ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19 ος & 20 ος ΑΙΩ.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ

Transcript

1 ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19 ος & 20 ος ΑΙΩ.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ ΕΝΝΟΙΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ Επαρχία Άστυ Ρεαλισμός Σάτιρα Λαογραφία Γλωσσικό Ζήτημα Ηθογραφία Παρνασσισμός Συμβολισμός Ποιητής Μύστης Νατουραλισμός Κοινωνική κριτική Γυναικεία πεζογραφία Ψυχολογικό / Ιδεολογικό μυθιστόρημα ΟΡΙΣΜΟΣ Η λογοτεχνική "Γενιά του 1880" περιλαμβάνει μια μεγάλη και σημαντική ομάδα λογοτεχνών που δραστηριοποιούνται τόσο στην πεζογραφία όσο και στην ποίηση και διαμορφώνουν με το έργο τους τις λογοτεχνικές τάσεις της περιόδου περίπου. Οι δημιουργοί επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. 1

2 6.1. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 1. Γλωσσικό : καίριο ζήτημα για την ελληνική κοινωνία της περιόδου. Από το και νωρίτερα) πληθαίνουν οι φωνές υποστήριξης της δημοτικής στη λογοτεχνία. 2. Ο Ψυχάρης, με το έργο «Το ταξίδι μου»: προωθεί ως υπέρτατη αξία την καθιέρωση της καθημερινής γλώσσας των απλών ανθρώπων για κάθε είδους επικοινωνία, γραπτή και προφορική κατακεραυνώνει τους δασκάλους και τον λογιοτατισμό. Χρίζεται αρχηγός του δημοτικιστικού κινήματος. 3. Επηρεασμένος από "Το ταξίδι" ο Καρκαβίτσας γράφει το Ζητιάνο στη δημοτική εγκαταλείποντας την καθαρεύουσα, που χρησιμοποιούσε ως τότε στα διηγήματα του. Το παράδειγμά του ακολουθούν κι άλλοι. 4. Οι περισσότεροι, ωστόσο, λογοτέχνες προσπαθούν να διατηρήσουν μια μετριοπαθή στάση ως προς το ζήτημα της γλώσσας : ο Βενιζέλος ορίζει ως επίσημη γλώσσα του κράτους την καθαρεύουσα. Νωρίτερα Ευαγγελιακά και Ορεστιακά. 6. Παρά τις ακρότητες που καλλιεργούνται εν μέρει και από τις δύο πλευρές το πνεύμα αλλαγής της γλωσσικής έκφρασης έχει εισχωρήσει στο λογοτεχνικό πεδίο. 7. Η δημοτική εισχωρεί στον πεζό λόγο κυρίως δια μέσου των διαλόγων, ενώ η αλλαγή στην αφήγηση είναι σταδιακή. 8. Η αλλαγή γίνεται πιο εύκολα στην ποίηση, λόγω της παράδοσης του δημοτικού τραγουδιού, του παραδείγματος του Σολωμού, αλλά και της καταλυτικής επίδρασης του Παλαμά. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ 1. Καλλιεργείται έντονα η δημοτική γλώσσα, μέσω της ποίησης. 2. Τα καθημερινά θέματα γίνονται αντικείμενο ποιητικής εκμετάλλευσης. 3. Το ύφος των κειμένων είναι ανάλαφρο (θεματολογία & κανόνες) 4. Γίνεται προσπάθεια για να προσδιορισθεί η εθνική ταυτότητα, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη πεζογραφία του

3 6.2. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ - ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ μοτίβο του καθρέπτη (σύμβολο της ρεαλιστικής γραφής) Η επισταμένη παρατήρηση της εξωτερικής πραγματικότητας και η πιστή και λεπτομερής αναπαραγωγή της στο λογοτεχνικό κείμενο. Κλασικά στοιχεία του ύφους του ρεαλισμού: Η αντικειμενικότητα στην αφήγηση η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλει την ύπαρξή του σε έναν κόσμο αδιάφορο και χωρίς κατανόηση. Ρεαλιστικό μυθιστόρημα: μια «ανθρωπολογία των λαών». Μέσα από την ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων του εξετάζεται η σύγχρονη ιστορία των ηθών. ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ η ακραία μορφή του ρεαλισμού 1. Αποτελεί την προσπάθεια συγκερασμού της επιστήμης με την λογοτεχνία και θεωρείται η ακραία μορφή του ρεαλισμού. 2. Ο συγγραφέας ως ανατόμος ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις διακυμάνσεις της και προσπαθεί να ανακαλύψει τους "νόμους" και τα αίτια που βρίσκονται πίσω από αυτή. 3. Ο Νατουραλισμός επεκτείνει το ρεαλιστικό μοντέλο ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά την απαισιόδοξη αντίληψη για την πορεία του ανθρώπου, υποστηρίζοντας ότι παράγοντες μέσα και έξω από αυτόν επηρεάζουν τον τρόπο που λειτουργεί συμπιέζοντας τα περιθώρια της ελεύθερης βούλησής του. 4. Στο κείμενο προβάλλεται όχι μόνο το τετριμμένο και το καθημερινό, αλλά κυρίως το νοσηρό, το παθογόνο, το θλιβερό. 5. Ήρωες - έρμαια των παθών τους: αλκοολισμός, εγκληματικά ή σεξουαλικά ένστικτα, άλλες νοσηρές ιδιαιτερότητες. 6. Κοινωνικές συνθήκες: τάξη ευημερούντων αστών # πολυπληθή τάξη εργατών που ζουν στην αθλιότητα, τρέφοντας με τον κόπο τους τη βιομηχανική μηχανή 7. Οι Νατουραλιστές παρουσιάζουν στα έργα τους και τις δύο όψεις της προόδου: 3

4 1. Τον αγώνα για υλικές απολαβές και ισχύ / πίστη στην πρόοδο μέσω των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων 2. Τον απεγνωσμένο αγώνα των εργατών για βελτίωση της κατάστασης τους / πεσιμιστική διάθεση για το μέλλον του ανθρώπου 8. Οι αντιφάσεις αυτές διαβρώνουν τελικά εκ των έσω την αποτελεσματικότητα του κινήματος. Κύριοι διαμορφωτικοί παράγοντες Ρεαλισμού και Νατουραλισμού (δρ. 3 η ): Επέδρασαν συνδυαστικά και διαμόρφωσαν το πολιτισμικό κλίμα στο β μισό του 19ου αι. 1. Η επιστημονική μεθοδολογία για την απόκτηση γνώσης: η εμπειρική εξέταση και η επαλήθευση των δεδομένων με το πείραμα. Η επιστημονική μεθοδολογία υπήρξε το αποτέλεσμα των διαφορετικών φιλοσοφικών αναπτύξεων από το 18 ο αι. και μετά. 2. Η τεχνολογική εξέλιξη, η δημιουργία αστικών κέντρων και οι συνεπαγόμενες κοινωνικές ανακατατάξεις. 3. Η ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και η διατύπωση της εξελικτικής θεωρίας. 4

5 Νατουραλισμός & Λαογραφία Νατουραλισμός : στροφή στη Δύση. Λαογραφία : στροφή στην Ελλάδα. 1Πνευματικό επίκεντρο όλης αυτής της επιρροής λογοτεχνικά είναι η «Νανά» του Εμίλ Ζολά, όπου ο νατουραλισμός είναι το μέσο αντίδρασης ή απάντηση σε ο,τιδήποτε ρομαντικό κυριαρχούσε μέχρι πρότινος. Νατουραλισμός: προήλθε από τις τάσεις για ρεαλιστικότερες αποδόσεις στη λογοτεχνία της πραγματικότητας. Οφείλεται στην πρόοδο των Φυσικών Επιστημών. Παράγοντες διαμόρφωσης: 1. Η εκβιομηχάνιση: έχουμε από την μια την ευμάρεια της άρχουσας τάξης και από την άλλη την αθλιότητα των εργατών. 2. Εξέλιξη των επιστημών (Βιολογία). Δαρβίνος, θεωρία της κληρονομικότητας. Προβολή κτηνώδους ανθρώπινης φύσης. Η προβολή γίνεται ποικιλόμορφα μέσα σε ένα έργο. 3. Εισαγωγή της θεωρίας της επιστημονικής μεθοδολογίας : ο λογοτέχνης από την μια πειραματίζεται με τους ήρωές του και παρατηρεί τις αντιδράσεις ανάλογα με τις περιστάσεις που βρίσκονται. Βασικότερα νατουραλιστικά στοιχεία: 1. Η κριτική των υποκριτικών κοινωνικών προσχημάτων. 2. Η παρουσίαση της παντοδυναμίας των ενστίκτων και της ψυχικής διαφοράς 3. Η έμφαση στο ρόλο της κληρονομικότητας στη διαμόρφωση των ατόμων, είτε σε συσχετισμό με το παρελθόν είτε με συσχετισμό με το οικογενειακό - συγγενικό περιβάλλον. 4. Η απομάκρυνση του ατόμου από την αρχική γνησιότητα. 5

6 ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ Ρεαλισμός 1. Ως γραφή στα συμφραζόμενα του 19 ου αι. συνιστά την αντικειμενική αναπαράσταση της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας. 2. Στην ελληνική ιστορική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα της εποχής συνδέθηκε στην πράξη με την ηθογραφία 3. Μεγάλο μέρος της πεζογραφικής παραγωγής των 2 τελευταίων δεκαετιών του 19 ου αι. τείνει να απεικονίζει μικρές παραδοσιακές κοινότητες στο φυσικό τους περιβάλλον, τόσο του αγροτικού όσο και του αστικού χώρου. Η ηθογραφία νοείται 1. ως απεικόνιση εκ του φυσικού ηθών και εθίμων, ανθρώπινων τύπων και περιοχών», 2. δηλαδή πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας 3. και συμπίπτει με τη γενική έννοια του ρεαλισμού. 4. Ως όρος δηλωτικός του είδους ξεπερνά τα χρονικά όρια (τέλη 19 ου αρχές 20 ου ). 5. Οι δύο όροι, «ρεαλισμός» και «ηθογραφία», μπορούν να ειδωθούν συνδυαστικά: Ρεαλισμός : μια τεχνική, γενική τάση που χαρακτηρίζει έργα διαφορετικών εποχών. Ηθογραφία : μια τάση που εντοπίζεται και σε έργα εκτός του Η ελληνική λαογραφία έχει βάσεις ρομαντικές. 1. Πρόκειται για ένα είδος γραφής βασισμένο στην παρατήρηση, την όσο το δυνατόν πιο πιστή μεταγραφή και, τέλος, την ανάλυση. 2. Πολλά από τα πεζογραφήματα της περιόδου χαρακτηρίζονται ως ηθογραφικά επειδή παρουσιάζουν μια μικρή κοινότητα και μελετούν χαρακτηριστικούς τύπους της κοινότητας ή συγκεκριμένες δοξασίες. 3. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ηθογράφοι γνωρίζουν καλά τον τόπο και τις συνήθειες των ανθρώπων που περιγράφουν, συχνά εκδηλώνουν μια νοσταλγική προσκόλληση, συνδυασμένη ενίοτε με τις αναμνήσεις παλαιών παιδικών τραυμάτων. 6

7 4. Η φόρμα του διηγήματος συνδέεται την εποχή αυτή με την ηθογραφία, διευκολύνοντας την ανάπτυξη της 5. Ορισμός ηθογραφίας από Beaton, σ Ορισμός ηθογραφίας από Πολίτου-Μαρμαρινού ΑΚΚ, σ Εντάσσει την ηθογραφία σε ένα γενικότερο πλαίσιο επιστροφής προς το ρομαντισμό του μη αστικού χώρου. 2. Διακρίνει τους Έλληνες ηθογράφους σε αυτούς που λειτούργησαν με βάση τους διαγωνισμούς της Εστίας και στους νατουραλιστές ή ρεαλιστές. 3. Αναφέρει μια πλειάδα λογοτεχνών που έγραψαν ηθογραφίες. 4. Εκτός όμως από αυτούς, εμφανίζονται και άλλοι πεζογράφοι, που ασχολήθηκαν κυρίως με την αστική ζωή (Μητσάκης, Λυκούδης, Ξενόπουλος). Τα έργα τους όμως, παραγκωνίστηκαν εκείνη την εποχή από την ηθογραφία. 5. Ηθογραφία: Πεζογραφικό είδος που αναπτύχθηκε κυρίως την περίοδο ( ) και απεικονίζει τα ήθη, τα έθιμα, την ιδεολογία, την ψυχοσύνθεση και εν γένει το χαρακτήρα του ελληνικού λαού και κυρίως της ελληνικής υπαίθρου. Ειδικά ως λογοτεχνικός όρος δηλώνει την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά της από τις κοινωνίες της υπαίθρου και τις αστικές γειτονιές. 7

8 ΔΙΗΓΗΜΑ 1. Σε άνθηση την περίοδο αυτή ( ) το είδος του διηγήματος. 2. Η ανάπτυξη του Τύπου έδωσε ώθηση στους λογοτέχνες να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στις σελίδες του 3. Το υλικό που στάλθηκε στο διαγωνισμό διηγήματος της Εστίας το 1883 (με υπόδειξη Ν. Πολίτη και αόριστο θέμα σχετικά με την αρχαία - μεσαιωνικήσύγχρονη ιστορία) όρισε εκ των υστέρων το αφηγηματικό είδος του ελληνικού διηγήματος. 4. Ορισμός: 1. Το διήγημα είναι ένα σύντομο μυθοπλαστικό κείμενο με πλαίσιο δράσης κυρίως τον παραδοσιακό αγροτικό τόπο. 2. Συνδέεται σταδιακά με τη σύγχρονη ρεαλιστική προοπτική (ζωγραφική εκ του αληθούς - Ξενόπουλος). 3. Η ανάπτυξη του διηγήματος ξεκινάει με τον Λουκή Λάρα του Βικέλα (Ξενόπουλος Παλαμάς), ωστόσο αποκτά υπολογίσιμη υπόσταση με το Αμάρτημα της μητρός μου (Εστία, 1893) του Βιζυηνού (Στεργιόπουλος). Στο διήγημα βρίσκουν τη φόρμα για να εκφραστούν, πολλές φορές και συνδυαστικά, οι περισσότερες τάσεις και τα στοιχεία, που αυτή την εποχή συνυπάρχουν στην πεζογραφία: 1. Η τάση παρατήρησης και καταγραφής των παραδόσεων και συνηθειών μιας συγκεκριμένης ομάδας σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον - παραπέμπει στη λαογραφία και στην ηθογραφία. 2. Η τάση παρουσίασης διαφορετικών πτυχών του εξελισσόμενου αστικού τοπίου είτε με ρεαλιστικό τρόπο είτε δίνοντας έμφαση στο ακραίο και το φανταστικό αστική θεματολογία, λαϊκό ανάγνωσμα 3. Προσπάθεια απόδοσης του ιδιώματος των χαρακτήρων που σκιαγραφούνται σε συνάφεια με τη ρεαλιστική κατεύθυνση (διείσδυση της δημοτικής). 8

9 Χαρακτηριστικά: Μεγάλη ποικιλία θεμάτων Συχνά το ρεαλιστικό στοιχείο συνδέεται με ρομαντικά, ιστορικά ή αισθητιστικά στοιχεία. (π.χ. «Ο τρελός με τους κόκκινους κρίνους» του Ξενόπουλου (ΑΛΚ) όπου στοιχεία του φανταστικού, της υπερβολής και του αξιοπερίεργου, με μια διάθεση δημιουργίας σασπένς, υπερτερούν έναντι της ρεαλιστικής αφήγησης). Κύριο γνώρισμα της συγγραφικής παραγωγής της περιόδου: 1. Η πληθώρα σύντομων αφηγηματικών κειμένων (τύπος διηγήματος με προσμίξεις μυθοπλαστικών και δημοσιογραφικών στοιχείων) που δίνουν έμφαση στο επίκαιρο και το εντυπωσιακό: τα λεγόμενα "χρονογραφήματα" ή "σκίτσα" 2. όπου περιγράφονται οι διάφορες όψεις της Αθήνας και των τύπων της. 3. Έμπνευση από αντίστοιχα ευρωπαϊκά κείμενα που γράφονται ήδη από τις αρχές του 19ου αι. 9

10 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ ( ) 1. Αρχικά ασχολήθηκε με την ποίηση, στο ρεύμα της ρομαντικής φαναριώτικης, μάλιστα βραβεύτηκε στο Βουτσιναίο διαγωνισμό. 2. Ωστόσο θα βρει το δρόμο του στη δημιουργική πεζογραφία 3. Η αφηγηματική του παραγωγή αποτελείται από 13 κομμάτια, είναι όμως γνωστός κυρίως από τα έξι διηγήματα του Σχεδόν όλα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Εστία από τον 4/1883 έως το 12/1884, εκτός από το «Σελίμ Μοσκώβ», που είναι μεταγενέστερο 4. Τα διηγήματα του βασίζονται στην αινιγματική αφήγηση. Όπως γίνεται φανερό και στον τίτλο τους, όπου περικλείεται ένα ερώτημα ή ελλοχεύει κάτι αλλόκοτο ή μια απορία 5. Και τα 6 του διηγήματα καταλήγουν στην ανατροπή των προσδοκιών των ηρώων τους, μέσα στην οποία παγιδεύεται και ο ίδιος ο αναγνώστης εξαιτίας των δικών του προσδοκιών (Beaton) 6. Δεν καθοδηγεί μόνο η επιθυμία για δημιουργία σασπένς το συγγραφέα. 7. Τον ενδιαφέρει η ψυχολογία των ηρώων του, ο τρόπος αντιμετώπισης της μοίρας τους και οι αδυναμίες τους. Ψυχογραφεί τους ήρωες του, εισδύει στο λαβύρινθο των σκέψεών τους και μεταφέρει στον αναγνώστη εις αμφιβολίες και τα διλήμματά τους Μύθος και πλοκή γίνονται ο κεντρικός μοχλός που προκαλεί και οξύνει τις ψυχολογικές καταστάσεις και συχνά οδηγεί τα πρόσωπα σε μια οξύτατη κρίση συνειδήσεων (Στεργιόπουλος). 8. Ωστόσο ο Βιζυηνός ουσιαστικά κλόνισε με την πεζογραφία του τις βεβαιότητες που προσπαθούσε να στεριώσει η ηθογραφική σχολή, αναφορικά με τον κόσμο που προβάλλεται στη λογοτεχνία αλλά και με την ίδια τη ματιά του λογοτέχνη. 9. Συχνά διαφαίνονται στα διηγήματα του αντιθέσεις και λογοτεχνικά υπονοούμενα που εκφράζουν την προβληματική της Γενιάς του 1880, π.χ. 10

11 Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως : υπάρχουν νύξεις για το θεμελιώδη ρόλο της φύσης στην ποιητική δημιουργία. Ο ελαφρά ειρωνικός τόνος δεν αφήνει να διαφανεί ξεκάθαρα η θέση του συγγραφέα, δηλ. αν ακολουθεί τη ρομαντική σύνδεση φύσης και ποίησης ή τη νατουραλιστική ανατροπή της. Ίσως υπαινίσσεται την πολύκροτη διαμάχη Ροΐδη-Βλάχου για την περιρρέουσα ατμόσφαιρα στην καλλιέργεια της ποίησης. Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορία : θεματοποιούνται η επίδραση της δυτικής λογοτεχνίας στη νεοελληνική και οι μεταξύ τους σχέσεις. Μένει μετέωρο τελικά το ερώτημα αν είναι υποστηρικτής της ιδέας της εθνικής λογοτεχνίας ή του μοντέλου της διεθνικής λογοτεχνικής παραγωγής και ανταλλαγής. 10. Εκείνο που τον ξεχωρίζει από τους άλλους είναι η ενασχόλησή του με τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του που προέχει της εξωτερικής πραγματικότητας που μοιάζει απατηλή. Η πραγματικότητα επομένως, δεν συμβαδίζει με τις σκέψεις, επιθυμίες ή καταστάσεις που βιώνουν οι ήρωες των διηγημάτων του. Χαρακτηριστικά του έργου του: 1) Κυριαρχούν οι αμφιλογίες (αμφισημίες, αβεβαιότητες). 2) Οι προσδοκίες του αναγνώστη και του ήρωα, μέσω του αινιγματικού χαρακτήρα της αφήγησης. 3) Η ύπαρξη ή αλληλεπικάλυψη δύο πραγματικοτήτων (εσωτερική, εξωτερική). 4) Αβεβαιότητα, τραγική κατάσταση, αυταπάτη, πλάνη όπου όλα αυτά μαζί δίνουν αινιγματική αφήγηση. 5) Η υπέρβαση των ορίων. 11

12 ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ ( ) Διαφορετική πορείας από το Βιζυηνό: ξεκίνησε από τη διηγηματογραφία για να περάσει σε τρία μυθιστορήματα: η Λυγερή (1890), ο Ζητιάνος (1895), Ο Αρχαιολόγος (1904). Θεματική : οι συνήθειες, επιδιώξεις και τα όνειρα διαφορετικών παραδοσιακών ομάδων ή κοινοτήτων. Ρεαλιστικός στις περιγραφές του, τον χαρακτηρίζει η αληθοφάνεια στον τρόπο αναπαράστασης των ηρώων του, ώστε ο αναγνώστης να νιώθει ότι πρόσβαση στα μυστικά αυτών των κοινοτήτων (στρατιωτικός γιατρός). Αρχαιολόγος : περνάει από την ηθογραφική παρουσίαση στη διδακτική αφήγηση, τονίζει τη σημασία της εθνικής κληρονομιάς, που την συνδέει με τον λαϊκό πολιτισμό. Ζητιάνος: στα πλαίσια της νατουραλιστικής τεχνοτροπίας. Καταγράφει τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων ενός χωριού στο θεσσαλικό κάμπο, την αμάθεια και τις δεισιδαιμονίες εκμεταλλεύεται προς όφελος του ένας πολυμήχανος ζητιάνος. Εξοικείωση συγγραφέα με νατουραλιστικό μοντέλο: Ο τρόπος δόμησης της πλοκής, από τα αίτια των πράξεων στα αποτελέσματα τους Η χρήση του αγροτικού λεξιλογίου Η έντονη προβολή της ιδέας του πεπρωμένου που καθορίζεται από δυνάμεις μέσα και έξω από τον άνθρωπο. Ωστόσο ενίοτε εγκαταλείπει την αντικειμενικότητα και παρεμβαίνει στην αφήγηση με σχόλια-προτροπές ή κριτική, με σκοπό να ενεργοποιήσει τις συνειδήσεις, ό,τι πιο ανενεργό στο νατουραλισμός. Η φύση αναδεικνύεται παντοδύναμη και επιβάλλεται σε όλα τα έμβια όντα και στις τύχες τους, όπως και στη Λυγερή. 12

13 Το περιεχόμενο των έργων του αντλείται από προσωπικές εμπειρίες ή διηγήσεις. Γλώσσα: Δημοτική. Σχόλιο Σταυροπούλου: η φύση είναι υπερβατική δύναμη και ο άνθρωπος δεν μπορεί να την υποτάξει. Ο δε άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη βούληση. Κυριαρχείται από ταπεινά ένστικτα και άρα δεν ορίζει τη ζωή του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ( ) 1. Συγκέντρωσε τις πιο αμφιλεγόμενες κριτικές για το έργο του. Επικρίθηκε για προχειρότητα και χαλαρότητα στη σύνθεση (απόρροια της επαγγελματικής γραφής του). ίσως ο πρώτος επαγγελματίας συγγραφέας. Εγκωμιάστηκε για το λυρισμό του έργου του και τη σύλληψη της "έννοιας της νεοελληνικής. λαϊκής μυθολογίας" (Ν. Πολίτης) 2. Χώρος δράσης: Σκιάθος : υπερισχύει μια νοσταλγία για το χαμένο παρελθόν ή τα χαμένα ιδανικά. Αθήνα: υπερτερεί το αίσθημα της απομόνωσης, της εξορίας και της έκπτωσης. Από αυτήν τη σκοπιά κρατάει μια ασφαλή απόσταση από την ηθογραφική προσέγγιση, αφού δεν αποτυπώνει μόνο εντυπώσεις και δεδομένα, αλλά κυρίως σκέψεις, επιθυμίες και οράματα, ενίοτε σκοτεινά ή απροσδιόριστα 3. Η προσωπικότητα του Παπαδιαμάντη, όπως και του Βιζυηνού, δεκτική στην κατανόηση των άλλων και στη συμπόνια, στοιχεία που εμφανίζονται συχνά στο έργο του. 4. Ο κόσμος στον οποίο κινούνται οι ήρωες είναι ατελής, αλλά αυτοί δέχονται με καρτερικότητα τη μοίρα τους, βασίζοντας τις ελπίδες τους στη Θεία Πρόνοια. 5. Εξαίρεση η Φραγκογιαννού, ηρωίδα στο μυθιστόρημα Η Φόνισσα (1903). 1. Η Φραγκογιαννού βρίσκεται σε τέτοια σύγχυση ψυχική και νοητική ώστε αντιστρέφει μέσα της τους ανθρώπινους και τους θεϊκούς νόμους σε μια περίεργη προσπάθεια εκλογίκευσης των εγκληματικών της πράξεων. 2. Ο συγγραφέας εισχωρεί στην ψυχολογία της φόνισσας αξιοποιώντας με θαυμαστό τρόπο τόσο τα διδάγματα του Νατουραλισμού, όσο και τη ντοστογιεφσκική διερεύνηση της ψυχολογίας του δολοφόνου (Beaton, 113). 13

14 3. Αναφορικά με την ψυχογραφική διερεύνηση προσιδιάζει στη μέθοδο του Βιζυηνού, ενώ όσον αφορά την κοινωνική κριτική είναι εγγύτερα στον Καρκαβίτσα. 4. Ιδιότυπη καθαρεύουσα στο αφηγηματικό μέρος, ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα του νησιού του στους διαλόγους. Δεν ακολουθεί τη δημοτική της γενιά του. Χαρακτηριστικά: 1. Υπερβαίνει τις συμβάσεις της ρεαλιστικής αφήγησης (αυτά που παρουσιάζει, ξεφεύγουν από την πραγματικότητα) 2. λυρικότητα ποιητικότητα 3. γλώσσα (χρησιμοποιεί είτε μια ιδιότυπη καθαρεύουσα, είτε μια ιδιωματική δημοτική). 4. Έργο του: «Όνειρο στο κύμα» (σελ. 141) 5. Σχόλιο Στεργιόπουλου: ο Παπαδιαμάντης συνδέει το Ρεαλισμό Νατουραλισμό και Λυρισμό μέσω των σκοτεινών δυνάμεων της ψυχής και του μεταφυσικού υπόβαθρου του έργου του. 14

15 ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ ( ) 1. Συνοδοιπόρος της Γενιάς του 1880, κράτησε ωστόσο αποστάσεις λόγω της ζακυνθινής καταγωγής του. 2. Θεματική: αξιοποιεί στο έργο του τις κοινωνικές και οικογενειακές συγκρούσεις. 3. Γράφει με στόχο την ψυχαγωγία των αναγνωστών του και χρησιμοποιεί τόσο ρομαντικά στοιχεία για να συγκινήσει τους αναγνώστες, όσο κι έναν προσγειωμένο τόνο σύμφωνο προς τις επιταγές του ρεαλισμού. 4. Ακολουθώντας τα διδάγματα των Γάλλων μυθιστοριογράφων, όπως ο Μπαλζάκ, επιδιώκει να ζωγραφίσει ένα ταμπλό των ζακυνθινών ή των αθηναϊκών ηθών. 5. Από τους πιο παραγωγικούς και δημοφιλείς πεζογράφους, "ο πιο 'λαϊκός' συγγραφέας" ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ 1. Θεματική : ο χώρος του σπιτιού, της οικογένειας, των κοινωνικών συναναστροφών. Η αποκατάσταση των θηλυκών με τον κατάλληλο σύζυγο.. 2. Χαρακτηριστικά : 1. Το θέμα αυτό άλλοτε παρουσιάζεται με τάσεις εξιδανίκευσης των καταστάσεων και άλλοτε με τάσεις προσγείωσης των ρομαντικών διαθέσεων 2. η περιγραφή του συναισθηματικού κόσμου των ηρώων και ηρωίδων, συχνά με κάποια ειρωνική διάθεση. 3. Παπαδοπούλου: θέματα αστικά, όμως ξέφυγε από τα στενά ηθογραφικά πλαίσια, προσπάθησε να διεισδύσει στην ψυχολογία των ηρώων της και να διερμηνεύσει τα αίτια της συμπεριφοράς τους, καθώς και την ψυχολογία του πλήθους. Πιο κοντά σε Βιζυηνό και Παπαδιαμάντη. 15

16 4. Δέλτα : διδακτική τάση με έμφαση στα ιδεώδη της πατρίδας και της οικογένειας. Αν και το έργο της απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά στα παιδιά, διαβάζεται και από ενηλίκους. 5. Παρρέν : κυρίαρχη μορφή, ιδρύτρια της Εφημερίδας των Κυριών και γυναικείων οργανώσεων. Πρωτοποριακό πνεύμα, πολλοί συγγραφικοί πειραματισμοί. Η τριλογία της «Τα βιβλία της Αυγής» έδωσε στη νεοελληνική λογοτεχνία της περιόδου, το μυθιστόρημα της γυναικείας χειραφέτησης ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΙΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ 1. Παρουσιάζονται οι κοινωνικές ιδέες και οι νέες λογοτεχνικές τάσεις, όπως προσλαμβάνονται από την Ευρώπη, προβάλλεται η φιλοσοφία του Νίτσε και επιζητείται μια πιο ενεργή συμμετοχή των συγγραφέων στα κοινωνικά δρώμενα. 2. Έντονο ενδιαφέρον για τις ιδεολογικές ζυμώσεις στην Ευρώπη (σοσιαλισμός) 3. Αυτές οι τάσεις οδηγούν σε δύο νέες μορφές, στην καλλιέργεια του μυθιστορήματος της ψυχολογικής ανάλυσης και το ιδεολογικό μυθιστόρημα: 1. ΣΥΜΒΟΛΙΣΤΙΚΟ Ή ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ (της ψυχολογικής ανάλυσης) 1. εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της αντίδρασης στην ορθολογιστική προσέγγιση της ζωής του ατόμου και της λογοτεχνίας από το Νατουραλισμό και γενικότερα το θετικισμό 2. Δίνεται μια λεπτομερέστερη περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων. 3. Συχνά αντιστοιχίζονται τα συναισθήματα τους με κάποιο στοιχείο της φύσης ή κάποιο άλλο επαναλαμβανόμενο στοιχείο ή σύμβολο 4. Το σημαντικό δεν είναι πλέον τα αίτια και το αποτέλεσμα των πράξεων τους, αλλά τι σκέφτονται και τι αισθάνονται. 5. Μέσω της διερεύνησης του εσωτερικού κόσμου δίνεται έμφαση επίσης στην κοινωνική ανάλυση. 6. Ο περιβάλλων χώρος λειτουργεί ως σύμβολο. 7. Ουσιαστικός εκπρόσωπος του είδους θεωρείται ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, εκφραστής επίσης της Συμβολιστικής ποίησης στην Ελλάδα. 16

17 Στα πρώτα του διηγήματα ακολουθεί τις ηθογραφικές επιταγές της περιόδου χωρίς να καταστέλλει εντελώς το διαφαινόμενο λυρισμό της γραφής του. Στα ωριμότερα αφηγήματα του συνδυάζει το κοινωνικό περιεχόμενο με την ψυχογράφηση των ηρώων του, π.χ. Ο Πύργος του ακροπόταμου. 2. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ 1. Ενδιαφέρον για τις κοινωνικές συνθήκες και τις απαραίτητες αλλαγές στο κοινωνικό πεδίο. 2. Διερεύνηση των κοινωνικών ζητημάτων. Είχε εξάλλου επιχειρηθεί και συνέχιζε να αποτελεί σταθερά θεματική των μυθιστορημάτων του Ξενόπουλου. 3. Κύριος εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Παρουσιάζει στα περισσότερα έργα του τις κοινωνικές συγκρούσεις. 4. Σ αυτή τη μετα-ηθογραφική περίοδο εντάσσεται και ο Κωνσταντίνος Χριστομάνος: Επηρεασμένος από τις λογοτεχνικές εξελίξεις στην Ευρώπη, εκπροσωπεί στην Ελλάδα το κλίμα του αισθητισμού. Ιδρυτής της Νέας Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου. 5. Άλλοι σημαντικοί πεζογράφοι των πρώτων δεκαετιών του 20 ου αι. υπήρξαν εκφραστές του ελληνοκεντρικού πνεύματος και δημιούργησαν κυρίως ηθικοδιδακτικά έργα στα οποία υπερισχύει η περηφάνια για τις ελληνικές αρετές.: Πηνελόπη Δέλτα Ίων Δραγούμης Δημοσθένης Βουτυράς: αντλεί τα θέματα από τον εργατικό κόσμο των πόλεων και εκφράζει με την πεζογραφία του παράδοξου και του ονείρου την προσπάθεια διαφυγής από το αναπόδραστο της μοίρας. 17

18 6.3 Η ΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΘΙΝΟΝΤΑ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ ΣΤΟΝ ΠΑΡΝΑΣΙΣΜΟ Σταδιακή αλλαγή από τα μέσα του σε: Θέματα Τεχνοτροπία Γλώσσα Στόχοι Προσγείωση των ρομαντικών ιδανικών σε μια καθημερινότητα πεζή αλλά όχι δυσάρεστη Υποχώρηση ροµαντισµού και εμφάνιση νέων στοιχείων: ταυτόχρονη συνύπαρξη για κάποιο διάστημα των αντίθετων τάσεων (βλ. ποιήματα Βιζυηνού & Προβελλέγγιου: και οι δύο ξεκινούν από το ρομαντισμό και την καθαρεύουσα για να καταλήξουν εγγύτερα στο δημοτικισμό). Ποιητές της Γενιάς του 1880 (εφ. Ραμπαγάς και Μη Χάνεσαι κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση, με θέματα καθημερινά και σατιρική προοπτική, νέοι ποιητές): 1. Γεώργιος Δροσίνης: (ψευδώνυμο Αράχνης), στα ποιήματα του αναγνωρίζουμε επίσης την έμπνευση από τη λαογραφική παράδοση, την αγροτική σκηνογραφία και το δημοτικό τραγούδι 2. Ιωάννης Πολέµης, 18

19 3. Νίκος Καµπάς: στα ποιήματα του αναγνωρίζουμε στοιχεία και από το παλιό που φθίνει και από το νέο που έρχεται (γλωσσική αμφιταλάντευση μεταξύ καθαρεύουσας και δημοτικής, αλλού πεζολογία και αλλού κάποια ρομαντική διάθεση). Στο ποίημά του Φιλολογική Έρις ενσωματώνονται οι κατηγορίες, που προσάπτονται στους νέους ποιητές. 4. Γεώργιος Σουρής, Δημήτριος Κόκκος και Κλεάνθης Τριαντάφυλλος: στα ποιήματα τους, τόσο στο λεξιλόγιο όσο και στον τόνο εντυπώνεται μια έντονη χιουμοριστική και σατιρική διάθεση. Ο Σουρής αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά σ αυτό το είδος γραφής. 5. Κωνσταντίνος Σκόκος: θα παραμείνει ευθυμογράφος, γνωστός και για τα επιγράμματα του 6. Κωστής Παλαµάς: πυρήνας αυτής της ποιητικής γενιάς και αδιαφιλονίκητος αρχηγός της. Η ποίηση του σφραγίζει την περίοδο και εξακολουθεί να καταλαμβάνει σημαντική θέση στο νεοελληνικό λογοτεχνικό κανόνα. 1880: εμφανίζεται επίσημα η νέα ποιητική «Γενιά του 1880» με την έκδοση τριών σημαντικών ποιητικών συλλογών: 1. Στίχοι του Νίκου Καμπά, 2. Ιστοί αράχνης του Γεώργιου Δροσίνη 3. Γέλωτες του Δημητρίου Κόκκου. Η ομάδα συσπειρώνεται γύρω από τον Παλαμά και συνθέτει ποιήματα που συμβαδίζουν με το γενικό πνεύμα της εποχής: Γενικά χαρακτηριστικά: Θέματα : η φαντασία δίνει τη θέση της στην καθημερινότητα Γλώσσα: χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον η απλή γλώσσα Τεχνοτροπία : γαλλικός Παρνασσισμός Ποιητική «Γενιά του 1880» = «Νέα Αθηναϊκή Σχολή» «Νέα Αθηναϊκή Σχολή» # Α Αθηναϊκή Σχολή Γλώσσα: δημοτική # καθαρεύουσας Τεχνοτροπία: παρνασσισμός # ρομαντισμού, απλότητα # εκζήτηση ύφους 19

20 Γένεση Παρνασσισμού: Γαλλία 1866 Μια ομάδα Γάλλων ποιητών, αντιδρώντας στις συναισθηματικές υπερβολές του ρομαντισμού, κηρύττει την αξία του δόγματος της αυτοδυναμίας της τέχνης. Τ. Γκωτιέ, Λ. ντε Λιλ, Σ. Μπωντλέρ κ.α. Εκδίδουν μια «συλλογή νέων στίχων», Le Parnasse Contemporain - Ο Σύγχρονος Παρνασσός. Χαρακτηριστικά Παρνασσισμού: οι Γάλλοι Παρνασσιστές ενδιαφέρονται για: 1. Τη φόρμα του ποιήματος, που είχε παραμεληθεί 2. Τη ρυθμική και μελωδική στιχουργία, 3. Την καλλιέργεια έντεχνων στροφικών συµπλεγµάτων 4. Προκρίνουν τη φόρμα του σονέτου (δεκατετράστιχα) 5. Στρέφονται προς το αρχαιοελληνικό παρελθόν και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα του «Έλληνες Παρνασσιστές» 1. Εμπνέονται από τους Γάλλους αλλά εμφανίζονται αρκετά αργότερα 2. Αντιδρούν στις γλυκερότητες των ρομαντικών, όπως ο Παράσχος και η ομάδα του 3. Επιδιώκουν να αφήσουν το στίγμα τους δημιουργώντας κάτι καινούργιο 4. Δίνοντας έμφαση στο απλό και το καθημερινό. Θεματική Καμπά, Δροσίνη, Κόκκου και πρώτων ποιημάτων Παλαμά: ο έρωτας ως παιχνίδι και χαρά ο οικείος χώρος του σπιτιού Οι επικρίσεις της ομάδας Παράσχου κατά της Γενιάς του 1880 ίδιες με εκείνες που δέχτηκαν οι Γάλλοι Παρνασσιστές: «παιδαρέλια» 20

21 Η έμφαση στην αισθητικής της φόρμας δημιουργεί την εντύπωση της αδιαπέραστης ποίησης Οι Παρνασσιστές αντιτάσσουν ότι η ποίηση τους: αποπνέει αίσθηση γαλήνης και ισορροπίας είναι η καταλληλότερη για να εκφράσει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις αλλά και τις φιλοσοφικές σκέψεις Έμπνευσή της Νέας Σχολής αποτελούν συχνά σκέψεις της στιγμής για απλά πράγματα Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ Από τον Παρνασσισμό στο Συμβολισμό: Συναίρεση αντιθέσεων / Ο ρόλος του Ποιητή Μύστη Λογοτεχνική παρουσία Παλαμά: ποίηση διήγημα θεατρικό λογοτεχνική κριτική. Πεδία παλαμικής ποίησης (οι τρεις τάσεις που εκδηλώνονται στην ποίηση του κατά τον Beaton): 1. «Λυρισμός του εγώ»: αφορά μια τάση απομόνωσης, μελαγχολίας και απαισιοδοξίας. Περιλαμβάνεται και ο ερωτικός τόνος της ποίησης του 2. «Λυρισμός του εμείς»: εκφράζεται σε μεγάλες συνθέσεις επικού τόνου, μέσω των οποίων προβάλλει τα εθνικά ιδεώδη 3. «Λυρισμός του όλοι»: περιλαμβάνει τα ποιήματα μέσω των οποίων εκφράζει παγκόσμια μηνύματα. Ο ποιητής εμβαθύνει στη λειτουργία της ποίησης για να εκφράσει την ουσία της ύπαρξής του και του κόσμου (ο Ποιητής Μύστης) 21

22 Ποιητής-μύστης: μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν ασύλληπτα για τον υπόλοιπο κόσμο. Βασικό χαρακτηριστικό της παλαμικής ποίησής: Δυισμός, δηλ. η ύπαρξη δύο διαμετρικά αντίθετων τάσεων, που είτε συναιρούνται είτε απορρίπτονται και οι δυο. Ζεύγη αντιθέσεων : Ελλάδα-κόσμος, ζωή στη φύση-ζωή στην πόλη, πίστηαπιστία, έντονη δράση-απόμερη ζωή, θέση-άρνηση. Ποιητικές συνθέσεις και συλλογές του Παλαμά: 1. Τα τραγούδια της πατρίδος μου (1886): η πρώτη ποιητική συλλογή του Παλαμά. Τα ποιήματα εκφράζουν την πατριωτική έξαρση, εμπνέονται από το δημοτικό τραγούδι, και σε ορισμένα χρησιμοποιείται και ο δεκαπεντασύλλαβος, το μέτρο του δημοτικού τραγουδιού 2. Τα μάτια της ψυχής μου (1890): με τη 2 η ποιητική συλλογή προσπαθεί να τιμήσει του ποιητικούς του προγόνους, καθώς ο τίτλος προέρχεται από στίχο του Σολωμού. Εκφράζει την πρόθεση του να συνδέσει τη Γενιά του 1880 με την ελληνική λογοτεχνική παράδοση και ειδικά με την Επτανησιακή Σχολή. Ο Παλαμάς βρίσκεται ακόμα στο στάδιο των ποιητικών αναζητήσεων. Από τον Παρνασσισμό κρατάει τη μορφική επεξεργασία Συνθέτει έξοχα σονέτα (δεκατετράστροφα) τα οποία δημοσιεύονται το 1895 και συμπεριλαμβάνονται αργότερα στην ποιητική συλλογή Η Ασάλευτη Ζωή. Σταδιακά γίνεται πιο έκδηλη η επιρροή του Συμβολιστικού κινήματος στην τεχνοτροπία του. 3. Ίαμβοι και Ανάπαιστοι (1897): συλλογή από 40 ποιήματα (από τα οποία κάθε ένα αποτελείται από 3 τετράστιχα) όπου το ιαμβικό και το αναπαιστικό τμήμα χρησιμοποιείται εναλλακτικά. Μια άσκηση στη μορφική ποιητική επεξεργασία, στην οποία αναγνωρίζεται ο απόηχος της μουσικής ποίησης του Κάλβου, ενώ για πρώτη φορά συναντάμε στοιχεία Συμβολισμού. 22

23 4. Ασάλευτη ζωή (1904):γίνεται πιο ευδιάκριτη η σχέση του Παλαμά με το Συμβολισμό, όπου διαφαίνεται η αντιμετώπιση της ποίησης ως μέσου υποβολής ιδεών. Βρισκόμαστε πλέον στην αντίθετη όχθη από τον Παρνασσισμό, το θετικισμό και το ρεαλισμό. Πυρήνας η τριλογία Φοινικιά (εκτενές ποίημα που θεωρείται και από τα πιο λυρικά, άρτια και πιο δυσνόητα), Εκατό φωνές, Ασκραίος. Τα τρία αυτά ποιήματα αποτελούν εκτενείς συνθέσεις που δημιουργούνται στο πλαίσιο μεταφυσικών αντιπαραθέσεων, τις οποίες αναγνωρίζει ο ποιητής ως «μεγάλα οράματα». 5. Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907): εκτενές, επικό και συνθετικό ποίημα, χωρισμένο σε 12 «λόγους», σε ποικίλους ρυθμούς και στίχο ελεύθερο τροχαϊκό. 1. Κυριαρχεί ο Ποιητής Μύστης που μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν ασύλληπτα για τον υπόλοιπο κόσμο 2. Κεντρικό πρόσωπο είναι ένας Γύφτος, που βρίσκεται στην Πόλη, παραμονές της Άλωσης. 3. Ο Γύφτος συμβολίζει τον ποιητή/καλλιτέχνη που ζει εξόριστος από την κοινωνία και αρνείται όλα τα «είδωλα» και τους θεσμούς της κοινωνίας, επιδιώκοντας να αναγεννήσει τον κόσμο. Αυτό θα το πετύχει με τη βοήθεια ενός βιολιού. 4. Το βιολί είναι το σύμβολο της μουσικής που ο ποιητής συνδέει με την τέχνη του, ενώ ο Γύφτος συμβολίζει τον υπέρ-καλλιτέχνη. 5. Με το βιολί του, δηλ. με τη μουσική και την ποίηση, θα επιδιώξει να αναγεννήσει τον κόσμο και να αναδημιουργήσει τα φθαρμένα είδωλα του πολιτισμού που είχε καταρρίψει λόγω της αναποτελεσματικότητας τους (αγάπη, θρησκεία, πατρίδα, αρχαιότητα γκρεμίζονται για να αναδημιουργηθούν) 6. Όπως έχει επισημανθεί από την κριτική στο ποίημα αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητή η παρουσία του Νίτσε στο σύμβολο του Υπερκαλλιτέχνη που αποτελεί ένα προσωπείο του Υπεράνθρωπου. 23

24 7. Το σύμβολο του βιολιού μπορεί να είναι αρκετά διαφανές, αλλά η τοποθέτηση της δράσης σε ένα ιστορικό πλαίσιο και η σύνδεση της εποχής με τη σύγχρονη του καλλιτέχνη κάνει το ποίημα πολυδιάστατο ως προς τους στόχους του. 6. Η Φλογέρα του Βασιλιά (1910): επίσης εκτενής και επική σύνθεση, η οποία ομοίως αποτελείται από 12 «λόγους» και σε στίχο 15σύλλαβο. Χαρακτηριστική η παρουσία ενός άλλου μουσικού (ποιητικού) συμβόλου, της φλογέρας. Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Βασίλειος Β, που ταξιδεύει από την Πόλη στην Αθήνα, ένα ταξίδι συμβολικό που παραπέμπει στην ενότητα του αρχαίου ελληνικού με το βυζαντινό και το σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό 7. Η Πολιτεία και η μοναξιά (1912): εντοπίζονται πολλά από τα βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής του Παλαμά: 1. Ο δυϊσμός του ποιητή 2. Η μόνιμη επιδίωξη του εναρμόνισης του λόγου με το ρυθμό 3. Η επιθυμία του να εκφράσει τα εθνικά ζητήματα (γράφονται πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους και είναι εμποτισμένα από τις εθνικές αγωνίες) περιλαμβάνει ποιήματα αναφερόμενα στα εθνικά γεγονότα και σε θέματα πιο προσωπικά. 8. Συνεχίζει να είναι δραστήριος για πολλά χρόνια ακόμα, χωρίς να μπορεί να επιδείξει την ίδια ποιητική ένταση της πρώτης 20ετίας του 20 αι. Συνεχίζει να απολαμβάνει την καθολική εκτίμηση των ομοτέχνων του, παλαιών «συνοδοιπόρων» αλλά και νεώτερων, που συγκαταλέγονται στον κύκλο της Τέχνης και στο κίνημα του Συμβολισμού: Χατζόπουλος, Καμπύσης, Πορφύρας, Νιρβάνας, Πασαγιάννης, Βλαχογιάννης, Γρυπάρης: ακολουθεί κι αυτός παράλληλη πορεία με τον Παλαμά, δημιουργώντας ποίηση αρχικά με στοιχεία από τον Παρνασσισμό και κατόπιν, αξιοποιώντας τη Συμβολιστική τεχνοτροπία. Ποιητική πορεία: Παρνασσισμός 24

25 Συμβολισμός. Συμβολισμός: Βασίζεται στην έννοια του μυστηρίου, το οποίο κυριαρχεί σε φύση και άνθρωπο και είναι η ουσία της πραγματικότητας. Τα συμβολιστικά ποιήματα επιδιώκουν να προκαλέσουν συναισθήματα και σκέψεις, παρά να τα περιγράψουν. Η συμβολιστική εικόνα υποδηλώνει την ψυχική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου και συχνά να δημιουργήσει αντιστοιχίες μεταξύ διαφορετικών αισθήσεων. Η ποίηση για τους συμβολιστές δεν μπορεί να είναι περιγραφική. Για να φωτίσει την ψυχή των πραγμάτων θα χρησιμοποιήσει το σύμβολο, θα γίνει υπαινικτική, υποβλητική, ρευστή, μουσική: θα γίνει τραγούδι. "Λόγος που πάει να γίνει τραγούδι". ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: 1. Υποβολή 2. Πρόκληση συναισθημάτων, 3. Χρήση συμβόλου, 4. Υπαινικτική ποίηση, 5. Υποδήλωση της ψυχικής κατάστασης του ποιητικού υποκειμένου. Θέματα: Η τέχνη ως καταφύγιο από τις δοκιμασίες της ζωής, Ο μυστικισμός και η πνευματική αντιμετώπιση της ύπαρξης του ανθρώπου, Μια οξυμμένη συναίσθηση της θνητότητας, Η δύναμη του ερωτισμού. Συμβολιστές-πρότυπα του Παλαμά: Γ. Πάτερ, Στ. Μαλαρμέ. Γενικά συμπεράσματα γα τον Κωστή Παλαμά: 1. Υποστηρικτής της γλώσσας του λαού και αδιαφιλονίκητος οπαδός του δημοτικιστικού κινήματος 25

26 2. Τον απασχολούσε η λειτουργία της ποίησης και πίστευε ότι ο ποιητής είναι ελεύθερος να χρησιμοποιεί τη γλώσσα όπως αυτός θέλει, πολλές φορές με επαναστατικό τρόπο. 3. Τεχνοτροπικά εγγράφεται κυρίως στον Παρνασσισμό και στο Συμβολισμό, χωρίς ωστόσο να εγκαταλείπει σχεδόν ποτέ την Παρνασσιακή έμφαση στη μορφή. 4. Συχνή είναι η προσπάθεια σύνθεσης ετερόκλητων στοιχείων, αλλά ενίοτε έντονη είναι και η εθνικιστική ρητορική 5. Από τα πρώιμα έως τα τελευταία εμφανίζεται συχνά στα ποιήματα του η μοναχικότητα κι ένας τόνος μελαγχολίας Ο ποιητής ένιωσε τον πόνο της προσωπικής απώλειας και τις εθνικές αγωνίες, αλλά δεν περιόρισε εξαιτίας τους τις μεταφυσικές του αναζητήσεις για την έκφραση της ουσίας του κόσμου. Δίκαια χαρακτηρίστηκε όχι μόνο εθνικός (όπως έχει αναγνωριστεί και καθιερωθεί), αλλά και διεθνικός ποιητής ΑΛΛΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Ιστορική πατριωτική θεματική, Ο κόσμος των λαϊκών παραδόσεων σε συνάφεια με την αντίστοιχη ανάπτυξη της ηθογραφικής προοπτικής στην πεζογραφία 1. Κώστας Κρυστάλλης: χαρακτηριστική περίπτωση, καθώς στα ποιήματα του διαφαίνεται η τάση προσφυγής στο δημοτικό τραγούδι, 2. Σπυρίδωνας Περεσιάδης: στα ποιήματα του αναγνωρίζουμε τη χρήση της αλληγορίας για τη μεταφορά μηνυμάτων σχετικών με την ελληνική παράδοση 3. Αργύρης Εφταλιώτης και Αλέξανδρος Πάλλης: δημοτικιστές και οι δύο, των οποίων τα ποιήματα εγγράφονται στο ηθογραφικό πλαίσιο. 4. Σπήλιος Πασαγιάννης: στα ποιήματα του αναδεικνύεται ένας ιδιότυπος λυρισμός 5. Πέτρος Βλαστός: στα ποιήματα του εμφανίζεται το είδος της λυρικής σάτιρας. Οι τάσεις αυτές τονίζουν τη δημιουργική πνοή της περιόδου, που αποδεσμευμένη πλέον από τις πιέσεις των ρομαντικών στοιχείων είναι σε θέση να αναδείξει το 26

27 καθημερινό και το οικείο ως σημαίνον και συγχρόνως να αξιοποιήσει το νεοελληνικό λαογραφικό πλούτο και να εντρυφήσει στη θεμελιώδη ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 η Ποιες απόψεις για τη γλώσσα παρουσιάζονται στο ανθολογούμενο «Το Ταξίδι μου» του Ψυχάρη και με ποιο τρόπο προωθούνται στον αναγνώστη. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Γιάννης Ψυχάρης ( ), "Το ταξίδι μου" Τονίζει τη διαφορά μεταξύ φωνητικής απόδοσης των λέξεων και του νοήματός τους, θέλοντας να καταδικάσει την τυπολατρία των καθαρευουσιάνων. Παραβολή, για να δείξει ότι η ποιότητα της επικοινωνίας δεν εξαρτάται από τη χρήση ωραίων τύπων, αλλά από τη σωστή χρήση της γλώσσας. Χιουμοριστικό επεισόδιο (αληθοφανές αλλά φανταστικό) για να προβληματίσει σχετικά με την επικοινωνιακή σύγχυση της καθαρεύουσας. Μια άλλη βασική ιδέα: η γλώσσα αναπτύσσεται με την ελευθερία της σκέψης και δράσης και εξελίσσεται παράλληλα με την πνευματική εξέλιξη των ανθρώπων. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5 η 27

28 Μελετήστε από το ΑΛΚ το απόσπασμα από το Λουκή Λάρα του Βικέλα, καθώς και το κείμενο του Τζιόβα για το Βικέλα από το ΑΚΚ. Αιτιολογείστε γιατί θεωρείται ότι με το αφήγημα αυτό καθιερώνεται ο ρεαλιστικός τρόπος γραφής στον ελληνικό πεζό λόγο. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Δημήτρης Βικέλας ( ) - "Λουκής Λάρας" (197) 1. Βασικό θέμα στο αφήγημα η αντιδιαστολή του ηρωισμού με το εμπορικό πνεύμα. 2. Τα ρομαντικά εθνικά οράματα γειώνονται από τη συνετή και προσαρμοστική τάση που προτάσσεται ως επιλογή επιβίωσης, έστω και με κάποιες ενοχές από τον αφηγητή. 3. Σηματοδοτείται η μετάβαση από το ιδανικό στο πραγματικό μέσω της προώθησης των αξιών της σκληρής εργασίας, πειθαρχίας και της οικογενειακής και κοινωνικής συνοχής (Τζιόβας). 4. Ο ρεαλισμός του Βικέλα και ως αποτέλεσμα της ηθικοδιδακτικής του τάσης (Τζιόβας). 5. Η αφήγηση εντάσσεται σ ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, αναφέρεται δηλ. σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία μεταπλάθονται δημιουργικά. 6. Ύφος αφήγησης: ντοκουμενταρίστικο, επιδιώκεται η αναπαράσταση της ελληνικής ζωής με ακρίβεια και σαφήνεια. 7. Γλώσσα: απλή και λιτή, ενώ ενίοτε προκρίνεται το προσωπικό ιδίωμα. 8. Ο τρόπος που ο αφηγητής παρουσιάζει τον εαυτό του δίνοντας με λεπτομέρεια και ειλικρίνεια τα ελαττώματα του, χωρίς διάθεση εξωραϊσμού ή απόκρυψης, εντείνει τη ρεαλιστική προοπτική του κειμένου. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 6 η Αιτιολογήστε την άποψη: Εκείνο που τον ξεχωρίζει από τους άλλους είναι η ενασχόλησή του με τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του που προέχει της εξωτερικής πραγματικότητας που μοιάζει απατηλή. Η πραγματικότητα επομένως, δεν συμβαδίζει με τις σκέψεις, επιθυμίες ή καταστάσεις που βιώνουν οι ήρωες των διηγημάτων του. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Γεώργιος Βιζυηνός ( ) -"Το μόνον της ζωής μου ταξείδιον" (208) 28

29 1. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη μελέτη των αντιφάσεων μεταξύ της εξωτερικής πραγματικότητας (επαληθεύσιμων γεγονότων) και εσωτερικών επιθυμιών και φαντασιώσεων, που προβάλλονται στο έργο του. 2. Οι ιστορίες του ενήλικα αφηγητή είναι τα παραμύθια που άκουσε από τον παππού του με αναφορές σε μακρινά ταξίδια, τα οποία όμως δεν είχαν πραγματοποιηθεί. 3. Τα - παραπλανητικά ως προς την αξιοπιστία τους - παραμύθια του παππού είχαν διαμορφώσει και τις δικές του επιθυμίες (πήγε Κων/λη για να σαγηνεύσει μια βασιλοπούλα με τη ραφτική του). 4. Τίποτα από τις αφηγήσεις του παππού δεν ήταν αλήθεια ως βίωμα, αλλά ήταν μια «άλλη πραγματικότητα», αρκετά αληθινή για τον ίδιο. 5. Ήταν η ένδειξη του τρόπου που μεγάλωσε (ο παππούς) παριστάνοντας το κορίτσι για να μη τον κάνουν γενίτσαρο. 6. Υπακούοντας στο ρόλο που του είχε επιβληθεί έμαθε να πλέκει και είχε ως διαφυγή από την περίεργη κατάσταση που βίωνε τις ιστορίες της γιαγιάς του. 7. Ιστορίες που τον συντηρούσαν στις δυσκολίες καλλιεργώντας του την υπομονή και την καρτερικότητα σε τέτοιο βαθμό ώστε το φανταστικό να ενισχύεται μέσα του ως αληθινό βίωμα. 8. κλπ. (σελ 220) ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 7 η Να αιτιολογήσετε τη νατουραλιστική προοπτική των έργων «Ο Ζητιάνος» του Καρκαβίτσ και «Πίστομα» του Θεοτόκη. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ανδρέας Καρκαβίτσας ( ) «Ο Ζητιάνος» και «Πίστομα» του Θεοτόκη. Και τα δύο είναι ηθογραφικά νατουραλιστικά κείμενα, αφού περιγράφουν ρεαλιστικά και φωτογραφικά αγροτικές κοινωνίες της ελληνικής υπαίθρου με τις σκοτεινές πλευρές τους. Ήρωες: είτε απλοϊκοί κάτοικοι ποτ ζουν όμως αποκτηνωμένοι, τους οποίους εκμεταλλεύεται ο πολυμήχανος ζητιάνος του χωριού (Καρκαβίτσας), είτε αντάρτες και εγκληματίες (Θεοτόκης). Βασικό θέμα και στα δύο: τα ένστικτα εξουσιάζουν τη ζωή των ανθρώπων. 29

30 Ζητιάνος : η δουλοπρέπεια, η απληστία, κη ουτοπονηριά και η δεισιδαιμονία κατοίκων του χωριού. Πίστομα : η αγριότητα των ανθρώπων και το εγκληματικό ένστικτο. Και στα δύο προβάλλονται με κριτική ματιά: οι δυσκολίες της ζωής και η αδυναμία του κρατικού μηχανισμού. Η κοινωνική κριτική μόνο στην αρχή στο Πίστομα, ενώ στον Ζητιάνο διάχυτη σε όλο το απόσπασμα. Και στα δύο: Με λεπτομερείς περιγραφές των ανθρώπων και της φύσης επιδιώκεται να συνδεθεί αναπόδραστα η μοίρα του ανθρώπου με τη φύση (κληρονομική διαδοχή χαρακτηριστικών, περιβαλλοντική επίδραση και επιβολή αρχέγονου νόμου της επιβίωσης του ισχυρού). Και στα δύο: αποστασιοποιημένη αφήγηση, εκτενής χρήση διαλόγου για επίτευξη παραστατικότητας και πρόκριση του γλωσσικού ιδιώματος των ηρώων. Ιδιαιτέρως στο Θεοτόκη: ενίσχυση νατουραλιστικής προοπτικής με οικονομία λόγου, κοφτός τόνος στην παράθεση των γεγονότων χωρίς καμιά συναισθηματική έξαρση. Στον Καρκαβίτσα : η νατουραλιστική ιδεολογία παρατίθεται σχεδόν αυτούσια στον σχολιασμό από τον αφηγητή της συμπεριφοράς των χωρικών απέναντι στον ντεμή αγά. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8 η Αφού μελετήσετε το "Όνειρο στο κύμα" του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και τη μελέτη της Φαρίνου-Μαλαματάρη από το ΑΚΚ να απαντήσετε πώς επιτυγχάνεται αφηγηματικά η αντίθεση μεταξύ ευτυχισμένης παιδικής/εφηβικής ηλικίας και δυστυχισμένης ωριμότητας. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντη ( ) «Όνειρο στο κύμα» Το διήγημα θεματοποιεί την αντίθεση μεταξύ παιδικής ηλικίας (άγνοια, συνύπαρξη και ευτυχισμένη διαβίωση) και ωριμότητας (γνώση με τίμημα την απώλεια της αθωότητας, επιλογή, δυστυχία). Την ιστορία αφηγείται ο ώριμος δικηγόρος, ο οποίος από την απόσταση που τον χωρίζει από την προηγούμενη κατάσταση, μπορεί να κάνει τις κρίσεις του για το 30

31 παρελθόν και το μέλλον του. έχει πλέον συναίσθηση και της ευτυχίας και του αντιθέτου της. Παρεμβάλλεται η γνώση που έχει ως αντίτιμο της απώλεια της αθωότητας. Η παρελθούσα εφηβική κατάσταση παρουσιάζεται ως ευτυχισμένη μέσω 3 αφηγηματικών τεχνικών: 1. Της θαμιστική αφήγηση - αφηγείται μία φορά αυτό που συνέβη ν φορές. 2. παρομοιώσεις που δηλώνουν τη σχέση του ανθρώπου με τα φυσικά φαινόμενα (την ευτυχή συνύπαρξη). 3. Κτητικών αντωνυμιών που δηλώνουν την ευρύτητα των ορίων του κόσμου του ήρωα. Η σχέση του με τη Μοσχούλα και η θαλασσινή της εμφάνιση σημειώνει τη στιγμή της μεταστροφή και της επιλογής μεταξύ των δύο (κοπέλας-κατσίκας) που θα οδηγήσει στην αρνητική κατάσταση της ωριμότητας του αφηγητή. Η περιγραφή της κοπέλας γίνεται με απόδοση σ αυτήν στοιχείων από το εκκλησιαστικό άσμα ασμάτων. Η ακριβής αιτία της μεταστροφής (από την ευτυχία στη δυστυχία, από τη συνύπαρξη στην επιλογή) παραμένει απροσδιόριστη λόγω των αμφισημιών στην αφήγηση. Από την προοπτική του ώριμου αφηγητή: η κατάληξη της μοίρας (δεν θυσιάστηκε μόνο η κατσίκα, αλλά και η δική του ευρύτητα των ορίων του κόσμου). Παραδόξως η γνώση συνδέεται με περιορισμό και οπισθοχώρηση αντί για πρόοδο κλπ. σελ. 222 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8 η Αφού μελετήσετε το "Το σκούντημα" της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου διερευνήστε αν αποτελεί τυπικό δείγμα της πεζογραφίας της περιόδου και αιτιολογείστε την άποψη σας. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου ( ) - "Το σκούντημα" 31

32 Εντάσσεται στην ομάδα των σύντομων αφηγηματικών κειμένων, που είτε παρουσιάζουν ένα επίκαιρο θέμα της εποχής τους, είτε δίνουν έναν ευρύτερο κοινωνικό σχολιασμό ("χρονογράφημα" ή "σκίτσο"). Εστιάζει στην αστική κοινωνία της Κων/λης την οποία ελέγχει κριτικά, άλλοτε με άμεσο και άλλοτε με έμμεσο τρόπο, ιδιαίτερα ως προς τις προλήψεις και τα πατροπαράδοτα ζητήματα σχετικά με την αποκατάσταση των θηλυκών μέσω του γάμου. Δεν έχει γυναικεία στόχευση, αλλά προβάλλει την ψυχολογία του πλήθους. Διακρίνουμε στοιχεία ενδεικτικά της πεζογραφικής παραγωγής της περιόδου, όπως και διαφοροποιήσεις απ αυτήν: 1. Ο ρεαλιστικός τρόπος αφήγησης, η αμεσότητα που δημιουργείται με την χρήση διαλόγων και η προσπάθεια ερμηνείας φαινομένων επιτυγχάνουν να αποδώσουν με αξιοπιστία το ζητούμενο της συγγραφέως που ήταν η διερεύνηση της καθημερινής ανθρώπινης συμπεριφοράς. 2. Είναι έκδηλη η ειρωνική διάθεση ως προς τη ρομαντική εξιδανίκευση που επικρατούσε στα μυθιστορήματα της προηγούμενης περιόδου (του ρομαντισμού). Το διήγημα είναι ένα σχόλιο-παρωδία του τυπικού σχήματος προβολής του ήρωα που σώζει από το θάνατο την ανήμπορη κοπέλα. Η ειρωνεία αγγίζει τα όρια του κυνισμού. 3. Προβάλλεται η σημασία του Τύπου πάλι με ειρωνική διάθεση για το κύρος και την παντοδυναμία του. ο πρωταγωνιστής από αναγνώστης βρίσκεται ανάγνωσμα των εφημερίδων και η θέση του και η θέση αλλάζει ριζικά από το χειρισμό του συμβάντος από τις εφημερίδες. Υπογραμμίζεται ότι ο Τύπος έχει δύναμη επιρροής και διείσδυσης στις συνειδήσεις, κάτι που εκείνη την εποχή είχε γίνει ιδιαίτερα αισθητό. Ωστόσο, μέσω της ειρωνείας, η συγγραφέας επιτυγχάνει να προβάλλει το μήνυμα ότι τα φαινόμενα είναι συχνά απατηλά και ότι ο τρόπος που τα ερμηνεύει κανείς τα επαναπροσδιορίζει κάθε φορά σε άλλη διάσταση. Το πλήθος άλλοτε επιζητεί ήρωες και άλλοτε αποδιοπομπαίους τράγους, για να κατασιγάσει τη συνείδηση του και την ευθυνοφοβία του. Η κοινωνική της ματιά συμβατή με εκείνη άλλων εκπροσώπων της περιόδου, που με διαφορετικούς προσανατολισμούς ανέδειξαν πόσο σύνθετο είναι το θέμα της αντίληψης της πραγματικότητας. 32

33 Η Παπαδοπούλου ψυχογραφεί τους ήρωες της κάνοντας άνοιγμα προς μια εσωτερική προοπτική. Η κοινωνική της ματιά και το παιγνιώδες ύφος μπορούν να παραβληθούν με τον αντίστοιχο αφηγηματικό τρόπο του Ξενόπουλου) ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10 η :: Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου τρόπου γραφής (Γενιά του 1880) που προκρίνει ο Γ. Αράγη (ΑΚΚ) ως ενδεικτικά του νέου τρόπου ποιητικής γραφής; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βασικά χαρακτηριστικά: Βασικά θέματα: η σάτιρα, η καθημερινότητα, το φλερτ, ο έρωτας, όχι εξιδανικευμένος ή άυλος, αλλά σωματοποιημένος. Γίνεται διακριτή η ηθογραφική διάσταση: αθηναϊκό περιβάλλον για Καμπά, περιβάλλον του χωριού για Δροσίνη και Κρυστάλλη Γλώσσα απλή και λιτή, Φόρμες πειθαρχημένες. Σημαντικό : ο δημοτικισμός και η σημασία για το "αληθινό" δεν αποκλείουν εντελώς ούτε τις ρομαντικές ιδέες ούτε τις ρομαντικές πραγματώσεις. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 11 η :: Να αναλύσετε το γειωμένο τόνο των τριών ποιημάτων του Καμπά, (Τα άσματά μου, Η εντολή (307), Αναχωρών εξ Ελλάδος (308) που δίνουν 33

34 τον τόνο και το μέτρο της επικείμενης αλλαγής του ποιητικού κλίματος της εποχής, λαμβάνοντας υπόψη τη θεματική, τη μορφολογία και την τεχνοτροπία τους. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Πράγματι ανταποκρίνονται στο κλίμα της αλλαγής που επικρατεί εκείνη την περίοδο: 1. Απομάκρυνση από τις αυθαιρεσίες της ρομαντικής φαντασίας και από την ψυχρότητα της καθαρευουσιάνικης γλώσσας. 2. Τόνος παιγνιώδης και πολύ συχνά σατιρικός. 3. Ματιά προσγειωμένη στο καθημερινό, σε στιγμιότυπα. 4. Εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα απαλλαγμένα από τις εξάρσεις και τη μεγαλοστομία της προηγούμενης περιόδου. 5. «Τροπή βλέμματος και ψυχής προς απλά και συγκεκριμένα πράγματα και αισθήματα». 6. Προσεγμένη μορφή και στιχουργία, χαρακτηριστικό της τεχνικής του Παρνασσισμού. 7. Οικονομία λόγου ο και 3 ο σε δημοτική, το 1 ο προσέγγιση σε καθαρεύουσα. 9. Αναφορά σε απλά στιγμιότυπα ή σκέψεις. 10.Το περιβάλλον που σκιαγραφείται είναι ο κλειστός αστικός χώρος (απουσία της φύσης). 11. Η εντολή: επιδιώκει να προκαλέσει το χαμόγελο του αναγνώστη κλείνοντας του πονηρά το μάτι 12. Αναχωρών εξ Ελλάδος: αποτύπωση των σκέψεων του ποιητικού υποκειμένου / ένα συμπυκνωμένο σχόλιο για την ανάγκη εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας. Θίγει χαριτωμένα τα προβλήματα από την απομάκρυνση από κάτι οικείο και αγαπημένο. 13. Τα άσματά μου: ο σατιρικός τόνος φανερώνεται στον τρόπο που η μουσική αποδυναμώνεται από την εξυψωτική της διάσταση και γίνεται μια ενόχληση. Διαβάζεται επίσης ως δείγμα ποιητικής, είτε ως ειρωνικό σχόλιο στον τρόπο που θα χειρίζονταν ένα ανάλογο θέμα οι ρομαντικοί ποιητές, είτε 34

35 ως ένας ελαφρύς αυτοσαρκασμός για τις εκφραστικές δυνατότητες του ποιητικού υποκειμένου. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 12 η :: Στηριγμένος στο ραβδί μου (305) του Σουρή και Υπναρού (309) του Δροσίνη. Πώς εκφράζεται η σατιρική διάθεση στα δύο ποιήματα και σε τι στοχεύει; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της περιόδου είναι η σάτιρα ΣΟΥΡΗΣ: γράφει σατιρικά ποιήματα και πεζά, επικαιρικού/δημοσιογραφικού τύπου: Η σάτιρά του υποκινούνταν από τη διάθεση να τραβήξει την προσοχή και να προκαλέσει το μειδίαμα, χωρίς περισσότερες αξιώσεις. Στόχος οι φιλόσοφοι, οι δάσκαλοι, οι μορφωμένοι, υποβιβάζει την αξία της γνώσης (του πνεύματος), δίνοντας έμμεσα προτεραιότητα στις υλικές ανάγκες (συμβαδίζοντας με το ορθολογιστικό πνεύμα της περιόδου). Τονίζει τη ματαιοπονία της φιλομάθειας και της ποιητικής δημιουργίας, την οποία θεωρεί στιχοπλοκία που πάει στο βρόντο. Η εικόνα των γηρατειών παραπέμπει στην αίσθηση χαμένου. Ο αυτοσαρκασμός τού προσδίδει μια φρεσκάδα σε σχέση με άλλα ποιήματα του. Δροσίνης: Εμφανίζεται περισσότερο στυλίστας. Σατιρίζει με χαριτωμένο τρόπο μια κόρη καλής οικογένειας η οποία είναι συνεχώς κοιμισμένη. Υπότιτλος που σημαίνει αδρό περίγραμμα: ίσως κρυπτοειρωνικό σχόλιο για την αυστηρή έμφαση στην επεξεργασία της μορφής που συναντάται στα ποιήματα της περιόδου (παραπέμπει σε μια άγνωστη μετρική μορφή). Σάτιρα ήδη εμφανής από τον τίτλο. Θέμα δοσμένο με παιγνιώδη αλλά και επικριτική διάθεση. Αντιπροσωπεύει αυτούς που δεν ανησυχούν για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους και αφήνονται αυτάρεσκα στις δικές τους επιθυμίες αντιμετωπίζοντας τα πάντα με το αφοπλιστικό τους γέλιο. Εδώ όμως το αστείο είναι και εις βάρος τους 35

36 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 13 η :: Ποια βασικά ζητήματα της παλαμικής ποίησης εμφανίζονται στο απόσπασμα από το Δωδεκάλογο του Γύφτου (317); Σχολιάστε τα. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: 1. Εμφανίζεται μια επιδίωξη του ποιητικού υποκειμένου για μια σύνθεση των αντιθετικών στοιχείων. Ο γύφτος-άνθρωπος-ποιητής με τη συνδρομή της αγάπης (τσιγγάνα) θα καταφέρει να δώσει σάρκα στα οράματα και στις κρυφές επιθυμίες του. Τα δυο άτομα (αρσενικό-θηλυκό), το σώμα κι η ψυχή, ο Λόγος και ο Ρυθμός, τα αφηρημένα ιδεώδη που μπορούν να ενσαρκωθούν μέσω ποίησης θα συνενωθούν δημιουργώντας τη νέα ζωή, τη νέα ποίηση που θα είναι τραγούδι. 2. Υπερβαίνοντας τους διαχωρισμούς, η ολοκλήρωση αυτή θα αφανίσει κάθε άρρωστο, άσχημο και αδύναμο στοιχείο. 3. Γίνεται διακριτή η έμφαση που έδινε ο ποιητής στη «μουσικότητα» της ποίησης και στον πρωταρχικό ρόλο της μουσικής ανάμεσα σε όλες τις τέχνες. Ο κυβερνήτης τραγουδιστής επιδιώκει να υποτάξει την τέχνη του για την επίτευξη του απώτερου σκοπού, τη δημιουργία μουσικής. 4. Τέλος, η επιρροή του Νίτσε, εκφράζεται μεταφορικά ως δίψα για δημιουργία: η αληθινή αγάπη συνδέει δύο εκλεκτούς (ένα μάγο της αγάπης και μια μάγισσα των αστεριών) και προοιωνίζεται τη γέννηση αψεγάδιαστων παιδιών. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 14 η :: Σχολιασμός θεματικής τεχνοτροπίας των Εστιάδων (333) του Γιάννη Γρυπάρη. ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ανήκει στη σειρά Ελεγεία από τη συλλογή Σκαραβαίοι και Τερρακότες. Θέμα: αναφέρεται στη ρωμαϊκή παράδοση για την απρονοησία των Εστιάδων. Οι Εστιάδες ήταν αγνές κοπέλες καλών οικογενειών που αναλάμβαναν να διατηρούν άσβεστη τη φλόγα στο ναό της Εστίας στην αρχαία Ρώμη. Αφοσιωμένες στο καθήκον τους και ένα σφάλμα τους θα σήμαινε μεγάλες συμφορές για την πόλη). 36