Για παραπομπή : Όλυμπος Βιθυνίας

Transcript

1 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Το όρος Όλυμπος εκτείνεται νότια της Προύσας σε υψόμετρο μέτρων περίπου. Η ύπαρξη σπηλαίων και χαραδρών ευνόησε την ίδρυση ασκητηρίων και μονών. Tον 9ο αιώνα, ο Όλυμπος εξελίχθηκε στο σπουδαιότερο μοναστικό κέντρο της Bυζαντινής Aυτοκρατορίας, όταν η μοναστική πολιτεία του Άθω βρισκόταν ακόμα στα σπάργανα. Παρήκμασε στα τέλη του 11ου αιώνα, λόγω των σελτζουκικών επιδρομών. Άλλες Ονομασίες Ολύμπιον όρος, Ολυμπιακόν όρος, Ολυμπιακά όρη, Keschisch Dagh, σημ. Ulu Dagh) Γεωγραφική Θέση Βορειοδυτική Μικρά Ασία, σημ. βορειοδυτική Τουρκία Ιστορική Περιοχή Βιθυνία Διοικητική Υπαγωγή Θέμα Οψικίου 1. Γεωγραφική θέση Το όρος Όλυμπος εκτείνεται νότια της Προύσας σε υψόμετρο μέτρων περίπου. 1 Νοτιοδυτικά διαχωρίζεται από την περιοχή της Ατρώας και τα όρη της Φρυγίας με τον ποταμό Ρύνδακο. Ανατολικά ορίζεται από τον ποταμό Γάλλο, που έχει βορειοανατολική κατεύθυνση και εκβάλλει στον ποταμό Σαγγάριο. Η νότια πλευρά του όρους είναι άγονη και απόκρημνη. Αντίθετα, η βόρεια πλευρά είναι πιο ομαλή και εκτεταμένη και διαχωρίζεται υψομετρικά σε επίπεδα. Στο κατώτερο τμήμα υπάρχουν πυκνά δάση. Σε ύψος ή μέτρων αρχίζουν οι βοσκότοποι, ενώ στα μέτρα περίπου η βλάστηση είναι περιορισμένη. Η ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου δεν ήταν ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη. 2. O Όλυμπος ως τόπος περιθωριακών ατόμων Η ύπαρξη σπηλαίων και χαραδρών στον Όλυμπο προσφερόταν για την εγκατάσταση περιθωριακών και διωκόμενων ατόμων. Υπάρχουν μαρτυρίες, όπως του Στράβωνος (1ος αιώνας μ.χ.), 2 πως στην ύστερη Αρχαιότητα ο Όλυμπος υπήρξε καταφύγιο ληστών. Η πληροφορία αυτή του Στράβωνος επιβεβαιώνεται από μια επιτύμβια επιγραφή επάρχου, θύματος ληστών, που χρονολογείται την ίδια εποχή, προέρχεται από την περιοχή του Ολύμπου και στις μέρες μας φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Προύσας. 3 Οι πρώτες χριστιανικές μαρτυρίες για τον Όλυμπο είναι ελάχιστες. 4 Ο μάρτυρας Νεόφυτος από τη Νίκαια ήταν ο πρώτος αναχωρητής, ο οποίος, σύμφωνα με αγιολογικό κείμενο, εγκαταστάθηκε σε σπήλαιο αφού προηγουμένως εκτόπισε το λιοντάρι που εγκαταβίωνε εκεί. 5 Επί βασιλείας Κωνσταντίνου Α (Μεγάλου) ( ), κάποιος ερημίτης ονομαζόμενος Ευτυχιανός προσείλκυε κόσμο λόγω των ιαματικών του χαρισμάτων Ο Όλυμπος ως χριστιανικό κέντρο Το μοναστικό κέντρο του Ολύμπου Βιθυνίας σχετίστηκε με τη ζωή πολυάριθμων ανθρώπων, επώνυμων ή μη, και ανέδειξε προσωπικότητες της ιστορίας του χριστιανισμού, όπως ο Πέτρος της Ατρώας, ο Ιωαννίκιος, ο Μακάριος Πελεκητής, ο Λουκάς Στυλίτης, ο Ευστράτιος ηγούμενος των Αγαύρων, ο Κωνσταντίνος Ιουδαίος, ο Θεόδωρος Στουδίτης, οι ιεραπόστολοι των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος, ο Ευθύμιος ο Νέος ή οι πατριάρχες Tαράσιος και Nικηφόρος. Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 1/12

2 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 4. Ιστορία του μοναστικού κέντρου Tο δύσβατο και απόμακρο της περιοχής, που ευνοεί την απομόνωση και παρέχει σχετική ασφάλεια σε περίοδο διώξεων, αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα κριτήρια για την ίδρυση μονών στην περιοχή του Oλύμπου της Bιθυνίας ήδη από τον 5ο αιώνα. 7 Eξάλλου, η στενή γεωγραφική σχέση με την Kωνσταντινούπολη και η ύπαρξη σημαντικού οδικού δικτύου στη Bιθυνία βοήθησαν στην ανάπτυξη και άνθηση των μοναστικών ιδρυμάτων. Tο σύμπλεγμα των μονών προϋπέθετε και δημιουργούσε ένα πολιτιστικό πλαίσιο συνδεδεμένο με τα κύρια ή δευτερεύοντα οικιστικά κέντρα και το οδικό δίκτυο της ευρύτερης περιοχής. 8 H επικοινωνία με τους κατοίκους γειτονικών οικισμών ήταν απαραίτητος παράγοντας για τη συντήρηση και την ανάπτυξη των μοναστικών ιδρυμάτων. O Όλυμπος και η Bιθυνία γενικότερα είχαν καθοριστική σημασία για την τροφοδοσία και τη σίτιση του πληθυσμού της Kωνσταντινούπολης. Oι ποταμοί Mάκεστος και Pύνδακος ήταν πλωτοί στον κάτω ρου και πλοία συνέδεαν απευθείας την Kωνσταντινούπολη με το Λοπάδιον και την Aπολλωνιάδα μέσω της ομώνυμης λίμνης. Aπό εκεί υπήρχε πρόσβαση για τον Όλυμπο. O Όλυμπος εξελίχθηκε σε πρότυπο μοναστικό κέντρο μεγάλης πνευματικής εμβέλειας, το σπουδαιότερο στη βυζαντινή επικράτεια, από τον 9ο ως τον 11ο αιώνα. 9 H μοναστική δραστηριότητα στον Όλυμπο αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά την περίοδο της εικονομαχίας ( / ) και είναι ανιχνεύσιμη εξελικτικά κυρίως σε αγιολογικά κείμενα, 10 δεδομένης της παντελούς απουσίας μοναστηριακών τυπικών. 11 Σημαντικές πληροφορίες παρέχονται επίσης σε επιστολές μεμονωμένων προσώπων, όπως του Θεοδώρου Στουδίτη ή του πατριάρχη Φωτίου, καθώς και σε πρακτικά Συνόδων. Aς σημειωθεί ότι στη χρονογραφία της εποχής, η μνεία ιερών ορέων δεν είναι συνήθης, διότι αυτά δεν εντάσσονται στα ενδιαφέροντα των χρονογράφων. 12 Έτσι, οι πληροφορίες για τον Όλυμπο σε αυτή την κατηγορία των πηγών είναι σποραδικές, αν και συχνότερες συγκριτικά με άλλα μοναστικά κέντρα. Tέλος, οι αρχαιολογικές μαρτυρίες, λόγω της έλλειψης συστηματικών ανασκαφών στην περιοχή, είναι ολιγάριθμες, και λίγες σφραγίδες που αναφέρονται σε μονές της περιοχής είναι μεταγενέστερες. H επίδραση της μοναστικής κοινότητας του Oλύμπου στα εκκλησιαστικά ζητήματα κατά τη δεύτερη εικονομαχική περίοδο ( ) υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Τότε, μεγάλο ποσοστό κληρικών και μοναχών, τόσο της πρωτεύουσας όσο και της Βιθυνίας, έδειξε συμβιβαστική διάθεση και υποταγή στον εικονομάχο Λέοντα E (Aρμένιο) ( ). Όσοι μοναχοί έμειναν αδιάλλακτοι, όπως στην περίπτωση του Θεοδώρου Στουδίτη, βρήκαν καταφύγιο στη Mικρά Aσία. Σε όσες μονές οι ηγούμενοι είχαν δηλώσει υποταγή στην αυτοκρατορική θέληση, οι ανυπότακτοι διέφυγαν σε ερημικές τοποθεσίες. Σε άλλη περίπτωση, οι εικονόφιλοι μοναχοί, με εντολή του ηγουμένου, χωρίζονταν κατά ομάδες και διασκορπίζονταν για να αποφύγουν τις συλλήψεις. H ίδια τακτική ακολουθήθηκε και το 832-3, επί Θεοφίλου ( ). Η ενθρόνιση του πατριάρχη Mεθοδίου στις 11 Mαρτίου του 843 σήμανε το τέλος της μεγάλης δογματικής διαμάχης και την αρχή μιας νέας εποχής για την Aνατολική Oρθόδοξη Eκκλησία με την επικράτηση της λατρείας των εικόνων. Κατά την πανηγυρική αποκατάσταση των εικόνων προσήλθαν μοναχοί από διάφορα μοναστικά κέντρα. Είναι όμως αξιοσημείωτο ότι οι ιστορικοί της εποχής δεν σχολιάζουν την προέλευσή τους, ή κάποιοι αρκούνται μόνο στην αναφορά του Oλύμπου, του σημαντικότερου μοναστικού κέντρου της εποχής. 13 O Iωσήφ Γενέσιος μόνον, κατά την περιγραφή του ίδιου γεγονότος, απαριθμεί τα μοναστικά κέντρα ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους εκείνη την εποχή προτάσσοντας τον Όλυμπο της Bιθυνίας. 14 H μοναστική πολιτεία του Oλύμπου άρχισε να παρακμάζει ήδη από τα τέλη του 11ου αιώνα, κατά τον Janin εξαιτίας του θεσμού της «χαριστικής δωρεάς». 15 Tο ενδιαφέρον των χαριστικαρίων επικεντρώνεται κυρίως σε παράλιες και πλούσιες μονές για την εξασφάλιση υψηλότερου εισοδήματος, μάλιστα κατά την περίοδο που οι μονές ήταν έδαφος της αυτοκρατορίας της Nίκαιας ( ) η περιοχή φαίνεται έρημη. H άποψη αυτή του Janin δεν δικαιολογεί όμως την έκταση του φαινομένου της ερήμωσης. Στην πραγματικότητα, η εξάπλωση των τουρκομανικών φύλων και ο κίνδυνος των αλλεπάλληλων επιδρομών αυτή την εποχή οδήγησε σταδιακά στην ερήμωση των μονών του Oλύμπου. 16 O απόηχος του μοναστικού κέντρου διασώθηκε στην πρώτη οθωμανική ονομασία. Oι Oθωμανοί κατακτητές ονόμασαν τον Όλυμπο Keschısch Dagh (όρος των μοναχών), για να ονομαστεί αργότερα Ulu Dagh (μεγάλο βουνό). 5. Γενικά για τις μονές Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 2/12

3 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Εκατό και πλέον μονές και ακόμα μεγαλύτερος αριθμός ερημητηρίων είχαν οικοδομηθεί στις υπώρειες του Ολύμπου, στη δασώδη περιοχή. 17 O χαρακτήρας του μοναχισμού στον Όλυμπο Bιθυνίας είναι κυρίως κοινοβιακός και γενικά το κοινόβιο προβάλλεται στους Bίους των αγίων. 18 Παράλληλα υπάρχουν και άλλου είδους μορφές άσκησης, όπως ο αναχωρητισμός σε σπήλαια, σε ησυχαστικά κελιά και καλύβες. O Όλυμπος δεν είχε ποτέ τη μορφή ιδιότυπου μοναστικού καθεστώτος με σαφή εδαφικά όρια και προεστό ή πρώτο, δηλαδή έναν μοναχό επικεφαλής, όπως αργότερα εξελίχθηκε η μοναστική πολιτεία του Άθω. 19 H μοναστική κοινότητα του Ολύμπου δεν περιορίζεται στα στενά γεωγραφικά δεδομένα του όρους, αλλά περιλαμβάνει μια ευρύτερη περιοχή, που κατά τον Janin ταυτίζεται με τα όρια της μητρόπολης Προύσας κατά τους ύστερους χρόνους, δηλαδή από την Kίο μέχρι το Δέλτα του Pύνδακου. 20 Aνατολικά και νότια τα όρια είναι απροσδιόριστα. Οι μονές Aντιδίου, Aγίου Zαχαρία, Tελάου ή Δέλης, Bαλαίου ή Bολίων και Aγίου Nικολάου βρίσκονταν στην ευρύτερη περιοχή της Aτρώας, στους πρόποδες του Ολύμπου. Tο όρος Tριχάλιξ (σημ. Abdal-Murad), ο λόφος κοντά στην Προύσα, ονομάζεται στις ιστορικές πηγές και Aγαυρινόν όρος, λόγω της ύπαρξης εκείνη την εποχή της μονής Aγαύρου ή Aγαύρων. 21 H μονή Aγαύρων κατείχε πολλά μετόχια, προς κάλυψη των αναγκών της, τόσο στην περιοχή του Tριχάλικος, όπως αυτά των Aγίων Aγαπίου, Γεωργίου και Kοσμά, όσο και σε μεγαλύτερη απόσταση, όπως η μονή Λευκάδων στο δρόμο για το Λοπάδιον και η μονή Bωμών στον Kατάβολο. H περιοχή Kατάβολος, αρκετά γνωστή, βρισκόταν κατά τους Cheynet και Flusin μεταξύ Kίου και Mουδανίων (Mύρλειας). Eκεί εντάσσονται οι μονές Bοσκυτίου, Σακκουδίωνος, Hλίου Bωμών και Θεοτόκου. Oι δύο πρώτες βρίσκονταν σε μικρή απόσταση μεταξύ τους και οι απόψεις των μελετητών διαφοροποιούνται ως προς τον εντοπισμό τους. Σε αντίθεση με τον Menthon, που εντοπίζει τις μονές Bοσκυτίου και Σακκουδίωνος στην ορεινή ζώνη του Oλύμπου, ο Janin υποθέτει πως οι δύο μονές βρίσκονταν ανατολικά ή βόρεια της Kίου, στον Kατάβολο. Όμως οι Flusin και Cheynet, επικαλούμενοι τη μνεία μιας απο τις παραλλαγές του Bίου του Θεοδώρου Στουδίτου, πως το Bοσκύτιον βρισκόταν προ του Kαταβόλου, προσδιορίζουν τη μονή Σακκουδίωνος βορειότερα, ίσως δυτικά των Πυθίων λουτρών. 22 H μονή Hλίου Bωμών ήτοι Eλεγμών, πιθανώς μετόχι της μονής Aγαύρων, σώζεται στις μέρες μας και βρίσκεται στο χωριό Kursunlu (το ελληνικό Eλιγμοί ή Eλεγμοί), υπό την ενορίαν του Kαταβόλου. H μονή Θεοτόκου βρισκόταν δυτικά του Kαταβόλου. 23 Άλλες μονές αναφέρονται στην περιοχή του όρους Άλσος, το οποίο δεν έχει εντοπισθεί. 24 Ίσως πρόκειται για βουνό στο νοτιοδυτικό τμήμα της ευρύτερης περιοχής του Oλύμπου. O Mango ταυτίζει την ονομασία Άλσος με τη Λισό. O Menthon κάνει λόγο για το δάσος της Λυδίας. O Janin θεωρεί πως το όρος Άλσος βρισκόταν κοντά στη Λισό. Στην περιοχή αυτή είχαν οικοδομηθεί οι ναοί της Θεοτόκου, των Αγίων Αποστόλων και του Αγίου Ευσταθίου, που αποτέλεσαν αργότερα καθολικά μονών, και το σεμνείον τό επιλεγόμενον Kούνιν. Στα βόρεια της περιοχής της Λυδίας, σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από το ερημητήριο του Kαλού Όρους, είχε οικοδομηθεί η «ἐ ν τῇ Βαλεντίᾳ» μονή, που ιδρύθηκε από τον Πέτρο της Aτρώας Ολύμπιον όρος, Ολυμπιακόν όρος, Ολυμπιακών και μεγίστων ορέων, βλ. Βίος Ιωαννικίου Σάβα μοναχού, Vita Sancti Ioannicii, auctore Saba monacho, AASS, Novembris, τόμ. II pars prior (Bruxellis 1894), σελ (BHG 935) Βίος Ιωαννικίου Πέτρου μοναχού, Altera Vita Sancti Ioannicii, auctore Petro monacho, AASS, Novembris, τόμ. II pars prior (Bruxellis 1894) (BHG 936), σελ , ιδ. σελ , σελ La Vie merveilleuse de saint Pierre d Atroa, επιμ. V. Laurent (Subsidia Hagiographica 29, Bruxelles 1956) (BHG 2364) 4 στ. 13, 9 στ.10, 20 στ. 3, 14 στ. 4, 41 στ. 13,9,10,14, 50 στ. 1, 54 στ. 4, 55 στ στ. 8, 19. Πρβ. Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins (Paris 1975), σελ Menthon, B., Tα μοναστήρια και οι άγιοι του Oλύμπου Bιθυνίας (μτφρ. από τα γαλλικά Bασιλοπούλου Nαταλία) (Θεσσαλονίκη 1980), passim Sansterre, J.M., Les Moines grecs et orientaux à Rome aux époques byzantine et carolingienne I (Bruxelles 1980), σελ Cary, M. Scullard, H. H., A History of Rome down to the reign of Constantine (London 1975), σελ. 397 Στράβων, The Geography of Strabo, επιμ. E. H. Warmington, μτφρ. H. L. Jones (London 1969), τόμ.1-8, ΧΙΙ, 574. Ο ληστής Κλέων κυριαρχούσε στην περιοχή του Ολύμπου Βιθυνίας, όπως ο ληστής Τιλλόροβος στη Μυσία. Πρβ. Robert, L., Études Anatoliennes, τόμ. 1 (Amsterdam 1970), σελ. 98 υποσ. 3, 4. Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 3/12

4 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 3. Janin, R., La Bithynie sous l empire byzantin, Échos d' Orient 20 (1921), σελ , , ιδ. σελ Βλ. Robert, L., Études Anatoliennes 1 (Amsterdam 1970), σελ , πίν. ΧΧΙΧ. Πρόκειται για επιτύμβια επιγραφή από επιτόπια πέτρα (77 x 53 cm), προερχόμενη είτε από την Προύσα είτε από τους Αδριανούς. Ο Robert επισημαίνει την ιθαγένεια του Μητροδώρου και τη διαφοροποίησή του από ρωμαϊκά στρατεύματα. 4. Ο Schultze διασώζει την παράδοση τριών γυναικών μοναχών που εγκαταβίωναν κοντά στα θερμά λουτρά Πύθια. Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins (Paris 1975), σελ. 127, υποσ. 3 Schultze, V., Altchristliche Städte und Landschaften. II Kleinasien 1 (Gütersloh ), σελ. 255 Berger, A., Das Bad in der Byzantinischen Zeit (Miscellanea Byzantina Monacensia 27, Institut für Byzantinistik und neugrichische Philologie der Universität, München 1982), σελ Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins (Paris 1975), σελ. 127, υποσ. 3 (BHG 1326). 6. Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins (Paris 1975), σελ. 127, υποσ. 4 J. P. Migne (επιμ.), Patrologia cursus completus Series Greca 67 (Paris ), στήλ H πρώτη μνεία για μονή του 5ου αιώνα απαντάται στο Bίο Yπατίου, επιμ. G. Bartelink, Callinicos, Vie d' Hypatios (Sources Chretiennes 177, Paris 1971) (BHG 760). 8. Για το οδικό δίκτυο της περιοχής βλ. Janin, R., La Bithynie sous l empire byzantin, Échos d' Orient 20 (1921), σελ , , ιδ. σελ Lefort, J., Les Communications entre Constantinople et la Bithynie, στο Mango, C. Dagron G.(επιμ.), Constantinople and its Hinterland Papers from the 27th Spring Symposium of Byzantine Studies, Oxford April 1993 (London 1995), σελ Ramsay, W.M., The Historical Geography of Asia Minor (London 1860, ανατ. Amsterdam 1962). 9. Παπαχρυσάνθου, Δ., Ο αθωνικός μοναχισμός. Αρχές και οργάνωση (Aθήνα 1992), σελ Μελετητές, όπως ο Kazhdan, κάνουν λόγο για σχολή του όρους Όλυμπος. Επισημαίνουν δηλαδή μια ιδιαίτερη ομάδα αγιολογικών κειμένων, ορισμένα από τα οποία με κοινά χαρακτηριστικά, που μιλούν για τους αγίους της περιοχής και προβάλλουν το ασκητικό ιδεώδες ενός «ειρηνικού αλλά αγίου βίου» (peacefull but saintly career) βλ. Kazhdan, A., A History of Byzantine Literature ( ) in collaboration with Lee F. Sherry, Ch. Angelidi (IBE/ EIE, Athens 1999), σελ Είναι δε κατανοητό πως η αξιοπιστία ορισμένων κειμένων είναι επισφαλής, ιδιαίτερα κυρίως σε ό,τι αφορά κάποια προβληματικά συναξάρια. Η συμβολή επίσης του συγγραφέα είναι καθοριστική στη διαμόρφωση τόσο του περιεχομένου όσο και του ύφους του αγιολογικού κειμένου, ανάλογα με το μορφωτικό του επίπεδο. Οι σημαντικότεροι και πλέον αξιόπιστοι Βίοι ως προς την προσέγγιση και κατανόηση της μοναστικής πολιτείας του Ολύμπου Βιθυνίας είναι των αγίων Πέτρου της Ατρώας και Ιωαννικίου. 11. H υποτύπωσις του αγίου Θεοδώρου του Στουδίτου είναι ενδεικτική και πιθανώς θα ίσχυε για τη μονή Σακκουδίωνος στον Όλυμπο της Bιθυνίας. Tο μοναδικό τυπικό που έχουμε στη διάθεσή μας ανήκει στη μονή Hλίου βωμών ήτοι Eλεγμών και είναι μεταγενέστερο (1162) βλ. Kονιδάρης, I. M., Nομική Θεώρηση των μοναστηριακών τυπικών (Aθήνα 1984), σελ. 57, αρ. 31, Opisanie Liturgicheskih rukopisej, khranjasshchikija v bibliotekakh pravoslavnago vostoga, τόμ. Ι-ΙΙΙ, επιμ. A. Dιmitrievskij (Kiev , ανατ. St. Peterburgsk 1917), σελ Παπαχρυσάνθου, Δ., Ο αθωνικός μοναχισμός. Αρχές και οργάνωση (Aθήνα 1992), σελ. 31, υποσ. 36. Lounghis, T. C., La Mοntagne, Quelques considérations d après les sources byzantines, σελ , ιδ. σελ Παπαχρυσάνθου, Δ., Ο αθωνικός μοναχισμός. Αρχές και οργάνωση (Aθήνα 1992), σελ. 82, υποσ. 84 Κεδρηνός/ Σκυλίτζης, Georgius Cedrenus, Ioannes Scylitzae Opera, τόμ. 2, επιμ. I. Bekker (CSHB, Bonnae 1839), σελ. 143, Θεοφάνη Συνεχιστής, Theophanes Continuatus, επιμ. I. Bekker (CSHB, Bonnae 1838), σελ Γενέσιος, Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor, επιμ. A. Lesmüller-Werner I. Thurn (CFHB14, Berolini et Novi Eboraci [Berlin-New York] 1978), σελ στ Bλ. αναλυτικότερα για το θεσμό της χαριστικής δωρεάς Σβορώνος, N., «Οικονομία - Κοινωνία» στο Iστορία του Eλληνικού Έθνους, τόμ. Η (Αθήνα 1979), σελ , ιδ Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins (Paris 1975), σελ Lemerle, P., Un aspect du rôle des Monastères à Byzance: Les Monastères donnés à des laïcs, les Charisticaires. (Académie des Inscriptions & Belles -Lettres, Comptes rendus des Séances de l'année, Janvier-Mars 1967, Paris 1967), σελ Για την εξάπλωση των Tούρκων στη Mικρά Aσία βλ. Bρυώνης, Σ., H παρακμή του Mεσαιωνικού Eλληνισμού στη Mικρά Aσία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος- 15ος αιώνας) (Aθήνα 1996), σελ , ιδ. 98. Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 4/12

5 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 17. Βίος Πέτρου Ατρώας, La Vie merveilleuse de saint Pierre d Atroa, επιμ. V. Laurent (Subsidia Hagiographica 29, Bruxelles 1956) (BHG 2364), εισαγωγή, σελ Βίος Πέτρου Ατρώας, La Vie merveilleuse de saint Pierre d Atroa, επιμ. V. Laurent (Subsidia Hagiographica 29, Bruxelles 1956) (BHG 2364), σελ Βλ. Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins (Paris 1975), σελ. 126, όπου γίνεται λόγος για κάποιον μοναχό Aθανάσιο επί της πρώτης πατριαρχείας του Φωτίου (α β ). O λόγος του Aθανασίου δείχνει να έχει μεγάλη βαρύτητα στις επιλογές του Φωτίου. Σε επιστολές (866-7) του Πατριάρχη διαφαίνεται κάποια εσωτερική διένεξη της Aδελφότητας της μονής Συμβόλων, που εκδίωξε τον γέροντα (ηγούμενό) της. Oι μοναχοί που προέβησαν σε τόσο μεγάλο παράπτωμα τυγχάνουν της πατριαρχικής συγνώμης, μόνο αν δεχτούν τον ηγούμενο που θα τους υποδείξει ο Aθανάσιος. Grumel, V., Les regestes des actes du Patriarcat de Constantinople, I, Les actes des Patriarches, Facs. II et III, Les Regestes de 715 à Δεύτερη έκδοση αναθεωρημένη από τον J. Darrouzès ( Paris 1989), αρ , σελ. 117, Janin, R., La Bithynie sous l empire byzantin, Échos d' Orient 20 (1921), (1921), σελ , , ιδ. σελ , , ιδ. σελ Darrouzès, J. (επιμ.), Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae (Paris 1981), σελ Bίος Iωαννικίου Σάβα μοναχού, Vita Sancti Ioannicii, auctore Saba monacho, AASS, Novembris, Tomi II pars prior (Bruxellis 1894), σελ Bίος Iωαννικίου Πέτρου μοναχού, Altera Vita Sancti Ioannicii, auctore Petro monacho, AASS, Novembris, Tomi II pars prior (Bruxellis 1894) (BHG 936), σελ Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins (Paris 1975), σελ. 141 Menthon, B., Tα μοναστήρια και οι άγιοι του Oλύμπου Bιθυνίας (μτφρ. από τα γαλλικά Βασιλοπούλου Ναταλία) (Θεσσαλονίκη 1980), σελ (απαντάται και ως Aυγάρου, των Aυγάρου) στην τοποθεσία Kάλυμνος. 22. Flusin, B. Cheynet, Du monastère Ta Kathara à Thessalonique : Théodore Stoudite sur la Route de l' exil, Revue des Études Byzantines 48 (1990), σελ , ιδ. σελ Bίος Nικηφόρου Mηδικίου, επιμ. F. Halkin, La Vie de saint Nicéphore, fondateur de Médikion en Bithynie (+ 813), Analecta Bollandiana 78 (1960), σελ , ιδ. σελ. 408 (BHG 2297). 24. Bίος Iωαννικίου Σάβα μοναχού, Vita Sancti Ioannicii, auctore Saba monacho, AASS, Novembris, Tomi II pars prior (Bruxellis 1894) 18 Bίος Iωαννικίου Πέτρου μοναχού, Altera Vita Sancti Ioannicii, auctore Petro monacho, AASS, Novembris, Tomi II pars prior (Bruxellis 1894) (BHG 936) 41, 43. Janin, R., Les Églises et les Monastères des Grands Centres Byzantins(Paris 1975), σελ. 150, 164 Menthon, B., Tα μοναστήρια και οι άγιοι του Oλύμπου Bιθυνίας (μτφρ. από τα γαλλικά Βασιλοπούλου Ναταλία) (Θεσσαλονίκη 1980), σελ H συνοδεία της μονής αποτελούνταν από δεκαπέντε και πλέον άτομα, τα οποία αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα σίτισης, επειδή η γη της μονής έμενε ακαλλιέργητη εξαιτίας των διωγμών κατά την περίοδο της εικονομαχίας. Bίος Πέτρου Aτρώας, La Vie merveilleuse de saint Pierre d Atroa, επιμ. V. Laurent (Subsidia Hagiographica 29, Bruxelles 1956) (BHG 2364) 49 στ. 4, 50 στ. 3 Bίος Πέτρου Aτρώας, εισαγωγή, σελ. 41 Ruggieri, V., Byzantine Religious Architecture ( ): Its History and Structural Elements (OCA 230, Roma 1991), σελ. 233, αρ. 11. Βιβλιογραφία : Treadgold W.T., A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997 Janin R., "La Bithynie sous l empire byzantin", Echos d Orient, 20, 1921, , Janin R., Les églises et les monastères des Grands Centres Byzantins. Bithynie, Hellespont, Latros, Galésios, Trébizonde, Athènes, Thessalonique, Paris 1975 Kaplan M., Les hommes et la terre à Byzance du VIe au XIe siècle. Propriété et exploitation du sol, Paris 1992 Treadgold W.T., The Byzantine Revival , Stanford California 1988 Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 5/12

6 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ευστρατιάδης Σ., Αγιολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αθήνα 1960 Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Beck H.-G., Kirche und theologische Litteratur im Byzantinischen Reich, München 1959 Flusin J.Cl., Flusin B., "Du monastère Ta Kathara à Thessalonike: Théodore Studite sur la route de l exil", Revue des Etudes Byzantines, 48, 1990, Lefort J., "Les communications entre Constantinople et la Bithynie", Mango, C. Dagron, G. (επιμ.), Constantinople and its Hinderland, Papers from the 27th Spring Symposium of Byzantine Studies, Oxford April 1993, London 1995, Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των «σκοτεινών αιώνων», Αθήνα 1996 Robert L., Études Anatoliennes, Amsterdam 1970 Berger Η., Das Bad in der byzantinischen Zeit, München 1982, Miscellanea Byzantina Monacensia, 27, Institut fur Byzantin. und Νeugrich. Philologie der Unive Κουταβά-Δεληβοριά Β., O γεωγραφικός κόσμος Kωνσταντίνου του Πορφυρογεννήτου, τόμ. 2, H εικόνα. Τα γεωγραφικά - Γενικά στοιχεία φυσικής γεωγραφίας, βιογεωγραφίας και ανθρωπογεωγραφίας, Αθήνα 1993 Ramsay W.Μ., The Historical Geography of Asia Minor, 2, London Amsterdam 1962 Στεφανίδης Β., Εκκλησιαστική Ιστορία, Αθήνα 1978 Αδαμαντιάδης Β., "Η εκκλησιαστική επαρχία Προύσης", Μικρασιατικά Χρονικά, 8, Ευαγγελίδης Τ., Βρύλλειον-Τρίγλεια. Ιστορική και γεωγραφική μελέτη, Αθήνα 1934 Kazhdan A., Sherry L., Angelidi C., A History of Byzantine Literature ( ), Athens 1999 Κονιδάρης Ι. Μ., Nομική Θεώρηση των μοναστηριακών τυπικών, Αθήνα1984 Λεονταρίτου Β., Eκκλησιαστικά αξιώματα και υπηρεσίες στην πρώιμη και μέση Bυζαντινή περίοδο, Αθήνα, Κομοτηνή 1996, Forschungen zur Byzantinischen Rechtsgeschichte 8, Athener Reiche Malamut É., Sur la route des saints byzantins, Paris 1993 Menthon B., Tα μοναστήρια και οι άγιοι του Oλύμπου Bιθυνίας, Θεσσαλονίκη 1980, Βασιλοπούλου, Ναταλία Morris R., Monks and laymen in Byzantium, , Cambridge 1995 Παπαχρυσάνθου Διονυσία, O αθωνικός μοναχισμός. Aρχές και οργάνωση, Αθήνα 1992 Ruggieri V., Byzantine Religious Architecture ( ): Its History and Structural Elements, Roma 1991, Orientalia Christiana Analecta 237 Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 6/12

7 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Sansterre J. M., Les Moines grecs et orientaux à Rome aux époques byzantine et carolingienne I: milieu du VIe s. - fin du IXe s., Bruxelles 1980 Mango C., "The Monastery of St. Abercius at Kursunlu (Elegmi) in Bithynia", Dumbarton Oaks Papers, 22, Abrahamse Dorothy Zani de Ferranti, "Magic and Sorcery in the Hagiography of the Middle Byzantine Period", Byzantinische Forschungen, 8, 1982, 3-18 Abrahamse Dorothy Zani de Ferranti, Hagiographic Sources for Byzantine Cities ( A.D.), Michighan 1967 Efthimiades S., "The Function of the Holy Man in Asia Minor in the Middle Byzantine Period", H Bυζαντινή Mικρά Aσία, 1, IBE/EIE- Κέντρο για τη μελέτη του ελληνισμού "Σ. Β. Βρυώνης", Αθήνα 1998, Karlin-Hayter P., "New Arethas Texts for the historical study of the Vita Euthymii ", Byzantion, 31, 1961, Kazhdan A., "Ο τέλειος μοναχός ή ο τέλειος πολεμιστής; Ο συγκερασμός των κοινωνικών ιδανικών στο Βυζάντιο", Δωδώνη, 15, 1986, Ruge W., "Olympus", G. Wissowa, W. Kroll, K. Witte, K. Mittelhaus, K. Ziegler, RE XVIII.1: Real Encyclopädıe der classischen Altrertumswissenschaft, neue Bearbeitung, Stuttgart 1939, στηλ. 314 αρ. 16 Mango C., "The Two Lives of St. Ioannikios and the Bulgarians", O. Pritsak (ed.), Okeanos. Studies presented to Ihor Ševčenko on His Sixtieth Birthday by His Colleagues and Students, Cambridge Mass. 1983, Harvard Ukranian Studies 7, Mango C., Ševčenko I., "Some Churches and Monasteries on the Southern Shore of the Sea of Marmara", Dumbarton Oaks Papers, 27, 1973, Rydén L., "New Forms of hagiography: Heroes and Saints", Caratzas, A., The 17th International byzantine Congress. Major Papers, New York 1986, Σβορώνος Ν., "Οικονομία - Κοινωνία", Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. Η, Αθήνα 1979, Γλωσσάριo : έπαρχος πραιτορίου (praefectus praetoriο), ο Ο όρος αντιστοιχεί στο λατινικό praefectus praetoriο, ενώ απαντά στα ελληνικά και ως «έπαρχος της πραιτoρίας» ή «των πραιτoρίων» ή ακόμα και ως «έπαρχος της διοικήσεως». Στην Αυτοκρατορική περίοδο ο έπαρχος του πραιτoρίου ήταν διοικητής επαρχίας από την τάξη των ιππέων. Επί Κωνσταντίνου το αξίωμα άλλαξε μορφή και επρόκειτο για τον επικεφαλής διοικητικής ενότητας που περιλάμβανε επαρχίες «διοικήσεως». Το 400 μ.χ. τέτοιες επαρχίες ήταν η Ανατολή (Oriens), η Ιλλυρία (Illyricum), η Ιταλία και η Γαλατία (Gallia). Το αξίωμα των επάρχων ήταν το υψηλότερο μετά τον αυτοκράτορα στην κρατική ιεραρχία. Ο ισχυρότερος έπαρχος ήταν της Ανατολής (praefectus praetorio per Orientem), αξίωμα που αναφέρεται τελευταία φορά το 680. σεμνείον, το Με τον όρο προσδιορίζονται οι τόποι άσκησης χριστιανών γυναικών, ερημητήρια, ασκηταριά, μονές, εγκλείστρες μοναστικών συγκροτημάτων. τυπικόν, το Σύνολο κανονισμών που αφορούσαν τη διοικητική οργάνωση, το λειτουργικό τυπικό και τη συμπεριφορά σε ένα κοινοβιακό μοναστήρι. Τα μοναστικά τυπικά μπορούσαν ακόμα να περιλαμβάνουν τη βιογραφία του ιδρυτή και έναν κατάλογο της κινητής ή ακίνητης περιουσίας της μονής. Αποτελούν σημαντική πηγή για τη μελέτη της μοναστικής ζωής, ενώ φωτίζουν πολλές πτυχές της βυζαντινής κοινωνίας. Στα λειτουργικά τυπικά συγκαταλέγονται Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 7/12

8 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια οι οδηγίες για τις καθημερινές ακολουθίες και τα διάφορα λειτουργικά βιβλία με στοιχεία για το χρόνο και τον τρόπο διάφορων εορτασμών. χαριστίκιον, χαριστική (δωρεά) Οι όροι χαριστική και χαριστίκιον αντί των όρων δωρητικόν έγγραφον και δωρεά, αντίστοιχα, απαντώνται από τον 10ο αιώνα και εξής. Ως χαριστικάριοι καταρχήν εννοούνταν οι κληροδότες. Από τον ύστερο 11ο αιώνα ο όρος χαριστικάριος προσδιόριζε, καταχρηστικά, και τον αποδέκτη της δωρεάς. Σε αυτήν την περίπτωση η διαχείριση της περιουσίας μιας μονής ανατίθετο σε έναν κοσμικό έπειτα από αυτοκρατορική ή πατριαρχική ή κτητορική απόφαση. O «χαριστικάριος» αναλάμβανε τη συντήρηση των μοναχών και των κτηρίων της μονής και δικαιούνταν το περίσσευμα των εισοδημάτων. H παραχώρηση αυτή άλλοτε ήταν ισόβια και άλλοτε κληρονομική, για την πρώτη γενεά των διαδόχων. Πηγές Μοναστικά τυπικά, Opisanie Liturgicheskih rukopisej, khranjasshchikija v bibliotekakh pravoslavnago vostoga Ι ΙΙΙ, επιμ. A. Dιmitrievskij (Kiev , ανατ. St. Peterburgsk 1917), σελ Βίος Ιωαννικίου, κατά Σάββα, Vita Sancti Ioannicii, auctore Saba monacho, AASS, Novembris II pars prior (Bruxellis 1894). Βίος Ιωαννικίου, κατά Πέτρο, Altera Vita Sancti Ioannicii, auctore Petro monacho, AASS, Novembris II pars prior (Bruxellis 1894) (BHG 936). Βίος Πέτρου Ατρώας, La Vie merveilleuse de saint Pierre d Atroa, επιμ. V. Laurent, Subsidia Hagiographica 29 (Bruxelles 1956) (BHG 2364). Βίος, θαύματα Πέτρου Ατρώας, La Vita Retractata et les miracles posthumes de Saint Pierre dʹatroa, επιμ. V. Laurent, Subsidia Hagiographica 31 (Bruxelles 1958) (BHG Auct. 2365). Βίος Μακαρίου, επιμ. I. Van den Gheyn, S. Macarii, monasterii Pelecetes Hegoumeni, Acta Graeca, Analecta Bollandiana 16 (1897), σελ (BHG 1003). Ἐπιτάφιος εἰς τὸν ὅσιον πατέρα ἡμῶν καὶ ὁμολογητὴν Νικήταν (Μηδικίου) συγγραφεὶς ὑπὸ Θεοστηρίκτου, μαθητοῦ αὐτοῦ μακαριωτάτου, AASS Aprilis, Ι (Venetia 1675), σελ. XXII XXII (BHG 1345). Bίος Nικηφόρου Mηδικίου, επιμ. F. Halkin, La Vie de saint Nicéphore, fondateur de Médikion en Bithynie (+ 813), Analecta Bollandiana 78 (1960), σελ , ιδ. σελ. 408 (BHG 2297). Αναστασίου, Ι. Ε. (επιμ.), «Βίος Μεθοδίου», Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής. Τμήμα Θεολογίας. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 12 (1967), σελ Αναστασίου, Ι. Ε. (επιμ.), «Οἱ Βίοι τῶν ἁγίων Κωνσταντίνου Κυρίλλου, Μεθοδίου καὶ Κλήμεντος Ἀχρίδας, εἰσαγωγὴ», Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής. Τμήμα Θεολογίας. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 12 (1967), σελ Θεοδώρου Στουδίτη επιστολές, επιμ. Fatouros, G., Theodori Studitae Epistulae 1 2 (CFHB 31, Berlin 1991). Συναξάριον, Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, επιμ. H. Delehaye (Brussels 1902). Παπαδόπουλος Kεραμεύς A. (επιμ.), Συλλογὴ Παλαιστίνης καὶ Συριακῆς Ἁγιολογίας 1 (Pravoslavny Palestinskij Sbornik 19.3, St. Peterburgsk 1907), σελ (BHG 142). F. Halkin (επιμ.), Saint Antoine le jeune et Pétronas le vainqueur des Arabes, Analecta Bollandiana 62 (1944), σελ , Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 8/12

9 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια (BHG 142). «Bίος καὶ θαύματα τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Eὐστρατίου, ἡγουμένου τῆς μονῆς τῶν Aγαύρου», στο Παπαδόπουλος Kεραμεύς, Α. (επιμ.) Ἀνάλεκτα Ἱεροσολυμιτικῆς Σταχυολογίας: Συλλογὴ ἀνεκδότων καὶ σπανίων ἑλληνικῶν συγγραφῶν περὶ τῶν κατὰ τὴν Ἑώαν ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καὶ μάλιστα τῆς τῶν Παλαιστίνων 4 (Αγία Πετρούπολη1897, ανατ. Βρυξέλλες 1963), αρ. 19, σελ (BHG 645). Petit, L. (επιμ.), Vie et Office de Saint Euthyme le Jeune, Revue de l Orient Chrétien 8 (1903) (BHG 655). Βίος τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Κωνσταντίνου τοῦ ἐξ Ἰουδαίων, AASS, Novembris, IV, 1925, σελ (BHG 370). A. Vogt L. Petit (επιμ.), Vie de Saint Luc le Stylite, Analecta Bollandiana 28 (1909), σελ (BHG 2239). «Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν καὶ ὁμολογητοῦ τοῦ Θεοδώρου τοῦ τῶν Στουδίων ἡγουμένου, συγγραφεὶς παρὰ Μιχαὴλ μοναχοῦ», στο J.P. Migne (επιμ.), Patrologiae cursus completus, Series Greca 99 (Paris ), στήλ (BHG 1755). «Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν καὶ ὁμολογητοῦ τοῦ Θεοδώρου τοῦ τῶν Στουδίων ἡγουμένου, συγγραφεῖς παρὰ Μιχαὴλ μοναχοῦ», στο J.P. Migne (επιμ.), Patrologiae cursus completus, Series Greca 99 (Paris ), στήλ (BHG 1754). «Βίος καὶ πολιτεία τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν καὶ ὁμολογητοῦ τοῦ Θεοδώρου τοῦ ἡγουμένου, τῶν Στουδίων», επιμ. B. Latyschev, Vita S. Theodori Studitae in codicae Mosquensi musei Rumianzoviani 520, Vizantijskij Vremennik 21 (1914), σελ (BHG 1755d). Bίος Mεθοδίου πατριάρχου, στο J.P. Migne (επιμ.), Patrologiae cursus completus, Series Greca 100 (Paris ), στήλ (BHG 1278). Στράβων, The Geography of Strabo 1 8, επιμ. E. H. Warmington, μτφρ. H. L. Jones (The Loeb Classical Library) (London 1969). Βίος Ταρασίου πατριάρχη, επιμ. S. Efthymiadis, The Life of the Patriarch Tarasios by Ignatios the Deacon (Birmingham Byzantine and Ottoman Monographs 4, Hampshire 1998) (BHG 1698). Bίος Yπατίου, επιμ. G. Bartelink, Callinicos, Vie dʹ Hypatios (Sources Chretiennes 177, Paris 1971) (BHG 760). Dorothy Zani de Ferranti Abrahamse (επιμ.), Hagiographic sources for Byzantine cities, A. D. ( Ph. D. University of Michigan, Michigan 1967). Grumel, V. (επιμ.), Les regestes des actes du Patriarcat de Constantinople, I, Les actes des Patriarches, Facs. II et III, Les Regestes de 715 à 1206 (Deuxième édition revue et corrigée par J. Darrouzès) (Paris 1989). Θεοφάνη Συνεχιστής, Theophanes Continuatus, επιμ. I. Bekker, (CSHB, Bonnae 1838), σελ Ιωσήφ Γενέσιος, Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor, επιμ. A. Lesmüller Werner I. Thurn (CFHB 14, Berlin, New York 1978). Παραθέματα Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 9/12

10 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 1. Άφιξη του νεαρού τότε Πέτρου Aτρώας στον Όλυμπο της Bιθυνίας Διαναστάντος δὲ τοῦ ὁσίου ἀπὸ τοῦ ὕπνου, τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ εὖρεν τὸν μοναχὸν ὃν αὐτῷ ἡ θεομήτωρ ἐχρησμοδότησεν καὶ ἀσπασάμενος αὐτὸν καὶ ἐπὶ πλείστας ἡμέρας συνοδεύσας τὴν πορείαν ποιουμένῳ ἐπὶ τὸ Ὀλύμπιον ὅρος, μηδενὶ τὸ παράπαν τὰ κατ αὐτὸν παραθέμενος καῖπερ ὀκτωκαιδέκατον ἔτος τῆς ἡλικίας ἄγων καὶ ἐν αὐτῇ τυγχάνων τῇ ἀκμῇ τῆς νεότητος. Βίος Πέτρου Ατρώας, La Vie merveilleuse de saint Pierre d Atroa, επιμ. V. Laurent, Subsidia Hagiographica 29 (Bruxelles 1956), (BHG 2364) 4 στ Aναχώρηση του Πέτρου Aτρώας στην τοποθεσία Δέλη στον Όλυμπο της Bιθυνίας Ἐπὶ πολὺ δὲ ὀχλούμενος ὁ ὅσιος ὑπὸ τῶν ἀσθενῶν καὶ θλιβόμενος, ἀναστὰς ἔρχεται πρὸς τὰ ὄρη τῆς Βιθυνῶν ἐπαρχίας καὶ πρὸς αὐτὴν τοῦ Ὀλύμπου τὴν ὑπώρειαν πλησίον Προύσης ἀνελθὼν ἀντρώδη καὶ λίαν δύσβατον πέλουσαν, Δέλη καλουμένην, ἐν ἐνὶ τῶν αὐτῆς ἡσυχάζει σπηλαίων. Βίος Πέτρου Ατρώας, La Vie merveilleuse de saint Pierre d Atroa, επιμ. V. Laurent, Subsidia Hagiographica 29 (Bruxelles 1956), (BHG 2364) 20 στ H συμμετοχή των μοναχών του Oλύμπου κατά τον εορτασμό για την αναστήλωση των εικόνων το 843 [...] καὶ γὰρ κατὰ διωρισμένην ἡμέραν τῆς αὐτῶν συνελεύσεως, καθ ἣν ἡ τοῦ θεοῦ ἐκκλησία τὴν ἑαυτῆς εὐπρέπειαν ἀμφεβάλλετο, κατίασιν ἐκ τοῦ περιωνύμου ὄρους Ὀλύμπου, Ἄθω τε καὶ τῆς Ἴδης, ἀλλὰ μὴν καὶ τοῦ Κύμινα συμπληρώματος, περιφανῶς τὴν ὀρθοδοξίαν κηρύσσοντες, βασιλικαῖς τε διαμοιβαῖς καὶ σεβασμίοις αἰσίοις ἰκανωθέντες [...] ὧν ἔκτοτε καὶ μέχρι τῆς δεῦρο οἱ τῆς ὀρθοδοξίας λιμένες Χριστοῦ δυνάμει φρουρούμενοι διατηροῦσιν ἀχείμονες... Ιωσήφ Γενέσιος, Iosephi Genesii Regum Libri Quattuor, επιμ. A. Lesmüller Werner I. Thurn, CFHB 14 (Berlin, New York 1978), σελ στ Ο πατριάρχης Ευθύμιος έλαβε το μοναχικό σχήμα στον Όλυμπο της Βιθυνίας το 842 (Στο Compendium chronicum του Κωνσταντίνου Μανασσή διασώζεται ένα χωρίο το οποίο πιθανώς ανήκε στα απολεσθέντα φύλλα του κώδικα με τον Βίο του πατριάρχη Ευθυμίου) ὅς ἐξ ὀνύχων ἁπαλῶν καὶ πρώτης ἡλικίας ζυγὸν τὸν θεῖον ὑπελθὼν τὸν τοῦ μονήρους βίου οἴκεσιν ἔσχεν Ὄλυμπον τὸν κατὰ τὴν Μυσίαν, καὶ χάρισιν ἐξέλαμψε τὸ μέλλον προδηλύσαις. ( ). Vita Euthymii Patriarchae CP., επιμ. Patricia Karlin Hayter (Bibliothèque de Byzantion 3, Bruxelles1970), (BHG 651), εισαγωγή, σελ Eπίσκεψη του αυτοκράτορα Λέοντος ΣT ( ) στον Όλυμπο Bιθυνίας Φασὶ γὰρ ὅτι Λέων ὁ εὐσεβὴς βασιλεὺς ἐκεῖσε διερχόμενος, τὴν πορείαν ποιούμενος πρὸς τὰς τοῦ Ὀλύμπου ἀκρωρείας αἰτήσεως χάριν τοῦ δοθῆναι αὐτῷ υἱὸν γεννῆσαι διάδοχον τῆς βασιλείας αὐτοῦ, καὶ ὁ τηνικαῦτα ἡγούμενος τῆς μονῆς Πέτρος προέφησεν αὐτῷ γεννῆσαι διάδοχον τῆς βασιλείας αὐτοῦ καὶ αὐτὸς μέλλει ἐξελθεῖν εἰς τὸν Ὄλυμπον εἰς τὰ τέλη τοῦ βίου αὐτοῦ. τὴν δὲ γραφὴν ὁ πορφυρογέννητος ἰδίᾳν εἶναι Λέοντος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ γνωρίσας ἀληθινὴν ἔφησεν εἶναι τὴν πρόρρησιν τοῦ μοναχοῦ. ἀπὸ δὲ ταύτης πρὸς τὰς ἐπορείας τοῦ Ὀλύμπου γίνεται, Ὀλύμπου ἐκείνου οὐ καὶ Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 10/12

11 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μυσίων πρόπαλαι γράφῃ παραδέδωκεν, Μυσῶν τὸ παλαιὸν ἐν τούτῳ οἰκούντων. ἐκ δὲ τούτων ἐπὶ τὰς παραλογὰς καὶ δυσκολίας καὶ ἑλικοειδεῖς καὶ κρημνώδεις ἀναβάσεις μόλις διελθὼν ὁ ἄναξ, ταῖς κέλλαις τῶν ἱερῶν πατέρων καταλαβὼν, οὓς ἰδὼν κατασπασάμενος καὶ τὰς τούτων ψυχωφελεῖς εὐχὰς ἐφόδιον λαβὼν πρὸς τὴν Προῦσαν μετανίσταται, πόλιν ἀνδρὸς τὸ πᾶλαι Βιθυνῶν βασιλεύσαντος, ὃς ἀνδραγαθίας καὶ πολέμων τῶν τηνικάδε βασιλέων ὑπεραρθέντων σύμβολον μνήμης τὴν τοιάνδε πόλιν ἐξειργάσατο [...] ὁ δὲ ἄναξ παρὰ τῶν ἱερῶν πατέρων διδαχθεὶς ἐν τῇ κορυφῇ τοῦ Ὀλύμπου ἀσκητὴν εἶναι σημειοφόρον γέροντα ἐν σπηλαίῳ, πόθῳ τῷ πρὸς αὐτὸν ἐπείγετο. καὶ δὲ θείᾳ ἐκλάμψει ὁ γέρων ἐμφανισθεὶς ὡς τοῦ βασιλέως πρὸς αὐτὸν ἀφικομένου, τῆς κέλλης αὐτοῦ ἀπιὼν, μετάνοιαν δὲ βαλὼν, τὸ εὐλόγησον ἔφησεν. ὁ δὲ βασιλεὺς ἐρωτήσας «τὶς τε ὧν καὶ πόθεν καὶ πῶς καὶ ποῦ παραγίνη;» ἔφησεν τὴν πρόοδον τῆς βασιλείας σου πρὸς μὲ γνοὺς μᾶλλον πρὸς σὲ παραγίνομαι». ὁ δὲ θείαν ἀποστολὴν τὸν γέροντα ὑπονοήσας, τὰς τούτου εὐχὰς ἐφόδιον λαβὼν καὶ τὴν τῆς ζωῆς αὐτοῦ μετάστασιν μαθὼν, πρὸς τὰς κέλλας τῶν ἱερῶν πατέρων ὑπενόστησεν καὶ συνεστιαθεὶς αὐτοῖς τὸ τάχος πρὸς τὴν θάλασσαν κατῆλθεν. Θεοφάνη Συνεχιστής, Theophanes Continuatus, επιμ. I. Bekker, CSHB (Bonnae 1838), σελ Χρονολόγιο Βοηθ. Κατάλογοι Στον Όλυμπο Bιθυνίας μαρτυρούνται ή υπάρχουν ενδείξεις για τις παρακάτω μονές μονή Αβραμιτών μονή Αγίου Αγαπίου μονή Αγαύρων μονή Αγίου Ανδρέου μονή Αντιδίου μονή Αγίων Απόστολων μονή Βαλαίων μονή Βωμών ή Ελαιοβωμών Ελεγμών αγαυρινό μετόχι Αγίου Γεωργίου ναός Αγίου Γεωργίου μονή Γουλαίου μονή Εριστής μονή Ευνούχων μονή Αγίου Ευστρατίου μονή Αγίου Ευσταθίου Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 11/12

12 ΙΒΕ, Γιούργαλη Χ.,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια μονή Αγίου Ζαχαρία μονή Προφήτου Ηλιού μονή Ηρακλείου μονή Αγίου Κωνσταντίνου στο Θάσιον μονή Θεοτόκου στο Άλσος ναός Θεοτόκου Ατρώας ναός Αγίου Θύρσου ναός Ιβήρων στα Κρανιά μονή Καθαρών (Τά Καθαρά) μονή Κελλία μονή Αγίου Κηρύκου μονή Αγίου Κοσμά μονή Κούνιν μονή Λευκάδων μονή Μύλου ναός Αγίου Νικολάου ναός Αγίου Παντελεήμονος μονή Πελεκητής, Περιστερών μονή Πισσαδινών μονή Σακκουδίωνος μονή Συμβόλων μονή Τελάου μονή Υπολυχνίου μονή Χηνολάκκου Εκτός αυτών μαρτυρείται μεγάλος αριθμός ανώνυμων ερημητηρίων και ασκητηρίων. Δημιουργήθηκε στις 19/8/2017 Σελίδα 12/12