Οικονομική Ψυχολογία

Transcript

1 Διδάσκουσα: Σοφία Χ. Χατζή Δρ Οργανωσιακής Συμπεριφοράς/ Ψυχολογίας Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ώρες Γραφείου: Πριν ή μετά το μάθημα ή μετά από επικοινωνία μέσω Οικονομική Ψυχολογία 1. Σύντομη Περιγραφή και Στόχοι του Μαθήματος Επιλογής Η οικονομική ψυχολογία ως επιστήμη έχει αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα της μελέτης της οικονομικής συμπεριφοράς. Η οικονομική συμπεριφορά αφορά αποφάσεις σχετικές με το χρήμα, τον χρόνο, και τις προσπάθειες, και ό, τι έπεται των οικονομικών αποφάσεων. Χρησιμοποιώντας θεωρίες και τεχνικές της γνωστικής, κοινωνικής, ατομικής και της πειραματικής ψυχολογίας μελετάει εις βάθος την οικονομική συμπεριφορά των καταναλωτών, των επενδυτών και των επιχειρηματιών, η οποία απομακρύνεται από τη βασική αρχή της ορθολογικής οικονομικής συμπεριφοράς. Τα τελευταία χρόνια μεγάλο έχει υπάρξει το ενδιαφέρον των οικονομολόγων να μελετήσουν τη σύνδεση των οικονομικών με τη ψυχολογία. Αποτέλεσμα αυτού αποτελεί η διαμορφωθείσα άποψη ότι οι ψυχολογικές αντιλήψεις γύρω από την ανθρώπινη φύση μπορούν να αποτελέσουν πηγές πληροφόρησης για τα οικονομικά μοντέλα. Το μάθημα, λοιπόν, έχει σχεδιαστεί με σκοπό να γίνει μία επισκόπηση όλων των θεμάτων στα οποία τα οικονομικά και η ψυχολογία συναντιούνται. Το μάθημα επικεντρώνεται στη μελέτη τριών τύπων της οικονομικής πραγματικότητας: 1) την καταναλωτική αγορά όπου η συμπεριφορά του καταναλωτή αποτελεί το επίκεντρο της 1

2 προσοχής, 2) την επιχειρηματική αρένα όπου η επιχειρηματικότητα, η επιχειρηματική συμπεριφορά και η ψυχολογία του επενδυτή αποτελούν κεντρικά σημεία, και 3) την κοινωνική αρένα όπου η αγοραστική διάθεση, η αποταμίευση, το εισόδημα, η απασχόληση, τα κοινωνικά επιδόματα/ φόροι και οι αντιδράσεις των οικονομικών υποκειμένων σε μέτρα οικονομικής πολιτικής αποτελούν το επίκεντρο της προβληματικής. Μέσα από το μάθημα οι φοιτητές θα μπορέσουν να κατανοήσουν την ψυχολογία των οικονομικών, να αφομοιώσουν θεωρίες και πρακτικές οι οποίες λαμβάνουν υπόψη ταυτόχρονα και τις δύο επιστήμες. Oι φοιτητές μετά το πέρας του μαθήματος: Θα είναι σε θέση να εξηγήσουν τη σύνδεση της ψυχολογίας με τα οικονομικά, Θα μπορούν να κατανοούν τις μεθοδολογίες που χρησιμοποιεί ο κλάδος της οικονομικής ψυχολογίας, και να χρησιμοποιούν τα μοντέλα, τις έννοιες και τις πρακτικές εφαρμογές της, Θα μπορούν να διακρίνουν με σιγουριά τις κανονιστικές και περιγραφικές θέσεις της οικονομικής θεωρίας από τη μια και της ψυχολογικής θεωρίας από την άλλη, Θα μπορούν να δείξουν, μέσω της διερεύνησης των διαφορετικών δεδομένων που εξάγουν οι δύο επιστημονικοί κλάδοι, τα κοινά οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν. 2

3 2. Σύντομη Περιγραφή των Θεματικών Ενοτήτων & Ενδεικτικό Χρονοδιάγραμμα Εισαγωγή: ΘΕ1 η ΘΕ 2 η Ορίζοντας την Οικονομική Επιστήμη Κλασσικές οικονομικές θέσεις της ανθρώπινης φύσης Το νεοκλασσικό μοντέλο και το αξίωμα του ορθολογισμού Ο ρόλος της Ψυχολογίας στη διαμόρφωση του τομέα της Συμπεριφορικής Οικονομικής και της κατανόησης της οικονομικής συμπεριφοράς: Ιστορία, μέθοδοι Η εμφάνιση της Οικονομικής Ψυχολογίας Η σύνδεση της κλασσικής οικονομικής επιστήμης με τις νέες επιστήμες της οικονομικής ψυχολογίας και της νευροοικονομίας. Προβολή video: (Ντοκιμαντέρ) Λήψη οικονομικών αποφάσεων 1: Μοντέλα της Συμπεριφορικής Λήψης Απόφασης Λήψη απόφασης και διαδικασία λήψης απόφασης Το Μοντέλο του Οικονομικού Ορθολογισμού The economic rationality model - Οι αξιωματικοί κανόνες της λογικής και της απόφασης σύμφωνα με τους John von Neumann και Oskar Morgenstern Τα όρια του Οικονομικού Ορθολογισμού Ο περιορισμένος ορθολογισμός: Η συνεισφορά του Simon Ψυχολογική ανάλυση της οικονομικής συμπεριφοράς από τον Katonα και η επίδραση της ψυχολογικής Θεωρίας Gestalt: Το ψυχολογικό μοντέλο της διαμόρφωσης των προσδοκιών, ο ρόλος της προηγούμενης εμπειρίας, και της μάθησης Το μοντέλο του Strümpel 3

4 Η θεωρία των παιγνίων και έρευνες που εμπνέονται από αυτή Προβολή videos: (Ντοκιμαντέρ) The Prisoner s dilemma Ασκήσεις: πχ., 1. Παραβίαση του αξιώματος του αναλλοίωτου - The Asian disease problem 2. Το Παράδοξο του Allais - παραβίαση των αξιωμάτων της υποκατάστασης και της ανεξαρτησίας Case studies ΘΕ 3 η Λήψη οικονομικών αποφάσεων 2: Η συμπεριφορά των Επενδυτών και οι χρηματοοικονομικές αγορές Η ψυχολογία των Επενδυτών και ατομικές διαφορές Η προσωπικότητα των Επιχειρηματιών Ο ρόλος των περιορισμών και της πληροφορίας Ο ρόλος του χρόνου στις οικονομικές αποφάσεις Ο ρόλος διαθέσεων στις οικονομικές αποφάσεις Η ερευνητική εργασία των Kahneman & Tversky Γνωστικές ευρετικές ή ευριστικοί κανόνες Διανοητικά και συναισθηματικά σφάλματα στη λήψη αποφάσεων σε συνθήκες αβεβαιότητας Προβολή video: (Ντοκιμαντέρ) Ερωτηματολόγιο: Locus of control/ IPC Scales 4

5 Αποταμίευση, δανεισμός και χρέος ΘΕ 4 η Μοντέλα αποταμίευσης. Ο κανόνας εσωτερικότητας (Locus of control) στα κίνητρα αποταμίευσης, δανεισμού Εισόδημα και κατανάλωση, αγοραστική διάθεση και δαπάνες. Η έννοια του χρέους Οικονομική ψυχολογία της εργασίας: απασχόληση, ανεργία Η σχέση της οικονομικής ψυχολογίας με την οργανωσιακή ψυχολογία Πώς οι άνθρωποι συμπεριφέρονται όταν διαχειρίζονται τις εν λόγω έννοιες και πώς θα έπρεπε να συμπεριφερθούν; Οι ψυχολογικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες που τις επηρεάζουν Ερωτηματολόγιο: Spending/Saving Tendency Scales ΘΕ 5 η Οικογένεια, Νοικοκυριά: Οικογένεια, νοικοκυριά και διαχείριση του χρήματος Η οικονομική γνώση των παιδιών και η συμπεριφορά Φόροι: ΘΕ 6 η Ο εξαναγκαστικός χαρακτήρας των φόρων και η έννοια της δικαιοσύνης Ο ρόλος της διαδικαστικής δικαιοσύνης και του διαλόγου Θεωρητικές θέσεις της συμπεριφοράς των φορολογουμένων στην επιβολή των φόρων. Η επίδραση του κοινωνικού περίγυρου. Η θεωρία της αυτοκατηγοριοποίησης 5

6 ΘΕ 7η Προσωπική ευημερία και ατομική ευτυχία vs άγχος και κατάθλιψη και οικονομική συμπεριφορά: Ικανοποίηση, μη ικανοποίηση, έκφραση παραπόνων Οικονομικές αποφάσεις και προσωπική ευημερία vs άγχος-κατάθλιψη Πλούτος - φτώχια και οικονομική συμπεριφορά Ερωτηματολόγιο: Financial Distress/Financial Well-Being Scale Case studies ΘΕ 8 η Καταναλωτική Συμπεριφορά: Η σχέση της οικονομικής ψυχολογίας με την έρευνα στο χώρο του μάρκετινγκ Καταναλωτική Συμπεριφορά - Καταναλωτικό μοντέλο λήψης απόφασης Ο συμπεριφορισμός στην εξήγηση της καταναλωτικής συμπεριφοράς Καναταναλωτική Συμπεριφορά και Θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας Η γνωστική ασυμφωνία Η ψυχολογική αναδραστικότητα Η κοινωνική σύγκριση Η κοινωνική απόδοση Άλλοι παράγοντες που διαμορφώνουν την αγοραστική συμπεριφορά των καταναλωτών Χαρακτηριστικά της κουλτούρας Προσωπικότητα Προφορική παρουσίαση ομαδικής εργασίας (.ppt): Δευτέρα 22 Μαΐου 2017 (πιθανή ημ/νία) Παράδοση γραπτής ομαδικής εργασίας: Δευτέρα 29 Μαΐου Καθυστερημένη υποβολή της γραπτής ομαδικής εργασίας δεν θα γίνεται δεκτή. Παρατάσεις δεν δίνονται εκτός εξαιρετικών περιπτώσεων και μόνο μετά από προηγούμενη συνεννόηση με τη διδάσκουσα. 6

7 Κοινωνική επιρροή και συμμόρφωση Συνειδητά, μη συνειδητά κίνητρα των καταναλωτών όταν παίρνουν αποφάσεις Διάφοροι τύποι συμπεριφοράς όταν οι καταναλωτές λαμβάνουν αποφάσεις (πχ., πολύπλοκη αγοραστική συμπεριφορά, αγοραστική συμπεριφορά αποτέλεσμα της συνήθειας) Στάδια της «buyer decision process» Στρατηγικές διαχείρισης της καταναλωτικής συμπεριφοράς προκειμένου να μεγιστοποιηθούν οι εμπειρίες και η ικανοποίηση των καταναλωτών Συμπεριφορικές γνωστικές αποκρίσεις των καταναλωτών στις διάφορες στρατηγικές μάρκετινγκ. Διαφήμιση και ψυχολογικός χειρισμός των καταναλωτών Brand image, corporate image, ταύτιση, και αφοσίωση στη μάρκα Βusiness buying behavior Προβολή video: (Ντοκιμαντέρ) Ερωτηματολόγιο: Factors affecting brand loyalty 3. Δομή του Μαθήματος: Μέθοδοι Τεχνικές Διδασκαλίας Το μάθημα θα περιλαμβάνει διαλέξεις, συζητήσεις επί των θεμάτων ενδιαφέροντος μέσω του καταιγισμού ιδεών και του debate ή της διαλογικής αντιπαράθεσης, πιθανότατα προσκεκλημένο ομιλητή, αναλύσεις case studies, συμπλήρωση ψυχομετρικών αξιολογήσεων (tests) και βίντεο. Θα είναι διαδραστικό, γι αυτό και οι φοιτητές θα ενθαρρύνονται να παίρνουν μέρος στις συζητήσεις. Η εν λόγω δομή του μαθήματος, με όλη την τρέχουσα-σύγχρονη βιβλιογραφία σε θέματα οικονομικής ψυχολογίας θα εμπλουτίσουν την γνώση των φοιτητών γύρω από το σχετικά πρόσφατο πεδίο έρευνας. 7

8 3.1 Προσκεκλημένος ομιλητής/ τρια Βασική μέριμνα αποτελεί η πραγματοποίηση διάλεξης από ομιλητή/ τρια - ειδικός/ ή του χώρου. 4. Απαιτήσεις του μαθήματος: Ο τελικός βαθμός κάθε φοιτητή θα προκύπτει ως ακολούθως: Προφορική παρουσίαση και γραπτή υποβολή ομαδικής εργασίας: 30% Τελικές εξετάσεις: 70% 4.1 Προφορική παρουσίαση και παράδοση γραπτής ομαδική εργασίας Η ομαδική εργασία αποτελεί βασική διαδικασία του μαθήματος. Οι φοιτητές σχηματίζοντας ομάδες εργασίας των 2-3 ατόμων θα πρέπει να μελετήσουν και να αναλύσουν ένα επιστημονικό άρθρο με περιεχόμενο που άπτεται του γνωστικού αντικειμένου της οικονομικής ψυχολογίας και με την ολοκλήρωση του εξαμήνου (βλ. πιθανή ημερομηνία) να το παρουσιάσουν στην τάξη μέσα από μια κριτική ματιά. Στη συνέχεια οι φοιτητές θα πρέπει να υποβάλλουν γραπτώς επέκταση της ομαδικής εργασίας. Η εργασία συμπεριλαμβανομένων των διαγραμμάτων, των πινάκων και της βιβλιογραφίας δεν θα πρέπει να ξεπερνά τις λέξεις. Επιστημονικά άρθρα μπορούν να αναζητηθούν μέσω της ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης του ΟΠΑ, επιλεγμένα από την ακόλουθη λίστα επιστημονικών περιοδικών. Η γραπτή εργασία μαζί με το επιστημονικό άρθρο θα υποβάλλονται μέσα στην προκαθορισμένη ημ/νία (βλ. παραπάνω), μέσω της διαδικτυακής πύλης του τμήματος. 4.2 Τελικές εξετάσεις Οι εξετάσεις του μαθήματος θα είναι με κλειστά βιβλία. Στην εξεταστέα ύλη περιλαμβάνεται όλο το υλικό που θα δοθεί στους φοιτητές και περιγράφεται ακολούθως, 8

9 όπως επίσης και ό, τι παρουσιάζεται/ συζητείται κατά τη διάρκεια των διαλέξεων. Οι εξετάσεις μπορούν να περιλαμβάνουν μικρά cases, ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών και ανοικτού τύπου (σύντομη απάντηση) κλπ. 5. Βιβλίο και Υλικό μαθήματος Βιβλίο: Σακαλάκη, M. (2006). Ψυχολογία της Οικονομικής Σκέψης. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση Συμπληρωματικό Βιβλίο (επιλεγμένες ενότητες): Armstrong, G., & Kotler, P. (2009). Εισαγωγή στο Μάρκετινγκ, 9 η Έκδοση, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο. Υλικό μαθήματος: Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου θα μοιρασθούν στους φοιτητές πανεπιστημιακές σημειώσεις, και βασικά επιστημονικά άρθρα του χώρου. Όλα θα υπάρχουν στο διαδικτυακό χώρο του μαθήματος (eduportal), τα οποία μαζί με τις παρουσιάσεις του μαθήματος θα αποτελέσουν την ύλη εξέτασης του μαθήματος. 6. Επιστημονικά περιοδικά Journal of Economic Psychology Applied Psychology: An InternationaI Review Journal of Applied Psychology Journal of Economic Behavior & Organization Games and Economic Behavior Journal of Experimental Psychology: Learning Memory and Cognition Cognitive Psychology Journal of Cognitive Psychology European Journal of Social Psychology European Review of Social Psychology Journal of Applied Social Psychology Journal of Experimental Social Psychology Journal of Personality and Social Psychology Journal of Social Psychology Judgment and Decision Making Journal of Behavioral Decision Making Journal of Risk and Uncertainty Journal of Consumer Psychology Journal of Consumer Research Journal of Consumer Behavior Journal of Customer Behavior Journal of Marketing Management Journal of Consumer Marketing Journal of Marketing Behavior Journal of Marketing Journal of Marketing Research International Journal of Research in Marketing European Journal of Marketing Journal of Advertising Journal of Advertising Research 9

10 10