Στο ερώτημα τί είναι η Οικολογία του Τοπίου, μπορούμε πολύ απλά να απαντήσουμε ότι είναι η μελέτη του αντικειμένου της Οικολογίας δυναμικά στο χώρο, περιλαμβάνοντας όμως τον άνθρωπο και τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων του (κοινωνικές, οικονομικές παράμετροι και επιπτώσεις στο περιβάλλον). Σημαντικά στοιχεία αυτής της μελέτης είναι τα αναγνωρίσημα πρότυπα της οργάνωσης της πληροφορίας στον χώρο, αναφερόμενα σε χωρικές κλίμακες και περιλαμβάνοντας την μελέτη της δυναμικής συμπεριφοράς των διεργασιών που συμβαίνουν στα διάφορα επίπεδα του χώρου. Ο παραπάνω γενικός ορισμός βασίζεται στην εμπειρία μελών της ερευνητικής ομάδας του έργου που ασχολείται και παρακολουθεί το αντικείμενο από την αρχή της δεκαετίας του 1980, και είναι αρκετά περιεκτικός. Συμπληρωματικά είναι χρήσιμο να αναφέρουμε τον ορισμό της παλαιότερης και ίσως σημαντικότερης επιστημονικής ομάδας που ασχολείται, και ανέδειξε το αντικείμενο, την διεθνή Ένωση για την Οικολογία του Τοπίου (Ιnternational Association for Landscape Ecology -IALE). Σελίδα 3

10 H IALE λοιπόν, με έτος ίδρυσης το 1982 απο ομάδα Ευρωπαίων κυρίως επιστημόνων, ορίζει την Οικολογία του Τοπίου ως εξής: «Η Οικολογία του Τοπίου είναι η μελέτη της χωρικής μεταβλητότητας των τοπίων σε μία ποικιλία κλίμακας. Περιλαμβάνει τις βιοφυσικές και κοινωνικές αιτίες και επιπτώσεις της πολυμορφίας των τοπίων. Πάνω απο όλα, είναι πλατιά διεπιστημονική. Ο ιδεολογικός και θεωρητικός πυρήνας της Οικολογίας του Τοπίου συνδέει τις φυσικές επιστήμες με τα σχετιζόμενα ανθρωπιστικά πεδία. Η οικολογία του Τοπίου μπορεί να σκιαγραφηθεί απο αρκετά απο τα κύρια θέματα της: - τη χωρική διάταξη (pattern) ή αλλιώς δομή των τοπίων, περιλαμβάνοντας από την άγρια φύση μέχρι πόλεις, -τη σχέση μεταξύ διάταξης και διαδικασίας (process) στα τοπία, -τη σχέση της ανθρώπινης δραστηριότητας με την διάταξη του τοπίου, τις διαδικασίες στα τοπία και την αλλαγή στα τοπία -την επίδραση της κλίμακας και των αρνητικών επεμβάσεων (disturbances) στο τοπίο» (IALE 2016). Ο παραπάνω ορισμός απο την πλέον σχετική με το αντικείμενο επαγγελματική, επιστημονική διεθνή οργάνωση καλύπτει ικανοποιητικά κατά την άποψή μας και την έννοια και το εύρος της επιστήμης της Οικολογίας του Τοπίου. Αναφέρουμε εδώ ειδικά ότι απο το 2007 μέσα στα πλαίσια της IALE λειτουργεί ειδική ομάδα εργασίας με επίκεντρο τα δάση, σε συνεργασία και με αντίστοιχη ομάδα του IUFRO (Working Group on Forest Landscape Ecology), (IUFRO ). Ο Γερμανός γεωγράφος C.Troll αναφέρεται ως πατέρας της Οικολογίας του Τοπίου κυρίως απο ευρωπαϊκές πηγές (Troll 1935). Απο αμερικάνικες πηγές όμως αναφέρεται ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Cornell των Η.Π.Α. Beltcher, πολιτικός μηχανικός ο οποίος εργάσθηκε στο πεδίο του εντοπισμού κατάλληλων θέσεων στον χώρο, για ανάπτυξη υποδομών απαραίτητων για τις ανάγκες του Β' Παγκοσμίου πολέμου της Αμερικανικής κυβέρνησης, πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου (Way 1978). Η δραστηριότητα του αυτή ήταν πολύ σημαντική γιατί οδήγησε στον σχηματισμό των προγραμμάτων CAP (Capability Analysis Programs, Προγράμματα Ανάλυσης Δυνατοτήτων), στις περισσότερες Πολιτειακές κυβερνήσεις των Η.Π.Α. Όταν τα προγράμματα CAP μεταφέρθηκαν στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Η/Υ) γεννήθηκε Σελίδα 4

11 ο κλάδος των Information Systems -GΙS). Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ) (Geographic Απο την Ευρωπαϊκή πλευρά οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν και στην συμμετοχή του ανθρώπου και των δραστηριοτήτων του, με περισσότερο ίσως θεωρητική χροιά, που αναφερόταν σε έννοιες της θεωρίας της πληροφορίας (information content). Αυτή η τάση επηρεάζει ακόμα ένα μεγάλο μέρος της σύχρονης Οικολογίας του Τοπίου που εστιάζεται σε θέματα ετερογένειας της οργάνωσης των τοπίων στον χώρο. Σημειακά συγγράμματα που καθόρισαν το πεδίο και την έννοια της Οικολογίας του τοπίου αναφέρονται κυρίως δύο των Naveh και Lieberman (1984) και Forman και Gordon (1986). Παρόλο που δεν ασχολείται αυστηρά με την Οικολογία του Τοπίου, το κλασικό σύγγραμμα του καθηγητή Douglas S. Way (1978) της Μεταπτυχιακής Σχολής Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Harvard (Graduate School of Design, Harvard University), θεωρείται εξίσου σημαντικό, καθώς περιέχει λεπτομέρειες, εύχρηστους και ολοκληρωμένους προσδιορισμούς των τοπίων στην επιφάνεια της γης, με οργανωμένη κατηγοριοποίηση και οδηγίες ανίχνευσης και χαρτογράφησης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό και χρήσιμο ιδίως για τις φυσικές επιστήμες και ιδιαίτερα όσες ασχολούνται με έργα στο περιβάλλον. Εκτός απο τις Η.Π.Α., την Ολλανδία και τη Γερμανία όπου αναπτύχθηκε αρχικά η Οικολογία του Τοπίου ως επιστημονικό πεδίο, πρέπει να αναφερθούν ιδαίτερα δύο χώρες της Κοινοπολιτείας όπου υπήρξε εφαρμογή σε επιχειρησιακό επίπεδο, ο Καναδάς και η Αυστραλία. Στον Καναδά από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 δημιουργήθηκαν χάρτες τοπίων σε πολύ όμως ευρύ επίπεδο/ κλίμακα, (επίπεδο περιφέρειας). Στην Αυσταλία ξεκίνησε από διεθνές συνέδριο (Darwin 1965), η προσπάθεια ιεράρχησης των τύπων τοπίου με βάση κριτήρια και κανόνες, σε τέσσερα κατά βάση επίπεδα κλίμακας. Η αρχή αυτή αποτέλεσε και την βάση του συστήματος ανάλυσης τοπίων που χρησιμοποίησε σε όλα τα διεθνή ερευνητικά και πιλοτικά προγράμματα που υλοποίησε η ομάδα έργου τα τελευταία περίπου 25 χρόνια, και αποτελεί την βάση της χωρικής ανάλυσης και στο παρόν έργο. Το συγκεκριμένο θέμα είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην Οικολογία του Τοπίου τα τελευταία χρόνια, και αποτελεί ένα απο τα κύρια κριτήρια για τη διάκριση από Σελίδα 5

12 κάποιους σήμερα, μέχρι και έξι διαφορετικών κύριων κατευθύνσεων της επιστήμης, ανάλογα με τον ορισμό και έννοιας του τοπίου, όπου σημαντικό ρόλο έχει η έννοια της κλίμακας και του περιεχομένου. (Kirchoff et al. 2012). Η κατάσταση αυτή οφείλεται στο σχετικά μικρό διάστημα όπου αναπτύσσονται οι πρακτικές λύσεις που θα επιτρέψουν την ενσωμάτωση των αρχών της επιστήμης της Οικολογίας του Τοπίου (στην ουσία ορισμού των τοπίων), και της ετερογένειας της κατανομής τους στον χώρο (στην ουσία μία κατηγορία πληροφορίας που μπορεί να έχει ή να μην έχει ουσιαστική πρακτική εφαρμογή πέρα απο τα πλαίσια της παροχής αυτής της πληροφορίας). Σχετικά προβλήματα αντιμετώπισε η ομάδα έργου στις προσπάθειες που έκανε στο επιστημονικό αυτό πεδίο, ιδιαίτερα μέσω διεθνών έργων. Υιοθετώντας όμως πρακτικά εργαλεία στη βάση της προηγούμενης εμπειρίας αποφεύχθηκαν αυτοί οι σκόπελοι, αν και στα πλαίσια του έργου INFORM χαρτογραφήθηκαν στοιχεία «συνδεσιμότητας» (connectivity) για όλη στην Ελλάδα, γεγονός που αξιολογήθηκε θετικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εξαιτίας της σχετικά νεαρής εξέλιξης του πεδίου της Οικολογίας του Τοπίου είναι σημαντικό να αναφερθούν και κάποιες άλλες έννοιες για τις οποίες είναι ακόμη σε εξέλιξη διαφωνίες ως προς τον ορισμό τους. Η έννοια ''τοπίο'' (landscape), ορίστηκε και χρησιμοποιήθηκε τα τελευταία 25 έτη από την ομάδα έργου ως μία υπαρκτή φυσική οντότητα, που μπορεί να αναγνωριστεί με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και ανήκει σε μια αυστηρή ιεραρχία εννοιολογικά. Τα κριτήρια αυτά είναι διαφορετικά ή διαφορετικής ''λεπτομέρειας μέτρησης'' ανάλογα με την κλίμακα στην οποία χρησιμοποιούνται. Ο ορισμός αυτός επιτρέπει τον καθορισμό των τοπίων, την περιγραφή τους, τον αναγνώρισή τους στον χώρο και κατ'επέκταση την χαρτογράφηση τους. Είναι πρακτικός και δεν αντίκεται σε άλλους πιο θεωρητικούς ορισμούς, όπως π.χ στον ορισμό των Sanderson και Harris ( 2000), που ορίζουν ως τοπίο μια περιoχή που αποτελείται απο δύο ή περισσότερα οικοσυστήματα. Αυτός ο ορισμός αν και δεν είναι λάθος είναι πολύ γενικός και δεν έχει πρακτικά οφέλη. Οι ορισμοί των τοπίων που έχει αναπτύξει η ομάδα έργου για την Ελλάδα και την Μεσόγειο ακολουθούν σε επόμενο ενότητα. Σελίδα 6

13 Με την έννοια της κλίμακας τοπίου (landscape scale) δεν εννοείται η χαρτογραφική κλίμακα, αλλά η θέση του συγκεκριμένου τύπου τοπίου σε μία ιεραρχία τύπων τοπίου, όπου ανήκει εξ' ορισμού. Κατά βάση η ομάδα έργου χρησιμοποιεί τέσσερις κλίμακες τοπίου με βάση την εμπειρία της, αλλά και την διεθνή πρακτική εμπειρία. Ιδιαίτερα επισημαίνεται η έννοια ''λεπτομέρεια'' αναφορικά με τον ορισμό και τα χαρακτηριστικά των τοπίων. Η λεπτομέρεια μίας πληροφορίας που αναφέρεται σαν η μετρήσιμη/εκτιμήσιμη ιδιότητα ενός τοπίου αφορά στον βαθμό ολοκλήρωσης/ συνγκέντρωσης αυτής της πληροφορίας, π.χ μπορεί να αφορά στον πληθυσμό των μικρών πτηνών στα δέντρα ενός δασικού τοπίου, ή ειδικότερα στα είδη που ζουν στον κορμό και κάτω απο την κομοστέγη ή μόνο σε ένα συγκεκριμένο είδος. Χωρικές παράμετροι των τοπίων είναι όλες οι παράμετροι που μετρούνται ή εκτιμούνται απο χαρτογραφημένη πληροφορία, και αφορούν είτε στοιχεία του τοπίου, (π.χ ανοίγματα, οικοτόνοι), ή το σύνολο του τοπίου. Συχνά αναφέρονται στην βιβλιογραφία ως landscape metrics, αν και ο ορισμός αυτός είναι περιοριστικός. Πολύγωνο τοπίου ή μονάδα τοπίου, αποτελεί η χαρτογραφημένη μονάδα ενός πολυγώνου που εκπροσωπεί ένα συγκεκριμένο τύπο τοπίου σε μία συγκεκριμένη περιοχή και χρονική στιγμή. Σελίδα 7

14 3. Αξιολόγηση αποτελεσμάτων προηγούμενων προσπαθειών προς αυτή την κατεύθυνση στον Ελληνικό χώρο Το πολυτιμότερo απο πρακτική άποψη συστατικό της επιστήμης της Οικολογίας του Τοπίου αποτελεί η ενσωμάτωση σημαντικών χωρικών παραμέτρων, αυτών που διεθνώς χαρακτηρίζονται ως landscape metrics σε εργαλεία διαχείρισης φυσικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών πόρων. Από αυτή την θεώρηση οι προσπάθειες που έχουν γίνει διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα μέσα στα πλαίσια της Επιστήμης της Οικολογίας, αποτελούν στην ουσία και κομμάτι της ιστορίας της οικολογίας του τοπίου. Φαίνεται ωστόσο, ότι καθώς η επιστήμη της Οικολογίας του Τοπίου προσπαθεί να αυτοπροσδιοριστεί τις τελευταίες δεκαετίες γίνονται κάποιες υπερβολές, όπως η άποψη ότι αποτελεί μια υπερεπιστήμη. Σε αυτό συμβάλλει και το γεγονός ότι ο πατέρας της επιστήμης της οικολογίας (Odum) προέρχεται απο την άλλη μεριά του Ατλαντικού ενώ ο πατέρας της οικολογίας του τοπίου απο την Ευρώπη. Η άποψη της ερευνητικής ομάδας του έργου είναι ότι η Οικολογία του Τοπίου είναι ουσιαστικά μέρος της επιστήμης της Οικολογίας, όπως σημαίνει και ο τίτλος της επιστήμης, που αποτελεί προσδιορισμό εξειδίκευσης στον όρο ''Οικολογία''. Επιπρόσθετα, εξίσου σημαντική, αν όχι περισσότερο, απο καθαρά πρακτική θεώρηση είναι η συμβολή του Belcher απο το πανεπιστήμιο Cornell που πρώτος συνέδεσε πρακτικά την ανάλυση του χώρου (τοπίου), με ανθρώπινες δραστηριότητες. Έτσι κάθε προσπάθεια που έχει γίνει στον χώρο της Οικολογίας στην Ελλάδα ιστορικά, θα πρέπει να αξιολογηθεί πριν προχωρήσει κάποιος σε νέες προτάσεις. Δεν είναι ίσως υπερβολή να θεωρήσει κανείς ότι η ιστορία του γεωτεχνικού κλάδου στην Ελλάδα είναι ουσιαστικά και η ιστορία της Οικολογίας του Τοπίου στην χώρα μας. Όμως, πέρα απο αυτή την γενική θεώρηση υπήρξαν και συγκεκριμένες παρεμβάσεις τις τελευταίες δεκαετίες που είναι σημαντικές απο την άποψη ότι προσδιορίζουν την σημασία του σκοπού κάθε δειγματοληπτικής προσπάθειας στα δασικά οικοσυστήματα, βάζοντας έτσι ουσιαστικά το πλαίσιο και τα κριτήρια με τα οποία κάθε τέτοια δειγματοληπτική προσπάθεια θα κριθεί επιτυχής ή όχι. Σελίδα 8

15 Το θέμα αυτό, δηλαδή πόσο μία εφαρμογή της στατιστικής εξυπηρετεί ικανοποιητικά τους ευρύτερους στόχους πολιτικής για τους οποίους γίνεται, είναι πολύ επίκαιρο στην χώρα μας αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αρκεί να επισημανθεί ο παγκόσμιος σκεπτικισμός που υπάρχει σήμερα απέναντι στον εμβολιασμό για προστασία απο αρρώστιες του παγκόσμιου πληθυσμού που προέρχεται απο αναμφισβήτητη ηθική εκμετάλλευση της στατιστικής απο συγκεριμένο επιστήμονα, ο οποίος αν και έφτασε στα ανώτατα διοικητικά αξιώματα φημισμένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, τελικά είχε μία μετεωρική πτώση. Όμως το αξιοσήμαντο είναι η ζημία που έχει επέλθει στην αντίληψη του μέσου ανθρώπου, γεγονός που παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες στην προσπάθεια να αντιστραφεί. Περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού έχει πολύ επιφυλακτική στάση απέναντι στον εμβολιασμό. Η ερευνητική ομάδα του έργου είναι ιδιαίτερα προσεκτική και ευαισθητοποιημένη από αυτή την άποψη, και αν και το παραπάνω παράδειγμα είναι ίσως ακραίο, πέρα από κάθε τεχνικό θέμα στις προτάσεις και τα συμπεράσματα της προτάσει την επίτευξη του σκοπού της δειγματοληπτικής προσπάθειας. Από αυτή την άποψη είναι ιδιαίτερα σημαντική η κατανόηση από τα στελέχη του κλάδου της θέσης ενός φαινομενικά απλού θέματος, όπως η δειγματοληψία για την εκτίμηση του ξυλαποθέματος, στο διεθνές επιστημονικό γίγνεσθαι. Στη συνέχεια παρατίθενται εν συντομία έργα και παρεμβάσεις στον ελληνικό χώρο τα οποία είχαν την σημαντικότερη επιρροή στις προτάσεις του παρόντος έργου. Τα σημαντικότερα θέματα που αφορούν την δειγματοληψία για εκτιμήσεις ξυλαποθέματος είναι τα εξής: ο αριθμός των δειγματολητικών επιφανειών η μέθοδος δειγματοληψίας η κατανομή των δειγματοληπτκών επιφανειών στον χώρο και τα μέσα και οι διαδικασίες υλοποίησης της διαδικασίας στο πεδίο Η παρούσα ενότητα επικεντρώνεται κυρίως στην κατά χώρο οργάνωση της δειγματοληψίας και από αυτή την άποψη αναλύονται αρχικά προηγούμενες προσπάθειες στην Ελλάδα. Η χρησιμοποίηση ενός οργανωμένου ιεραρχικού Σελίδα 9

16 συστήματος ανάλυσης του τοπίου επιτρέπει να περιορίζεται σε διαδοχικά επίπεδα κλίμακας η απαιτούμενη προς ενσωμάτωση πληροφορία. Έτσι για την κατανομή των δειγματοληπτικών επιφανειών στον χώρο στο τελικό στάδιο προτείνεται η χρήση δύο επιπέδων σε χαρτογραφική μορφή, το επίπεδο του δασικού χάρτη (χάρτη δασοπονικών ειδών) και το επίπεδο ποιότητας τόπου (βλέπε Κεφάλαιο 6 της παρούσας έκθεσης). Στο επίπεδο των δασικών χαρτών η σπουδαιότητα της ιστορικής δράσης της Δασικής Υπηρεσίας είναι προφανής, όπως και οι σύγχρονες προσπάθειες για το δασικό κτηματολόγιο και η διαθεσιμότητα παγκοσμίως πληθώρας πηγών πληροφορίας απο πηγές τηλεσκόπισης για την χαρτογράφηση των δασικών εκτάσεων. Συνιστάται, λοιπόν, ανεπιφύλακτα η αξιοποίηση των δασικών χαρτών για την κατανομή των δειγματοληπτικών επιφανειών στον χώρο, με μοναδική επισήμανση την όσο το δυνατόν επικαιροποίησή τους από τον μελετητή μέσω της πληθώρας διαθέσιμων πηγών. Η χαρτογράφηση ποιοτήτων τόπου όμως για τα Ελληνικά δάση είναι μια υπόθεση που μέχρι τώρα ήταν ουσιαστικά ανέφικτη, κυρίως λόγω κόστους εφαρμογής, αν επιχειρηθεί να χαρτογραφηθούν τα βιολογικά μεγέθη που παραδοσιακά ορίζουν την ποιότητα τόπου. Θεωρούμε οτι το παρόν έργο προτείνει μια ρεαλιστική μέθοδο επίλυσης αυτού του προβλήματος, ως αποτέλεσμα της παρούσας έρευνας, η οποία ωστόσο απαιτεί περισσότερο για την πλήρη άμεση πρακτική εφαρμογή της. Ως εκ τούτου ως αμεσότερη πρακτική λύση προτείνεται η χρησιμοποίηση προσεγγιστικής μεθόδου κατασκευής ενός χάρτη ποιότητας τόπου. Παρακάτω αναλύεται η πρόταση της ομάδας έργου προς αυτή την κατεύθυνση (Κεφάλαια 4 έως 6 της παρούσας τεχνικής έκθεσης) Στις επόμενες παραγράφους αναφέρονται οι προσπάθειες που έχουν γίνει απο άλλες ομάδες στο παρελθόν. Συγκεκριμένα αυτές είναι οι εξής: i) Οι χάρτες που παράχθηκαν απο τον Δρ. Γ. Νάκο στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών της Αθήνας. ii) H έννοια του συσταδικού τύπου και παραλλαγές της, όπως προτείνεται απο διάφορες ομάδες ερευνητών (Ελευθεριάδης, Γκατζογιάννης), αλλά και απο την ομάδα εργασίας αναθεώρησης των προδιαγραφών των διαχειριστικών μελετών του ΓΕΩΤΕΕ. iii) Οι χάρτες χρήσεων γης/κάλυψης γης που παράγονται με μεθόδους τηλεπισκόπησης απο διεθνείς οργανισμούς ή και μεμονωμένους ερευνητές. Σελίδα 10

17 iv) Άλλοι θεματικοί χάρτες που παράγονται με μέσα τηλεπισκόπησης (π.χ χάρτες με χρήση ραντάρ που προσεγγίζουν την κατανομή των κορμών ενός δάσους στον χώρο, κ.λ.π.). O Γ. Νάκος είναι ιστορικά ο πρώτος ενεργός Οικολόγος Τοπίου στην Ελλάδα, καθώς παρακολουθούσε τις εξελίξεις του κλάδου και αναφέρεται απο άλλους Οικολόγους Τοπίου διεθνώς. Η προσπάθεια που έκανε ήταν πάρα πολύ σημαντική, τόσο από άποψη ουσίας όσο και απο πλευράς μεγέθους. Ωστόσο, οι χάρτες που παρήγαγε είναι κυρίως εδαφολογικοί και εκφράζουν περισσότερο την παραγωγική ικανότητα των δασικών εδαφών και όχι την συνολική επίδραση του σταθμού, που περιέχει και στοιχεία κλίματος, ανάγλυφου και ανθρώπινων επεμβάσεων. Οι χάρτες αυτοί έχουν προφανώς σημαντική σχέση με την ποιότητα τόπου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δεύτερη χαρτογραφική βάση, αλλά η δική μας πρόταση για δεύτερη χαρτογραφική βάση (βλέπε Κεφάλαιο 6 της παρούσας τεχνικής έκθεσης) προσφέρει αρκετά πλεονεκτήματα. Ο λόγος είναι ότι εντάσσεται λειτουργικά και πρακτικά σε ένα ιεραρχικό σύστημα ανάλυσης του χώρου, όπου η επίδραση του κλίματος και υπεδάφους (χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την δημιουργία και τις ιδιότητες των εδαφών), ενσωματώνονται εξ' ορισμού σε μικρότερες κλίμακες (περισσότερο αδρές). Επομένως, η χρήση του επιπέδου του συστήματος τοπίου περιέχει αυτή την πληροφορία εξ' ορισμού, καθώς κάθε σύστημα τοπίου ορίζεται κυρίως από κλιματικά στοιχεία και στοιχεία υπεδάφους. Η έννοια του συσταδικού τύπου και περεμφερείς προτάσεις είναι μία ενδιαφέρουσα και χρήσιμη πρόταση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατανομή των δειγματοληπτικών επιφανειών. Κατά την άποψή μας όμως ως χωρική μονάδα είναι ένας εξειδικευμένος τύπος οικοτόπου που εξυπηρετεί κυρίως στόχους σχεδιασμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης χειρισμών της δασικής βλάστησης και από αυτή την άποψη είναι πράγματι ιδιαίτερα σημαντική. Πέραν τούτου εκτιμούμε ότι σε σύγκριση με την προτεινόμενη μέθοδο του παρόντος έργου εμφανίζει κάποια σοβαρά μειονεκτήματα. Καταρχήν η χαρτογράφηση των συσταδικών τύπων είναι ιδιαίτερα δαπανηρή αν ο στόχος είναι η δειγματοληψία για εκτίμηση του ξυλαποθέματος, καθώς εξαρτάται απο βιολογικές παραμέτρους και χαρακτηριστικά της δομής του δάσους. Έπειτα δεν μπορεί να διακρίνει μεταξύ ίδιων συσταδικών τύπων σε περιοχές με Σελίδα 11

18 σημαντικές διαφορές σε υπόστρωμα και κλίμα, δηλαδή μεταξύ ίδιου συσταδικού τύπου που υπάρχει σε διαφορετικά συστήματα τοπίου, γεγονός που αντανακλάται σε διαφορετικές εδαφικές και κλιματικές συνθήκες. Ακόμη η ανάγκη πραγματοποίησης προδειγματοληψίας για τον καθορισμό και την χαρτογράφησή τους επιβαρύνει πιθανώς άστοχα το κόστος της δειγματοληψίας για το ξυλαπόθεμα, αφού απαιτεί πρόσθετο κόστος εργασίας πεδίου για την δημιουργία του υπόβαθρου στρωματοποίησης πάνω στο οποίο θα βασιστεί στην συνέχεια η προδειγματοληψία και η δειγματοληψία για το ξυλαπόθεμα. Από την άλλη βέβαια μία τέτοιου τύπου θεματική χαρτογράφηση θα ήταν πολύτιμη για την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων των χειρισμών της δασικής βλάστησης στην εξέλιξη της δομής του δάσους, και σε αυτό το πλαίσιο πρέπει η Κεντρική Δασική Υπηρεσία να αξιολογήσει την πιθανή σχέση κόστους/ωφέλειας που προσφέρει αναφορικά με τις επιδιώξεις της μελλοντικής της πολιτικής. Οι χάρτες χρήσεων/κάλυψης γης είναι σίγουρα χρήσιμοι στην πρακτική υλοποίηση της δειγματοληψίας, καθώς και σε θέματα εκτίμησης αλληλεπίδρασης με άλλες χρήσεις γης και συμβολής των δασικών πόρων στην ανάπτυξη μιας περιοχής, όμως για τις απαιτήσεις της δειγματοληψίας για το ξυλαπόθεμα δεν περιέχουν την απαιτούμενη πληροφορία, και ουσιαστικά αντεδείκνυνται για τον σκοπό αυτό. Πολλοί πιο χρήσιμοι είναι διάφοροι θεματικοί χάρτες που σχετίζονται με κάποιο στοιχείο του δάσους, όπως π.χ οι ορθοφωτοχάρτες και οι δορυφορικές εικόνες, στοιχεία που αξιοποιούνται απο το σχήμα που προτείνει το παρόν έργο σε πιο αδρό επίπεδο, και συγκεκριμένα στην αναγνώριση υποπεριοχών του δάσους (υπερσυστήματα τοπίου). Ιδιαίτερη αξία έχουν οι θεματικοί χάρτες συγκόμωσης πολύτιμοι όπου υπάρχουν, αλλά στην χρησιμότητα τους υπεισέρχονται θέματα επικαιροποίησης και κόστους παραγωγής. Λογικό υποκατάστατο αποτελούν σήμερα διεθνείς βάσεις δοριφορικών δεδομένων όπως π.χ απο την Google Earth, που παρέχουν ικανοποιητική λύση στο πρόβλημα διαπίστωσης της ύπαρξης δάσους στην σχεδιασμένη για δειγματοληψία περιοχή, καθώς ανανεώνονται συνεχώς και προσφέρονται για οπτική εκτίμηση της κατάστασης του δάσους σε μία περιοχή, αρκετά ικανοποιητική για το θέμα αυτό. Ιδιαίτερα αν συνδυαστούν με μία χωρική βάση δεδομένων που περιέχει στοιχεία απο προηγούμενες διαχειριστικές μελέτες για κάθε Σελίδα 12

19 συστάδα στην εξεταζόμενη περιοχή, είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στοιχεία στην υλοποίηση και τον σχεδιασμό της δειγματοληψίας και για τον λόγο αυτό ενσωματώνονται και στην μεθοδολογία που προτείνει το παρόν έργο. Τέλος, πρέπει να αναφερθούν οι προσπάθειες που γίνονται να αξιοποιηθούν αισθητήρες τύπου ραντάρ για τον σκοπό της οργάνωσης της δασικής πράξης, με ιδιαίτερη αναφορά στην πρόσφατη προσπάθεια που έγινε στην Κίνα και καλύπτει όλη την Κινεζική επικράτεια, αλλά και προσπάθειες Ελλήνων ερευνητών προς αυτή την κατεύθυνση. Όμως, φαίνεται ότι η τεχνολογία αυτή δεν είναι ώριμη ακόμη για εφαρμογή, αν και η κυριότερη συνεισφορά της θα ήταν στην εκτίμηση της δομής των δασών. Ιδιαίτερα σημαντική θεωρόυμε την παρέμβαση του δικτύου προστασίας περιοχών NATURA, όπως αυτή εφαρμόστηκε σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και στην Ελλάδα. Στον σχεδιασμό για την εφαρμογή της σχετικής Οδηγίας στην Ελλάδα συμμετείχε σε αρχικό στάδιο και μέλος της ομάδας του παρόντος έργου. Με βάση την πρόσφατη τότε πολύτιμη εμπειρία που είχε αποκτηθεί απο το Ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο Μεσογειακά απειλούμενα τοπία: Δυτική Κρήτη (Grove et al. 1993), είχε προταθεί στην ομάδα εργασίας NATURA το σύστημα ανάλυσης του χώρου που χρησιμοποιεί σήμερα η ομάδα του παρόντος έργου. Και ενώ στην αρχή έγινε ευνοϊκά αποδεκτό στο τέλος υιοθετήθηκε ένα σχήμα με υπερβολική βαρύτητα σε θέματα βλάστησης και ιδιαίτερα φυτοκοινωνίας και φυτογεωγραφίας. Αιτία μάλλον ήταν η υπερβολική βαρύτητα που έδινε η Οδηγία της τότε ΕΟΚ στην βλάστηση, εξαιτίας της επιρροής επιστημόνων απο τον κλάδο της Βοτανικής στον σχεδιασμό της. Η ετεροβαρής αυτή σημασία στην βλάστηση που έχει όμως δικαιολογημένα σημαντική θέση σε σχήματα χαρτογράφησης χρήσεων/κάλυψης γης σε βάρος όλων των άλλων φυσικών, θεσμικών, οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων είναι προφανής και απο τα αποτελέσματα εφαρμογής του έργου στην Ελλάδα, μέσα απο τις ονομασίες των οικοτόπων και τα κριτήρια προσδιορισμού. Όλοι οι άλλοι παράγοντες που προαναφέρθηκαν στην καλύτερη περίπτωση υπο-εκπροσωπούνται. Αυτή θεωρούμε ότι είναι η κύρια αιτία των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν απο τον τρόπο που σχεδιάσθηκε και υλοποιήθηκε τελικά η οδηγία NATURA. Σελίδα 13

20 Βέβαια σε δεύτερο στάδιο έγινε μία προσπάθεια να διορθωθούν κάποια από τα σημαντικά αυτά προβλήματα με την ενσωμάτωση θεμάτων που αφορούν στην άγρια ζωή, αλλά ενώ αυτή η εξέλιξη αποτελεί πολύ σημαντικό βήμα, εν τούτοις παραμένει ένα πολύ αξιόλογο κενό, καθώς δεν ενσωματώνεται ουσιαστικά ο άνθρωπος και οι δραστηριότητες του στον ορισμό, προσδιορισμό και χαρτογράφηση των χωρικών μονάδων του NATURA. Θεωρούμε ότι αυτή η παράλειψη είναι πολύ σημαντική επειδή κατά την άποψη των βασικών μελών της ομάδας του έργου το κύριο περιβαλλοντικό πρόβλημα στην Ελλάδα και παγκοσμίως είναι το οικονομικό. Σημαντικές επίσης θεωρούμε τις προσπάθειες των βασικών μελών της ομάδας του έργου μέσα απο διεθνή κυρίως ερευνητικά και πιλοτικά έργα την τελευταία εικοσαπενταετία. Η σύντομη αναφορά σε αυτές εδώ είναι σημαντική για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, για να γίνει κατανοητή η μεγάλη σημασία της ένταξης της προσπάθειας εκτίμησης του ξυλαποθέματος μέσα σε ένα πλαίσιο συνολικής χαρτογράφησης αξιών σε μια περιοχή. Δεύτερον, για να γίνει περισσότερο κατανοητή η χρησιμότητα αυτής της προσπάθειας χαρτογράφησης αξιών των συνολικών πόρων μίας περιοχής (σημαντικό μέρος των οποίων αποτελεί το ξυλαπόθεμα), στην χάραξη αναπτυξιακής πολιτικής για την περιοχή αυτή, στην παρακολούθηση υλοποίησής της και στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, η προσπάθεια προσδιορισμού του ξυλαποθέματος να εντάσσεται σε ένα τέτοιο ολοκληρωμένο σύστημα, καθώς έτσι μπορεί να προκύψουν σημαντικές οφέλειες απο συνέργειες και αναδεικνύεται η σημαντικότητα της παραγωγής ξύλου για τις τοπικές κοινωνίες στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές. (α) Απειλούμενα Μεσογειακά Τοπία (Δυτική Κρήτη) (Grove et al. 1993). Πρόκειται για την πρώτη προσπάθεια στην Ελλάδα να εντοπισθούν πολύτιμα τοπία, να χαρτογραφηθούν και να γίνει η εκτίμηση απειλών και προτάσεις αντιμετώπισής τους σαν ένα συνολικό τοπίο και όχι μεμονωμένα μέρη όπως κάποια απειλούμενα είδη χλωρίδας ή πανίδας ή μεμονωμένα πολιτιστικά στοιχεία. Υλοποιήθηκε απο το πανεπιστήμιο Cambridge σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο με χρηματοδότηση της Ε.Ε. Πραγματοποιήθηκε κάτω απο την αιγίδα της έβδομης διεύθυνσης της IUCN (θέματα πολιτικής) και ήταν η πρώτη τέτοια προσπάθεια παγκοσμίως. Είναι επίσης η πρώτη προσπάθεια να εντοπισθούν, να χαρτογραφηθούν και να μελετηθούν τοπία προσδιορισμένα σε μία αυστηρά καθορισμένη ιεραρχική Σελίδα 14

21 κλίμακα χώρου στην Ελλάδα και ουσιαστικά η πρώτη σημαντική παρέμβαση στον δασικό χώρο σε θέματα οικολογίας του τοπίου μετά το έργο του Γ. Νάκου (Grove et al. 1993). Εδώ έγινε η πρώτη χρήση στην Ελλάδα των όρων σύστημα τοπίου, τύπος τοπίου και οικότοπος που χρησιμοποιεί απο τότε η ομάδα έργου και γι αυτό προτείνει να ενσωματωθούν και να αποτελέσουν τμήμα της δασικής πράξης, τουλάχιστον όσον αφορά την προσπάθεια υπολογισμού του ξυλαποθέματος (βλέπε Κεφάλαιο 6 της παρούσας τεχνικής έκθεσης). (β) Πρότυπη μελέτη ανάπτυξης των ορεινών όγκων της περιφέρειας Ηπείρου (Καζακλής και Καζάνα, 1997α, β). Την μελέτη αυτή συντόνισαν μέλη της ομάδας του έργου και είχε αρκετά καινοτομικά στοιχεία τα οποία ενσωματώθηκαν σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Απο άποψη ανάλυσης χώρου χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο εντοπισμός συγκεκριμένων χωρικών μονάδων για την διαμόρφωση και αξιολόγηση αναπτυξιακών παρεμβάσεων, που ανήκουν χωρικά σε ένα επίπεδο κλίμακας μεταξύ της περιφέρειας τοπίου και του τύπου τοπίου, όπως και το ονομαζόμενο υπερσύστημα τοπίου που προτείνεται με ττο παρόν έργο για την οργάνωση της δειγματοληψίας εκτίμησης ξυλαποθέματος (βλέπε Κεφάλαια 4 έως 6 της παρούσας τεχνικής έκθεσης). (γ) Μελέτη επιπτώσεων απο τα κυκλοφοριακά μέτρα για την εκτέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην πόλη της Πάτρας. Το έργο αυτό αναφέρεται ενδεικτικά για να γίνει κατανοητή η αξία μίας ιεραρχικής κλίμακας τοπίων στην μελέτη κάθε φυσικής ή ανθρώπινης προέλευσης διεργασίας σε μία περιοχή. Μέλης της ομάδας του έργου πρόσφεραν την τεχνογνωσία τους για να εντοπιστούν τα αστικά τοπία και να μελετηθούν οι επιπτώσεις σε αυτά. Η μεθοδολογία αυτή σχολιάστηκε ιδιαίτερα θετικά απο τις υπηρεσίες του τότε ΥΠΕΧΩΔΕ. (δ) MEDMONT: Ανάπτυξη πλαισίου και εργαλείων αξιολόγησης για την αειφορική ανάπυξη ορεινών περιοχών στη Μεσόγειο (Kazana et al. 2005). Το σημαντικότερο έργο απο άποψη ανάπτυξης της σχετικής τεχνογνωσίας απο τα βασικά μέλη της ομάδας έργου που είχαν και τον γενικό συντονισμό του έργου αλλά και τον συντονισμό βασικών πακέτων εργασίας (ανάλυση φυσικών πόρων, ολοκληρωμένη αξιολόγηση αειφορίας ανάπτυξης). Πρόκειται για ερευνητικό έργο με χρηματοδότηση της Ε.Ε στο 5ο ερευνητικό πλαίσιο. Συμμετείχαν διακεκριμένοι διεθνείς επιστήμονες απο Σελίδα 15

22 διευρυμένο πεδίο επιστημών με προέλευση απο ερευνητικά και ακαδημαϊκά ιδρύματα της Ισπανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Σλοβενίας και της Ελλάδας. Αξιολογήθηκε πολύ θετικά και αποτέλεσε παράδειγμα καλής πρακτικής για αρκετά άλλα έργα και παρεμβάσεις. Απο άποψη ανάλυσης χώρου απέδειξε την χρησιμότητα ενός ιεραρχημένου συστήματος τοπίου στην αξιολόγηση και συμβολή στην αειφορία αναπτυξιακών παρεμβάσεων απο ένα φάσμα έργων. Συνέδεσε για τον σκοπό αυτό ένα μεγάλο αριθμό προτύπων εμπειρογνωμοσύνης (περίπου 900) με γενικευμένα πρότυπα τοπίων, όπως προτείνονται και στο παρόν έργο. ( Βλ. πρότυπο προσέγγισης ποιότητας τόπου, ή στατιστικό πρότυπο υπολογισμού της τιμής της ποιότητας τόπου). (ε) GOVERNET (Kazana et al. 2007). Πρόκειται για πιλοτικό πρόγραμμα ανάπτυξης και αξιολόγησης αειφορικής ανάπτυξης για ολόκληρες όμως περιοχές και όχι μεμονωμένα έργα, με συντονισμό απο την Περιφέρεια της Βενετίας (INTERREG CADSES). Στην Ελλάδα αναπτύχθηκε για την χερσόνησο της Κασσάνδρας Χαλκιδικής και μέλη της ομάδας έργου είχαν την ευθύνη της ανάπτυξης και προσαρμογής της σχετικής τεχνογνωσίας. Χρησιμοποιήθηκε το ίδιο σύστημα οργάνωσης του χώρου, όπως προτείνεται στο παρόν έργο. (στ) ManagMED (Kazana et al. 2008). Πρόκειται για διεθνές πιλοτικό πρόγραμμα για την αξιολόγηση του ρίσκου απο κινδύνους και απειλές για προστατευόμενες περιοχές NATURA. Συμμετείχαν η Ιταλία, η Κύπρος και η Ελλάδα, και μέλη της ομάδας του έργου είχαν την ευθύνη ανάπτυξης της χωρικής ανάλυσης και των εργαλείων αξιολόγησης του ρίσκου. Χρησιμοποιήθηκε το ίδιο πρακτικό σύστημα ανάλυσης τοπίων. (ζ) INFORM-LIFE: Πρόκειται για ανάπτυξη χωρικής βάσης ανάλυσης κριτηρίων και δεικτών αειφορικής δασικής διαχείρισης για τις ανάγκες του οργανισμού Forest Europe σε εθνικό/περιφερειακό επίπεδο και σύνταξης και αξιολόγησης αειφορικού σχεδίου διαχείρισης, διαμορφωμένου με καινοτομικά οργανωμένη συμμετοχή σε τοπικό επίπεδο. Όσον αφορά την επιστήμη της Οικολογίας του Τοπίου σε επίπεδο σχεδιασμού και εφαρμογής αποτελεί την σημανικότερη παρέμβαση στην Ελλάδα. Ιδιαίτερη σημασία έχει ότι στην υλοποίηση του έργου στελέχη των Δασικών Υπηρεσιών απο 80 Δασαρχεία χρησιμοποίησαν με επιτυχία το ιεραρχικό σύστημα ανάλυσης του χώρου που προτείνεται και στο παρόν έργο. Ακόμη υπήρξε πρόσθετη Σελίδα 16

23 επιτυχής εκπαίδευση 30 στελεχών των Δασικών Υπηρεσιών στην εφαρμογή αυτού του πλαισίου και εργαλείων για την αξιολόγηση των επιπτώσεων και της συνεισφοράς στην αειφορία μεμενομένων έργων στην δασική πράξη. Τέλος, ικανός αριθμός στελεχών με συμμετοχή και απο την κεντρική διοίκηση συμμετείχαν σε διεθνές συνέδριο και είχαν την ευκαιρία να αξιολογήσουν το πλαίσιο και τα εργαλεία εφαρμογής του έργου, μαζί με στελέχη απο άλλες χώρες. Επίσης έχει ιδιαίτερη σημασία η αναφορά του έγου αυτού, λόγω του μεγάλου εναδιαφέροντος και της θετικής στάσης απο τα στελέχη των Δασικών Υπηρεσιών τόσο στη διάρκεια των εργασιών του INFORM, όσο και στην διάθεση για χρήση στην Ελληνική δασική πράξη των καινοτομικών εργαλείων και διαδικασιών έργου. Βάση όλων αυτών αποτελεί το σύστημα οργάνωσης του χώρου που προτείνεται στο παρόν έργο, και ως εκ τούτου κρίνουμε ότι η υιοθέτηση του και η εφαρμογή του στην πράξη δεν θα έχει προβλήματα, καθώς δεν καταργεί αλλά συμπληρώνει και ενσωματώνει την χωρική οργάνωση των δασών σε τμήματα και συστάδες. Σελίδα 17

24 4. Κλίμακες χώρου (τοπίου) Κλίμακες κατανομής μιας οποιουδήποτε μεγέθους περιοχής σύμφωνα με σαφείς κανόνες και κριτήρια ιεράρχησης υπάρχουν σχεδόν από την αρχή του πολιτισμού του ανθρώπου. Ευνόητο παράδειγμα είναι η οργάνωση μιας χώρας σε διοικητικά όρια. Έτσι στην Ελλάδα έχουμε τις Περιφέρειες, τις Περιφερειακές Ενότητες και τους Δήμους, ενώ η δυναμική μετεξέλιξη και χαρτογράφηση τους στην χώρα μας τα τελευταία χρόνια έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό την Ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα όσον αφορά το επίπεδο των Δήμων (Καλλικράτης). Από την άποψη αυτή είναι μάλλον προφανής η σημασία που έχουν τέτοια συστήματα κατανομής του χώρου. Άλλο ευνόητο παράδειγμα είναι η οργάνωση που χρησιμοποιούν παραδοσιακά οι Δασικές Υπηρεσίες της χώρας: δασικό σύμπλεγμα, διαχειριστική κλάση, τμήμα, συστάδα. Εκτενή και λεπτομερή συστήματα με κλίμακες κατανομής του χώρου με βάση τις χρήσεις γης ή την κάλυψη από οικοσυστήματα (κυρίως κριτήρια βλάστησης), χρησιμοποιούνται ευρύτατα παγκόσμια, με πολλά από αυτά να βασίζονται στο πρότυπο της Υπηρεσίας γεωλογίας των ΗΠΑ (USGS: United States Geological Service). Στην προηγούμενη ενότητα τα συστήματα αυτά σχολιάστηκαν εν συντομία όσον αφορά την καταλληλότητά τους για την εξυπηρέτηση των στόχων της δειγματοληψίας για τον υπολογισμό του ξυλαποθέματος. Εδώ θα παρουσιαστεί το προτεινόμενο από αυτή την άποψη σχήμα και στις επόμενες δύο ενότητες τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της εφαρμογής του στα πλαίσια του παρόντος έργου. Αν εκτός από τα αυστηρά πλαίσια παραγωγής ξύλου από τα Ελληνικά δάση μας ενδιαφέρει και η ένταξη αυτής της πληροφορίας σε ένα πλαίσιο αξιολόγησης εθνικό, τότε θα πρέπει να υπάρχει μία κατάλληλη κλίμακα κατανομής του χώρου. Η κλίμακα αυτή επιτρέπει την σύγκριση και ανάδειξη της συμβολής της παραδοσιακής παραγωγή του δάσους σε σχέση με άλλους τομείς του πρωτογενούς τομέα αλλά και με τον δευτερογενή και τριτογενή τομέα της οικονομίας. Επίσης δεν μπορεί να αγνοεί καμία υπάρχουσα οργάνωση της ιστορικής πληροφορίας που αφορά το ξυλαπόθεμα και άλλες αξίες των Ελληνικών δασών, καθώς το κόστος αναδιοργάνωσης θα ήταν πάρα πολύ μεγάλο. Σελίδα 18

25 Η ομάδα του έργου προτείνει προς τον σκοπό αυτό την ενσωμάτωση του επιπέδου του δασικού τμήματος και της δασικής συστάδας στην κλίμακα τοπίων που χρησιμοποιεί με επιτυχία τα τελευταία 25 χρόνια, όπως αναλύθηκε στην παραπάνω ενότητα. Το βασικό σχήμα αυτής της κλίμακας τοπίων αποτελείται από τέσσερα επίπεδα: (i) την περιφέρεια τοπίου, (ii) το σύστημα τοπίου, (iii) τον τύπο τοπίου, και (iν) τον οικότοπο Οι ορισμοί, τα κριτήρια προσδιορισμού και χαρτογράφησης αυτών των τοπίων θα παρουσιαστούν στην επόμενη ενότητα. Σε αυτή την ενότητα η συζήτηση θα περιορισθεί γ γύρω από το σχήμα της κλίμακας. Ακόμη και σήμερα μεγάλο μέρος των φυσικών επιστημόνων που ασχολούνται με τη γη, (δασολόγοι, γεωλόγοι, γεωπόνοι, γεωγράφοι, περιβαλλοντολόγοι, βιολόγοι κλπ.), θεωρούν ότι υπάρχουν μόνο δύο επίπεδα τοπίων: το τοπικό (local) και το τοπίο (landscape). Αυτή η θεώρηση εφόσον εξυπηρετεί τους σκοπούς της δραστηριότητάς τους δεν δημιουργεί κατ ανάγκη πρόβλημα, καθώς αφορά κυρίως την έρευνα. Είναι όμως μία υπεραπλούστευση του θέματος και δεν δικαιολογείται στο επίπεδο εφαρμογής, καθώς ήδη από τις αρχές του Β Παγκοσμίου Πολέμου και οπωσδήποτε μετά το 1965 υπάρχουν και εφαρμόζονται κλίμακες τοπίου όπως η προτεινόμενη παραπάνω. Να αναφερθεί εδώ ότι ο Καναδάς ήδη από την δεκαετία του 1970 έχει παράγει χάρτες σε κλίμακα που ονομάζει ecoregion και στην Ελλάδα αναφέρονται από κάποιους σαν οικοπεριοχές. Το επίπεδο του ecoregion θεωρούμε ότι αντιστοιχεί στην περιφέρεια τοπίου στο προτεινόμενο σχήμα, ενώ και ο όρος οικοπεριοχές ίσως είναι αδόκιμος καθώς μία ακριβέστερη ίσως μετάφραση του όρου ecoregion θα ήταν οικοπεριφέρεια. Το 1965 στο Darwin της Αυστραλίας έλαβε χώρα ένα διεθνές συνέδριο που ασχολήθηκε με το θέμα της κλιμακωτής ιεραρχίας των τοπίων. Με τις διεργασίες που ακολούθησαν καθιερώθηκε ένα σχήμα κλίμακας που προσομοιάζει πάρα πολύ στο προτεινόμενο (Way 1978). Η μόνη ίσως σημαντική διαφορά είναι ότι δεν αναφέρεται σε κλίμακα τοπίου αλλά σε κλίμακα αναγλύφου (terrain), κάτι που εκφράζει την εξέλιξη της επιστήμης της Οικολογίας του Τοπίου σε εκείνη την περίοδο. Από τότε Σελίδα 19

26 χρησιμοποιήθηκαν παραλλαγές αυτών των τεσσάρων επιπέδων της κλίμακας και κυρίως των τριών τελευταίων στην Ευρώπη. Τα τρία αυτά επίπεδα έχουν χρησιμοποιηθεί και από μέλη της ομάδας του έργου με επιτυχία τα τελευταία 25 έτη στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Το προτεινόμενο σχήμα έχει εφαρμοσθεί με επιτυχία από διεθνείς ομάδες αναγνωρισμένων Ευρωπαϊκών ιδρυμάτων και πριν την πρώτη φορά που υλοποιήθηκε στην Ελλάδα (Grove et al. 1993). Επίσης, όπως αναλύθηκε στην αμέσως προηγούμενη ενότητα, έγινε εύκολα κατανοητό και χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία από μεγάλο αριθμό στελεχών της Δασικής Υηρεσίας στην Ελλάδα στα πλαίσια του έργου INFORM-LIFE. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει σε σχέση με το σχήμα που χρησιμοποιείται από το δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA. Το σχήμα αυτό από την αρχή του σχεδιασμού του έχει μονομερή προσανατολισμό στην προστασία φυσικών πόρων και θεωρούμε ότι δεν είναι κατάλληλο για να εφαρμοσθεί παρά μόνο κατά περίπτωση από τις Δασικές Υπηρεσίες. Ο προφανής λόγος είναι ότι οι Δασικές Υπηρεσίες έχουν την ευθύνη διαχείρισης εθνικών γαιών και ως εκ τούτου πρέπει να κινούνται ανάμεσα στο δίπολο πλήρους προστασίας πλήρους ανάπτυξης. Αυτός είναι ο απώτερος σκοπός της διαχείρισης των Ελληνικών δασών, όπως τεκμηριώθηκε και από το έργο INFORM-LIFE και μπορούν να ισχυρισθούν ότι επιτελούν με επιτυχία ιστορικά οι Δασικές Υπηρεσίες της χώρας, τόσο σε εθνικό, όσο και σε τοπικό επίπεδο. Η επιβολή ακραίων καθεστώτων προστασίας ή ανάπτυξης είναι αναχρονιστική και επιζήμια από κάθε άποψη σε οποιανδήποτε περιοχή, ιδιαίτερα αν γίνεται χωρίς χρονικούς περιορισμούς. Είμαστε ευτυχείς που συμβάλαμε έστω και κατ ελάχιστο στην παρέμβαση του καθηγητή Grove, υπεύθυνου συντονιστή του έργου απειλούμενα τοπία στην δυτική Κρήτη το 1993 στον τότε πρωθυπουργό για να αποτραπεί η προοπτική σημαντικής επέκτασης του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς σε όλα τα Λευκά Όρη. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν τότε ότι οι αλλαγές που προέκυψαν από την ίδρυση και λειτουργία του Δρυμού προκάλεσαν προβλήματα και στο περιβάλλον εκτός από τις τοπικές κοινωνίες. Πιστεύουμε ότι η συνεχής και ιστορική συνεισφορά των Δασικών Υπηρεσιών προσέφερε πολύ περισσότερα στην προστασία όλων των πόρων των δασών σε σημαντικό μέρος της Ελληνικής επικράτειας και πρέπει να αναγνωρίζεται κατάλληλα. Σελίδα 20

27 Από την άποψη αυτή είναι πολύ σημαντικό τόσο η παραγωγή ξύλου, όσο και όλες οι άλλες αξίες που παράγουν τα Ελληνικά δάση να μπορούν να αναφερθούν και να συγκριθούν μέσα από ένα χωρικό σύστημα που το επιτρέπει. Αυτός είναι και ο λόγος της ιδιαίτερης σημασίας που θεωρούμε ότι έχει να ενταχθεί το θέμα σχεδιασμού της παραγωγής ξύλου (κατ ελάχιστο), σε ένα κατάλληλο χωρικό σύστημα που επιτρέπει την πλήρη αξιοποίηση της πληροφορίας αυτής σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Η χωρική οργάνωση που προτείνει η ομάδα εργασία του ΓΕΩΤΕΕ για την αναθεώρηση των προδιαγραφών των δασικών διαχειριστικών μελετών εντάσσεται κυρίως στο τέταρτο επίπεδο του προτεινόμενου σχήματος, το επίπεδο του οικοτόπου. Όπως χρησιμοποιείται από την ομάδα του παρόντος έργου το επίπεδο αυτό περιέχει οποιαδήποτε πληροφορία μπορεί να πάρει τη μορφή θεματικού χάρτη και εξυπηρετεί κάποια λειτουργία του χώρου, στην συγκεκριμένη περίπτωση την ικανότητα της ξυλοπαραγωγής. Μόνο τότε δικαιολογείται το κόστος παραγωγής θεματικών χαρτών με τέτοιας λεπτομέρειας πληροφορία. Επίσης είναι ανοικτό προς τα κάτω, με την έννοια ότι μπορεί να ενσωματώνει λεπτομερέστερα επίπεδα, όπως π.χ. τη δομή των δασών (συσταδικοί τύποι), την ποιότητα τόπου, την κατανομή του όγκου, την κατανομή διακένων, τα ενδιαιτήματα άγριας ζωής, αισθητικές αξίες, αξίες σχετικές με τον κύκλο της δίαιτας του νερού κλπ. Να σημειωθεί εδώ ότι ερευνητής της Δασικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ (U.S. Forest Service, USFS), πρότεινε το 1975 ένα ανάλογο σύστημα με επτά επίπεδα, που προσομοιάζει στο προτεινόμενο σύστημα του έργου και έχει δύο επίπεδα σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια από το επίπεδο της συστάδας (Anonymous 1975). Το επίπεδο του τύπου τοπίου εκφράζει την κατανομή ενός χαρακτηριστικού και αναγνωρίσιμης κατάστασης οικοσυστήματος στον χώρο. Όσον αφορά τα δάση όπως εφαρμόζεται διεθνώς αλλά και από την ομάδα μας στο παρελθόν, συνήθως αναφέρονται τρεις τύποι τοπίου (πλατύφυλλα, κωνοφόρα και μικτά δάση). Για τις ανάγκες του παρόντος έργου το επίπεδο του τύπου τοπίου αντιστοιχίζεται σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο λεπτομέρειας, στο επίπεδο του δασοπονικού είδους (κυρίως οξιά, πεύκη, δρυς και ελάτη). Σελίδα 21

28 Το σύστημα τοπίου είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό επίπεδο σχεδιασμού, που προσιδιάζει στον σχεδιασμό και την αξιολόγηση παρεμβάσεων και πολιτικών σε περιφερειακό κυρίως, αλλά και σε τοπικό επίπεδο. Ορίζεται σαν ένας χαρακτηριστικός και αναγνωρίσιμος συνδυασμός οικοσυστημάτων σε μία περιοχή και εκφράζει κυρίως μορφές της αλληλεπίδρασης κλίματος και γεωλογικού υποστρώματος στο χώρο. Είναι το επίπεδο στο οποίο γίνεται η ολοκλήρωση και η αξιολόγηση όλων των αναγνωρίσιμων συμπλόκων πληροφορίας στον χώρο. Στην περιοχή μελέτης Νευροκοπίου παραδείγματα συστημάτων τοπίου είναι οι περιοχές που αναπτύσσονται σε φυλλιτικά ή μεταμορφωσιγενή (μάρμαρα) ή πυριγενή πετρώματα με υψόμετρο χαμηλότερο των 300m ή μεταξύ 300m και 800m. Συστήματα τοπίου με μεγαλύτερα υψόμετρα μόνο σε πολύ περιορισμένες θέσεις υπάρχουν στην επιλεγμένη περιοχή. Ο παραπάνω συνδυασμός υποστρώματος υψομέτρου ορίζει 6 (=3X2) συστήματα τοπίου. Διεθνώς υπάρχει μία σημαντική μερίδα επιστημόνων που δραστηριοποιούνται στον χώρο της Oικολογίας του Tοπίου, οι οποίοι δεν δέχονται την φυσική υπόσταση τέτοιων φυσικών χωρικών μονάδων, θεωρώντας τα ως νοητικά κατασκευάσματα (conceptual constructs). Αυτοί προέρχονται κυρίως από τον κλάδο της κοινωνιολογίας. Επιπλέον αναγνωρίζουν χωρικές μονάδες μόνο κατά περίπτωση εφαρμογής, σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε έργου, παραμένοντας συνήθως στο ανεπαρκές κατά την άποψή μας επίπεδο της διπλής κλίμακας τοπικό τοπίο (local landscape). Ακόμη, δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην χρήση εξελιγμένων διαδικασιών στατιστικής για τον καθορισμό των χωρικών μονάδων, που παρουσιάζουν προβλήματα αντιστοίχισης των αποτελεσμάτων της στατιστικής επεξεργασίας με την κατάσταση στο πεδίο. Τέλος, δίνουν υπερβολική σημασία στην χωρική ανομοιομορφία της διάταξης των στοιχείων ενός χώρου κάτι που επίσης δημιουργεί προβλήματα καθώς τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελούν ιδιότητες απλώς του χώρου, που αναφέρονται διεθνώς ως landscape metrics (στοιχεία τοπίου) και είναι χρήσιμα κυρίως στην σύνταξη προτύπων καταλληλότητας λειτουργιών και συστατικών αξιών του χώρου. Τέτοια εργαλεία σε διάφορες μορφές ακρίβειας και λεπτομέρειας έχουν δημιουργηθεί και χρησιμοποιούνται και από μέλη της ομάδας του έργου ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, όμως η χρήση μετρήσιμων χωρικών στοιχείων του τοπίου για τον εντοπισμό και τη χαρτογράφηση χωρικών οντοτήτων κατά την άποψή μας αντενδείκνυται. Τα θέματα αυτά αναλύονται στο σημείο αυτό καθώς η αντιστοίχιση της έννοιας landscape στο δίπολο τοπικό Σελίδα 22

29 τοπίο, αναφέρεται ουσιαστικά από όσους το χρησιμοποιούν στο επίπεδο συστήματος τοπίου. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούν τα αποτελέσματα της εμπειρίας μας από την προσπάθεια συντονισμού χαρτογράφησης χωρικών μονάδων σε αυτό το σχήμα κλίμακας σε διάφορα έργα, κυρίως διεθνή. Τα κύρια προβλήματα αφορούσαν την αντιστοίχιση των συστημάτων τοπίου που εντόπιζαν και χαρτογραφούσαν οι υπεύθυνες ομάδες σε κάθε χώρα. Κάθε ομάδα παρουσίαζε δικούς της τύπους, οι οποίοι αν και δεν ήταν λάθος και τοπικά ήταν αξιοποιήσιμοι, εν τούτοις δεν επέτρεπαν συγκρίσεις μεταξύ των χωρών ή των περιοχών. Το πρόβλημα αυτό λύθηκε με τον ορισμό και τη χρήση γενικών προτύπων συστημάτων τοπίου, (generic landscape system models), που αναγνωρίζονται ευκολότερα και είναι άμεσα συγκρίσιμα ανάμεσα σε διάφορες περιοχές. Θεωρούμε ότι αυτός είναι κυρίως ο λόγος για την επιτυχή χρήση τους στην πράξη σε διάφορα έργα, όπως και στο έργο INFORM- LIFE. Με τον τρόπο αυτό δεν αναμένονται προβλήματα εφαρμογής στην Ελλάδα. Το έργο INFORM-LIFE έχει παράγει συστήματα τοπίου για τα δάση όλης της Ελλάδας σε εθνικό επίπεδο και οι χάρτες αυτοί είναι άμεσα διαθέσιμοι και αξιοποιήσιμοι, ενώ με μία μικρή προσαρμογή μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για ανάλυση σε τοπικό, υψηλής λεπτομέρειας επίπεδο. Η προσαρμογή αυτή αφορά την υιοθέτηση για το εθνικό επίπεδο μιας ελάχιστα χαρτογραφούμενης επιφάνειας πέντε τετραγωνικών χιλιομέτρων, ενώ σε τοπικό επίπεδο (επίπεδο Δασαρχείου), θα ήταν πιθανόν χρησιμότερο η ελάχιστα χαρτογραφούμενη επιφάνεια να είναι ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο. Επειδή η χαρτογράφηση των συστημάτων τοπίου στο INFORM-LIFE έγινε σε ανυσματική μορφή (vector), η προσαρμογή αυτή για χρήση σε τοπικό επίπεδο δεν προβλέπεται ότι θα παρουσιάσει ιδιαίτερη δυσκολία ή κόστος για μελετητές με γνώση στην χρήση των ΓΣΠ. Το επίπεδο της περιφέρειας τοπίου αντιστοιχίζεται με τις ecoregions που χρησιμοποιεί ο Καναδάς, ή τις οικοπεριοχές όπως τις αναφέρουν κάποιοι στην Ελλάδα. Είναι ιδιαίτερα αδρό επίπεδο χωρικής κλίμακας, συνήθως σε μεγάλες εκτάσεις, μεγαλύτερες από τις διοικητικά οριζόμενες δεκατρείς περιφέρειες της χώρας. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμες κυρίως για συγκρίσεις πολύ μεγάλων περιοχών σε διεθνές επίπεδο και για τον λόγο αυτό σπάνια χρησιμοποιούνται από την ομάδα του έργου. Αποτελούν Σελίδα 23

30 χαρακτηριστικούς συνδυασμούς συστημάτων τοπίου, δηλαδή ουσιαστικά συνδυασμούς υποστρώματος και κλίματος και καλύπτουν μεγάλη έκταση. Παράδειγμα αποτελεί η περιφέρεια τοπίου της Κεντρικής Μακεδονίας, που γεωγραφικά καλύπτει όλη την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, το ανατολικό τμήμα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, την Ανατολική Μακεδονία μέχρι την Ροδόπη, ένα τμήμα της FYROM και το νοτιοδυτικό κομμάτι της Βουλγαρίας. Πρόκειται για περιοχές επάνω σε συνδυασμούς φυλλιτικών, μεταμορφωσιγενών και πυριτικών πετρωμάτων κυρίως και με μεσογειακό κλίμα στο όρια με το μεσευρωπαϊκό. Το έργο INFORM-LIFE δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα στο να ολοκληρώσει την οργάνωση της πληροφορίας που παρήγαγε χρησιμοποιώντας σαν βάση αναφοράς τα όρια των διοικητικών περιφερειών της χώρας. Συμπερασματικά, προτείνεται ανεπιφύλακτα η άμεση εφαρμογή αυτού ή ενός αντίστοιχου σχήματος χωρικών κλιμάκων, που εξυπηρετεί όχι μόνο την οργάνωση του σχεδιασμού της ξυλοπαραγωγής, αλλά και ανάγκες έκφρασης και λειτουργικής ολοκλήρωσης, χρήσης και αξιολόγησης όλων των αξιών και λειτουργιών που υπάρχουν στα Ελληνικά δάση. Σελίδα 24

31 5. Γενικοί τύποι και περιγραφικά πρότυπα τοπίου (conceptual models) στην Ελλάδα: ορισμοί μέχρι του επιπέδου του ''τύπου τοπίου'' Τα περιγραφικά πρότυπα (conceptual models) είναι πρότυπα (μοντέλα) που έχουν την μορφή κειμένου. Είναι ποιοτικά πρότυπα (qualitative models) σε αντίθεση με τα ποσοτικά μοντέλα (quantitative models). Χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν στην αναγνώριση της εξαρτημένης μεταβλητής με βάση την λεκτική περιγραφή των ανεξάρτητων μεταβλητών. Οι τελευταίες στην ουσία αποτελούν ιδιότητες της εξαρτημένης μεταβλητής. Τέτοια περιγραφικά μοντέλα, πολύ οικεία στον δασικό κλάδο είναι για παράδειγμα οι κλείδες αναγνώρισης φυτών. Στην Οικολογία του Τοπίου χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά και η ομάδα έργου τα χρησιμοποιεί συνεχώς από 25ετίας, με κύριο σκοπό την κατανόηση των διάφορων χωρικών μονάδων που προσδιορίζονται και χαρτογραφούνται κυρίως στην κλίμακα του συστήματος τοπίου, από τους χρήστες των χαρτών αυτών. Συνήθως οι χρήστες, που χρησιμοποιούν τους χάρτες σε συνδυασμό με ποσοτικά ή ποιοτικά πρότυπα για να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις διάφορων επεμβάσεων στα πλαίσια της αειφορίας, προέρχονται απο ένα μεγάλο φάσμα επιστημονικού υπόβαθρου και πρέπει να εξασφαλισθεί κατά το δυνατόν στο μέγιστο μία κοινή αντίληψη για τα χαρακτηριστικά και τις λειτουργίες του χώρου. Στα πλαίσια του έργου INFORM-LIFE (Kazaklis et al. 2014) υπάρχουν έξι τέτοια περιγραφικά πρότυπα για όλα τα συστήματα τοπίου που απαντούν σε κάθε μία απο τις δεκατρείς περιφέρειες της χώρας (Πίνακας 5.1). Τα πρότυπα αυτά απευθύνονται κυρίως σε επιστήμονες του δασικού κλάδου, και είναι άμεσα διαθέσιμα για εφαρμογή στην πράξη. Σελίδα 25

32 Πίνακας 5.1. Το προτεινόμενο σχήμα χωρικής οργάνωσης για τον σχεδιασμό της δειγματοληψίας ξυλαποθέματος και την αναφορά και ολοκλήρωση της λεπτομέρειας των αποτελεσμάτων της δειγματοληψίας Επίπεδο προτεινόμενης χωρικής κλίμακας Βασική πληροφορία για ενσωμάτωση στον σχεδιασμό της δειγματοληψίας Προτεινόμενο ελάχιστο μέγεθος χαρτογράφησης (km 2 ) 1. Περιφέρεια Τοπίου Συνδυασμός υποστρώματος και κλίματος > 5 2. Υπερσύστημα Δασικού Τοπίου (υποπεριοχές δάσους) Συνδυασμός αναγλύφου και δάσους Σύστημα Τοπίου Συνδυασμός γεωλογικού υποστρώματος και κλίματος (παραγωγικότητα εδάφους, επίδραση κλίματος) 4. Τύπος Τοπίου Συνδυασμός δασικών οικοσυστημάτων 5. Δασικό Τμήμα * Όπως ορίζεται από την Δασική Υπηρεσία 6. Συστάδα Όπως ορίζεται από την Δασική Υπηρεσία στρέμμα 1 στρέμμα 1 στρέμμα 7. Χάρτης δειγματοληπτικών επιφανειών ** - Δασοπονικό Είδος - Ποιότητα Τόπου 1 στρέμμα 8. Δασοπονικό Είδος *** Δασική Βλάστηση 1 στρέμμα 9. Χάρτης Ποιοτήτων Τόπου ** -Θέση στην πλαγιά - Έκθεση - Κλίση (Πρόκειται για πρωτογενείς υποσυστάδες, θεματικούς χάρτες στους οποίους βασίζεται ο χάρτης ποιότητας τόπου) * Όλες οι κατηγορίες από το επίπεδο αυτό και κάτω χαρακτηρίζονται ως οικότοποι ** Σύνθετη υποσυστάδα *** Πρωτογενής υποσυστάδα 1 στρέμμα Σελίδα 26

33 Τέτοια περιγραφικά πρότυπα, σε οργανωμένη μορφή περιλαμβάνουν μία σειρά απο παραμέτρους (ανεξάρτητες μεταβλητές) και στην μορφή αυτή έχουν ένα ξεκάθαρο πλεονέκτημα απέναντι σε ένα απλό περιγραφικό κείμενο, που διαφέρει ως προς την δομή και το περιεχόμενο για κάθε άλλο σύστημα τοπίου. Σύμφωνα με αυτό τα περιγραφικά πρότυπα των συστημάτων τοπίου στο έργο INFORM-LIFE έχουν πληροφορία σχετική με το γεωλογικό υπόστρωμα, το υψομετρικό εύρος, τις επικρατούσες κατηγορίες εδαφών, τον τύπο κλίματος, το μέσο ετήσιο εύρος θερμοκρασιών, την μέση ετήσια βροχόπτωση, τις κύριες φυτοκοινωνικές διαπλάσεις και τον τυπικό συνδυασμό χρήσεων γης στην περιοχή. Εξασφαλίζουν έτσι ότι ο αξιολογητής/ χρήστης του χάρτη θα βρίσκει πολύ εύκολα και αποτελεσματικά την σχετική πληροφορία για κάθε πολύγωνο κάθε συστήματος τοπίου στην περιοχή που εξετάζει. Οποιαδήποτε πρόσθετη πληροφορία χρειασθεί πρέπει να προσδιοριστεί απο τον αξιολογητή, απο έτοιμες βάσεις δεδομένων ή με μετρήσεις πεδίου αν το κόστος δικαιολογείται. Αποτελούν δηλαδή κλείδα για τα συστήματα τοπίου κάθε διοικητικής περιφέρειας της χώρας. Εξαιτίας αυτού η σύνταξή τους είναι ιδιαίτερα απαιτητική και χρονοβόρα καθώς περιγράφουν τα πραγματικά στοιχεία για την περιοχή που συντάσσονται. Η κλίμακα περιφέρειας τοπίου δεν χρησιμοποιείται συχνά στην πράξη, αλλά η περιγραφή της περιφέρειας τοπίου Κεντρικής Μακεδονίας στην αμέσως προηγούμενη ενότητα, συνιστά ένα τέτοιο περιγραφικό πρότυπο για αυτού του είδους της περιφέρειας τοπίου (με τα συγκεκριμένα γνωρίσματα συνδυασμών υπεδάφους (αναγλύφου και κλίματος). Συνήθως δεν απαιτείται, ούτε ενδείκνυται η χρήση περιγραφικών προτύπων για τοπία σε κλίμακες λεπτομερέστερες του συστήματος τοπίου. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι οι χάρτες των χωρικών μονάδων στο επίπεδο του τύπου τοπίου και του οικότοπου είναι στην ουσία θεματικοί χάρτες και η κλείδα υπάρχει στο υπόμνημα του χάρτη. Η ομάδα έργου στην πρότυπη μελέτη για ανάπτυξη των ορεινών όγκων της Ηπείρου επέλεξε να χρησιμοποιήσει μία χωρική κλίμακα μεταξύ του τύπου τοπίου και συστήματος τοπίου. Οι χωρικές μονάδες αυτές δεν είχαν αυστηρό προσδιορισμό σε Σελίδα 27

34 κατηγορίες, αλλά κάθε μία είχε το δικό της περιγραφικό πρότυπο, καθώς ήταν σημαντικό να ενσωματώνουν πληροφορία για τις υποδομές σε κάθε ένα υποσύστημα τοπίου (όπως ονομάστηκαν) όπως αυτό προσδιορίστηκε. Ο τύπος αυτός χωρικής μονάδας έιναι πολύ συνηθισμένος σε ερευνητικά έργα διεθνώς, όμως η ομάδα έργου προτιμά να έχει στην διαθεσή της μια αυστηρά καθορισμένη και ιεραρχική κλίμακα τοπίων. Η προσθήκη μίας πέμπτης κλίμακας προέκυψε απο την ανάλυση των δεδομένων για την περιοχή μελέτης του Νευροκοπίου, όπως εξηγείται στην επόμενη ενότητα. Τα τοπία γενικά στις διάφορες κλίμακες και στα διάφορα επίπεδα λεπτομέρειας ορίζονται σαν αναγνωρίσιμα σύμπλοκα στον χώρο. Είναι ο απλούστερος και πλέον πρακτικός ορισμός καθώς η εξέλιξη της Οικολογίας του Τοπίου είναι αλματώδης τα τελευταία χρόνια, και ανάλογα υπάρχει σημαντικός αριθμός πιο πολύπλοκων ορισμών και θεωρήσεων. Η λεπτομέρεια στα τοπία αφορά τον τρόπο και βαθμό ολοκλήρωσης της πληροφορίας που υπάρχει στην κάθε κλίμακα π.χ περιοχές φωλεοποίησης μιας οικογένειας πτηνών στο δάσος (δρυοκολάπτες) θέσεις φωλεοποίησης ενός συγκεκριμένου είδους δρυοκολάπτων (π.χ. λευκωτός) θέσεις φωλεοποίησης ενός συγκεκριμένου πληθυσμού του λευκωτού δρυοκολάπτη στο δάσος. Ο ορισμός αυτός μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε μια αυστηρά καθορισμένη ιεραρχία κλίμακας τοπίων, όπου σε κάθε επίπεδο της κλίμακας τα κύρια χαρακτηριστικά αποτελούν και τις παραμέτρους αναγνώρισης και χαρτογράφησής τους στον χώρο. Παρακάτω παραθέτουμε τα κριτήρια αυτά για τις μέχρι τώρα προτεινόμενες κλίμακες: (i) Περιφέρεια τοπίου. O διαχωρισμός γίνεται με βάση αναγνωρίσιμους συνδυασμούς σε μία εξεταζόμενη περιοχή των επικρατέστερων τύπων υποστρώματος. Συνήθως καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις, της τάξης των εκατοντάδων ή και χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Σελίδα 28

35 Σύμφωνα με την εμπειρία της ομάδας του έργου τέτοιοι συνδυασμοί στον Ελληνικό χώρο μπορεί να είναι: (α) Φυλλιτικά, πυριγενή, μεταμορφωσιγενή κυρίως πετρώματα, με αυτήν την σειρά ποσοστού συμμετοχής στην κάλυψη όλης της έκτασης της περιφέρειας τοπίου. (β) Σκληροί ασβεστόλιθοι και δολομίτες, μαλακοί ασβεστόλιθοι (μάργες) και παρεμβαλλόμενα αλλούβια. (γ) Λιμναίοι και θαλάσσια αλλούβια σε εκτεταμένες πεδινές και λοφώδεις περιοχές. Το κλίμα (εκφραζόμενο μέσο του απαντώμενου στην περιοχή εύρους υπερθαλάσσιου υψομέτρου) είναι υποδεέστερο κριτήριο αναγνώρισης, περιγραφής και χαρτογράφησης των περιφερειών τοπίου. (ii) Υπερσύστημα τοπίου. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω είναι μία κλίμακα αδρότερη του συστήματος τοπίου και η καθιέρωση της στο παρόν έργο προέκυψε από την ανάλυση των αποτελεσμάτων πεδίου της περιοχής μελέτης Νευροκοπίου (βλέπε Κεφάλαιο 6 της παρούσας τεχνικής έκθεσης). Δεν καθορίζεται, όυτε χαρτογραφείται με αυστηρά κριτήρια, αλλά βασίζεται στην εμπειρία του προσωπικού των Δασαρχείων για την κατανομή του όγκου των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή. Δεύτερο κριτήριο αποτελεί η γενική έκθεση στην περιοχή όπου υπάρχουν χαρακτηριστικοί συνδυασμοί δασοπονικών ειδών. Στην ουσία πρόκειται για διαίρεση της έκτασης του Δασαρχείου σε ευρύτερες περιοχές, που αποτελούν συνήθως συνδυασμούς δύο ή τριών το πολύ συστημάτων τοπίου αναπτύσσονται κατά τον μεγαλύτερο βαθμό σε χαμηλά (<800m) ή ψηλά (>800m) υψόμετρα, και έχουν κοινή γενική έκθεση, ή μορφή ανάγλυφου. Εξυπηρετούν την ανάγκη της υποδιαίρεσης του δάσους σε όσο το δυνατόν μικρότερο αριθμό υποπεριοχών σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια, έτσι ώστε να περιορίζεται το κόστος προσδιορισμού του συντελεστή διακύμανσης του όγκου κατά την διαδικασία πρσδιορισμού του απαιτούμενου αριθμού δειγματοληπτικών επιφανειών. Γενικά, κατά την εκτίμηση της ομάδας του έργου, μπορεί να μειώσουν μέχρι 20-25% τον αριθμό των απαιτούμενων δειγματολητικών επιφανειών στο στάδιο της δειγματοληψίας, ενώ αυξάνουν την ποιότητα (εύρος διακύμανσης του τυπικού μέσου σφάλματος), των μετρούμενων μεγεθών της απογραφής. Σελίδα 29

36 Πρακτικά προσδιορίζονται και χαρτογραφούνται απο τον μελετητή σε συνεργασία με τα στελέχη των Υπηρεσιών, με βάση την εμπειρία στις τοπικές συνθήκες, έναν θεματικό χάρτη που περιέχει τον όγκο κάθε συστάδας στον κύριο(α) δασοπονικό(ά) είδος(η), τα όρια των συστάδων, ενώ η προβολή αυτής της πληροφορίας σε υπόβαθρο δορυφορικής εικόνας είναι ιδιαίτερα πολύτιμη. Αν υπάρχει η δυνατότητα στο στάδιο αυτό χρήσης DEM (Digital Elevation Models), διευκολύνεται πολύ η διαδικασία, (χάρτης κλίσεων, χάρτης εκθέσεων και τρισδιάστατη απεικόνιση). Αν δεν υπάρχει ήδη έτοιμο DEM, τότε η χρήση της ικανότητας τρισδιάστατων εικόνων απο χωρικές βάσεις δεδομένων όπως η Google Earth προσφέρει τουλάχιστον κάποιες δυνατότητες. Η ομάδα έργου πιστεύει ότι η διαδικασία αυτή είναι αυτονόητη και εύκολη να πραγματοποιηθεί με τον προτεινόμενο τρόπο και η παραγόμενη πληροφορία θα παραμείνει αμετάβλητη για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την πρώτη υλοποίηση. Επειδή όμως απο την εμπειρία μας σε προηγούμενες τέτοιες προσπάθειες τα αποτελέσματα μπορεί να πραρουσιάσουν ένα ευρύ φάσμα αξιοπιστίας εφαρμογής των οδηγιών και τελικής λειτουργικότητας, ειδικά όταν εμπλέκεται μεγάλος αριθμός συντακτών, και επειδή μία έμπειρη ομάδα αξιοποιώντας υπάρχουσες χωρικές βάσεις δεδομένων μπορεί σε σύντομο χρονικό διάστημα να φέρει σε πέρας την εργασία σε εθνικό επίπεδο, προτείνεται να γίνει με ανάθεση σε δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα, (ιδανική περίπτωση ιδίως απο άποψη κόστους, θα ήταν η αξιοποίηση του Εθνικού Διακυβερνητικού Συμβουλίου Δασών, το οποίο ιδρύθηκε και άρχισε να λειτουργεί με το έργο INFORM-LIFE). Η κλίμακα αποτελεί στην ουσία την πρακτική απάντηση στο ερώτημα αν θα πρέπει η απογραφή ξυλαποθέμαος να εφαρμόχεται σε όλο το δάσος ή σε τμήματα του. Πιστεύουμε ότι η ποσοτική ανάλυση που παρατίθεται στην επόμενη ενότητα, και η περιγραφική στο παρούσα υποδεικνύει την επιλογή υπέρ της υιοθέτησης αυτού του επιπέδου ανάλυσης του χώρου. Στην πράξη, ένα πρώτο βήμα είναι η δημιουργία μιας χωρικής βάσης δεδομένων από τον μελετητή για τις ανάγκες της διαχειριστικής μελέτης, αλλά και ειδικότερα της δειγματοληψίας. Η πληροφορία που θα περιέχει δίνεται με παραδείγματα στην επόμενη ενότητα. Στη συνέχεια ο προσδιορισμός και η χαρτογράφησή τους γίνεται μετά τον εντοπισμό και την χαρτογράφιση των συστημάτων τοπίου στην περιοχή Σελίδα 30

37 (υπάρχουν άμεσα διαθέσιμα από τον ιστότοπο του έργου INFORM-LIFE, ). Η βάση χαρτογράφησής τους είναι ο θεματικός χάρτης του ιστάμενου όγκου ανα συστάδα, (από προηγούμενες διαχειριστικές μελέτες), σαν πρώτο επίπεδο και ο χάρτης συστημάτων τοπίου σε τοπογραφικό χάρτη ή DEM, και πρόσφατη δορυφορική εικόνα. Γίνεται κατά προτίμηση με υπόδειξη των στελεχών της Υπηρεσίας απο τον μελετητή και με την σύμφωνη γνώμη του. (iii) Το σύστημα τοπίου Πρόκειται για βασική έννοια της Οικολογίας του Τοπίου. Απο την πρακτική άποψη του ορισμού κάθε τύπου συστήματος τοπίου, μέλη της ομάδας του έργου έχουν υιοθετήσει και χρησιμοποιούν απο το 1991 δύο βασικά κριτήρια για την αναγνώριση και χαρτογράφηση τους, το κλίμα και το γεωλογικό υπόστρωμα. Η τεχνογνωσία αυτή ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας με έμπειρη ομάδα απο το Πανεπιστήμιο του Wageningen (Voss και Stordelder προσωπική επικοινωνία 1991) και το Πανεπιστήμιο της Haifa (Z. Naveh προσωπική επικοινωνία 1991) και είχε χρησιμοποιηθεί ήδη με επιτυχία σε άλλες ευρωπαϊκές περιοχές, όπως π.χ. στην Τοσκάνη της Ιταλίας. Αντιστοιχεί στον όρο τοπίο (landscape), όπως ευρύτερα συναντάται ακόμη παγκοσμίως όταν χρησιμοποιούνται μόνο δύο κλίμακες χώρου: η τοπική (local) και το τοπίο (landscape). Για το κριτήριο του γεωλογικού υποστρώματος χρησιμοποιούνται γεωλογικοί χάρτες, σε κλίμακα 1/ εώς 1/ , και με διάκριση πέντε κυρίως κατηγοριών: (α) Αλλουβιακές αποθέσεις : προέρχονται απο ποτάμιες, λιμναίες ή θαλάσσιες αποθέσεις, θίνες, παραλιακές εκτάσεις και άλλες αιολικές αποθέσεις, καθώς και αλπικές αποθέσεις παγετώνων. (β) Μαλακά ιζηματογενή πετρώματα: περιλαμβάνουν ασβεσθόλιθους και ψαμμίτες και μαλακούς ασβεστόλιθους (μάργες) (γ) Σκληρά ιζηματογενή πετρώματα: περιλαμβάνουν ασβεστόλιθους και δολομίτες (δ) Πυριγενή πετρώματα: περιλαμβάνουν γρανίτες, βασάλτες και γρανοδιορίτες. (ε) Φυλλιτικά μεταφορφωσιγενή πετρώματα: περιλαμβάνουν σχιστόλιθους, γνεύσιους, αμφιβολίτες, φυλλίτες. Όσον αφορά το κριτήριο του κλίματος χρησιμοποιούνται 4 υψομετρικές ζώνες καθώς είναι ο κύριος παράγοντας που προσδιορίζει το κλίμα σε μία γεωγραφική περιοχή: Σελίδα 31

38 (α) Η ζώνη των 0-300m : πρόκειται για παραλιακές περιοχές και πεδινές περιοχές στα ενδότερα. Στις παραλιακές περιοχές και για λόγους σχεδιασμού αναπτυξιακής πολιτικής χρησιμοποιείται σαν ιδιαίτερη, ξεχωριστή ζώνη, το εύρος των 0-30m, καθώς εκεί αναπτύσσονται κατά πλειοψηφία οι αστικές και τουριστικές πιέσεις. (β) Η ζώνη των m: πρόκειται κυρίως για περιοχές με δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης, μακία βλάστηση ή φρύγανα και το σημαντικότερο οπωροφόρα δέντρα με κύριο την ελιά. Είναι η περιοχή όπου τα δάση και οι δασικές εκτάσεις δέχονται την μεγαλύτερη πίεση από τον άνθρωπο. Κάποιοι προτείνουν σαν ανώτατο όριο το κατώτερο υψόμετρο εμφάνισης της οξιάς δηλαδή τα 900m. Σε ολοκληρωμένες όμως θεωρήσεις αναπτυξιακής πολιτικής και επιπτώσεων τα άνω όρια εξάπλωσης της ελιάς (800m) είναι τουλάχιστον από οικονομική άποψη σημαντικότερα. (γ) Η ζώνη των m: η κύρια ζώνη των μή πυρόφιλων δασών σε εύκρατο κλίμα στην Ελλάδα. (δ) Η ζώνη >1800m: πρόκειται για τις αλπικές περιοχές. Απο τις ανάγκες ανάπτυξης και χρήσης προτύπων καταλληλότητας ή επιδράσεων που να συσχετίζονται με ένα σύστημα ανάλυσης του χώρου που βασίζεται σε αυτό το επίπεδο κλίμακας, και καθαρά για πρακτικούς λόγους οικονομίας χρόνου και περιεκτικότητας της παραγόμενης πληροφορίας, η ομάδα του έργου χρησιμοποιεί δύο κυρίως ζώνες μετά από σύμπτυξη των παραπάνω: την ζώνη 0-800m και την ζώνη >800m. Για τις συνθήκες της Μεσογείου πιστεύουμε ότι οι επιπτώσεις εκπροσώπησης των κλιματικών συνθηκών από αυτή την σύμπτυξη δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Να σημειωθεί εδώ ότι μία διεθνής ομάδα 30 ειδικών επιστημόνων με μεγάλη ακαδημαϊκή πρακτική, αλλά και διοικητική εμπειρία συμμετείχε στην διαμόρφωση 900 περίπου ασυνεχών ποσοτικών προτύπων που επιτρέπουν την αειφορική αξιολόγηση παρεμβάσεων στο επίπεδο έργων, μέτρων, προγραμμάτων ή και πολιτικών. Τα πρότυπα αυτά αφορούν έξι φυσικούς πόρους και εφαρμόστηκαν με επιτυχία στην Ελλάδα και διεθνώς από ομάδες επιστημόνων με μεγάλη ευρύτητα επιστημονικών ειδικεύσεων, με σκοπό τον αειφορικό σχεδιασμό και την εκτίμηση επιπτώσεων, καθώς αποτελούνται από μεταβλητές που δεν είναι στατιστικά συσχετισμένες, και επομένως αποφεύγεται η άσκοπη επανάληψη και η σπατάλη πόρων. Έτσι τουλάχιστον απο την άποψη της εξυπηρέτησης του σκοπού της απογραφής των δασικών πόρων, πιστεύουμε ότι εξυπηρετούν τις ανάγκες οργάνωσης κάθε σχετικής πληροφορίας στο χώρο με άριστο τρόπο. Σελίδα 32

39 (iv) Ο τύπος τοπίου Στην πράξη προτείνεται η χρήση τοπίων που φέρουν αναγνωρίσιμα σύμπλοκα 9 γενικών τύπων οικοσυστημάτων: κωνοφόρα δάση, πλατύφυλλα δάση, μικτά δάση, φρύγανα (garrigue), θαμνότοποι με μακία βλάστηση, άλλοι θαμνότοποι, αγροτικές περιοχές, δομημένες περιοχές, ανοιχτές επιφάνειες γλυκέων υδάτων. Και για αυτούς τους τύπους τοπίου έχουν αναπτυχθεί ασυνεχή πρότυπα αξιολόγησης ανάλογα με αυτά που αναφέρθηκαν για τα συστήματα τοπίου. Στο παρόν έργο προτείνεται η χρήση αυτού του επιπέδου στην κλίμακα χώρου ακριβώς πάνω απο τις χωρικές μονάδες που χρησιμοποιεί παραδοσιακά η Δασική Υπηρεσία, και συγκεκριμένα τα δασικά τμήματα και τις συστάδες. (v) Ο οικότοπος Παγκόσμια έχουν περιγραφεί και χρησιμοποιηθεί τοπία σε κλίμακες που εκτείνονται απο το αστρονομικό έως το μικροσκοπικό και το μοριακό επίπεδο. Στο σχήμα κλίμακας τοπίων που έχει αναπτύξει και χρησιμοποιεί η κύρια ομάδα των ερευνητών του έργου προτείνει σαν την λεπτομερέστερη κλίμακα χώρου το επίπεδο του οικοτόπου. Όπως χρησιμοποιείται παραδοσιακά ο οικότοπος αποτελεί συνήθως ένα τμήμα οικοσυστήματος που ο ορισμός του εξειδικεύεται ανάλογα με τον σκοπό χρήσης του. Έτσι δεν προτείνεται να χαρτογραφούνται οι οικότοποι, αν ο λόγος σύνταξής τους δεν δικαιολογεί το κόστος σύνταξης, καθώς λόγω επιπέδου λεπτομέρειας είναι συνήθως δύσκολο και δαπανηρό να πραγματοποιηθεί σε εκτεταμένες εκτάσεις όπως τα δάση της χώρας. Η χαρτογράφηση των οικοτόπων γίνεται με κριτήρια που χαρακτηρίζουν την πληροφορία που περιέχουν, π.χ. οικότοποι με συγκεκριμένα επίπεδα κινδύνου πυρκαγιάς. Άλλο παράδειγμα είναι επίπεδα καταλληλότητας ενδιαιτήματος για μία συγκεκριμένη ομάδα πτηνών που διαβιούν σε μία εξειδικευμένη οικοφωλεά, όπως ο κατώτερος κορμός των δέντρων ενός δάσους. Από την άποψη αυτή θεωρούμε ότι το χωρικό επίπεδο του δασικού τμήματος και της συστάδας, όπως ορίζονται και χρησιμοποιούνται παραδοσιακά απο τις Δασικές Υπηρεσίες είναι στην ουσία δύο τύποι οικοτόπου, που σύμφωνα με τα παραπάνω Σελίδα 33

40 προσιδιάζουν στον σκοπό τουλάχιστον της ξυλοπαραγωγής. Την θεώρηση αυτή στηρίζει καταρχήν το γεγονός ότι για τον προσδιορισμό, τον εντοπισμό των ορίων και την χαρτογράφησή τους χρησιμοποιούνται κυρίως κριτήρια του τοπίου, δηλαδή φυσιογραφικά χαρακτηριστικά του ανάγλυφου όπως γενική έκθεση, κορυφογραμμές και ρέματα. Το άλλο σημαντικό κριτήριο προσδιορισμού τους είναι φυσικά το είδος του δάσους, δηλαδή ο χαρακτηριστικός συνδυασμός του οικοσυστήματος ενός συγκεκριμένου δασικού είδους ή μίξη ειδών για το επίπεδο κυρίως του δασικού τμήματος. Στο επίπεδο της συστάδας κριτήριο προσδιορισμού είναι οι συνδυασμοί δομής και παραγωγικότητας των δασών. Επιπρόσθετα, η σχέση μεταξύ των δύο αυτών χωρικών επιπέδων κλίμακας τοπίου είναι αυστηρά ιεραρχημένη, καθώς κάθε συστάδα είναι μοναδική και ανήκει σε ένα και μόνο ένα δασικό τμήμα. Αλλά και η σχέση του δασικού τμήματος με το αμέσως αδρότερο επίπεδο του προετινόμενου σχήματος κλίμακας τοπίων, τον τύπο τοπίου, είναι αυστηρά και ιεραρχικά προσδιορισμένη, καθώς σε κάθε δασικό τμήμα υπάρχει και δάσος που είναι είτε δασος πλατύφυλλων, είτε δάσος κωνοφόρων, είτε μικτό. Μένει να προσδιοριστεί η θέση στο προτεινόμενο σχήμα των δασικών χαρτών, που περιέχουν πληροφορία σχετική με την έκταση κάλυψης επιφανειών απο συγκεκριμένα δασικά είδη είτε σαν αμιγή δάση ενός δασικού είδους είτε σαν χαρακτηριστική μίξη τους. Σύμφωνα με τα παραπάνω πρόκειται για οικότοπο, καθώς στην ουσία είναι θεματικοί χάρτες των δασικών ειδών, με πολλαπλό σκοπό χρήσης και ίσως σημαντικότερο το καθεστώς ιδιοκτησίας. Προτείνουμε να αποτελούν το αμέσως επόμενο επίπεδο χωρικής κλίμακας από την συστάδα και όπως εξελίχθηκε το παρόν έργο είναι το ένα από τα δύο κριτήρια σε χαρτογραφική μορφή με βάση τα οποία γίνεται η κατανομή των δειγματοληπτικών επιφανειών του ξυλαποθέματος στον χώρο. Το άλλο κριτήριο είναι ένας χάρτης ποιοτήτων τόπου, όπως παρουσιάζεται στην Τεχνική Έκθεση της Δράσης Β1 και στην επόμενη ενότητα. Το επίπεδο κλίμακας του χάρτη ποιοτήτων είναι επίσης ένας εξειδικευμένος οικότοπος, με κύρια εφαρμογή στην απογραφή των δασικών πόρων και ιδιαίτερα την απογραφή του ξυλαποθέματος. Επιπρόσθετα, η κατάρτιση χαρτών αυτού του κριτηρίου, σύμφωνα με τις μεθόδους που ανέπτυξε και Σελίδα 34

41 παρουσιάζει το παρόν έργο, βελτιώνει σημαντικά την ακρίβεια των διαχειριστικών μελετών. Οποιαδήποτε από τις 3 προτεινόμενες μεθόδους σύνταξης χαρτών ποιοτήτων τόπου μειώνει σημαντικά τα σφάλματα από την υποκειμενική αντιστοίχιση ποιοτήτων τόπου και κατανομής όγκου μέσω κλάσεων διαμέτρου, όπως και από την υποκειμενική εκτίμηση του ποσοστού της κάλυψης κάθε ποιότητας τόπου στην συστάδα. Θεωρούμε πολύ πιθανό τα σφάλματα από τις παραπάνω δύο πηγές να είναι περισσότερο σημαντικά στην απογραφή του ξυλαποθέματος από τα σφάλματα κάθε προέλευσης που αφορούν στις μετρήσεις των στοιχείων του δένδρου (με μόνη ίσως εξαίρεση τις μετρήσεις του ύψους). Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από την επιτυχία κατάρτισης στατιστικών προτύπων πρόβλεψης και χαρτογράφησης ποιοτήτων τόπου, όπως αυτό εκτελέσθηκε στην περιοχή μελέτης του Ολύμπου σε σύγκριση με τον παραδοσιακό τρόπο στην περιοχή μελέτης του Νευροκοπίου, (βλ. Τεχνική Έκθεση Δράσης Β1). Ο χάρτης ποιοτήτων τόπου είναι το επόμενο επίπεδο στην κλίμακα τοπίων που προτείνεται από το παρόν έργο, καθώς η επιρροή στην μορφή και τη δομή του δάσους επηρεάζει σημαντικά όλους τους πόρους και τις λειτουργίες που παρέχει το δάσος και όχι μόνον το ξυλαπόθεμα. Όσον αφορά στην απογραφή ξυλαποθέματος ο συνδυασμός του επιπέδου του δασοπονικού είδους και της ποιότητας τόπου, είτε γίνει μέσω απλής υπέρθεσης χαρτών, είτε μέσω ενός απλού μαθηματικού προτύπου, (όπως η προτεινόμενη από το έργο κατά προσέγγιση μέθοδος χαρτογράφησης των ποιοτήτων τόπου) ή μέσω των αυστηρότερων προσδιορισμών του στατιστικού προτύπου που αναπτύχθηκε στο έργο για την περιοχή του Ολύμπου, μπορεί να αντικαταστήσει τα επίπεδα αυτά στην κλίμακα τοπίων. Δεν ενδείκνυται όμως καθώς το επίπεδο είδους και ποιότητας τόπου είναι σημαντικό για πολλές αξίες και λειτουργίες στο δάσος. Προτείνεται λοιπόν να αποτελέσει απλά έναν οικότοπο, ένα εργαλείο με σκοπό τη δειγματοληψία για την απογραφή του ξυλαποθέματος. Ο θεματικός αυτός χάρτης προτείνουμε να ονομασθεί χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών για την εκτίμηση του ξυλαποθέματος ή χάρτης δειγματοληπτικών επιφανειών ξυλαποθέματος. Σελίδα 35

42 Τέλος, μια άλλη σημαντική πληροφορία που συμβάλλει σημαντικά στην αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της εκτίμησης ξυλαποθέματος και αφορά την κατά χώρο οργάνωσή της, είναι αυτή η ίδια ύπαρξη δάσους και η κατάσταση της διασποράς των δένδρων στο χώρο. Εξετάσθηκε με λεπτομέρεια η δυνατότητα ένταξης ενός ακόμη επιπέδου οικοτόπου στο σχήμα κλίμακας τοπίων που προτείνει το έργο και με θέση λεπτομερέστερη της ποιότητας τόπου. Όμως για λόγους κόστους επικαιροποίησης των χαρτών που υπάρχουν σε σχέση με την συγκόμωση, καθώς και το κόστος μετρήσεων της συγκόμωσης με εργασίες πεδίου, προτιμήθηκε η λύση να ενσωματωθεί αυτή η πληροφορία σε άλλο επίπεδο κλίμακας και συγκεκριμένα στο πρώτο επίπεδο στρωμάτωσης (υπερσύστημα τοπίου) και μέσω της κατάλληλης διαδικασίας ενεργειών για την αναγνώριση και χαρτογράφησή τους. Έτσι στο επίπεδο του υπερσυστήματος τοπίου οι συνεχώς και πολύ συχνά ανανεούμενες δορυφορικές εικόνες που παρέχουν χωρικές βάσεις, όπως π.χ. το Google Earth, όπου πλέον γίνεται δυνατή και η απεικόνιση της κόμης μεμονωμένων δένδρων, δίνουν μια αρχική οπτική ενσωμάτωση της συγκόμωσης για την αναγνώριση/χαρτογράφηση των υποπεριοχών του δάσους. Όσον αφορά τις διαδικασίες, ο μελετητής θα πρέπει να συμβουλευθεί στην χωρική βάση που δημιούργησε για τις ανάγκες της εκπόνησης της διαχειριστικής μελέτης την κατάσταση ύπαρξης και συγκόμωσης δάσους στην συγκεκριμένη περιοχή όπου ορίζεται η κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια. Την πληροφορία αυτή, μαζί με άλλα στοιχεία, όπως π.χ. την δυνατότητα πρόσβασης στην περιοχή, την επικινδυνότητα εκτέλεσης των εργασιών δειγματοληψίας στην περιοχή, περιορισμούς από ειδικά θέματα (π.χ. οχλήσεις θέσεων φωλεοποίησης σπάνιων και απειλούμενων πτηνών), στοιχεία κόστους σε σχέση με άλλες δειγματοληπτικές επιφάνειες κλπ., θα πρέπει να συγκεντρώσει ο μελετητής και να την παρουσιάσει στους υπεύθυνους για την περιοχή επιστήμονες των Δασικών Υπηρεσιών έτσι ώστε να καταρτισθεί ένας τελικός κατάλογος υποψήφιων δειγματοληπτικών επιφανειών. Ο αριθμός τους θα πρέπει να είναι λίγο μεγαλύτερος του αριθμού δειγματοληπτικών επιφανειών όπως αυτός προτείνεται να υπολογίζεται από το παρόν έργο, με βάση την εκτίμηση του συντελεστή Σελίδα 36

43 διακύμανσης του ιστάμενου όγκου, αλλά και άλλων περιορισμών, όπως η ύπαρξη μίας τουλάχιστο δειγματοληπτικής επιφάνειας ανά συστάδα ή ένα συνδυασμό είδους/ποιότητας τόπου ή να καλύπτεται το 1% της επιφάνειας του δάσους. Στη συνέχεια και αν κατά τη διάρκεια της δειγματοληψίας παρά τις προβλέψεις είναι αδύνατο να υλοποιηθεί αυτή σε έναν μικρό αριθμό επιφανειών, υπάρχουν ήδη διαθέσιμες επιφάνειες προς αντικατάσταση. Ο αριθμός τους βέβαια σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι μεγάλος, όχι πάνω από 5, καθώς σε αντίθετη περίπτωση παραβιάζεται η βασικότερη προϋπόθεση της στατιστικής, που είναι η αρχή της ίσης πιθανότητας επιλογής για κάθε σημείο του εξεταζόμενου χώρου. Το πρόβλημα αυτό αφορά και τις συνθήκες προδειγματοληψίας και συζητείται και στην επόμενη ενότητα καθώς και στην Τεχνική Έκθεση της Δράσης Β4. Το πρόβλημα λύνεται, αν απαιτηθεί, με την εξέταση των μέσων όρων των δύο ομάδων δειγματοληπτικών επιφανειών, της αρχικής ομάδας και της ομάδας των πρόσθετων επιφανειών. Οι μέσοι όροι αυτοί αν συγκριθούν στατιστικά, (κανονική κατανομή), δεν πρέπει να διαφέρουν, ούτε να παραβιάζουν περιορισμούς εγγύτητας και επομένως συμμεταβλητότητας των επιφανειών. Τα κέντρα κάθε ζεύγους επιφανειών θα πρέπει κατ ελάχιστο να απέχουν απόσταση ίση με το διπλάσιο της ακτίνας της δειγματοληπτικής επιφάνειας). Σελίδα 37

44 6. Νέες προτεινόμενες χωρικές μονάδες για αειφορική δασική διαχείριση, σε επίπεδο λεπτομερέστερο της συστάδας 6.1 Γενικά Στις προηγούμενα κεφάλαια 2 και 3 αναφέρθηκαν και αναλύθηκαν τα προτεινόμενα χωρικά επίπεδα για την διεξαγωγή της διαδικασίας υπολογισμού του ξυλαποθέματος στα Ελληνικά δάση. Η ανάλυση βασίστηκε στην αρχή και αντίληψη ότι όσον αφορά την κατά χώρον οργάνωση της δειγματοληψίας, αυτή πρέπει να ενταχθεί σε ένα σύστημα οργάνωσης με ακριβείς και ιεραρχικά προσδιορισμένες κλίμακες χώρου. Ένα τέτοιο σύστημα οργάνωσης κάθε χωρικής πληροφορίας σχετικής με τα δάση στην Ελλάδα επιτρέπει επιπρόσθετα και την εφαρμογή σύγχρονων εργαλείων, μεθόδων και διαδικασιών για την ποσοτική πιστοποίηση της αειφορίας της διαχείρισης των δασικών πόρων. Πιστεύουμε ότι το παρόν έργο πέρα από τις λύσεις που προσφέρει επιπρόσθετα βελτιώνει σημαντικά τις διαδικασίες κατάρτισης των δασικών διαχειριστικών μελετών και συγκεκριμένα συμβάλλει α) στην βελτίωση σε θέματα της μεθόδου δειγματοληψίας, σε θέματα υπολογισμού του αριθμού των δειγματοληπτικών επιφανειών, σε θέματα ελέγχου της επιτυχίας της δειγματοληψίας, σε θέματα οργάνων και διαδικασιών γραφείου και πεδίου, β) στην ενσωμάτωση ακριβούς ποσοτικής, χαμηλού κόστους, επιστημονικά στιβαρής πληροφορίας σχετικά με την κατανομή των ποιοτήτων τόπου στην συστάδα, και γ) στην επιτυχή κατάρτιση τοπικών αλλά και γενικών μαζοπινάκων. Ακόμη προτείνει και μία μεθοδολογία οργάνωσης κάθε χωρικής πληροφορίας που προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα για την κατάρτιση χωρικών βάσεων δεδομένων σε σχέση με την απογραφή σε εθνικό επίπεδο των αξιών και των λειτουργιών των Ελληνικών δασών. Σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο, με αυτή την οπτική γωνία δηλαδή, η ομάδα του έργου προτείνει ειδικά για την κλίμακα τοπίου του οικοτόπου να υπάρξουν δύο επίπεδα κλίμακας τοπίου λεπτομερέστερα του οικοτόπου. Το επίπεδο της σύνθετης ή συνθετικής υποσυστάδας και το επίπεδο της πρωτογενούς υποσυστάδας. Σελίδα 38

45 Έτσι η ιεραρχία κλίμακας σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια από το επίπεδο του οικοτόπου διαμορφώνεται ως εξής: Α) Περιφέρεια τοπίου Β) Υπερσύστημα δασικού τοπίου Γ) Σύστημα τοπίου Δ) Τύπος τοπίου Ε) Οικότοπος Στ) Δασικό Τμήμα Ζ) Δασική συστάδα Η) Σύνθετη ή συνθετική υποσυστάδα Θ) Πρωτογενής υποσυστάδα Με το προτεινόμενο αυτό σχήμα καθορίζεται ακριβώς η θέση κάθε πληροφορίας με χωρική αναφορά από το παγκόσμιο επίπεδο, έως το επίπεδο υποπεριοχής της συστάδας. Η ένταξη κάθε χωρικής πληροφορίας με βάση τα όσα έχουν αναλυθεί στις προηγούμενες ενότητες είναι εύκολα κατανοητή από ένα ευρύ φάσμα επιστημόνων που θα κληθούν να την χρησιμοποιήσουν ή να την αξιολογήσουν, όπως έχει αποδειχτεί από το έργο INFORM-LIFE και όλα τα άλλα έργα που έχει επιτυχώς υλοποιήσει η ομάδα έργου. Η ενότητα αυτή επικεντρώνεται στην ανάλυση των τελευταίων δύο επιπέδων κλίμακας, που θεωρούμε ότι οργανώνουν και ιεραρχούν κάθε πληροφορία που μπορεί να πάρει την μορφή θεματικού χάρτη και που εννοιολογικά σε λεπτομέρεια περιεχομένου αφορά επιφάνειες που αποτελούν τμήμα κάποιας συστάδας. Έτσι ως πρωτογενή υποσυστάδα ορίζουμε κάθε θεματικό χάρτη που περιέχει πληροφορία σχετικά με τις αξίες ή και λειτουργίες του δάσους, σε χωρικό επίπεδο μικρότερο της συστάδας και που προέρχεται απευθείας από μετρήσεις και όχι από υπολογισμούς. Ως δευτερογενή ή συνθετική ή σύνθετη υποσυστάδα ορίζουμε κάθε θεματικό χάρτη σε χωρική κλίμακα οικοτόπου μικρότερου της συστάδας, που υπολογίζεται με βάση πληροφορίες που υπάρχουν με την μορφή της πρωτογενούς υποσυστάδας και με οποιαδήποτε μέθοδο υπολογισμού μέσω κάποιου προτύπου. Τα πρότυπα αυτά μπορεί να πάρουν οποιαδήποτε από τις παρακάτω μορφές: Σελίδα 39

46 - περιγραφικά, όπως ορίστηκαν στην προηγούμενη ενότητα, - απλά μαθηματικά, όπως ο τύπος υπολογισμού όγκου ιστάμενου δέντρου με βάση την διάμετρο, το ύψος και τον μορφάριθμο, - σύνθετα μαθηματικά, στην ουσία συστήματα εξισώσεων που προκύπτουν π.χ από διαδικασίες αριστοποίησης, - στατιστικά, που ανάλογα μπορεί να είναι από απλά έως λογιστικά (logistic) μή παραμετρικά πρότυπα και - γραφικά, που μπορεί με την σειρά τους να βασίζονται είτε σε εμπειρικά διαγράμματα, είτε σε άλγεβρα χαρτών ΓΣΠ (map algebra). Από αυτή την άποψη κάθε χωρικά συσχετισμένη πληροφορία για τμήμα του δάσους μικρότερο της συστάδας μπορεί να αντιστοιχηθεί σε ένα από τα δύο επίπεδα υποσυστάδας όπως ορίζονται παραπάνω. Για παράδειγμα, η διάμετρος ή το ύψος των δέντρων, αν με κάποια διαδικασία χαρτογραφηθεί μέσα σε κάθε συστάδα, οι χάρτες που προκύπτουν αποτελούν πρωτογενείς οικοτόπους στο επίπεδο της πρωτογενούς υποσυστάδας, όσον αφορά την ιεραρχημένη κλίμακα χωρικής πληροφορίας που προτείνει το έργο. Αλλά και στοιχεία που αφορούν πόρους άλλους από το ξυλαπόθεμα στο δάσος μπορούν εύκολα να κατανεμηθούν ως πρωτογενείς ή σύνθετες. Η κατανομή στον χώρο των θέσεων φωλεοποίησης, του αριθμού, της επιτυχίας της αναπαραγωγής και άλλα στοιχεία που αφορούν έναν πληθυσμό είδους πτηνού που αναπαράγεται στα δάση αποτελούν επίσης πρωτογενείς θεματικούς χάρτες, εφόσον με κάποιον τρόπο αντιστοιχηθούν σε υποπεριοχές της κάθε συστάδας. Όμως αν με βάση αυτή την πρωτογενή και οποιαδήποτε άλλη πρωτογενή πληροφορία.καταρτιστεί ένα χωρικά συσχετισμένο γενικό πρότυπο ενδιαιτήματος για το είδος αυτό, ή και ένα ειδικό πρότυπο ενδιαιτήματος μόνον όσον αφορά την διαδικασία φωλεοποίησης του είδους αυτού, αυτοί οι θεματικοί χάρτες προφανώς ορίζονται ως σύνθετοι οικότοποι. Από το παραπάνω παράδειγμα γίνεται προφανής και η πρόταση της ομάδας του έργου όπως κάθε απογραφή πληροφορίας για τα δάση πέρα από τα καθιερωμένα ιστορικά στις Δασικές Υπηρεσίες, θα πρέπει να δικαιολογεί με βάση τον σκοπό χρήσης της το κόστος σύνταξής της. Σε αυτό το μικρότερο της συστάδας επίπεδο χωρικής κλίμακας το κόστος εφαρμογής έχει μεγάλη πιθανότητα να είναι απαγορευτικό. Παγκόσμια και στην Ελλάδα η πίεση για μή παραδοσιακά προϊόντα και υπηρεσίες από λειτουργίες του δάσους εκτός της ξυλοπαραγωγής αυξάνονται και θα αυξάνονται συνεχώς. Αν για την Σελίδα 40

47 ενσωμάτωση κάθε τέτοιας πληροφορίας στις διαχειριστικές μελέτες των δασών εξεταστεί με αναλύσεις κόστους-οφέλειας η αποτελεσματικότητα του κόστους ενσωμάτωσης σε σχέση με τα οφέλη που προκύπτουν, θεωρούμε ότι οι Δασικές Υπηρεσίες θα μπορούν να παρουσιάσουν στις εκάστοτε πολιτικές αρχές την πιο αξιόπιστη επιστημονικά άποψη, αλλά και να αναδείξουν τα οφέλη από αυτή την νέα ευθύνη των Δασικών Υπηρεσιών, όσον αφορά τις εθνικές γαίες που υπηρετούν για το κοινωνικό σύνολο. Η εμπειρία της ομάδας έργου από την εφαρμογή αυτού του συστήματος μέχρι σήμερα σε διεθνές επίπεδο (Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Σλοβενία, Ελλάδα, Κύπρος), αλλά και στην Ελλάδα εκτενώς με τις πρακτικές προσαρμογές όπως αυτές εξελίχθηκαν με το παρόν έργο, της επιτρέπει να προτείνει να υιοθετηθούν οι αρχές της Δασικής Οικολογίας του Τοπίου πλέον (από το 2007) στη δασική πράξη στην Ελλάδα με βάση την ιεραρχημένη κλίμακα τοπίων που προτείνει το παρόν έργο. Κάτι τέτοιο θα αποτελέσει μία χαμηλού κόστους επιλογή ενός πλαισίου αναφοράς για την πλέον αποτελεσματική οργάνωση και λειτουργία των Δασικών Υπηρεσιών για την επιτυχή αντιμετώπιση όλων των μελλοντικών προκλήσεων εξασφάλισης των απαιτήσεων του Ελληνικού λαού από τα δάση του. 6.2 Παραδείγματα Πειραματικά αποτελέσματα Με την ενότητα 5 και την ενότητα 6.1 ολοκληρώθηκαν οι ορισμοί και οι προτάσεις για ενσωμάτωση νέων χωρικών μονάδων στην αειφορική δασική διαχείριση (ορισμοί, αιτιολόγηση, οδηγίες προσδιορισμού και χαρτογράφησης). Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται παραδείγματα από τις ερευνητικές προσπάθειες του έργου σε δύο περιοχές μελέτης, την περιοχή του Νευροκοπίου και την περιοχή του Ολύμπου. Οι προσπάθειες αυτές για την βελτίωση των διαδικασιών δειγματοληψίας και υπολογισμού του ξυλαποθέματος μας οδήγησαν στο προτεινόμενο παραπάνω σύστημα κλίμακας τοπίων, και από αυτή την άποψη θεωρούμε ότι αποτελούν πολύτιμα παραδείγματα για την χρησιμότητα και βελτίωση των Δασικών Υπηρεσιών από την υιοθέτηση των προτάσεων του έργου. Σελίδα 41

48 i) H υποδιαίρεση του δάσους σε υπερσυστήματα τοπίου Η χρησιμότητα της ύπαρξης αυτής της κλίμακας χώρου, ως ενδιάμεσης του συστήματος τοπίου και της περιφέρειας τοπίου προέκυψε από την ανάλυση των πειραματικών δεδομένων κυρίως στην περιοχή μελέτης του Νευροκοπίου και όπως συμπληρώθηκε από την περιοχή του Ολύμπου. Δευτερευόντως προέκυψε από τον τρόπο σχεδιασμού της ερευνητικής προσπάθειας πεδίου στις παραπάνω δύο περιοχές. Σχεδιασμός της ερευνητικής προσπάθειας Η ερευνητική προσπάθεια βασίστηκε σε δύο συνιστώσες. Καταρχήν στην προηγούμενη εμπειρία της ερευνητικής ομάδας όσον αφορά στην χωρική οργάνωση για την εκτίμηση της αειφορίας της διαχείρισης των δασικών εκτάσεων και δεύτερον σε μία πολύ βασική αρχή της στατιστικής που αφορά τον αριθμό των δειγμάτων. Ένας αριθμός μεγαλύτερος του 30 θεωρείται «μεγάλο δείγμα», ενώ ένας αριθμός μεταξύ 7 και 3, (5±2) θεωρείται «μικρό δείγμα». Βασικό ερώτημα ήταν αν μόνον με 30 δείγματα σε μία περιοχή θα μπορούσε να εκτιμηθεί με ασφάλεια το ξυλαπόθεμα, ασχέτως από παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν αυτόν τον υπολογισμό, όπως π.χ δασοπονικό είδος, ηλικία, συγκόμωση, δασοπονική μορφή κλπ. Με βάση τις αρχές της Οικολογίας του Τοπίου και την προηγούμενη εμπειρία της ομάδας έργου, έγινε προσπάθεια να βρεθούν υποπεριοχές στην περιοχή μελέτης Νευροκοπίου (Σχήμα 1), όπου η πιθανότητα επιτυχίας θα ήταν αυξημένη. Μετά από συζητήσεις με τα στελέχη του Δασαρχείου Νευροκοπίου συγκεντρώθηκαν δεδομένα σε χαρτογραφική μορφή από διαφορετικές πηγές και δημιουργήθηκε μία χωρική βάση δεδομένων για την περιοχή. Έτσι καταρτίστηκε ψηφιακό μοντέλο εδάφους (DEM) (Σχήμα 2) από το οποίο στην συνέχεια έγιναν θεματικοί χάρτες κλίσεων (Σχήμα 3) και εκθέσεων (Σχήμα 4). Από τον δασικό χάρτη του Δασαρχείου Νευροκοπίου ψηφιοποιήθηκε και ο χάρτης των βασικών δασικών ειδών στην επιλεγμένη περιοχή (Σχήμα 5) Στην συνέχεια από την τελευταία διαχειριστική μελέτη για την περιοχή ψηφιοποιήθηκαν τα όρια των συστάδων και οι όγκοι των δασοπονικών ειδών που υπήρχαν στα φύλλα περιγραφής συστάδας.. Προέκυψαν έτσι θεματικοί χάρτες με την Σελίδα 42

49 κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών και των συγκεντρώσεων του ξυλαποθέματος τους στην περιοχή μελέτης. Αυτοί οι θεματικοί χάρτες προβλήθηκαν επάνω σε δορυφορικές εικόνες από το Google Earth και εξετάστηκαν με λεπτομέρεια σε διδιάστατη και τριδιάστατη απεικόνιση από διάφορες οπτικές γωνίες. Παράλληλα χρησιμοποιήθηκε και ο λεπτομερής χάρτης συστημάτων τοπίου, όπως δημιουργήθηκε στο έργο INFORM-LIFE. Επιπλέον χρησιμοποιήθηκαν και χάρτες γεωλογικοί και πρόσθετα κλιματολογικά στοιχεία. Έτσι αναγνωρίστηκαν και χαρτογραφήθηκαν 4 βασικές υποπεριοχές για την περιοχή μελέτης του Νευροκοπίου (Σχήμα 6). Κύρια κριτήρια επιλογής ήταν η κατανομή στον χώρο, η μίξη των κυριότερων δασοπονικών ειδών και του ξυλαποθέματός τους και το ανάγλυφο της κάθε περιοχής. Για το ανάγλυφο χρησιμοποιήθηκαν χαρακτηριστικές μίξεις γεωλογικού υποστρώματος και ζωνών υψομέτρου, καθώς και η γενική έκθεση. Η 4 η περιοχή στα σύνορα με την Βουλγαρία θα μπορούσε να υποδιαιρεθεί σε 2 υποπεριοχές λόγω μεγάλης διαφοράς στην γενική έκθεση, κάτι που δεν έγινε όμως για πρακτικούς λόγους. Η νοτιότερη περιοχή (Οχυρό) παρουσιάζει μία μίξη 2 συστημάτων τοπίου (μεταμορφωσιγενή και φυλλιτικά πετρώματα), με σύνθετο ανάγλυφο σε μικρή κλίμακα (πολυσχιδές), με επικράτηση της οξυάς στα μεγαλύτερα υψόμετρα, της μαύρης πεύκης στις ξηρότερες πλαγιές, με υπολλείματα δρυός και είσοδο της ελάτης στις καλύτερες ποιότητες τόπου. Η περιοχή Βαθύτοπος-Περιθώρι-Κάτω Βροντού έχει την ίδια σύνθεση συστημάτων τοπίου (υπόστρωμα, κλίμα), αλλά επικρατεί ανατολική/δυτική γενική έκθεση, ενώ είναι πολύ μικρή η παρουσία της μαύρης πεύκης, δεν υπάρχει ελάτη και επικρατεί η οξυά ψηλότερα και η δρυς χαμηλότερα με σημαντικές εκτάσεις και για τα 2 είδη. Η περιοχή νότια του Βαθύτοπου Κατάφυτου παρουσιάζει γενική έκθεση βόρεια, πυριγενή, φυλλιτικά ή μεταμορφωσιγενή πετρώματα και κυριαρχείται από τα δάση οξυάς. Σελίδα 43

50 Τέλος, η περιοχή βόρεια του Βαθύτοπου-Κατάφυτου χαρακτηρίζεται από δυτική γενική έκθεση στο ανατολικό τμήμα της και από ανατολική γενική έκθεση στο δυτικό. Το ανατολικό τμήμα κυριαρχείται από την δρυ σε αρκετά υποβαθμισμένη κατάσταση, με διάσπαρτη μαύρη πεύκη και περιορισμένης έκτασης δάση οξυάς. Το δυτικό τμήμα έχει περισσότερη διαθέσιμη υγρασία και ως εκ τούτου εμφανίζεται στα ψηλότερα η ελάτη, ενώ χαμηλότερα υπερισχύει η μαύρη πεύκη των περιορισμένων εκτάσεων δρυός. Από την παραπάνω περιγραφή και την εξέταση των σχετικών χαρτών προκύπτει ότι ο διαχωρισμός αυτός σε υποπεριοχές (υπερσυστήματα τοπίου) είναι μάλλον αυτονόητος και μπορεί να γίνει εύκολα από τους μελετητές σε συννενόηση με τα στελέχη των Δασαρχείων. Για πρακτικούς όμως λόγους ομοιομορφίας των αποτελεσμάτων προτείνεται να υλοποιηθεί για όλη τη χώρα από έμπειρη ερευνητική ομάδα στα πλαίσια ειδικού έργου. ii) Η υποδιαίρεση της συστάδας σε υποπεριοχές Το επόμενο βήμα ήταν να επιλεγούν τα κυριότερα δασοπονικά είδη για τα οποία θα γινόταν η πειραματική αξιολόγηση για την βελτίωση της δειγματοληπτικής μεθοδολογίας εκτίμησης του ξυλαποθέματος. Από την βάση δεδομένων που αναπτύχθηκε επιλέχθηκαν 4 είδη, η οξυά, η μαύρη πεύκη, η δρυς και η ελάτη. Η κατανομή τους στην περιοχή μελέτης φαίνεται στο Σχήμα 7. Τέσσερις περιοχές δειγματοληψίας επιλέχθηκαν μεγέθους περίπου συστάδων, μία σε κάθε επιλεγμένη υποπεριοχή του δάσους, έτσι ώστε να εκπροσωπούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις συνθήκες του ξυλαποθέματος του δάσους. Το Σχήμα 8 παρουσιάζει την θέση τους στον χώρο. Οι περιοχές αυτές εκτιμήθηκε ότι παρουσιάζουν μία καλή αντιπροσώπευση για την μίξη δασών των παραπάνω ειδών με δύο εξαιρέσεις. Καταρχήν σημαντικές εκτάσεις ελάτης υπήρχαν μόνον στην περιοχή του Οχυρού, ενώ σε σχέση με τις υπόλοιπες τρεις περιοχές όπου δέσποζε η οξυά, στην περιοχή του Βαθύτοπου σχεδόν δεν υπήρχε καθόλου. Σελίδα 44

51 Με την βοήθεια ενός αλγόριθμου προσέγγισης της χαρτογράφησης των ποιοτήτων τόπου με βάση χαρακτηριστικά του αναγλύφου (κλίση, έκθεση και θέση στην πλαγιά), ο οποίος επισυνάπτεται στο Παράρτημα της παρούσας έκθεσης, χρησιμοποιήθηκε ένας χάρτης στην κλίμακα τοπίου της σύνθετης υποσυστάδας για την τυχαία κατανομή σε κάθε μία περιοχή 30 περίπου δειγματοληπτικών επιφανειών. Ο χάρτης αυτός προήλθε από 2 χάρτες, έναν στο επίπεδο της πρωτογενούς υποσυστάδας (Σχήμα 6) και τον χάρτη προσέγγισης των ποιοτήτων τόπου που αναφέρθηκε παραπάνω. Με την υπέρθεση δημιουργήθηκε ένας μικρός αριθμός κατηγοριών, όπου σπαθα έπρεπε να κατανεμηθούν τυχαία οι 30 δειγματοληπτικές επιφάνειες σε κάθε περιοχή. Ο λόγος που ο αριθμός αυτός ποιότητας τόπου και δασοπονικού είδους ήταν μικρός, οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι δεν υπήρχαν όλα τα δασοπονικά είδη στον ίδιο βαθμό στις περιοχές, αλλά και όπου υπήρχαν σπάνια αναπτύσσονταν σε περισσότερες από 3 ποιότητες τόπου, εκτός πολύ μικρής έκτασης και μικρού αριθμού πολυγώνων. Τελικά, οι κύριοι συνδυασμοί που προέκυψαν ήταν 2 ή 3 ποιότητες τόπου, για 3 ή 4 κύρια δασοπονικά είδη, δηλαδή περίπου 6 έως 12 συνδυασμοί είδους/ποιότητας τόπου. Θεωρούμε ότι ο αριθμός αυτός είναι ιδιαίτερα μικρός σε σχέση με άλλες προτεινόμενες μεθόδους για χωρική βάση σχεδιασμού της δειγματοληψίας, όπως π.χ οι συσταδικοί τύποι. Η κατανομή των δειγματοληπτικών επιφανειών ανάμεσα στις κατηγορίες είδους/ποιότητας τόπου έγινε κατ αναλογία με την σχετική τους έκθεση. Για τον ακριβή προσδιορισμό κάθε δειγματοληπτικής επιφάνειας στον χάρτη χρησιμοποιήθηκε τυχαιότητα μέσω κατάλληλης ρουτίνας του ΓΣΠ που χρησιμοποιήθηκε. Τα αποτελέσματα φαίνονται στο Σχήμα 8. Τα 120 αυτά σημεία με τις υποψήφιες δειγματοληπτικές επιφάνειες δόθηκαν στην ομάδα εργασιών πεδίου για την υλοποίηση της δειγματοληψίας. Επειδή όμως υπήρχαν προβλήματα στην πρόσβαση σε έναν αριθμό από αυτές, τελικά μετρήθηκαν μόνον 90 επιφάνειες. Τα στοιχεία αναλύονται στην τεχνική έκθεση της δράσης Β1. Από την ανάλυση των στοιχείων εκτιμήθηκε ότι οι στόχοι της δειγματοληψίας επιτεύχθηκαν και ιδιαίτερα η επιτυχής σύνταξη μαζοπινάκων που παρουσίασαν πολύ καλά αποτελέσματα σε σύγκριση με άλλες προσπάθειες στην Ελλάδα και άλλες χώρες κρίθηκε πολύ σημαντική. Σελίδα 45

52 Συμπερασματικά μπορούμε να ισχυριστούμε όσον αφορά την κατά χώρο οργάνωση της δειγματοληψίας ότι: Α) Η προτεινόμενη μέθοδος κατανομής των δειγματοληπτικών επιφανειών είναι ιδιαίτερα επιτυχής και καταφέρνει να συμπεριλάβει στον υπολογισμό του ξυλαποθέματος όλη την διακύμανση που προέρχεται από αβιοτικούς σταθμικούς και βιοτικούς παράγοντες. Β) Η οργάνωση με βάση την αναγνώριση υποπεριοχών του δάσους με κριτήρια και μεθόδους της Οικολογίας του Τοπίου συμβάλλει αποτελεσματικά προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς ενσωματώνει διαφορές κλίματος και αναγλύφου σε ιεραρχικά επίπεδα, έτσι ώστε η δειγματοληψία στο τελικό στάδιο να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Γ) Το προτεινόμενο σχήμα δειγματοληψίας είναι τυχαία δειγματοληψία με στρωμάτωση σε 2 επίπεδα, στο επίπεδο της υποπεριοχής δάσους (υπερσυστήματος τοπίου) και στο επίπεδο δασοπονικού είδους/ποιότητας τόπου. Το πρώτο επίπεδο στρωμάτωσης μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας πρακτικός τρόπος ενσωμάτωσης διακύμανσης που οφείλεται στις γενικότερες συνθήκες αναγλύφου/κλίματος. Το δεύτερο επίπεδο στρωμάτωσης αντανακλά τις τοπικές συνθήκες αναγλύφου και κλίματος και κυρίως την ποιότητα τόπου, όπως ορίζεται και χρησιμοποιείται στην δασοπονία. Παρόλο που η ποιότητα τόπου μπορεί να αλλάζει σημαντικά στον χώρο και σε μικρές αποστάσεις, εντούτοις χρονικά πολύ δύσκολα αλλάζει. Πρόκειται ουσιαστικά για ιδιότητα του χώρου που δεν αλλάζει εύκολα με τον χρόνο. Έχει βέβαια νόημα σε σχέση με την ύπαρξη και την κατάσταση ξυλαποθέματος στην περιοχή που εξετάζεται. Την άποψη αυτή στηρίζουν και τα αποτελέσματα των εργασιών πεδίου αυτού του έργου, όπου έγινε με επιτυχία προσδιορισμός και χαρτογράφηση των ποιοτήτων τόπου με 3 διαφορετικούς τρόπους: με υπέρθεση χαρτών σε επίπεδο συστάδας (βλ. Τεχνική Έκθεση Δράσης Β1), με προσέγγιση των ποιοτήτων τόπου (εμπειρικό πρότυπο), όπως έγινε στην περιοχή Νευροκοπίου και με ανάπτυξη στατιστικού προτύπου χαρτογράφησης ποιοτήτων τόπου, όπως έγινε στην περιοχή του Ολύμπου (βλ. Τεχνική Έκθεση Δράσης Β1). Το γεγονός ότι δεν έγινε δυνατό να παραχθεί ένα στιβαρό (deterministic) πρότυπο για ποιότητες τόπου στην περιοχή του Νευροκοπίου, εκτιμούμε ότι οφείλεται κυρίως στον τρόπο ενσωμάτωσης του ύψους των δέντρων στην περιοχή Νευροκοπίου. Χρησιμοποιήθηκαν οι παραδοσιακές διαδικασίες της Σελίδα 46

53 σύνταξης των διαχειριστικών μελετών, καθώς στόχος ήταν η αξιολόγηση και τυχόν βελτίωσή τους. Στην περιοχή του Ολύμπου όμως μετρήθηκαν τα ύψη όλων των δέντρων σε κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια και μάλιστα με ιδιαίτερης ακρίβειας όργανο laser. Ένας άλλος λόγος είναι ότι τα βασικά συστήματα τοπίου στην περιοχή του Νευροκοπίου παράγουν ιδιαίτερα πολυσχιδές ανάγλυφο, γεγονός που αυξάνει την διακύμανση της σχέσης δάσους/σταθμού. Τέλος, η ανάλυση των δεδομένων του συντελεστή διακύμανσης σε κάθε μία περιοχή και είδος ξεχωριστά, αλλά και για το σύνολο των 4 περιοχών συνιστούν απόδειξη της σημασίας της καθιέρωσης του πρώτου επιπέδου στρωμάτωσης για την δειγματοληψία ξυλαποθέματος (βλ. Τεχνική Έκθεση Δράσης Β1). Ισχυρή απόδειξη προς την ίδια κατεύθυνση είναι και το πολύ ισχυρό επίπεδο στατιστικά σημαντικής διαφοράς των μέσων όρων της εκτιμούμενης διαμέτρου για την οξυά (π.χ p<.000), εκτός από μία σύγκριση όγκου, όπου p<.05 μεταξύ των υποπεριοχών κάθε περιοχής με το σύνολο όλων των περιοχών (βλ. Τεχνική Έκθεση Δράσης Β1). Έτσι προτείνουμε για το θέμα της κατά χώρο οργάνωσης της δειγματοληψίας την χρήση μίας από τις παραπάνω μεθόδους με τις εξής παρατηρήσεις: Α) Η μέθοδος υπέρθεσης χαρτών στο επίπεδο της συστάδας Η μέθοδος αυτή αναπτύχθηκε στην Τεχνική Έκθεση της Δράσης Β1. Είναι άμεσα εφαρμόσιμη και με μικρό κόστος εφαρμογής, με την προϋπόθεση εξοικείωσης του μελετητή με τα ΓΣΠ. Έχει το μειονέκτημα ότι παράγει υποπεριοχές της συστάδας που μπορεί να μην είναι ομοιόμορφες σε μία μεγαλύτερη δασική έκταση ή σε όλο το δάσος, αλλά λύνει με επιτυχία πιστεύουμε το πρόβλημα κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών μέσα σε κάθε συστάδα. Επίσης εισάγει έναν περιορισμένο κατά την εκτίμησή μας παράγοντα υποκειμενικότητας, καθώς είναι σχετικά απλή η αναγνώριση των υποπεριοχών της συστάδας, όσον αφορά τους συνδυασμούς γενικής έκθεσης και θέσης στην πλαγιά. Η μειωμένη σημασία της κλίσης του εδάφους στον καθορισμό ή την προσέγγιση προτύπων της ποιότητας τόπου ήταν ένα μή αναμενόμενο αποτέλεσμα που όμως επαναλαμβάνεται και στις άλλες δύο μεθόδους προσέγγισης της ποιότητας τόπου, και στο εμπειρικό πρότυπο του Νευροκοπίου και στο στατιστικό του Ολύμπου. Σελίδα 47

54 Η κλίση όμως των εδαφών πρέπει να μελετάται στο επόμενο στάδιο, καθώς είναι πολύ σημαντικό στοιχείο στην εκτέλεση της δειγματοληψίας στο έδαφος, αλλά και στην απόληψη των προϊόντων του δάσους. Επομένως πρέπει να υπάρχει ως στοιχείο στην χωρική βάση για το δάσος, αλλά όχι στο επίπεδο κατανομής των δειγματοληπτικών επιφανειών. Β) Η μέθοδος της απλής μαθηματικής προσέγγισης της ποιότητας τόπου Η μέθοδος αυτή αναπτύχθηκε και εφαρμόσθηκε στην περιοχή του Νευροκοπίου. Είναι άμεσα εφαρμόσιμη από μελετητές με γνώση χρήσης ΓΣΠ. Έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να εφαρμοστεί για μεγάλες εκτάσεις ή και ολόκληρο το δάσος. Ο βαθμός υποκειμενικότητας είναι ιδιαίτερα μικρός. Τα αποτελέσματα εφαρμογής ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητικά, κυρίως από την άποψη κόστους/οφέλειας. Μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη με επιτυχία ακόμη και αν δεν υιοθετηθεί το προτεινόμενο σχήμα με διπλή χωρική στρωμάτωση (πρώτο επίπεδο τα υπερσυστήματα τοπίου. Είναι η καταλληλότερη επιλογή για άμεση ενσωμάτωση στις προδιαγραφές σύνταξης των διαχειριστικών μελετών. Γ) Η μέθοδος του στατιστικού προτύπου ποιότητας τόπου Η μέθοδος αυτή είναι η πλέον ενδεδειγμένη επιστημονική και στιβαρή προσέγγιση για την κατά χώρο οργάνωση της δειγματοληψίας ξυλαποθέματος. Χρειάζονται όμως ειδικές γνώσεις για την ανάπτυξη αυτών των προτύπων, τα οποία από ανάλογη εμπειρία μας στο παρελθόν μπορεί να έχουν διαφορές ανάμεσα τουλάχιστον στις Περιφέρειες της χώρας. Το παρόν έργο έχει δείξει ότι αυτά τα πρότυπα μπορούν να κατασκευαστούν και μάλιστα με μικρό κόστος, καθώς οι εξαρτημένες μεταβλητές είναι οι ίδιες με τις δύο προηγούμενες μεθόδους. Λόγω όμως του ιδιαίτερου κόστους ανάπτυξης, ελέγχου και τυχόν προσαρμογής τους σε εθνικό επίπεδο, προτείνεται να ανατεθούν για υλοποίηση σε έμπειρη ομάδα στα πλαίσια μελλοντικού εφαρμοσμένου ερευνητικού έργου. Το έργο αυτό θα ερευνήσει την δυνατότητα σύνταξής τους και τυχόν περιορισμούς στο πεδίο εφαρμογής τους. Από την στιγμή που θα συνταχθούν οι προτεινόμενοι αυτοί χάρτες ποιότητας τόπου δεν αλλάζουν ακόμη και μετά ενδεχόμενη καταστροφή των δασών που υπάρχουν στην επιφάνειά τους, καθώς αποτελούν ιδιότητα του συγκεκριμένου αναγλύφου και επομένως χώρου. Σελίδα 48

55 Εκτός από την συμβολή στην βελτίωση της εκπόνησης των δασικών διαχειριστικών μελετών, όσον αφορά στις διαδικασίες δειγματοληψίας, η υιοθέτηση μίας από τις 3 μεθόδους υπολογισμού ποιότητας τόπου προσφέρει μία ακόμη πολύ σημαντική βελτίωση. Δίνει μία πολύ λιγότερο υποκειμενική εκτίμηση της έκτασης κάθε ποιότητας τόπου σε κάθε συστάδα. Από αυτή την άποψη φυσικά πολυτιμότεροι είναι οι στατιστικοί μέθοδοι, αλλά και η συμβολή της απλής μαθηματικής προσέγγισης βελτιώνει σημαντικά το στάδιο αυτό. Η πρώτη μέθοδος της απλής υπέρθεσης χαρτών είναι ίσως περισσότερο κοντά στη σημερινή κατάσταση εκτίμησης της κατανομής ποιοτήτων τόπου στην συστάδα, αλλά εκτιμούμε ότι μειώνει την υποκειμενικότητα, καθώς στο επίπεδο της συστάδας τα αποτελέσματα είναι επαναλήψιμα. Στην σύνέχεια παρατίθενται οι χάρτες της χωρικής βάσης δεδομένωνπου συντάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε από το έργο για την οργάνωση της δειγματοληψίας ξυλαποθέματος για τις 4 περιοχές δειγματοληψίας στην περιοχή μελέτης Νευροκοπίου. Οι χάρτες αυτοί περιέχουν εκτός από τα σημεία των επιλεγμένων δειγματοληπτικών επιφανειών και o όρια συστάδων και ονομασίες συστάδων και τμημάτων o κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών o ανάγλυφο και οδικό δίκτυο (ισοϋψείς 100m), o χάρτη ποιότητας τόπου με 5 ποιότητες τόπου o χάρτη υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών o χάρτη θέσεως στην πλαγιά (σε 3 και 6 κατηγορίες) o χάρτη ειδικής έκθεσης o χάρτη κλίσεων o τελικός χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου. Οι τελικοί αυτοί χάρτες είναι οι προτεινόμενη από το έργο βάση για την κατανομή της δειγματοληπτικής προσπάθειας. Ανήκουν στο χωρικό επίπεδο της σύνθεσης υποσυστάδας και θα μπορούσαν να ονομαστούν χάρτες δειγματοληψίας ξυλαποθέματος. Από τους υπόλοιπους χάρτες τα όρια συστάδων και τμημάτων, δασοπονικού είδους, οδικού δικτύου, ισοϋψών είναι οικότοποι στο επίπεδο της πρωτογενούς υποσυστάδας. Οι υπόλοιποι ανήκουν επίσης στο επίπεδο της σύνθετης Σελίδα 49

56 υποσυστάδας, καθώς προέρχονται από επεξεργασία πρωτογενούς πληροφορίας, αλλά είναι οικότοποι, ενδιάμεσοι θεματικοί χάρτες για την παραγωγή του χάρτη δειγματοληψίας ξυλαποθέματος. Μία σημαντική παρατήρηση στο σημείο αυτό είναι ότι από την εξέταση των τελικών χαρτών (χαρτών δειγματοληψίας ξυλαποθέματος) είναι φανερό ότι επικρατεί μόνον μικρός αριθμός συνδυασμών δασοπονικού είδους/ποιότητας τόπου (δηλαδή χρωμάτων στον χάρτη). Έτσι π.χ στην περιοχή του Οχυρού, αν και υπάρχουν 3 δασοπονικά είδη και 4, 4 και 5 ποιότητες τόπου ανά είδος, από στοιχεία στον χάρτη φαίνεται ότι οι σημαντικοί από άποψη έκτασης συνδυασμοί είναι 6 το πολύ 7. Άρα η κατανομή ενός αριθμού δειγματοληπτικών περιοχών στην περιοχή είτε με τον τρόπο που έγινε στο παρόν έργο, είτε με υπολογισμό του αριθμού επιφανειών με βάση τον τύπο της διακύμανσης του όγκου (βλ. Τεχνική Έκθεση Δράσης Β3) είναι σχετικά απλή υπόθεση με την χρήση των κατάλληλων εντολών από το ΓΣΠ που χρησιμοποιεί ο κάθε μελετητής. Ένα άλλο σημαντικό συμπέρασμα είναι το πόσο σημαντικό κριτήριο για τον τρόπο της απλής μαθηματικής προσέγγισης ενός προτύπου ποιότητας τόπου είναι η θέση στην πλαγιά σε σχέση με την ειδική έκθεση και πολύ περισσότερο με την κλίση. Τέλος από τους τελικούς χάρτες για την περιοχή του Περιθωρίου και του Βαθύτοπου γίνεται προφανές το πόσο σημαντικό κριτήριο είναι και η ειδική έκθεση για τον προσδιορισμό της ποιότητας τόπου, κάτι που υποστηρίζεται και από την ανάλυση των μεγεθών της δειγματοληψίας ανά περιοχή και συνολικά για το Νευροκόπι, αλλά και για τον Όλυμπο. Καταλήγοντας πιστεύουμε ότι το παρόν έργο αποδεικνύει ικανοποιητικά τα σημαντικά πλεονεκτήματα της υιοθέτησης των αρχών της Οικολογίας του Τοπίου, των βασικών αρχών της στατιστικής και της προτεινόμενης ακόλουθης μεθοδολογίας για να βελτιώσει σημαντικά όχι μόνον την διαδικασία υλοποίησης του υπολογισμού του ξυλαποθέματος, αλλά και ολόκληρης της διαχειριστικής μελέτης και της πιστοποίησης της αειφορικής διαχείρισης των Ελληνικών δασών. Σελίδα 50

57 Τέλος, προτείνουμε το σημαντικό επίπεδο των υποπεριοχών του δάσους, όπως ορίστηκε και πραγματοποιήθηκε στο παρόν έργο να ονομασθεί ως το δασικό τοπίο με τοπικό προσδιορισμό, π.χ το δασικό τοπίο Βαθύλακκου ή το δασικό τοπίο Οχυρού- Γρανίτη. Θεωρούμε ότι με βάση την εξέλιξη και την σημερινή πραγματικότητα στην επιστήμη της Οικολογίας του Τοπίου, αυτή ακριβώς η κλίμακα τοπίου, με αυτό ακριβώς το περιεχόμενο και τον προσδιορισμό είναι η πλέον κατάλληλη για να φέρει τον χαρακτηρισμό «Δασικά Τοπία της Ελλάδας». Σελίδα 51

58 Σχήμα 1. Χάρτης προσανατολισμού της περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 52

59 Σχήμα 2. Ψηφιακό μοντέλο εδάφους (DEM) της περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 53

60 Σχήμα 3. Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 54

61 Σχήμα 4. Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 55

62 Σελίδα 56

63 Σχήμα 5. Χάρτης δασοπονικών ειδών περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 57

64 Σχήμα 6. Χάρτης υποπεριοχών της περιοχής μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 58

65 Σχήμα 7. Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 59

66 Σχήμα 8. Κατανομή των περιοχών δειγματοληψίας στην περιοχή μελέτης Νευροκοπίου Σελίδα 60

67 Σχήμα 9 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 61

68 Σχήμα 10 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 62

69 Σχήμα 11 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 63

70 Σχήμα 12 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 64

71 Σχήμα 13 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 65

72 Σχήμα 14 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 66

73 Σχήμα 15 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 67

74 Σχήμα 16 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Οχυρού Σελίδα 68

75 Σχήμα 17 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Οχυρού Σελίδα 69

76 Σχήμα 18 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Οχυρού Σελίδα 70

77 Σχήμα 19 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 71

78 Σχήμα 20 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 72

79 Σχήμα 21 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 73

80 Σχήμα 22 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 74

81 Σχήμα 23 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 75

82 Σχήμα 24 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 76

83 Σχήμα 25 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 77

84 Σχήμα 26 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Κ.Βροντού Σελίδα 78

85 Σχήμα 27 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 79

86 Σχήμα 28 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Κ. Βροντού Σελίδα 80

87 Σχήμα 29 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 81

88 Σχήμα 30 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 82

89 Σχήμα 31 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 83

90 Σχήμα 32 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 84

91 Σχήμα 33 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 85

92 Σχήμα 34 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 86

93 Σχήμα 35 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 87

94 Σχήμα 36 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 88

95 Σχήμα 37 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 89

96 Σχήμα 38 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Περιθωρίου Σελίδα 90

97 Σχήμα 39 : Κατανομή των κύριων δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 91

98 Σχήμα 40 : Ανάγλυφο και οδικό δίκτυο στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 92

99 Σχήμα 41 : Ποιότητα τόπου με 5 ποιότητες τόπου στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 93

100 Σχήμα 42 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 94

101 Σχήμα 43 : Χάρτης υπέρθεσης ποιοτήτων τόπου και δασοπονικών ειδών στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 95

102 Σχήμα 44 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 3 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 96

103 Σχήμα 45 : Χάρτης θέσεως στην πλαγιά σε 6 κατηγορίες στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 97

104 Σχήμα 46 : Χάρτης εκθέσεων περιοχής μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 98

105 Σχήμα 47 : Χάρτης κλίσεων περιοχής μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 99

106 Σχήμα 48 : Χάρτης κατανομής δειγματοληπτικών επιφανειών, όπως προκύπτει από την υπέρθεση δασοπονικού είδους και ποιότητας τόπου στην περιοχή μελέτης Βαθύτοπου Σελίδα 100

107 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ομαδοποίηση Χωρικών Δεδομένων Πρώτη προσέγγιση πιθανών Ποιοτήτων Τόπου Για την κατανομή δειγματοληπτικών επιφανειών είναι απαραίτητη μια πρώτη προσέγγιση της πιθανής παραγωγικής ικανότητας των σταθμών (ποιοτήτων τόπου) σε χωρική βάση, στα πλαίσια της δημιουργίας ενός στρώματος αρχικής ομαδοποίησης. Με βάση το θεωρητικό υπόβαθρο της γονιμότητας του εδάφους εξαιτίας της τοπογραφίας σε συνδυασμό με το φαινόμενο της τοποδιαδοχής (σύμφωνα με τα οποία τα πλέον παραγωγικά εδάφη εντοπίζονται σε ήπιες, με Βόρεια έκθεση πλαγιές, συνήθως στα χαμηλότερα σημεία όπου η έκπλυση του επιφανειακού στρώματος και η εδαφική απώλεια είναι σημαντικά μικρότερες) και των δυνατοτήτων των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών έγινε μία προσπάθεια διάκρισης των πιθανών Ποιοτήτων Τόπου. Οι εισαγωγικές μεταβλητές που επιλέχθηκαν με βάση τη δυνατότητα χαρτογράφησής τους και την εύκολη εκτίμησή τους σε συνθήκες πεδίου και είναι οι παρακάτω: 1. Η έκθεση 2. Η κλίση 3. Η θέση στην πλαγιά Για τη χωρική κατανομή τους χρησιμοποιήθηκε το Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους (DEM) της περιοχής, το οποίο προέκυψε από ψηφιοποίηση των χωροσταθμικών καμπυλών οι οποίες προέρχονται από τοπογραφικούς χάρτες κλίμακας 1: της Δασικής Υπηρεσίας. Ως μέγεθος φατνίου (pixel) χρησιμοποιήθηκε το 20x20m το οποίο έχει παρουσιάσει αρκετά ικανοποιητική ακρίβεια σε σχέση με τις πραγματικές συνθήκες. Οι τρεις παράμετροι μετασχηματίστηκαν σύμφωνα με τη μεθοδολογία των Κακούρο και Ντάφη (2009) ειδικά τροποποιημένη για εφαρμογή σε εργασίες δασικών απογραφών. Η δημιουργία κλάσεων ακολουθεί την παρακάτω μεθοδολογία (Ράπτης 2011): 1. Η Έκθεση Σελίδα 101

108 Η έκθεση επιδρά στη θερμοκρασία της περιοχής με τις Βόρειες και Ανατολικές εκθέσεις να παρουσιάζουν χαμηλότερες θερμοκρασίες και υψηλότερη υγρασία και το αντίστροφο για τις Δυτικές και Νότιες. Η ιεράρχηση για την έκθεση από την ευνοϊκότερη προς τη δυσμενέστερη είναι Β, ΒΑ, ΒΔ, Α, Δ, ΝΑ, ΝΔ, Ν. Στην παρούσα έρευνα έχει χρησιμοποιηθεί η παρακάτω κλίμακα: Από ο = 10, 22.5 ο 67.5 ο =9, 67.5 ο ο =7, ο ο =5, ο ο =3, ο ο =4, ο =6, ο ο =8, ο 360 ο =10. Στις επίπεδες επιφάνειες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από το λογισμικό ως -1, έχει δοθεί η τιμή Η κλίση Όσο μικρότερη είναι η κλίση του εδάφους τόσο μειώνονται οι πιθανότητες διάβρωσης, το έδαφος είναι πλουσιότερο σε θρεπτικά συστατικά, είναι βαθύτερο με αυξημένη εδαφική υγρασία. Για την κλίση έχει χρησιμοποιηθεί 9βάθμια κλίμακα που αντιστοιχεί σε 9 κλάσεις κλίσεων σε μοίρες, με τις κλίσεις από 0-10=9, 11-20=8, 21-30=7, 31-40=6, 41-50=5, 51-60=4, 61-70=3, 71-80=2 και 81-90=1. 3. Η θέση στην πλαγιά (Τοποδιαδοχή). Η κατάταξη από την ευνοϊκότερη προς την δυσμενέστερη θέση είναι: Επίπεδη επιφάνεια=7, Κάτω μέρος πλαγιάς= 6, Αναβαθμοί=5, Μέσο πλαγιάς=4, Ανώτερο μέρος πλαγιάς=3, Στρογγυλεμένη κορυφή=2, Απότομη κορυφή=1. Στην παρούσα έρευνα, χρησιμοποιήθηκε η επέκταση Land Facet Corridor Designer (διαθέσιμη στο: org) προσφέρει το εργαλείο TPI (Topographic Position Index Tool) για τον καθορισμό κοιλάδων, κορυφογραμμών και πλαγιών στο χώρο με βάση το ψηφιακό μοντέλο εδάφους μιας περιοχής (Weiss 2001). Η εφαρμογή και η χρήση του εργαλείου TPI απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις από το χρήστη αφού βασίζεται στη χρήση ψηφιδωτών (raster) τύπου αρχείων. Μετά το μετασχηματισμό και τη δημιουργία ψηφιδωτών δεδομένων (raster) που αντιστοιχούν στις παραπάνω 3 κατηγορίες ακολούθησε η εκτίμηση της Ποιότητας Τόπου μέσα από τον παρακάτω τύπο: Π.Τ. =( Έκθεση + Κλίση + Θέση στην Πλαγιά)/5 Σύμφωνα με την παραπάνω σχέση διακρίνονται 5 συνολικά Ποιότητες Τόπου με χωρική κατανομή. Σελίδα 102

109 ΒΙΒΛΙOΓΡΑΦΙΑ Forman, R.T.T. and M. Gordon (1986). Landscape ecology. John Wiley & Sons, New York, 620pp. Grove, A.T., Ispikoudis, I., Kazaklis, A., Moody, J.A., Papanastasis, V., Rackham, O. (1993). Threatened Mediterranean Landscapes: West Crete, Final Report, EU DG- Research, pp175. IALE (2016) Access date: Kazana, V., Bonnieux, F., Campos-Palacin, P., Croitorou, L., Gatto, P., Kazaklis, A. Merlo, M., Paoli, J.C. and Zadnik, L. (2005). MEDMONT: Tools for evaluating investment in the mountain Mediterranean areas An integrated framework for sustainable development. Final Report, EU DG-Research, Brussels, pp 255. Kazana, V., Kazaklis, A., Takos, I., Merou, T., Emmanouloudis, D., Avtzis, N., Lazaridou, M., Apostolidou, E., Partalidou, M., Vafiadis, M., Vardakis, G., Boutsimea, A., Georgiou, K. (2007). Integrated rural sustainable development - Models Simulation and Validation, GOVERNET Scientific WP5 Report, Veneto Region, Mestre, Italy. Kazana, V., Kazaklis, A., Boutsimea A., Chatzigoga, C., Passali, D., (2008). A Spatial Decision Support System platform for assessing risks in NATURA 2000 areas, Kavala Institute of Technology, pp300. Kazana, V., Kazaklis, A., Raptis D., Stamatiou, C., Koutsona, P., and Boutsimea, A. (2014). A Knowledge System for Sustainable Forest Management assessment and implementation monitoring in Greece. INFORM-LIFE/ Eastern Macedonia & Thrace Institute of Technology / Ministry of Environment, Energy and Climate Change, Drama, Greece, 162 pp. Σελίδα 103

110 Kazaklis, A., Kazana, V., Stamatiou, C., Raptis, D., Koutsona, P., and Boutsimea, A. (2014). Forest Landscape Systems of Greece. INFORM-LIFE/Eastern Macedonia & Thrace Institute of Technology/ Ministry of Environment, Energy and Climate Change, Drama, Greece, 77pp. Καζακλής, Α. και Καζάνα, Β. (eds.) (1997α). Μελέτη ολοκληρωμένης ανάπτυξης των ορεινών όγκων της Ηπείρου. Διαμόρφωση και αξιολόγηση στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης των ορεινών όγκων της Ηπείρου. Τεύχος Β, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ηπείρου, Ιωάννινα, σελ Καζακλής, Α. και Καζάνα, Β. (eds.) (1997β). Μελέτη ολοκληρωμένης ανάπτυξης των ορεινών όγκων της Ηπείρου. Επιχειρησιακό σχέδιο ανάπτυξης της περιοχής εφαρμογής της μελέτης, αξιολόγηση και σχέδιο εφαρμογής του επιχειρησιακού σχεδίου ανάπτυξης. Τεύχη Γ & Δ, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ηπείρου, Ιωάννινα, σελ Κακούρος, Π. και Ντάφης, Σ. (2009). Κατευθύνσεις για μια δομημένη προσέγγιση για την αποκατάσταση δασών μαύρης Πεύκης μετά από πυρκαγιές. Πρώτη Έκδοση. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων. Θέρμη. 88σελ. Kirchoff T., Trepl L. and V. Vicenzotti (2012). What is landscape ecology? An analysis and evaluation of six different conceptions. Landscape Research DOI: / Naveh, Z. and A. Lieberman. (1984). Landscape Ecology: theory and application. Springer-Verlag. New York, U.S.A. Σελίδα 104

111 Ράπτης, Δ.Ι. (2011). Προσδιορισμός των χαρακτηριστικών φυσικών συστάδων μαύρης Πεύκης υπό το πρίσμα της δασοκομίας πολλαπλών σκοπών στην περιοχή του Ν.Α. Ολύμπου. Διδακτορική Διατριβή.Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, σελ 176. Sanderson, J. and L.D. Harris (eds). (2000). Landscape Ecology: A Top-Down Approach. Lewis Publishers, Boca Raton, Florida, U.S.A. Troll, C. (1939). Luffbildplan und ökologische Bodenfroschnh (Aerial photography and ecological studies of the earth). Zeitschrift der Gessellschaft für Eukunde, Berlin Way, D.S. (1978). Terrain Analysis. 2 nd ed. Dowden Hutchinson and Ross, Inc. Stroudsburg, Penna, 442pp. Weiss, A. (2001). Topographic Position and Landforms Analysis. Poster presentation, ESRI User Conference, San Diego, CA. Σελίδα 105

112 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΡΑΜΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ 1ο χλμ Δράμας-Μικροχωρίου Τ.Κ , Δράμα Τηλ , Φαξ: weblog: ΤΕΙ ΑΜΘ