Γενικές εξετάσεις Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Transcript

1 Φροντιστήρια δυαδικό 1 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ δυαδικό Τα θέματα επεξεργάστηκαν οι καθηγητές των Φροντιστηρίων «δυαδικό» Σαλασίδου Σ. Γενικές εξετάσεις 2015 Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης ΚΕΙΜΕΝΟ Διονύσιος Σολωμός Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ 3 [20.] Ἀκόμη ἐβάστούνε ἡ βροντή Κι ἡ θάλασσα, πού σκίρτησε 1 σαν το χοχλό 2 πού βράζει, Ἠσύχασε και ἔγινε ὃλο ἡσυχία και πάστρα, 3 Σαν περιβόλι εὐώδησε κι ἐδέχτηκε ὃλα τα ἄστρα. 5 Κάτι κρυφό μυστήριο ἐστένεψε τη φύση4 Κάθε ὀμορφιά να στολιστεῖ και το θυμό ν ἀφήσει. Δεν εἶν πνοή στον οὐρανό, στη θάλασσα, φυσώντας Οὔτε ὃσο κάνει στον ἀνθό ἡ μέλισσα περνώντας, Ὃμως κοντά στην κορασιά, πού μ ἔσφιξε κι ἐχάρη, 10 Ἐσειότουν τ ὁλόστρόγγυλο και λαγαρό 5 φεγγάρι Και ξετυλίζει ὀγλήγορα κάτι πού ἐκεῖθε βγαίνει, Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη. Ἔτρεμε το δροσάτο φῶς στη θεϊκιά θωριά της, Στα μάτια της τά ὁλόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της. 4 [21.] Ἐκοίταξε τ ἀστέρια, κι ἐκεῖνα ἀναγαλλιάσαν, Καί την ἀχτινοβόλησαν καί δεν την ἐσκέπάσαν Κι ἀπό το πέλαο, πού πατεῖ χωρίς να το σουφρώνει, 6 1 σκίρτησε: αόριστος σε θέση παρατατικού («σκιρτούσε»: αναταρασσόταν). 2 χοχλό: κοχλασμό, βράσιμο. 3 πάστρα: καθαρότητα, διαύγεια. 4 εστένεψε τη φύση: επιβλήθηκε (στην πλάση), την ανάγκασε 5 λαγαρό: διαυγές, καθαρό, φωτεινό. 6χωρίς να το σουφρώνει: χωρίς καν να ρυτιδώνει, χωρίς και κατά το ελάχιστο να υποχωρί η επιφάνεια του νερού στο βήμα της, χωρίς να βυθίζεται.

2 2 Φροντιστήρια δυαδικό Κυπαρισσένιο ἀνάερα τ ἀνάστημα σηκώνει, 5 Κι ἀνεῖ τς ἀγκάλες μ ἔρωτα και με ταπεινοσύνη, Κι ἔδειξε πάσαν ἔδειξε ὀμορφιά και πάσαν καλοσύνη. Τότε ἀπό φῶς μεσημερνό ἡ νύχτα πλημμυρίζει, Κι ἡ χτίσις ἔγινε ναός πού ὁλοῦθε λαμπυρίζει. Τέλος σ ἐμέ πού βρισκόμουν ὀμπρός της μές στα ρεῖθρα 7, 10 Κατά πώς στέκει στο Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα 8, Ὄχι στην κόρη, ἀλλά σ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει Την κοίταζα ὁ βαριόμοιρος, μ ἐκοίταζε κι ἐκείνη. Ἔλεγα 9 πώς την εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν 10 σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο, 15 Κάνε την εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ ὄνειρο, ὃταν μ ἔθρεφε το γαλα τῆς μητρός μου Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη, Που ὀμπρός μου τώρα μ ὃλη της τη δύναμη προβαίνει Σαν το νερό πού το θωρεῖ το μάτι ν αναβρύζει 20 Ξάφνου ὀχ 11 τά βάθη τοῦ βουνοῦ, κι ὁ ἣλιος το στολίζει. Βρύση ἔγινε το μάτι μου κι ὀμπρός του δεν ἐθώρα, Κι ἔχασα αὐτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ὣρα, Γιατί ἄκουγα 12 τά μάτια της μέσα στα σωθικά μου, Πού ἐτρέμαν και δε μ ἄφηναν να βγάλω τη μιλιά μου 25 Ὃμως αὐτοί 13 εἶναι θεοί, και κατοικοῦν ἀπ ὅπου Βλέπουνε μές στην ἄβυσσο και στην καρδιά τ ἀνθρώπου, Κι ἔνιωθα πώς μοῦ διάβαζε καλύτερα το νοῦ μου Πάρεξ ἄν ἤθελε τῆς πῶ με θλίψη τοῦ χειλιού μου: «κοίτα με μές στα σωθικά, πού φύτρωσαν οἱ πόνοι Ὃμως ἐξεχείλισαν τά βάθη τῆς καρδιᾶς μου Τ ἀδέλφια μου τά δυνατά οἱ Τοῦρκοι μοῦ τ ἀδράξαν, Την αδελφή μου ἀτίμησαν κι ἀμέσως τήν ἐσφαξαν, Τον γέροντα τον κύρην μου ἐκάψανε το βράδι, Καί τήν αὐγή μοῦ ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι. 35 Στην Κρήτη... Μακριά πό κεῖθ ἐγιόμισα τές φοῦχτες μου κι ἐβγήκα. Βόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χω Σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αὐτό βαστῶ μονάχο». 7ρείθρα: (με την αρχαία σημασία, έεθρα) υδάτινα ρεύματα (σημερ. Σημασία: χαντάκια, αυλάκια στο πλάι των δρόμων, κοίτες ποταμών). 8πετροκαλαμίθρα: (αντιδάνειο: καλαμίτις < βενετ. pietra calamita) είδος πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό) μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυρ ιδας αλεξικέραυνο 9Ελεγα: συλλογιζόμουν, είχα την εντύπωση. 10Καν Κάνε λες και, είτε είτε. 11οχ: (ιδιωμ. <έκ) από. Πολύ συνηθισμένο στον Σολωμό. 12άκουγα: ένιωθα. 13 αυτοί αντί αυτά (δηλ.τα μάτια): έλξη του γένους από το θεοί.

3 Φροντιστήρια δυαδικό 3 5[22.] Ἐχαμογέλασε γλυκά στον πόνο τῆς ψυχῆς μου, Κι ἐδάκρυσαν τά μάτια της, κι ἐμοιάζαν τῆς καλῆς μου. Ἐχάθη, ἀλιά μου! ἀλλ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ράντιδα 14 Στο χέρι, πού χα σηκωτό μόλις ἐγώ την εἶδα. 5 Ἐγώ ἀπό κείνη τη στιγμή δέν ἔχω πλιά το χέρι, Π ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι Χαρά δεν τοῦ ναι ὁ πόλεμος τ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται με δακρυσμένο μάτι Κι ὅταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουν 15, 10 Ἀργά, κι ὀνείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν, Και μέσα στ ἄγριοπέλαγο τ ἀστροπελέκι σκάει, Κι ἡ θάλασσα να καταπιεῖ την κόρη ἀναζητάει, Ξυπνῶ φρενίτης, 16 κάθομαι, κι ὁ νοῦς μου κινδυνεύει. Και βάνω την παλάμη μου, κι ἀμέσως γαληνεύει. 15 Τά κύματα ἔσχιζα μ αὐτό, 17 τ ἄγρια και μυρωδάτα, Με δύναμη πού δεν εἶχα μήτε στά πρῶτα νιάτα, Μήτε ὅταν ἐκροτούσαμε, 18 πετώντας τά θηκάρια, Μάχη στενή με τους πολλούς ὀλίγα παλληκάρια. Μήτε ὅταν τον μπομπο Ἰσούφ και τς ἄλλους δύο βαροῦσα 20 Σύρριζα στη Λαβύρινθο π ἀλαίμαργα 19 πατοῦσα 20. Στο πλέξιμο 21 το δυνατό ὁ χτύπος τῆς καρδιάς μου (Κι αὐτό μοῦ τ αὒξαιν ) ἔκρουζε 22 στην πλευρά τῆς κυρᾶς μου. 14 ραντίδα :ρανίδα(<ραίνω), σταγόνα, σταλαγματιά. 15 ζαλεύουν (<κοιν. ζαλώνω φορτώνω, επιβαρύνω ή κρητ. ζάλο βήμα, βηματισμός):ζαλίζονται, αναστρέφονται(;) /βαραίνουν από κούραση. 16 φρενίτης <φρένα):φρενιασμένος, έξω φρενών, μανιακός, ταραγμένος ο νους μου κινδυνεύει:πάω να χάσω το μυαλό μου, διακινδυνεύεται η πνευματική μου ισορροπία. 17 μ αυτό, αντί μ αυτή (την παλάμη):λες και, είτε είτε. 18 εκροτούσαμε συγκροτούσαμε, συνάπταμε. 19 αλαίμαργα: το επίρρημα μεταφορικό, προς δήλωση του πολεμικού μένους. 20 πατούσα: (εδώ ιδίως) κυρίευα, κρατούσα κυριαρχικά 21 πλέξιμο: η πλεύση, το κολύμπημα. 22 έκρουζε: χτυπούσε, έκρουε πλεύρα: το πλευρό, το πλάι. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α1. Το έργο του Δ. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος «Ο Κρητικός» και για το καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα. Μονάδες 15 Α1. Ο Σολωμός είχε σε μεγάλη εκτίμηση το ελληνικό δημοτικό τραγούδι, γιατί αυτό έδειχνε πως η γλώσσα που μιλούσαν οι απλοί άνθρωποι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για μια δυνατή,

4 4 Φροντιστήρια δυαδικό εκφραστική ποίηση. Στα συγκεκριμένα αποσπάσματα οι επιρροές της δημοτικής ποίησης είναι εμφανείς στα ακόλουθα σημεία. Ο δεκαπεντασύλλαβος στίχος με την ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Πρόκειται για τον δεκαπεντασύλλαβο «απηρτισμένο» στίχο, δηλαδή κάθε στίχος έχει ολοκληρωμένο νόημα. «Κι ἀνεῖ τς ἀγκάλες μ ἔρωτα και με ταπεινοσύνη, Κι ἔδειξε πάσαν ὀμορφιά και πάσαν καλοσύνη» Το τριαδικό σχήμα, η σύνθεση των στοιχείων ανά τρία χαρακτηρίζει επίσης τη δημοτική ποίηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι στίχοι του αποσπάσματος 4[21.], στους οποίους προσπαθεί να προσδιορίσει τη μορφή της φεγγαροντυμένης «Κάν 10 σε ναό Κάνε την εἶχε ἐρωτικά Κάν τα ὄνειρο» Τέλος, στον στίχο 7 του αποσπάσματος 4[21], «Τότε ἀπό φῶς μεσημερνό ἡ νύχτα πλημμυρίζει», εντοπίζεται αναλογία με τη δημώδη παράδοση στην παράσταση του αδιανοήτου καθ υπερβολή. (Της Λιογέννητης «Ποιος είδε νήλιο από βραδύς και αστρί το μεσημέρι» Β1. Σύμφωνα με το Β. Αθανασόπουλο: «[..] Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του Θεού, είναι η όραση του Θεού.[ ]». Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες 8) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12). Μονάδες 20 B1. Η οπτασία της θεϊκής μορφής της Φεγγαροντυμένης προσδίδει αυτόματα μια μεταφυσική διάσταση. Πολύ περισσότερο όταν οι εξωπραγματικές της ιδιότητες δυνατότητες επιβάλλονται και μεταμορφώνουν το φυσικό περιβάλλον σε ναό (φωτός). Κάτι υλικό, παίρνει τώρα τα στοιχεία της ψυχής και πνεύματος (χριστιανικός ανιμισμός) Αρχικά στο απόσπασμα 3[20]η θεϊκιά θωριά της Φεγγαροντυμένης επιδρά πάνω στο «δροσάτο φῶς, το οποίο τρέμοντας αποδίδει τις ανταύγιες του φεγγαρόφωτος πάνω στη μορφή της μυστηριακής γυναίκας. Παρατηρείται στον στίχο 13 το σχήμα συναισθησίας, εφόσον συμφύρονται δύο διαφορετικές αισθήσεις, αλλά και οξύμωρο, αν ληφθεί υπόψη ότι το φως αποτελεί πηγή θερμότητας. Έτσι, από την αρχή της εμφάνισης της το φως επιτείνει τη θεϊκή της υπόσταση. Συνεχίζοντας, στο απόσπασμα 4[21]στους στίχους 1 8 εντοπίζεται η ανιούσα κλιμάκωση της φωτοχυσίας, που πραγματικά επιβεβαιώνει την άποψη του Β. Αθανασόπουλου αναφορικά με τη δύναμη του φωτός. Η προσωποποίηση των αστεριών στους στίχους 1 2 «Ἐκοίταξε τ ἀστέρια. καί δεν την ἐσκέπάσαν» αναδεικνύει τη μορφή και προσδίδει λάμψη στη Φεγγαροντυμένη, χωρίς να την επισκιάζει, αλλά με δέος απέναντι στη θεϊκή υπόσταση. Ακολούθως, η υπερβολή «φῶς μεσημερνό» και η μεταφορά «ἡ νύχτα πλημμυρίζει» οδηγεί στο απόγειο της τη μεταμορφωτική δύναμη του φωτός, αφού καταλήγει στη μεταμόρφωση της φύσης σε ναό. Ολοκληρώνοντας το φως μπορεί να εντοπιστεί στο βλέμμα της Φεγγαροντυμένης που με διεισδυτική ματιά φωτίζει τα σωθικά του ναυαγού και αποκαλύπτει την τραγική μοίρα. Έτσι ταυτίζεται η μορφή της με το θεϊκό στοιχείο, αφού συγκαταλέγεται στους θεούς που έχουν τη δυνατότητα να διαβάζουν ακόμη και τις μύχιες και ανομολόγητες σκέψεις και επιθυμίες των ανθρώπων. Το φως, επομένως, επιδρά καταλυτικά, παρεμβαίνει και αναιρεί το αίσθημα της φυσικής αρμολόγησης των στοιχείων και ουσιαστικά ανασυνθέτει ένα τοπίο μη φυσικό

5 Φροντιστήρια δυαδικό 5 Β2. Να βρείτε και να σχολιάσετε: α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 5 [22.] (μονάδες 12) και β) το περιεχόμενο και το λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους 9 11 του αποσπάσματος 4 [21.] (μονάδες 8): «Τέλος σ ἐμέ πού βρισκόμουν ὀμπρός της μές στα ρεῖθρα7, Κατά πώς στέκει στο Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα 8, Ὄχι στην κόρη, ἀλλά σ ἐτήν κεφαλή της κλίνει» Μονάδες 20 Β2. α) Τα χρονικά επίπεδα πάνω στα οποία διαρθρώνεται το ποίημα του Σολωμού είναι τέσσερα: Το πρώτο καλύπτει το χρόνο του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας. Το δεύτερο την προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη Το τρίτο χρονικό επίπεδο είναι η ζωή του πρόσφυγα μετά το ναυάγιο και τον χαμό της κόρης. Ένα τέταρτο χρονικό επίπεδο είναι συνιστά ο οραματισμός της εσχάτης Κρίσης. Συγκεκριμένα στους στίχους 1 22 του αποσπάσματος 5[22] μπορούν να εντοπιστούν τα τρία πρώτα από τα παραπάνω χρονικά επίπεδα. Πιο αναλυτικά στους στίχους 1 4 «Ἐχαμογέλασε. μόλις ἐγώ την εἶδα» προβάλλεται το χρονικό επίπεδο που αφορά το χρόνο του ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας, αφού ο Κρητικός βρίσκεται καταμεσής του πελάγους και βιώνει την εξαφάνιση της Φεγγαροντυμένης. Στη συνέχεια στους στίχους 7 8 «τ απλώνω τοῦ διαβάτη με δακρυσμένο μάτι» γίνεται αναφορά στη ζωή του ήρωα μετά το ναυάγιο και το χαμό της κόρης. Πρόκειται για μια πρόληψη που περιγράφει τη ζωή του πρόσφυγα ως ζητιάνου στα Επτάνησα. Τέλος μέσω της αναδρομικής αφήγησης στους στίχους «Με δύναμη πού δεν εἶχα π ἀλαίμαργα πατοῦσα» αποδίδεται το παρελθόν/η προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη και ειδικότερα το παρελθόν του ως γενναίου πολεμιστή απέναντι στον κατακτητή. β) Στους στίχους 9 11 του αποσπάσματος 4[21]εντοπίζεται το εκφραστικό μέσο της παρομοίωσης ανάμεσα στην «πετροκαλαμίθρα», τη βελόνα, τον δείκτη της πυξίδας που μαγνητικά στρέφεται προς το βορρά και το βλέμμα της Φεγγαροντυμένης που με έντονο μαγνητισμό στράφηκε κατευθείαν προς τον ναυαγό κι όχι προς την κοπέλα που κρατούσε στα χέρια του. Το φαινόμενο του μαγνητισμού αξιοποιήθηκε μεταφορικά για την έλξη μεταξύ ψυχών, πνευμάτων, σωμάτων σε πάμπολλα κείμενα ήδη από την αρχαιότητα. Στους συγκεκριμένους στίχους η παρομοίωση αποδίδει την έλξη πνεύματος και ψυχής μεταξύ ναυαγού και Φεγγαροντυμένης έτσι όπως αποτυπώνεται στον μαγνητισμό που αποπνέει το κοίταγμα της μυστηριακής μορφής προς τον Κρητικό. Εξάλλου, η βαθιά διεισδυτική της ματιά επιδρά καταλυτικά στον ψυχισμό του ναυαγού και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προσήλωση του στον στόχο του. Γ1. α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 [21.] σε ένα κείμενο λέξεων: «Ἔλεγα 9 πώς την εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν 10 σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο, Κάνε την εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου,

6 6 Φροντιστήρια δυαδικό Κάν τ ὄνειρο, ὃταν μ ἔθρεφε το γαλα τῆς μητρός μου Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη» Μονάδες 15 β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 5 [22.] σε ένα κείμενο λέξεων: «[...]ἀλλ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ράντιδα 14 Στο χέρι, πού χα σηκωτό μόλις ἐγώ την εἶδα. Ἐγώ ἀπό κείνη τη στιγμή δέν ἔχω πλιά το χέρι, Π ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι Χαρά δεν τοῦ ναι ὁ πόλεμος τ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται με δακρυσμένο μάτι» Μονάδες 10 Γ1 α) Στους στίχους του αποσπάσματος 4[21]ξεκινά μέσω μιας αναδρομικής αφήγησης και με το μοτίβο του τριαδικού σχήματος ως επιρροής από τα δημοτικά τραγούδια, η προσπάθεια του ναυαγού να προσδιορίσει τη μορφή της Φεγγαροντυμένης. Δίνονται διαδοχικά τρεις ερμηνείες της, που εντάσσονται στη φιλοσοφική και ψυχαναλυτική προσέγγιση της μυστηριακής αυτής μορφής. Αρχικά, στο πλαίσιο της φιλοσοφικής ερμηνευτικής προσέγγισης δίνεται η θρησκευτική χριστιανική θέαση της εικόνας της, που μπορεί να αντιστοιχηθεί με την εικόνα της Παναγιάς (στίχος 14), μία εικόνα που συμφιλιώνει την ανθρώπινη και υπερφυσική διάσταση του θείου. Στη συνέχεια οι στίχοι 15 και 16 αντιπροσωπεύουν το ψυχαναλυτικό πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο η Φεγγαροντυμένη ταυτίζεται με την ψυχή της αρραβωνιαστικιάς του Κρητικού, που φτερούγισε για λίγο κοντά του πριν ανέβει στον ουρανό και γι αυτό του φαίνεται οικεία. Εξάλλου, η Φεγγαροντυμένη εμφανίζεται αμέσως μετά τη μοναδική κίνηση της κοπέλας. Τέλος, η Φεγγαροντυμένη μπορεί να αντικατοπτρίζει το μητρικό μορφοείδωλο, τη μητέρα δηλαδή του Σολωμού, που τη λάτρευε μέχρι τα γεγονότα της δίκης για την πατρική περιουσία. Στους συγκεκριμένους πάντως στίχους ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση στα πράγματα του κόσμου τούτου που η ψυχή μας είχε αντικρούσει σε ένα προσωματικό στάδιο. β) Αυτό που κάνει εντύπωση στον Σολωμό είναι η χρήση ονομάτων που αναφέρονται στο ανθρώπινο σώμα, όπως το μάτι, το χέρι και η φωνή. Στους συγκεκριμένους στίχους με την αναφορά στο χέρι προβάλλονται οι ψυχικές και ηθικές μεταπτώσεις του ναυαγού. Το χέρι γίνεται ο αποδέκτης της ύστατης σταγόνας δακρύων της Φεγγαροντυμένης λίγο πριν εξαφανιστεί με αποτέλεσμα ο ήρωας να αποδυναμωθεί, να νιώσει ξανά μόνος, ανυπεράσπιστος μέσα στο φυσικό τοπίο. Μάλιστα, με τη χρήση της συνεκδοχής του χεριού γίνεται και η μετάβαση από το παρελθόν στο παρόν του ήρωα, αφού το χέρι του γενναίου κατά το παρελθόν πολεμιστή μεταβάλλεται σε χέρι ζητιάνου, απεικονίζοντας τη ζωή του ήρωα μετά το ναυάγιο και το θάνατο της αγαπημένης του. Η γενναιότητα, η ανδρεία, η ορμητικότητα έχουν πλέον δώσει τη θέση τους στην εξαθλίωση, την ντροπή, την αβεβαιότητα. Δ1. Στα κείμενα του Δ. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20

7 Φροντιστήρια δυαδικό 7 Κ.Γ. Καρυωτάκης ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑ ΝΕΡΑЇΔΑ Ἀπό τά βράχι ἀνάμεσα πετιέται να κεφάλι Και βλέμματα ὁλόγυρα σκορπάει φοβισμένα. Ἐγώ, κρυμμένος κάπου κεῖ στο ἔρημ ἀκρογιάλι, Το βλέπω σαν σε ὄνειρο με μάτια λιγωμένα. Ἕνα κορμί παρθενικό, γυμνό ἀργοπροβάλει κι ἁπλώνεται ἡδονικά σε κύματ ἀφρισμένα ὁ ἣλιος ἐσκυθρώπασε μπροστά στα τόσα κάλλη, τά κάλλη τ ἀπολλώνεια και τά φωτολουσμένα. Ἀνατριχιάζ ἡ θάλασσα στο θεῖο ἄγγισμα τους, τά κυματάκια ἁπαλά με χάρη τ ἀγκαλιάζουν κι ἀχτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στο πέρασμά τους. Θεότρελος, ὁ δύστυχος, βουτιέμαι μές στο κύμα, Τα μάτια της τά θεϊκά με φόβο με κοιτάζουν Και χάνεται στη θάλασσα Ἦταν νεράιδα Κρίμα! Κ.Γ. Καρυωτάκη, Άπαντα τα Ευρισκόμενα, Εκδ. Ερμής 2006, σ.161 Δ1. Τα δύο πρώτα ποιήματα, τόσο του Σολωμού όσο και του Καρυωτάκη έχουν ως βασικό θεματικό τους άξονα την εμφάνιση μιας μυστηριώδους γυναικείας μορφής που αναδύεται μέσα από τη θάλασσα και σκορπά αντιδράσεις. Ομοιότητες α) Προβάλλεται η θεϊκή υπόσταση των αναδυόμενων μορφών (θεϊκή θωριά/ τά μάτια της τά θεϊκά), οι οποίες απολαμβάνουν τη συγκέντρωση του φωτός: Η Φεγγαροντυμένη δέχεται το φως των αστεριών που δεν την επισκιάζουν, αλλά ενισχύουν τη λάμψη της ενώ η γυναικεία μορφή του παράλληλου ποιήματος προβάλλεται με φωτολουσμένα κάλλη, που τα χαϊδεύουν οι αχτίδες του ήλιου στο πέρασμα τους. β) Οι δύο μυστηριακές γυναικείες εικόνες όπως ξαφνικά εμφανίζονται έτσι και χάνονται μέσα στην ίδια τη θάλασσα που τις γέννησε (Ἐχάθη / και χάνεται στη θάλασσα). Παράλληλα, η εξαφάνιση δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα στους ήρωες των ποιημάτων που φανερώνουν τη βαθιά στενοχώρια και απογοήτευση τους ( ἀλιά μου!/ Κρίμα!) Διαφορές α) Βασική διαφορά αποτελεί η κατάσταση των ηρώων και η αντίδραση τους στη θέαση της αναδυόμενης μορφής. Ο Κρητικός βρίσκεται ναυαγός στο πέλαγος και η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης ενισχύει τις δυνάμεις και την ψυχική του κατάσταση, αφού δεν νιώθει μόνος προς τον άνισο αγώνα του με την ταραγμένη φύση. Αντίθετα στο παράλληλο ποίημα ο ήρωας κρυμμένος στην έρημη ακρογιαλιά νιώθει έντονο ερωτισμό ( με μάτια λιγωμένα) και πέφτει στο νερό (θεότρελος, ὁ δύστυχος βουτιέμαι μές στο κύμα) για να την πλησιάσει.

8 8 Φροντιστήρια δυαδικό β) Διαφορά εντοπίζεται και στην αντίδραση του φυσικού τοπίου απέναντι στην εμφάνιση των γυναικείων μορφών. Στον «Κρητικό» επικρατεί η πλήρης ακινησία και γαλήνη της φύσης («Δεν εἶν πνοή. ἡ μέλισσα περνώντας», «Κι από το πελαο, που πατεῖ χωρίς να το σουφρώνει»), ενώ αντίθετα στο ποίημα του Καρυωτάκη η φύση ανατριχιάζει στο άγγιγμα του κορμιού της κοπέλας και μάλιστα δημιουργούνται στη θάλασσα κυματάκια που αγκαλιάζουν το κορμί της («Ἀνατριχιάζ ἡ θάλασσα τα κυματάκια ἁπαλά τ ἀγκαλιάζου») γ) Σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο κειμένων εντοπίζεται ακόμη και στο προσδιορισμό των αναδυόμενων μορφών. Στο ποίημα του Σολωμού ο ναυαγός δεν μπορεί με απόλυτη βεβαιότητα να ορίσει τη μορφή της Φεγγαρόντυμένης και γι αυτό προκρίνει τρεις διαφορετικές εκδοχές (Κἀν σε ναό το γάλα της μητρός μου). Σε αντιδιαστολή, ο ήρωας στο παράλληλο ποίημα με απόλυτη βεβαιότητα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μια νεράιδα (Ἦταν νεράιδα). Επίλογος Η φύση και ιδίως το θαλασσινό τοπίο έχει συνδεθεί πολλές φορές με την εμφάνιση υπερφυσικών εξωλογικών μυστηριακών μορφών. Στα ποιήματα μας οι μορφές αυτές, είτε στην πραγματικότητα είτε στο όνειρο επενεργούν στο ήθος των ηρώων και επηρεάζουν έντονα τον ψυχισμό τους. Η παρουσία τους μέσα στο χώρο επιδρά στο φυσικό περιβάλλον που εμφανίζεται άμεσα συνδεδεμένο με την ψυχοσύνθεση των πρωταγωνιστών.