ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ

Transcript

1 ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ Το φαινόμενο της αστικής εξάπλωσης και η συνακόλουθη μείωση των φυσικών περιβαλλοντικών ενοτήτων - Ορόλοςτουσχεδιασμού Η περίπτωση της Ανατολικής Αττικής Θάνος Παγώνης Αθήνα, Ιανουάριος 2011

2 Πηγή: Urban Age Πού ζούμε Ο χάρτης αναπαριστά τη συγκέντρωση πληθυσμού στα αστικά κέντρα. Υπολογίζεται ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα καλύπτει πάνω από το 80% τηςεπιφάνειαςτηςγης

3 Ο μισός και πλέον πληθυσμός της γης στεγάζεται ήδη σε πόλεις καταναλώνοντας περίπου τα ¾ των πόρων του πλανήτη Πληθυσμός που ζει σε πόλεις Πηγή: Urban Age

4 Η αστική μεγέθυνση ως περιβαλλοντική πρόκληση

5 ...που δημιουργεί απαίτηση αποτελεσματικότερης χρήσης του αστικού εδάφους Hong Kong Harbour 1920 Hong Kong Harbour 2000

6 Αθήνα: Η άναρχη και ενεργοβόρα ανάπτυξη κατακερματίζει το περιαστικό, αγροτικό και δασικό τοπίο

7

8 Διαρκώς αυξανόμενο ενδιαφέρον στην ΕΕ για τη μελέτη της αστικής εξάπλωσης στις μητροπολιτικές περιοχές: SCATTER, Sprawling Cities And TransporT: from Evaluation to Recommendations Urban Sprawl A European Challenge, EEA 2006 URBS PANDENS, Urban Sprawl in Europe: Landscapes, Land use Change and Policy, C. Couch, L. Leontidou and G. Petschel Held, (eds) Oxford: Blackwell.

9 Γενεσιουργοί παράγοντες του φαινομένου της αστικής εξάπλωσης (EEA, 2006) Μακροοικονομικοί παράγοντες: οικονομική ανάπτυξη, παγκοσμιοποίηση, Ευρωπαϊκή ενοποίηση Μικροοικονομικοί παράγοντες: αύξηση βιοτικού επιπέδου, τιμές γης, διαθεσιμότητα φτηνής αγροτικής γης, ανταγωνισμός μεταξύ γειτονικών δήμων για την προσέλκυση οικιστών Δημογραφικοί παράγοντες: αύξηση του πληθυσμού, αύξηση νέων νοικοκυριών Αναζήτηση καλύτερων συνθηκών κατοικίας: αύξηση χώρου κατοίκησης ανά άτομο, προτιμήσεις στην αγορά κατοικίας Παρακμή κεντρικών περιοχών: ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβος, μικρά διαμερίσματα, κοινωνικά προβλήματα, εγκληματικότητα, έλλειψη ελεύθερων χώρων, χαμηλή ποιότητα σχολείων Μεταφορές: αύξηση ιδιοκτησίας ΙΧ, κατασκευή νέων αυτοκινητοδρόμων, χαμηλό κόστος καυσίμων, κακή ποιότητα δημόσιων συγκοινωνιών Ρυθμιστικό πλαίσιο: αδύναμος πολεοδομικός σχεδιασμός, αδυναμία εφαρμογής ρυθμίσεων στο έδαφος, έλλειψη δομών οριζόντιας και κάθετης συνεργασίας

10 Χαρακτηριστικά της αστικής διάχυσης Η σχετική συζήτηση παραπέμπει κυρίως σε πόλεις με χαμηλούς ρυθμούς πληθυσμιακής αύξησης, που παρουσιάζουν, όμως, σημαντική τάση μετακίνησης των κατοίκων τους προς την περιαστική ζώνη (Batty et al., 2003). Χαρακτηριστικά μέτρησης του φαινομένου: 1. Πυκνότητα κατοίκησης 2. Βαθμός ανάμιξης χρήσεων γης 3. Ύπαρξη πυρήνων κεντρικότητας 4. Προσβασιμότητα οδικού δικτύου

11 Συσχετίζεται με μορφολογικές εκφάνσεις αστικής μεγέθυνσης: 1. διάσπαρτη (scattered), που ορίζεται σε σχέση με μία μονοκεντρική περιοχή 2. αποσπασματική (leapfrog), που ορίζεται σε σχέση με μία πολυκεντρική περιοχή 3. γραμμική (strip) που εμφανίζεται κατά μήκος των οδικών αξόνων και, 4. προαστιακή (suburban), με τη μορφή συνεχόμενης επέκτασης του αστικού ιστού

12

13

14

15

16

17

18

19

20 Η αστική διάχυση προσδιορίζεται διαμέσου των συνεπειών της: Κοινωνικές: αύξηση στεγαστικού διαχωρισμού, εξασθένηση κοινωνικών δομών, υποχρηματοδότηση κεντρικών περιοχών Κοινωνικός αποκλεισμός Οικονομικές: κερδοσκοπία αξιών γης, αυξημένα κόστη δημιουργίας και συντήρησης των μεταφορικών υποδομών... Περιβαλλοντικές: αυξημένη χρήση αυτοκινήτου, άσκοπη κατανάλωση πόρων, μετατροπή αγροτικής και δασικής γης σε αστική

21 Αρνητική επίδραση αστικής εξάπλωσης στην ποιότητα ζωής: 1. Αυξημένος χρόνος οδήγησης 2. Αυξημένοι δείκτες καταστροφής του όζοντος 3. Μεγαλύτερος αριθμός ατυχημάτων 4. Μείωση στο περπάτημα και χρήση ΜΜΜ 5. Καμία αισθητή βελτίωση στην κυκλοφοριακή συμφόρηση

22 Η αστική διάχυση, με άλλα λόγια, προσδιορίζεται ως μια πολύπλευρα αρνητική διαδικασία, στην οποία η βιβλιογραφία αντιστοιχεί, στη συνέχεια, συγκεκριμένες χωρικές μορφές.

23 Ορόλοςτουσχεδιασμούστηναντιμετώπισητηςαστικήςδιάχυσης: 1. Πολυκεντρική ανάπτυξη, εταιρική σχέση πόλης υπαίθρου 2. Συμπαγής Πόλη με πολυ-λειτουργικούς πυρήνες 3. Έξυπνη ανάπτυξη

24 Μια νέα στρατηγική για την πόλη Αναβάθμιση (οικιστική, περιβαλλοντική, λειτουργική) του Κέντρου Πόλης, με πεζοδρομήσεις, πλατείες...

25 Μια νέα στρατηγική για την πόλη Ορθολογική οργάνωση των μετακινήσεων, ενισχύοντας τις βιώσιμες επιλογές για τους κατοίκους κέντρου και περιφέρειας

26 Μια νέα στρατηγική για την πόλη Εκσυγχρονισμός και επανάχρηση των υφιστάμενων κελυφών και συνόλων, στο πλαίσιο του ΚΕΝΑΚ και των αρχών βιοκλιματικού σχεδιασμού Έσσεν Λονδίνο

27 Μια νέα στρατηγική για την πόλη Διασφάλιση και προστασία κρίσιμων οικολογικά περιοχών που συμβάλλουν στο μικροκλίμα (ορεινοί όγκοι, θάλασσα, ρέματα, γεωργική γη)

28 Η θέσπιση φραγμών στην περιαστική δόμηση σε περιοχές με αυξητικές τάσεις οδηγεί σε αύξηση των τιμών της γης, εντείνοντας φαινόμενα στεγαστικού διαχωρισμού. Η αύξηση των πυκνοτήτων των κεντρικών περιοχών, οδηγεί σε υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων και εμφάνιση εξωτερικών αντιοικονομιών κλίμακας. Οι πολιτικές έξυπνης ανάπτυξης (smart growth) κατευθύνουν τις πιέσεις της εξάπλωσης στη βάση ελαχιστοποίησης των αρνητικών τους συνεπειών.

29 Μια νέα στρατηγική για την πόλη Οργανωμένη οικιστική ανάπτυξη στις παρυφές των πόλεων, στο πλαίσιο των αρχών της αειφορίας

30 Προϋπόθεση της έξυπνης ανάπτυξης: η παρουσία ενός σχεδιαστικού πλαισίου ικανού να ελέγξει και να προσανατολίσει την αναπτυξιακή διαδικασία. Ελλάδα περιαστικός χώρος Γερμανία περιαστικός χώρος

31 Τοποθέτηση συζήτησης για την αστική διάχυση στην Αθήνα Ηαστικήδιάχυση-με την έννοια της ασχεδίαστης αστικής επέκτασηςαποτέλεσε δομικό τρόπο ανάπτυξης της πόλης Η πάγια πολιτική πριμοδότησης βραχυπρόθεσμων αναπτυξιακών προτεραιοτήτων φέρει βασική ευθύνη για την αναίρεση του σχεδιασμού

32 ΑΤΤΙΚΗ 1837

33 Αθήνα: διαδοχικές φάσεις αστικής εξάπλωσης

34 ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ 1970

35 ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ 1995

36 Περιφέρεια Αττικής: Δημογραφική εξέλιξη

37 Περιφέρεια Αττικής: Διοικητική Διαίρεση

38

39

40 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

41 Τοποθέτηση συζήτησης για την αστική διάχυση στην Αθήνα Τα προβλήματα ελέγχου της οικιστικής εξάπλωσης καταγράφονται ήδη ενόσω η κυρίαρχη κατεύθυνση του σχεδιασμού (ΡΣΑ 83) προέβλεπε ρητά μέτρα αποθάρρυνσης της περαιτέρω συγκέντρωσης στο Λεκανοπέδιο Επανιεράρχηση στόχων του σχεδιασμού στην πρόσφατη περίοδο: 1995+: Η αστική ανταγωνιστικότητα εισέρχεται στο προσκήνιο στα πλαίσια της Ολυμπιακής συγκυρίας : Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας εμφανίζεται ως νέος κεντρικός στόχος του σχεδιασμού και βασικός άξονας αναθεώρησης του ΡΣΑ Νέα φάση αστικής διάχυσης, έξω από τα όρια του Λεκανοπεδίου Μελέτη περίπτωσης: Μεσόγεια

42 Στρατηγικός Σχεδιασμός για την Αθήνα Αττική ( )

43 Πλαίσιο προστασίας εξωαστικής γης στην Αττική

44 ΡΣΑ 83: Αναγνώριση σημασίας Μεσογειακούκάμπουως εδαφικού αποθέματος Μέτρα προστασίας γεωργικής γης Δεκαετία 1990: De facto αναίρεση των στόχων του σχεδιασμού χωροθέτηση υποδομών / στήριξη της ανταγωνιστικότητας της πόλης 2003: Θεσμοθέτηση της σχετικής ΖΟΕ 20 χρόνια μετά Εξερεύνηση δυναμικών αστικής διάχυσης στο διάστημα ΕΚΤΑΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: τχλμ

45

46 Χρήση δύο δορυφορικών εικόνων Landsat TM 5 (Ιούνιος 1987 και Μάιος 2003) Εκτίμηση ακρίβειας Σύνθεση της αρχικής ταξινόμησης (με βάση το Corine) σε δύο διευρυμένες κατηγορίες αστικών και μη αστικών χρήσεων Τύπος μεταβολής (km 2 ) (%) Α Β Γ Σύνολο Α Β Γ

47 Τύπος 1: Γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος κύριων οδικών συνδέσεων A. Αττική Οδός B. Παιανίας Μαρκόπουλου C. Βάρης Κορωπίου D. Δευτερεύον δίκτυο

48 Τύπος 2: Διάσπαρτη δόμηση γύρω από τα σύνολα της Β κατοικίας στην παράκτια ζώνη A. Αρτέμιδα Λούτσα B. Πόρτο Ράφτη

49 Τύπος 3: Νέοι πυρήνες αστικών χρήσεων μεγάλης κλίμακας πλην οικιστικής ανάπτυξης A. Αεροδρόμιο B. Ιππικό Κέντρο C. Λατομεία Μαρκόπουλου D. Σκοπευτήριο

50 Νέοι πυρήνες αστικών χρήσεων γης μεγάλης κλίμακας Συσχετισμός μεταβολών με τη ΖΟΕ Μεσογείων Πύκνωση περιοχών Β κατοικίας και διάσπαρτη δόμηση στην παράκτια ζώνη Σημαντικές συγκεντρώσεις δραστηριοτήτων κατά μήκος κύριων οδικών αξόνων Σημαντική μεταβολή σε γη που χαρακτηρίζεται γεωργική και σε προστατευόμενες περιοχές Μικρό μέρος της νέας ανάπτυξης βρίσκεται εντός ορίων περιοχών ΓΠΣ

51 Κατανομή αύξησης αστικών χρήσεων γης ανά ζώνη Διευρυμένες κατηγορίες (ΖΟΕ) Έκταση Αστικές χρήσεις (km 2 ) Αύξησ (km 2 ) (%) 1 Περιοχές εντός ορίων ΓΠΣ Λοιπές περιοχές κατοικίας Βιομηχανικές/βιοτεχνικές περιοχές Νέες ζώνες παραγωγικών δρασ/των Αεροδρόμιο και ελεγχόμενη ζώνη Ολυμπιακές εγκαταστάσεις Γεωργική γη Ζώνες πρασίνου και προστασίας Λοιπές περιοχές Σύνολο

52 Οι πολιτικές στήριξης της αστικής ανταγωνιστικότητας στην Αθήνα πριμοδότησαν δυναμικές χωρικής αναδιάρθρωσης που σε συνδυασμό με το υφιστάμενο προβληματικό πλαίσιο χωρικού σχεδιασμού οδήγησαν σε νέες μορφές αστικής εξάπλωσης