Νέα αστικά φαινόμενα και η επίδραση τους στο σχεδιασμό των πόλεων: Η περίπτωση της πρόσφατης αστικής ανάπτυξης στις χώρες του Κόλπου

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Νέα αστικά φαινόμενα και η επίδραση τους στο σχεδιασμό των πόλεων: Η περίπτωση της πρόσφατης αστικής ανάπτυξης στις χώρες του Κόλπου Θάνος Παγώνης Αρχιτέκτων, Δρ. Πολεοδόμος ΕΜΠ Βόλος, Μάρτιος 2008

2 Ι. Το πλαίσιο τοποθέτησης των νέων αστικών φαινομένων Παγκοσμιοποίηση Οικονομική αναδιάρθρωση Νέα αστικοποίηση

3 Πλαίσιο νέων αστικών φαινομένων Α. Παγκοσμιοποίηση Οικονομική: απελευθέρωση των αγορών και οργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας σε παγκόσμια κλίμακα. Η γεωγραφία και η σύνθεση της παγκόσμιας οικονομίας άλλαξε παράγοντας ένα σύνθετο δυϊσμό: μια χωρικά διάχυτη αλλά παρόλα αυτά παγκόσμια ενοποιημένη οργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας (Sassen, 2001) Πολιτική: περιορισμός της ισχύος της δημόσιας παρέμβασης στην οργάνωση του χώρου και αυξανόμενη επίδραση του νεοφιλελευθερισμού, νέος ρόλος του κράτους ως ενδιάμεσης χωρικής κλίμακας ανάμεσα στο παγκόσμιο και το τοπικό. Πολιτισμική: πολιτισμική ομογενοποίηση με τη σταδιακή εξάπλωση δυτικών καταναλωτικών προτύπων στον αναπτυσσόμενο κόσμο ανάδυση των ιδιαιτεροτήτων και διαφορετικοτήτων (μεταμοντερνισμός).

4

5 Πλαίσιο νέων αστικών φαινομένων Β. Οικονομική αναδιάρθρωση Βιομηχανική αλλαγή: Στροφή της οικονομίας των ανεπτυγμένων χωρών από τη βιομηχανία στις υπηρεσίες. Απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας στη βιομηχανική παραγωγή, καθώς σημαντικά κομμάτια της μεταφέρονται σε χώρες με φτηνότερα εργατικά χέρια. Νέες αστικές οικονομίες και κοινωνική πόλωση στις μεγαλουπόλεις. Πέρασμα από το φορντισμό στο μεταφορντισμό: Αλλαγή κυρίαρχου προτύπου καπιταλιστικής συσσώρευσης μετά το 1970 και στροφή από τη μαζική παραγωγή τυποποιημένων προϊόντων στην ευέλικτη εξειδίκευση. Αντικατάσταση ιεραρχικών από δικτυακές μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Υποχώρηση κράτους προνοίας και ευέλικτη εργασία. Ανάδυση χωρικής ανταγωνιστικότητας: Οι οικονομικές συνθήκες ωθούν τους τόπους σε διεθνή ανταγωνισμό, ενώ παράλληλα ευνοούν τις πόλεις-περιφέρειες που έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα που σχετίζονται με τη θέση, την ποιότητα ζωής και τις οικονομικές υπηρεσίες που προσφέρουν σε επιχειρήσεις και εργαζόμενους. Αυτό οδηγεί στη συγκέντρωση πλούτου και δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένα σημεία στο χώρο πριμοδοτώντας την ανάπτυξη των πολύ μεγάλων πόλεων.

6

7 Πλαίσιο νέων αστικών φαινομένων Γ. Νέα αστικοποίηση Εξάπλωση της αστικοποίησης: Συνεχιζόμενη εσωτερική μετανάστευση που οδηγεί σε ραγδαία αύξηση του αστικού πληθυσμού Το 2006 ξεπέρασε για πρώτη φορά το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεύτερο ρεύμα της αστικοποίησης που λαμβάνει χώρα στις χώρες του τρίτου κόσμου. Αστική μεγέθυνση: Ο παγκόσμιος αστικός πληθυσμός εξακολουθεί να βρίσκεται στην πλειοψηφία του συγκεντρωμένος στις μικρές και μεσαίες πόλεις (κάτω των ). Ωστόσο το ποσοστό του μειώνεται στις τελευταίες δεκαετίες, ενώ αντίστοιχα έχει διπλασιαστεί το ποσοστό του αστικού πληθυσμού που είναι συγκεντρωμένο σε μεγαλουπόλεις (άνω των 10 εκ.) που βρίσκονται στην πλειοψηφία τους πλέον στον Τρίτο Κόσμο. Επέκταση της αστικότητας: Επέκταση των χαρακτηριστικών του αστικού τρόπου ζωής έξω από τα διοικητικά όρια των αστικών περιοχών. Συνδέεται με το φαινόμενο της αστικοποίησης της υπαίθρου.

8

9 Κατανομή του αστικού πληθυσμού

10

11

12 ΙΙ. Διαστάσεις αστικής αλλαγής Α. Αλλαγές στην οργάνωση του συστήματος των αστικών κέντρων Β. Αλλαγές στην εσωτερική οργάνωση των πόλεων

13 Διαστάσεις αστικής αλλαγής Α. Αλλαγές στο σύστημα των αστικών κέντρων Ανοιχτές πόλεις: οι πόλεις συγκροτούν μεταξύ τους δίκτυα με συμπληρωματικές λειτουργίες οδηγώντας σε ένα νέο πρότυπο διαβίωσης που ανατρέπει την κλασσική διχοτομία πόλης υπαίθρου. Χωρική πόλωση: Σημαντικές συγκεντρώσεις δραστηριοτήτων και πληθυσμού στην ευρύτερη λειτουργική ζώνη επιρροής σημαντικών μητροπολιτικών κέντρων (city regions). Φαινόμενο τούνελ : Ορισμένες πόλεις ή τμήματα πόλεων συνδέονται πολύ περισσότερο με μακρινές περιοχές από ότι με την άμεση ενδοχώρα τους, και μπορούν να αναπτύσσονται, ενώ οι αμέσως γειτονικές περιοχές να γνωρίζουν οικονομική παρακμή.

14 Φαινόμενο τούνελ

15 Νέες ιεραρχίες πόλεων

16 Διαστάσεις αστικής αλλαγής Β. Αλλαγές στην εσωτερική οργάνωση των πόλεων Απότημητρόποληστημετάποληή διάχυτη πόλη : αποτελείται από ένα άμορφο πολυπολικό αστικό συγκρότημα με πόλεις δορυφόρους (edge cities) και εξώτερες περιοχές (exurbs) πουέχειπροκύψειαπό την εξέλιξη της αρχικής μονοκεντρικής οργάνωσης (μητρόπολη) με ενσωμάτωση γειτονικών περιοχών, δημιουργία νέων οικιστικών και επιχειρηματικών περιοχών σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ενός εκτεταμένου δικτύου μητροπολιτικών μεταφορών. Νέες κοινωνικές και οικονομικές γεωγραφίες της μεταβιομηχανικής πόλης: Η πόλη παύει να υπάρχει ως αναγνωρίσιμη ενιαία και συνεκτική ενότητα. Κατακερματίζεται τόσο φυσικά καθώς, όσο και κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά καθώς οι διαχωρισμοί μεταξύ των κοινωνικών ομάδων διευρύνονται μέχρι να διασπαστούν. Η πόλη αυτή αποτελείται από πολλές αντιφατικές όψεις και είναι αδύνατον πλέον να ειδωθεί ως ένα όλο με την παραδοσιακή έννοια.

17 Ζώνη 1: Central Business District (CBD), κέντρο οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης (γραφεία, μεγάλα καταστήματα, θέατρα, ξενοδοχεία) με την καλύτερη πρόσβαση Ζώνη 2: Ζώνη μετάβασης σε άμεση γειτνίαση με CBD. Υποβαθμισμένη περιοχή με βιομηχανίες και χαμηλής ποιότητας κατοικία, ετερογενής πληθυσμός Ζώνη 3: Περιοχή μικροαστικής και μεσοαστικής κατοικίας εργαζομένων (οικογένειες) Ζώνη 4: Συγκροτήματα ιδιωτικών κατοικιών, περισσότερη άνεση χώρου και υπηρεσίες μέση τάξη Ζώνη 5: Προάστια με κατοικίες υψηλότερων στρωμάτων χωρίς εμπορικές χρήσεις (υπνωτήρια) Η ερμηνευτική αξία του μοντέλου περιορίζεται στην εποχή που αναφέρεται και στις συνθήκες της συγκεκριμένης πόλης

18

19 Η δομή της μεταβιομηχανικής πόλης Σχολή της Καλιφόρνια: (Ed Soja, Mike Davis, Allen Scott, Frederick Jameson) Μελέτη του Λος Άντζελες

20

21 Κοινωνική πόλωση και διαχωρισμός

22

23 ΙΙΙ. Η νέα πραγματικότητα του σχεδιασμού του χώρου και της αρχιτεκτονικής Α. Επανατοποθετήσεις στην αντίληψη του σχεδιασμού Β. Κατευθύνσεις νέας αστικής πολιτικής

24 Η νέα πραγματικότητα του σχεδιασμού του χώρου Α. Επανατοποθετήσεις στην αντίληψη του σχεδιασμού Από τον έλεγχο της ανάπτυξης στην υποστήριξη της αστικής ανταγωνιστικότητας: (planning turned inside out - Peter Hall) Από το μέσο άνθρωπο και το κοινό καλό στην αποθέωση της διαφορετικότητας: H βεβαιότητα ότι ο σχεδιασμός εξυπηρετούσε το δημόσιο συμφέρον κατέρρευσε μέσα στις μεταμοντέρνες κριτικές του που ανέδειξαν τον πλουραλισμό των απόψεων και των προτύπων που επικρατεί στη μεταμοντέρνα κοινωνία. Απότοφυσικόσχεδιασμόστηνεπιχειρηματικήδιακυβέρνησητων πόλεων: Η σημασία του φυσικού σχεδιασμού περιορίζεται από: το real estate: ανταποδοτικότητα των επενδυτικών κεφαλαίων, και τη δυνατότητα υλοποίησης ενός σχεδίου (αστική διακυβέρνηση και στρατηγικός σχεδιασμός). Ο νέος ρόλος της αρχιτεκτονικής: Η απώλεια του κοινωνικού οράματος της αρχιτεκτονικής συμπίπτει με τη μετατροπή της όλο και περισσότερο σε μια μορφή εμπορικής διαφήμισης.

25 Η νέα πραγματικότητα του σχεδιασμού του χώρου Β. Χωρική ανταγωνιστικότητα και αστική πολιτική Στις σύγχρονες συνθήκες της χωρικής ανταγωνιστικότητας οι κατευθύνσεις της αστικής πολιτικής επαναπροσδιορίζονται με σκοπό την προώθηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ανταγωνιστικότητας του τόπου. Οι πόλεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσέλκυση: πάγιου διεθνούς επενδυτικού κεφαλαίου που δεσμεύεται σε φιλόδοξα έργα αστικής ανάπτυξης, δυναμικών επιχειρήσεων σε κλάδους αιχμής που παίζουν βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας, όπως οι υπηρεσίες παραγωγής προς τις επιχειρήσεις, υψηλά εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού που συμβάλλει στην ανταγωνιστικότητα της τοπικής αγοράς εργασίας, επισκεπτών και κλάδων του δυναμικά αναπτυσσόμενου τομέα του διεθνούς τουρισμού, όπως ο συνεδριακός και ο αστικός τουρισμός.

26 Η νέα πραγματικότητα του σχεδιασμού του χώρου Β. Κατευθύνσεις νέας αστικής πολιτικής Βελτίωση των υποδομών μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, ιδιαίτερα αυτών που συνδέονται με τη μείωση της περιφερειακότητας της πόλης και την ευκολία διασύνδεσης της με άλλους τόπους. Βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος και της προσβασιμότητας σε επιλεγμένες τοποθεσίες από τη σκοπιά του διεθνούς επισκέπτη. Εμβληματικά έργα και αναπλάσεις (πχ αστικά μέτωπα) που στοχεύουν στην προσέλκυση κεφαλαίων, τη δημιουργία πολιτιστικών υποδομών, όπως αίθουσες συναυλιών, αλλά και επιχειρηματικών υποδομών, όπως υψηλής ποιότητας γραφειακό χώρο και συνεδριακές εγκαταστάσεις. Ενέργειες και στρατηγικές που αποσκοπούν στη διεθνή προβολή της πόλης (φιλοξενία διεθνών γεγονότων, αστικό marketing, επώνυμη αρχιτεκτονική). Θεσμικά μέτρα ανάδειξης της αστικής ανταγωνιστικότητας όπως δημιουργία μητροπολιτικών δομών διακυβέρνησης και τοπικών αναπτυξιακών φορέων.

27 Προώθηση διεθνούς ρόλου του Λονδίνου: Η ανάπλαση των Docklands στο ανατολικό Λονδίνο

28 Βιομηχανική αλλαγή: Μετατροπή του λιμανιού του Αμβούργου σε Media City

29 Μείωση της περιφερειακότητας: Η επέκταση του Eurostar στο Άμστερνταμ

30 Το σύστημα του κλειστού αστικού αυτοκινητόδρομου της Αττικής Οδού Το νέο τραμ της Αθήνας

31 Βελτίωση του περιβάλλοντος και αναβάθμιση της εικόνας της πόλης: Η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας (πεζοδρομήσεις γύρω από την Ακρόπολη)

32 Το αστικό μέτωπο της Βαρκελώνης (νέο και παλιό)

33 Η ανάπλαση του Southbank, Λονδίνο

34 Η ανάπλαση του Φαληρικού όρμου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας

35 Επώνυμη αρχιτεκτονική: Το μουσείο Guggenheim στο Μπιλμπάο

36 Πολιτιστικές υποδομές: Ησυνοικίατων μουσείων στη Βιέννη (Museumquartier)

37 Sports and urban regeneration: Η ανάπλαση της περιοχής του Wembley στο Λονδίνο

38 ΙΙΙ. Πρόσφατη αστική ανάπτυξη στις χώρες του Κόλπου (GCC Countries) What is good for business is good for Dubai Sheikh Rashid bin Saeed Al-Maktoom (ruler of Dubai )

39 GCC Countries 1. Σαουδική Αραβία 2. Κουβέιτ 3. Μπαχρέιν 4. Κατάρ 5. Ομάν

40 Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (UAE) Ιδρύθηκαν το 1971 με συνένωση των 7 εμιράτων: Dubai, Abu Dhabi, Sharjah, Ajman, Umm al Qairain, Ras al Khaimah, Fujairah.

41 Ιστορικό της ανάπτυξης του Dubai 2000-: αρνητικές αστικές οικονομίες, επιρροή προτύπου ανάπτυξης Dubai στις γύρω χώρες, αλλά και διαφορετικές προσεγγίσεις Πέρασμα από την προβιομηχανική στη μεταβιομηχανική εποχή σε διάστημα 50 χρόνων 19ος αιώνας: εμπόριο μαργαριταριών 1902: αντικατάσταση λιμανιών Περσίας ως διαμετακομιστικό κέντρο εμπορίου με την Ινδία 1967: ανακάλυψη πετρελαίου, χρηματοδότηση υποδομών και λιμανιών, επέκταση εμπορικών δραστηριοτήτων, παράλληλη ανάπτυξη τραπεζικού τομέα 1990: σχεδιασμένη οικονομική επέκταση και διαφοροποίηση οικονομικής βάσης. Καθιέρωση Dubai ως κυρίαρχο κέντρο προωθημένων υπηρεσιών της ευρύτερης περιοχής Μέσης Ανατολής.

42 Η κεντρικότητα του Dubai

43 Deira

44

45

46

47 Α. Πλαίσιο αστικής ανάπτυξης Συνδυασμός οικονομικών και πολιτικών συνθηκών και αναπτυξιακών πολιτικών που στοχεύουν στη δημιουργία συγκριτικών πλεονεκτημάτων για την προσέλκυση επιχειρήσεων: Επενδυτικό κεφάλαιο από το πετρέλαιο (πρωτογενές κύκλωμα) που διοχετεύεται στην αστική ανάπτυξη (δευτερογενές κύκλωμα). Πολιτική σταθερότητα που βασίζεται σε έλλειψη δημοκρατικών θεσμών (πολίτες διαφορετικών κατηγοριών). Υιοθέτηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών (laissez faire) από φιλόδοξους μονάρχες και ευνοϊκό θεσμικά επιχειρηματικό κλίμα. Μείωση της περιφερειακότητας και αναβάθμιση ποιότητας ζωής (εκτεταμένες δημόσιες επενδύσεις στις μεταφορές και αστική υποδομή) Μαζική εισαγωγή εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό (2 κατηγορίες: εξειδικευμένο, ανειδίκευτο). Παροχή κινήτρων (φορολογικές ελαφρύνσεις) για την εγκατάσταση επιχειρήσεων σε συγκεκριμένες ζώνες (free economic zones) για διαφορετικούς κλάδους επιχειρήσεων (internet city, media city). Διαφοροποίηση αστικής οικονομίας και στροφή προς τις υπηρεσίες και τον τουρισμό (προβολή της νέας εικόνας της πόλης)

48

49 Αστικός πληθυσμός 1500 κάτοικοι το 1833, το 1900, το 1968, το 2000 και το 2002 Λιγότεροι από έναν στους οκτώ κατοίκους είναι πολίτες των ΗΑΕ και το 60% του πληθυσμού είναι εργάτες από τη Νότια Ασία. Το 53% του αστικού πληθυσμού το 2000 ήταν γεννημένο εκτός της χώρας. Το 26% του εργατικού δυναμικού το 2000 δούλευε στον κατασκευαστικό τομέα

50

51 Β. Πρότυπο αστικής ανάπτυξης Υιοθέτηση αρχών μοντέρνας πολεοδομίας στην οργάνωση του αστικού χώρου (zoning, διαχωρισμός των οικιστικών περιοχών από μεγάλους οδικούς άξονες, ψηλά κτίρια, ελεγχόμενη ανάμιξη χρήσεων γης). Ανάπτυξη του χώρου σε μεγάλα κομμάτια γης που οργανώνονται ως ανεξάρτητα projects, καθένα από τα οποία συνδέεται αυτόνομα με τα δίκτυα και διαμορφώνει τις δικές του συνθήκες περιβάλλοντος. Η πόλη προκύπτει από το άθροισμα τέτοιων μεμονωμένων αναπτύξεων μεγάλης κλίμακας που αποτελούν τις γειτονιές της. Ανοίκεια αίσθηση του χώρου που παράγεται από τη μεγάλη κλίμακα του χτισμένου περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την κυριαρχία της κουλτούρας του ιδιωτικού αυτοκινήτου. Παντελής απουσία δημόσιου χώρου που ενσωματώνεται ως ιδιωτικός κοινόχρηστος χώρος στο εσωτερικό των οικιστικών συγκροτημάτων. Εξαιρετικά ενεργοβόρο μοντέλο (οικολογικό αποτύπωμα Dubai) αρνητικές οικονομίες συγκέντρωσης κυκλοφοριακό, περιβάλλον

52 Η πόλη ως άθροισμα μεμονωμένων έργων

53

54 Γ. Διαδικασία ανάπτυξης της γης Οργανωμένη οικιστική ανάπτυξη με βάση τη βιομηχανία του real estate, στην οποία υπάγονται η κατασκευαστική και η μελετητική βιομηχανία. Υιοθέτηση της επιχειρηματικού τύπου προσέγγισης (business led approach) σε αντίθεση με τη συμβατική προσέγγιση του φυσικού σχεδιασμού (planning led approach). Εξειδικευμένοι οικονομικοί σύμβουλοι ανάπτυξης ακινήτων κατευθύνουν τους θεσμικούς επενδυτές στην επιλογή του πλέον αποδοτικού μείγματος χρήσεων και τον εντοπισμό του καταλληλότερου πελατολογίου μελλοντικών χρηστών του χώρου. Στη συνέχεια αναλαμβάνουν για λογαριασμό τους τη διαχείριση του έργου, συγκεντρώνοντας τους κατάλληλους συμβούλους που δημιουργούν την ομάδα μελέτης. Οι όροι δόμησης, οι επιτρεπόμενες χρήσεις αλλά και οι όροι παραχώρησης της γης (στην περίπτωση που δεν είναι ιδιόκτητη) αποτελούν αντικείμενο ιδιαίτερης διαπραγμάτευσης με την τοπική κυβέρνηση.

55 Δ. Σχεδιαστική προσέγγιση και οπτική κουλτούρα Ανάπτυξη σε νέα γη (εξαρχής δημιουργία υποδομών, περιβάλλοντος και κτιρίων). Ολοκληρωμένη προσέγγιση φυσικού σχεδιασμού (master plan) που περιλαμβάνει: τη χωροθέτηση των χρήσεων, το σχεδιασμό των κτιριακών συγκροτημάτων το σχεδιασμό του τοπίου το συγκοινωνιακό σχεδιασμό τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό υποδομών (ενέργεια, δίκτυα) την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Ισχυρή ταυτότητα έργου, (marketing) Ιδιαίτερη οπτική κουλτούρα αναπαράστασης Συνταγή παραγωγής τυποποιημένων μοναδικών περιβαλλόντων Παράμετρος ασφάλειας: περιφραγμένες κοινότητες

56

57 Νέες πόλεις ή μεγάλης κλίμακας ιδιωτικές οικιστικές περιοχές;

58 Επίδραση του παραδείγματος του Dubai σε γειτονικές χώρες Σημαντική επιρροή αλλά και διαφορετικές προσεγγίσεις: Qatar (επανάληψη του ίδιου μοντέλου) Abu Dhabi (ανταγωνιστικά Εμιράτα) Oman (έμφαση σε μια πιο ήπια ανάπτυξη)

59 Lusail, Qatari Diar

60 Abu Dhabi

61 Project Edge, Salalah Oman

62 Ολοκληρωμένη προσέγγιση στο σχεδιασμό νέας οικιστικής ανάπτυξης με οργανωμένη δόμηση Mean Monthly Sunshine and Cloud Cover Percentage Cloud Cover fraction sunshine Percentage ( % ) Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Προκαταρκτική μελέτη Master Plan νέας οικιστικής και τουριστικής ανάπτυξης σε παραθαλάσσια έκταση στρ. στον Ινδικό ωκεανό, Ομάν. (Α βραβείο κλειστού διαγωνισμού), ΘΠ+Σ, 2006

63 PROJECT The concept of spatial organization Defining the edge Framing the emptiness & bordering the edge Organizing the central area Linking the wadi with the edge Integrating the golf course Signature Villas Golf villas Golf course Hill top residences Golf villas Ego Villas Oasis village Exclusive hotel Spa Ocean view villas Towncentre Leisure hotel Organizing access and circulation Animating space with activities

64 PROJECT Architectural character Hill terraced architecture

65 PROJECT Landscape elements The treatment of the landscape plays an integral role in the overall master plan. Two main elements have been treated: The Edge and the Wadi.