ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 5 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 11 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 11 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 22 ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ 12

Transcript

1

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διερεύνηση των μακροπανιδικών συνευρέσεων σκληρού της ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα των ελληνικών θαλασσών τυγχάνουν περιορισμένης ερευνητικής δραστηριότητας σε σύγκριση με τις αντίστοιχες συνευρέσεις της δυτικής Μεσογείου (Antoniadou 2003; Chintiroglou 2005). Έτσι, οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με την δομή των βιοκοινότητων και την ποικιλότητα του μακροζωοβένθους του σκληρού υποστρώματος των Ελληνικών παράκτιων περιοχών είναι ελάχιστες, σε σχέση με τις αντίστοιχες ερευνητικές δραστηριότητες που αφορούν την μακροπανίδα του μαλακού υποστρώματος (Simboura et all. 1995; Αντωνιάδου 2003). Η Λέσβος αποτελεί το τρίτο κατά σειρά μεγαλύτερο νησί της Ελλάδος, με συνολικό μήκος ακτών 370 Km, το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, βραχώδεις. Το σύνολο των μελετών που αφορά το μακροβένθος και το μεγαβένθος του στενού της Μυτιλήνης είναι ιδιαίτερα περιορισμένο και εστιάζεται κυρίως σε ωκεανογραφικές παραμέτρους, μελέτες σε κινητό υπόστρωμα και μακροφύκη (Κατσίκη & Θεοχάρης 1983; Diapoulis & Xaritonidis 1984). Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στην αποτύπωσης της σύνθεσης των βιοκοινωνιών και της βιοποικιλότητας του μακροζωοβένθους στην υποπαραλιακή ζώνη του σκληρού υποστρώματος της περιοχής του στενού της Μυτιλήνης καθώς και στον καθορισμό των αβιοτικών στοιχείων που διαμορφώνουν τα πανιδικά πρότυπα. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 5 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 11 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 11 ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ 12 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΛΕΣΒΟΥ 15 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ 16 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤ ΩΝ 17 ΔΙΑΛΟΓΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΖΥΓΙΣΗ 17 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 18 ΜΟΝΟΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 19 ΠΟΛΥΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 20 Cluster Analysis 21 MDS 21 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ (ABC CURVE) 21 ΠΟΣΟΣΤΟ ΟΜΟΙΟΤΗΤΑΣ (SIMPER ANALYSIS) 21 ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΑΒΙΟΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΥΣ (BIO-ENV) 22 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 22 ΑΒΙΟΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 23 ΒΙΟΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 26 ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗ ΚΥΡΙΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΗΚΑΝ 34 Corophium orientalle (Schellenberg, 1928) 34 Amphipolis squamata (Delle Chiaie,1828) 34 Amphithoe ramondi (Audouin, 1826) 35 Dexamine spinosa (Montagu, 1813) 35 Parhyale aquilina (Da costa, 1857) 36 Stenothoe tergestina (Nebeski,1881) 36 Dynamene magnitorata (Holdich, 1968) 37 Caprella liporetansis (Haller,1879) 37 Achelia echinata (Hodge, 1864) 38 Cardita calyculata (Linnaeus,1758) 38 3

4 Musculus subpictus (Cantraine, 1835) 38 Modiolus barbatus (Linnaeus, 1758) 39 Bittium reticulatum (Da costa, 1778) 39 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ 40 ΚΑΤΑΝΟΜΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΜΑΚΡΟΒΕΝΘΙΚΉΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ 40 ΔΕΙΚΤΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ 54 ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ MDS 59 ΚΑΤΑΝΟΜΕΣ ΑΦΘΟΝΙΑΣ - ΒΙΟΜΑΖΑΣ (ABC) 66 ΤΕΧΝΙΚΗ SIMPER 74 ΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (BIO-ENV) 77 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 78 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 84 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 85 Ελληνική 85 Ξενόγλωσση 88 Διαδίκτυο 93 4

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή της διπλωματικής εργασίας, επίκουρο καθηγητή κ. Δ. Κουτσούμπα, για την επίβλεψη και καθοδήγησή του καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της πτυχιακής μου εργασίας και γενικότερα για την πίστη του στο πρόσωπο μου σε όλη τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών μου. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής, κ. Ιωάννη Μπατζάκα και τον κ. Ευστράτιο Γεωργακαράκο για την προθυμία τους να συμμετάσχουν στην επιτροπή αξιολόγησης. Ευχαριστώ θερμά την Δήμητρα Κυριακοπούλου για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε κατά την διάρκεια των δειγματοληψιών της παρούσας μελέτης αλλά και καθ όλη τη διάρκεια της πορείας μου από την έναρξη έως την ολοκλήρωση των σπουδών μου, τις καλές και κακές στιγμές που περάσαμε μαζί. Ιδιαίτερες ευχαριστίες χρωστώ στην Γουμενάκη Πηνελόπη και Κατερίνα Βασιλειάδου για τη πολύτιμη βοήθειά τους στη διεξαγωγή της πτυχιακής μου εργασίας, προσφέροντάς μου την εμπειρία τους και τη γνώση τους κατά τη διάρκεια των δειγματοληψιών και την αναγνώριση των θαλάσσιων μακροβενθικών οργανισμών, καθώς και το Δημήτρη Ποδάρα για τις γνώσεις που μου προσέφερε στην στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων με το πρόγραμμα Primer V. 5. Επίσης στον υποψήφιο διδάκτορα Χάρη Δημητριάδη για τις πολύτιμες γνώσεις και τη σημαντική βοήθεια που μου προσέφερε, παρά την πίεση ελευθέρου χρόνου που είχε, στην διαμόρφωση της τελικής εικόνας της παρούσας εργασίας. Τέλος οφείλω ένα ευχαριστώ στο Βασίλη, στην Γλυκερία, στο Νίκο και σε όσους στάθηκαν στο πλευρό μου σε όλη την διάρκεια της παραμονής μου στη Μυτιλήνη. Εν κατακλείδι, θα ήθελα να αφιερώσω την παρούσα μελέτη στην οικογένεια μου για την οικονομική υποστήριξη που μου προσέφεραν αλλά κυρίως για την ηθική υποστήριξη κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Χωρίς την πίστη τους σε εμένα και την ενθάρρυνσή τους να συνεχίσω, παρ όλες τις δυσκολίες, σίγουρα δεν θα είχα καταφέρει να ολοκληρώσω τις προπτυχιακές μου σπουδές με επιτυχία. 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο πλανήτης γη, ονομάζεται και μπλε πλανήτης, με το υγρό στοιχείο να καταλαμβάνει το 71% της συνολικής επιφάνειας του. Διακρίνεται λοιπόν η επιτακτική ανάγκη εξερεύνησης και μελέτης σε βάθος αυτού του μέρους του πλανήτη, φαίνεται όμως και το πόσο δύσκολο και χρονοβόρο είναι αυτό, καθώς τα βάθη του ωκεανού εκτίνονται από 0 έως 4,188 m (μέσο βάθος Ειρηνικού). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μέγιστα βάθη που έχουν καταγραφεί είναι περίπου στα 13,000 m στη μεσοωκεάνια ράχη του Ατλαντικού, σαν τα πιο βαθιά σημεία των ωκεανών (Castro & Huber, 1992). Εικόνα 1: (Πηγή: Ο άνθρωπος αρχίζει να εξερευνά και να προσπαθεί να κατανοήσει τη θάλασσα, από την επιτακτική ανάγκη του για φαγητό, όσο περνάνε τα χρόνια οι γνώσεις του αυξάνονται μαζί με την εξέλιξη του σε άλλους τομείς. Όπως αλιεία, ναυσιπλοΐα καθώς και την τεχνολογία, με τη εξέλιξη των επιστημών της θαλάσσιας βιολογίας και της μελέτης των οργανισμών των ωκεανών (Castro & Huber, 1992). Στην ιστορία των θαλασσίων επιστημών ως πρώτος θαλάσσιος βιολόγος αναφέρεται ο Αριστοτέλης, με τη παρατήρηση του αναπνευστικού συστήματος των ψαριών να είναι ένα από τα πιο σημαντικά και αξιόλογα έργα του. 6

7 (Αμπαρτζάκη, 2002). Με το πέρασμα των χρόνων η συλλογή γνώσεων σχετικά με τη θαλάσσια βιολογία αυξάνονται διαρκώς, και στα τέλη του 19 ου αιώνα αρχίζουν να περνούν υπόσταση. Το κομμάτι που επικεντρώνει την μεγαλύτερη προσοχή στις μελέτες είναι το βένθος, καθώς οι οργανισμοί που απαντώνται σε αυτό έχουν πληθώρα πλεονεκτημάτων: σημαντικό οικονομικό ενδιαφέρον, εύκολη δειγματοληψία, αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο κομμάτι του θαλάσσιου περιβάλλοντος που μπορεί να υποστεί πιέσεις και ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες, μπορούν για αυτό το λόγο να βοηθήσουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, στις αλλαγές και στην εκτίμηση της επιβάρυνσης των οικοσυστημάτων από ενδεχόμενο ρύπανσης. Το βένθος χωρίζεται στις κοινωνίες του κινητού υποστρώματος όπου υπάρχει μια πληθώρα μελετών πάνω σε αυτό. κάποιες από τις εργασίες μελέτης μαλακού υποστρώματος αναφέρονται παρακάτω: Reish, 1959; Boesch, 1973; Peres & Bellan, 1973; Adams et al., 1998; Gonzalez Oreja & Saiz Salinas, 1998; Angradi et al., 2001; Schoeman, 2003 κ.α. Και στο σκληρό υπόστρωμα όπου λόγω της ιδιαίτερης γεωλογίας του η δειγματοληψία σε αυτό είναι χρονοβόρα και πολυπλοκότερη. Με την ανάπτυξη όμως της τεχνολογίας της αυτόνομης κατάδυσης οι μελέτες του σκληρού υποστρώματος αρχίζουν να πληθαίνουν. Εργασίες που αναφέρονται σε αυτό είναι: Salomidi, 2001; Αντωνιάδου, 2003; Καζαντζή, 2004; Βασιλειάδου, 2004; Γουμενάκη, Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή για τη μελέτη του βένθους : 1817 ο Ross αρχίζει να μελετά βενθικούς οργανισμούς 1913 Petersen 1930 αρχίζουν να περιγράφονται φυτοκοινωνίες και τα αβιοτικά στοιχεία των βενθικών συνερεύσεων 1940 αρχίζουν οι περιγραφές των ζωικών οργανισμών από διάφορους μελετητές 1955 & 1958 Peres & Picard 1958 Tortonese 1960 με την ανάπτυξη της αυτόνομης κατάδυσης θέτονται οι βάσεις για δειγματοληψίες και μελέτες σε μεγαλύτερα βάθη 1964 Peres & Picard διαμορφώνουν μια τυπολογία κατάταξης των βενθικών βιοκοινοτήτων, που χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα αρχίζει μια συστηματική παρακολούθηση των βιοτόπων από πλευρά της βιολογίας, καθώς και των επιπτώσεων της ρύπανσης στην υποπαραλιακή ζώνη 1974 ο Saldanha περιγράφει βιοκοινωνίες σκληρού υποστρώματος στις ακτές της Πορτογαλίας μέχρι και στα 40 m. 7

8 1990 αρχίζουν να πληθαίνουν οι μελέτες σχετικά με τη βιοποικιλότητα σήμερα οι μελέτες εστιάζονται στην αποτελεσματική διαχείριση των θαλασσίων οικοσυστημάτων και προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας μέσω της αειφορικής ανάπτυξης. (Βασιλειάδου, 2004; Γεροβασιλείου, 2006) Σημαντικό πεδίο έρευνας και μελέτης των βενθικών συνευρέσεων αποτελεί η Μεσόγειος. Μια σχεδόν κλειστή λεκάνη με έκταση Km 2 μεταξύ τριών ηπείρων, και τρία κανάλια επικοινωνίας, το στενό του Γιβραλτάρ, όπου γίνεται η ένωση με τον Ατλαντικό ωκεανό, τη διώρυγα του Σουέζ, όπου επικοινωνεί με τον Ινδο-ειρηνικό ωκεανό και τέλος από ανατολικά με το στενό των Δαρδανελίων όπου επικοινωνεί με τη Μαύρη Θάλασσα. Εικόνα 2: (Πηγή: Μετατροπή Από Οι λόγοι που οδήγησαν τους ερευνητές να μελετούν τόσο τη Μεσόγειο είναι: το γεωλογικό παρελθόν της που είναι πλούσιο και πολύπλοκο, οι αυξομειώσεις της στάθμης της που είναι αρκετές στο πέρασμα των αιώνων, οι κρίσεις αλατότητας, η ποικιλότητα που παρουσιάζει σε πανιδικούς και χλωριδικούς οργανισμούς (Emig, C.C. & Geistdoerfer, P., 2004; Bianchi & Morri, 2000). Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ τη δεκαετία 1970 μέχρι και 1990 οι μελέτες που δημοσιεύονταν αναφερόντουσαν επί τον πλείστον στη δυτική Μεσόγειο και την Αδριατική (Peres & Picardi, 1958; Peres, 1967, 1982; Bellan Santini et al., 1976; Marinopoulos, 1988) η βιοποικιλότητα της ανατολικής Μεσογείου είναι αρκετά μεγαλύτερη από αυτή της Δυτικής. Η ανατολική Μεσόγειος αντικείμενο εκτενούς μελέτης γίνεται το τέλος του 20ου αιώνα(koutsoubas, 1992; Chintiroglou, 2000; Arvanitidis, 2002; Antoniadou, 2003)., με την αφθονία όμως να μην ακολουθεί τα ποσοστά της βιοποικιλότητας (Jefric et al., 1990) πιθανότατα αυτό να οφείλεται στο ότι η θάλασσα αυτή χαρακτηρίζεται από τις πλέον ολιγοτροφικές του Πλανήτη (Βασιλειάδου, 2004). 8

9 Η μεγάλη ποικιλότητα της ανατολικής Μεσογείου οφείλεται κυρίως στη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, όπου ένα μεγάλος αριθμός ειδών μετανάστευσε από την Ερυθρά στη Μεσόγειο, οι λεγόμενοι Λεσεψιανοί μετανάστες (Bianci et al., 2000; Peronaci & Kunitzer, 2000; Zenetos et al., 2002). Έχουν αναφερθεί περίπου είδη από τα οποία περίπου τα μισά ανήκουν στα βενθικά ασπόνδυλα (Zenetos et al., 2002). Ο αριθμός των ειδών όμως αλλάζει διαρκώς, καθώς, με των πέρασμα των χρόνων, νέα είδη προστίθενται στη λίστα των ειδών της Μεσογείου, από μελέτες σε οικοσυστήματα που είχαν ελάχιστα ερευνηθεί. Οι ελληνικές θάλασσες αποτελούν μέρος της ανατολικής Μεσογείου. Οι μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε αυτές σε σύγκριση με το συνολικό μήκος της ακτογραμμής (17000 Km), είναι πολύ λίγες. Εντούτοις το Αιγαίο πέλαγος (Haritonidis & Tsekos, 1974; Zenetos et al., 1991, Koutsoubas et al., 1999, Αντωνιάδου, 2003 κ.α.) έχει μελετηθεί πολύ περισσότερο από ότι το Ιόνιο (Nikolaidou, 1988; Zenetou et al., 1997). Εικόνα 3: (Πηγή: Πάνω από 2650 είδη περίπου (40% των ειδών της Μεσογείου) βενθικά ασπόνδυλα έχουν καταγραφεί στο Αιγαίο (Zenetos et al., 2002). Η ποικιλότητα του χαρακτηρίζεται πλούσια, λόγω της ιδιαίτερης γεωλογικής θέσης, στη τοπογραφική ποικιλία στη γεωγραφική θάλασσα και την ήπια ανθρωπογενή παρέμβαση που έχει υποστεί μέχρι και σήμερα (Lazaridou, 2002). Το βένθος αποτελείται από δυο τύπους υποστρωμάτων το κινητό και το σκληρό όπου οι επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλότητα από το κινητό (Peres, 1982). Στη Ελλάδα και συγκεκριμένα στο Αιγαίο, το μεγαλύτερο ποσοστό των ακτών που συναντώνται είναι σκληρού υποστρώματος (Salomidi, 2001). 9

10 Η Λέσβος, όπου πραγματοποιήθηκε και η συγκεκριμένη μελέτη, είναι το τρίτο σε έκταση νησί στην Ελλάδα, με τις ακτές του (συνολικό μήκος 370 km) να είναι κατά κύριο λόγω βραχώδεις. Χωρίζεται από την Τουρκία με το στενό της Μυτιλήνης, όπου αποτέλεσε και την περιοχή μελέτης της παρούσας εργασίας (πλάτος από 7 έως 13 ν.μ.) και το στενό Μουζελίν (πλάτος από 5 έως 6 ν.μ.) (Λειβαδίτης Γ. & Αλεξούλη-Λειβαδίτη Α., 2004). Στους δυο κόλπους του νησιού Γέρας και Καλλονής έχουν διεξαχθεί πλήθος ερευνών, με αυτόν της Γέρας να έχει μελετηθεί εκτενέστερα (Diapoulis & Bogdanos, 1983; Ζενέτου κ.α., 1989; Panayotidis et al., 1993; Papathanassiou & Zenetos, 1993; Arhoditsis et al., 2002; Kefalas et al., 2003,; Δημητριάδης, 2003). Το στενό της Μυτιλήνης δεν έχει μελετηθεί αρκετά, κάποιες μελέτες που έχουν γίνει σε αυτό αναφέρονται κυρίως: Αριστοτέλης, 345 π.χ. στα έργα του περί ζώων Γενέσεως και περί ζώων ιστορίαι Τεχνική έκθεση από το ελληνικό κέντρο θαλασσίων ερευνών για τη μελέτη του αποχετευτικού δικτύου της Μυτιλήνης (Κατσικής & Θεοχάρης, 1983; Diapoulis & Xaritonidis, 1984) Ωκεανογραφική μελέτη του στενού της Μυτιλήνης και οικολογική μελέτη του κόλπου Γέρας, μια αναφορά σε βιοτικές και αβιοτικές παραμέτρους για το φυτοβένθος του βραχώδους υποστρώματος της παραλιακής ζώνης Οι πληροφορίες για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα στη περιοχή του στενού είναι ελάχιστες και αφορούν κυρίως το κινητό υπόστρωμα και όχι το σκληρό. Το 2003 ξεκίνησε μια ερευνητική δραστηριότητα που στόχο της είναι η διερεύνηση της βιοποικιλότητας στο σκληρό υπόστρωμα του στενού της Μυτιλήνης, καθώς και μια καταγραφή των μεγαβενθικών και μακροβενθικών οργανισμών της περιοχής. (Καλατζή, 2004,; Βασιλειάδου, 2004; Γουμενάκη, 2005) Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι: η εξέταση και η περιγραφή των μακροβενθικών οργανισμών που ζουν στην υποπαραλιακή ζώνη σε ακτές με σκληρό υπόστρωμα, κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα η ανάλυση τόσο στην ποιοτική όσο και στην ποσοτική σύσταση των πληθυσμών σε σχέση με τον χώρο και τον χρόνο, η εκτίμηση της βιοποικιλότητας, η συσχέτιση των βιοτικών παραμέτρων με τις αβιοτικές παραμέτρους η συσχέτιση των αποτελεσμάτων με εκείνα που προέκυψαν από την εξέταση των μακροβενθικών βιοκοινοτήτων της περιοχής μελέτης των εποχών άνοιξης και καλοκαιριού 10

11 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η νήσος Λέσβος βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του βορείου Αιγαίου, η περιοχή μελέτης, το στενό της Μυτιλήνης, της παρούσας εργασίας βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του νησιού, περιλαμβάνοντας τη θαλασσιά περιοχή μεταξύ της Λέσβου και των δυτικών ακτών της Τουρκίας Το κλίμα της περιοχής είναι τυπικό μεσογειακό, συγκεκριμένα κατά την διάρκεια των ΧΑΡΤΗΣ 1: Περιοχή Μελέτης (Πηγή: τροποποίηση από: δειγματοληψιών τους μήνες Απρίλιο, Ιούνιο και Οκτώβριο του έτους 2003 και κατά τον μηνά Μάρτιο του 2004, οι άνεμοι που επικρατούσαν ήταν κυρίως βόρειοι άνεμοι, εντάσεως έως και 8 μποφόρ. (Βασιλειάδου, 2004, Γουμενάκη 11

12 2005). Ενώ το παλιρροϊκό εύρος κυμάνθηκε κατά τους παραπάνω μήνες από 30 έως και 40 cm. Όσον αφορά τα επίπεδα των θρεπτικών ήταν σχετικά υψηλά κατά την διάρκεια του χειμώνα ενώ κατά την διάρκεια του καλοκαιριού παρατηρηθήκαν οι χαμηλότερες τιμές τους, με τα φωσφορικά και νιτρικά σχεδόν ανύπαρκτα ενώ τα πυριτικά στις ελάχιστες τιμές τους. (Γουμενάκη, 2005) ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Η επιλογή των σταθμών δειγματοληψίας έγινε με βασικό κριτήριο το βαθμό της ανθρώπινης παρέμβασης στην περιοχή μελέτης. Επιλέχθηκαν τελικά 3 υποπεριοχές που κάλυπταν την συνολική έκταση της περιοχής μελέτης. Από κάθε υποπεριοχή ελήφθησαν ένα (1) επαναληπτικό δείγμα ανά εποχή και δυο (2) επαναληπτικά δείγματα ανά σταθμό. Συνολικά τα δείγματα που επεξεργάστηκαν ήταν είκοσι τέσσερα (24). Οι περιοχές αυτές βάση του θεωρητικού βαθμού ρύπανσης τους είναι : A. Άγιος Γεώργιος (A1 A2): Η περιοχή μελέτης βρίσκεται εκτός πόλης περίπου στα 10 kmνοτιοανατολικά της πόλης της Μυτιλήνης, χαρακτηρίζεται φυσική περιοχή, χωρίς εμφανή ανθρωπογενή παρέμβαση. Για τους παραπάνω λογούς ο σταθμός χρησιμοποιήθηκε ως σταθμός αναφοράς. Εικόνα 4: Σταθμός Α Άγιος Γεώργιος {Υποσταθμοί Α1 Α2, ( Πηγή: Προσωπικό Αρχείο)} B. Άγαλμα της Ελευθερίας (M1 M2): Ο σταθμός χαρακτηρίζεται ως ελαφρώς επιβαρυμένος, καθώς βρίσκεται στην εξωτερική πλευρά του επιβατηγού λιμανιού της Μυτιλήνης. Οι βασικές πηγές ρύπανσης που παρατηρούνται στην περιοχή είναι τα επιβατηγά πλοία και η έντονη κολυμβητική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. 12

13 Εικόνα 5: Σταθμός Β Άγαλμα {Υποσταθμοί Μ1 Μ2, (πηγή: Προσωπικό αρχείο)} C. Ναυτικός Όμιλος Μυτιλήνης (M3 M4): η τρίτη και πιο επιβαρυμένη περιοχή μελέτης. Η συγκεκριμένη περιοχή, που βρίσκεται στην εξωτερική πλευρά του ναυτικού ομίλου, χαρακτηρίζεται ως προστατευμένη. Κύριες πηγές ρύπανσης της η απόρριψη οικιακών, και όχι μονό, λυμάτων του νοτιοανατολικού μέρους της πόλης. Λόγω της διάταξης των εγκαταστάσεων του ΝΟΜ, της μορφολογίας της περιοχής και της παρουσίας του κυματοθραύστη στη βορειανατολική πλευρά η ανανέωση των υδάτων είναι παρά πολύ αργή. 13

14 Εικόνα 6: Σταθμός C Ναυτικός Όμιλος {Υποσταθμοί Μ3 Μ4, (πηγή: Προσωπικό αρχείο)} Παρακάτω παρατίθενται τέσσερις πίνακες (1,2,3,4) όπου δίνονται το βάθος και η απόσταση από την ακτή του κάθε σταθμού, χωρικά και χρονικά. Πίνακας 1: Πρώτη Δειγματοληψία Απρίλιος 2003 ΣΤΑΘΜΟΣ ΒΑΘΟΣ (cm) Α1 0,25 Α2 0,34 M1 0,21 M2 0,42 M3 0,10 M4 0,22 ΑΠΟΣΤΑΣΗ (m) 11,42 5,30 3,10 2,86 5,24 2,12 Πίνακας 2: Δεύτερη Δειγματοληψία Ιούνιος 2003 ΣΤΑΘΜΟΣ ΒΑΘΟΣ (cm) Α1 0,24 Α2 0,44 M1 0,13 M2 0,34 M3 0,60 M4 0,63 ΑΠΟΣΤΑΣΗ (m) 11,24 4,94 3,89 2,15 4,17 1,72 Πίνακας 3: Τρίτη Δειγματοληψία Οκτώβριος 2003 ΣΤΑΘΜΟΣ ΒΑΘΟΣ (cm) Α1 0,08 Α2 0,60 M1 0,15 M2 1,00 M3 0,10 M4 0,15 ΑΠΟΣΤΑΣΗ (m) 9,9 7,7 4,3 0 1,9 0,5 14

15 Πίνακας 4: Τέταρτη Δειγματοληψία Μάρτιος 2004 ΣΤΑΘΜΟΣ ΒΑΘΟΣ (cm) ΑΠΟΣΤΑΣΗ (m) Α1 0,05 9,1 Α2 0,05 9 M1 0,25 3 M2 1,00 0 M3 0,10 1,1 M4 0,05 2,5 Η οικολογική ζώνη που αποτελεί το αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας είναι η ανώτερη υποπαραλιακή ζώνη, του σκληρού υποστρώματος. Συνοπτικά τα δείγματα συγκεντρώθηκαν από βάθος του 0,05m έως και το 1m και απόστασης από την ακτή 0m έως και 11,42m ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΛΕΣΒΟΥ Το νησί δεν έχει όλο την ιδία γεωλογική δομή, φαίνεται εμφανώς ότι χωρίζεται σε δυο κύρια τμήματα, το ανατολικό και το δυτικό κομμάτι (Χουτζαίος Γ. & Χουτζαίος Θ.,1992). Το νότιο και ανατολικό κομμάτι καλύπτεται από κρυσταλλώδη πετρώματα, μαζί με εκρηξιγενείς περιδοτίτες, ειδικότερα οφείτες, σερπεντίτες, φυλλίτες, μαρμαρυγιακοί, αργιλικοί ή χλωριτικοί ή αμφιβολιτικοί σχιστόλιθοι και μαρμαρά. Αντίστοιχα το βόρειο και δυτικό τμήμα από εκρηξιγενή τριτογενή πετρώματα, τεταρτογενείς, νεογενείς σχηματισμούς, ειδικότερα από μάργες, ηφαίστειο ιζηματογενείς αποθέσεις τοφφών (Εικ. 4α ), κροκαλοπαγή (Εικ 4β), δακίτες, ανδεσίτες και ρυολιθοι. α) β) γ) δ) Εικόνα 7: α. Τοφφοί β. Κροκαλοπαγή γ. Μάργα δ. Ασβεστόλιθος ( Πηγή: 15

16 Γενικά η συνολική έκταση που καλύπτεται από ηφαιστειακά πετρώματα είναι 53,3% σε όλη την έκταση του νησιού. (Λειβαδίτης et al, 2004) Περιμετρικά της πόλης της Μυτιλήνης, απαντώνται μεταμορφωμένοι ασβεστόλιθοι και βαλτικά πετρώματα, ενώ σε μικρότερο ποσοστό ιζήματα πλειοκαινικής ηλικίας και σχιστόλιθοι. Στην πόλη παρατηρούνται προσχωσιγενή πετρώματα και μάργα. Αντίστοιχα στην περιοχή της Αγριελιάς μάργα (Εικ. 4γ) και περιδοτίτης με ορυκτό ολιβίνη (Novak & Soulakellis, 2000). Οι 3 περιοχές δειγματοληψίας κυρίως αποτελούνται από μάργα, ένα σαθρό πέτρωμα παρόν και στου τρεις σταθμούς. Στην Α περιοχή παρατηρείται περιδοτίτης ενώ στη Β λευκός ασβεστόλιθος (Εικ. 4δ), ένα ιδιαιτέρα σκληρό πέτρωμα προερχόμενο από λατομείο της περιοχής που τοποθετήθηκε εκεί για την περεταίρω προστασία του υπάρχον κυματοθραύστη. ΧΑΡΤΗΣ 2: Γεωλογικός χάρτης της νήσου Λέσβου. Οι κουκίδες αντιπροσωπεύουν τους νεογενείς σχηματισμούς, τον δείχνει περιδοτίτες και σερπεντινίτες. Με τις διαγώνιες γραμμές που το ανώτερο τμήμα τους βρίσκεται αριστερά, συμβολίζονται οι τριασσικοί μεταβασίτες και οι μετακλαστικοί σχηματισμοί. Οι διαγώνιες με το ανώτερο τμήμα τους να βρίσκεται στα δεξιά, δείχνουν μεταμμόλιθους. Οι οριζόντιες γραμμές, αντιπροσωπεύουν βράχους ανθρακικού άλατος (πηγή: Novak & Soulakellis, 2000) ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Οι δειγματοληψίες πραγματοποιηθήκαν το έτος 2003 για τους μήνες Απρίλιο (Άνοιξη), Ιούνιο (Καλοκαίρι), Οκτώβριο (Φθινόπωρο), και το 2004 το μήνα Μάρτιο (Χειμώνα). Η συλλογή των δειγμάτων έγινε με την βοήθεια δειγματολήπτη σκληρού υποστρώματος, τύπου πλαισίου, μεταλλικός, μεγέθους 0,50 m * 0,50 m, ενώ η αποκόλληση από το υπόστρωμα έγινε με τη βοήθεια μεταλλικού αντικειμένου, αιχμηρού ή μη (π.χ σπάτουλα, μαχαίρι). Η διατήρηση αυτών έγινε σε πλαστικά δοχεία με διάλυμα θαλασσινού νερού με φορμόλη 10%. Τέλος έγινε η αποθήκευση τους στο εργαστήριο μέχρι τη διαλογή και την αναγνώριση τους. 16

17 Έπειτα έγινε φωτογράφηση τόσο των σταθμών όσο και των δειγμάτων στο φυσικό τους περιβάλλον (in situ). Έγιναν μετρήσεις αβιοτικών παραμέτρων, θερμοκρασία (Τ0C), αλατότητα και ph με τη βοήθεια καταλλήλων οργάνων (θερμόμετρο, αλατόμετρο και πεχάμετρο αντίστοιχα). Τέλος μετρήθηκε το βάθος και η απόσταση από την ακτή του κάθε σταθμού δειγματοληψίας. Εικόνα 8: Δειγματοληψία Σκληρού Υποστρώματος Στο Σταθμό Α1 (Πηγή: Προσωπικό Αρχείο) ΔΙΑΛΟΓΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΖΥΓΙΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤ ΩΝ Το δείγμα που συλλέχθηκε κατά την δειγματοληψία ήταν μεικτό, περιείχε μεγαβενθικούς, μακροβενθικούς και μειοβενθικούς οργανισμούς. Η παρούσα εργασία ασχολήθηκε με την διαλογή και αναγνώριση των μακροβενθικών οργανισμών μεγέθους 500μm έως και 0,02m., για τη διαλογή αυτών χρησιμοποιήθηκε νερό βρύσης, κόσκινο μεγέθους ματιού 500μm, λευκός δίσκος, λαβίδα και μεγεθυντικός φακός (Εικ. 6). Εικόνα 9: Αναγνώριση Δειγμάτων Στο Εργαστήριο (Πηγή: Προσωπικό Αρχείο) Η διαδικασία της διαλογής περιλάμβανε, το ξέπλυμα του δείγματος με άφθονο νερό βρύσης για την απομάκρυνση όσο το δυνατόν περισσοτέρου διαλύματος φορμόλης, με τη βοήθεια του κόσκινου. Έπειτα το δείγμα μεταφέρθηκε σε λευκό δίσκο όπου έγινε η διαδικασία της διαλογής (sorting) του υλικού προς αναγνώριση (μακροβενθικοί οργανισμοί), με τη βοήθεια λαβίδας 17

18 και μεγεθυντικού φακού. Τέλος το δείγμα τοποθετήθηκε σε πλαστικά δοχεία με διάλυμα αιθυλικής αλκοόλης 75% για συντήρηση αυτών έως ότου γίνει η αναγνώριση τους. Για την αναγνώριση του παραπάνω υλικού χρησιμοποιηθήκαν στερεοσκόπιο και μικροσκόπιο μεγέθυνσης 10Χ και 40Χ, καθώς και με την χρήση ειδικών συγγραμμάτων κλείδες όπου τα σημαντικότερα εξ αυτών παρατίθενται παρακάτω: Giannouzzi Savelli R., Pusateri F., Palmeri A. & Ebreo C., Atlas of the Mediterranean Sea Shells. Vol. 1: Arghaeogastropoda, Edizioni de La Cochiglia, Roma. Giannouzzi Savelli R., Pusateri F., Palmeri A. & Ebreo C., Atlas of the Mediterranean Sea Shells. Vol. 2: Caenogastropoda parte 1: Discopoda - Heteropoda, Edizioni de La Cochiglia, Roma. Tornaritis K., Mediterranean Sea Shells Cyprus. Proodros Printing and Publishing Co Ltd. Hayward P. J. & Ryland J. S., Handbook of the marine Fauna of the marine fauna of North West Europe. Oxford Univesity Press. Fauna Yelora Del mar Mediterraneo, Con 2000 especies descritas, Ediciones Omega Hayward P., Nelsom Smith T., Shields C., Seashore of Britain and Europe. Harper Collins Publishers. Verduin A. On the taxonomy of some Rissoacean species from Europe (Gastropoda, Prosobranchia). Madeira and Canary islands. Pancucci Παπαδοπούλου Μ.Α., Τα εχινόδερμα της υποαιγιαλίτιδας ζώνης των ακτών της δυτικής Ελλάδας. Τέλος για τον υπολογισμό της αφθονίας και της βιομάζας των οργανισμών έγινε α) καταμέτρηση των ατόμων ανά είδος και β) υπολογισμός του υγρού βάρους των ατόμων ανά είδος, με τη βοήθεια ζυγού ακριβείας τεσσάρων (4) δεκαδικών ψηφιών. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τη ζύγιση δεν αφαιρέθηκαν από τους οργανισμούς τα ανόργανα μέρη (π.χ. κελύφη), ενώ η αλκοόλη απομακρύνθηκε με τη βοήθεια διηθητικού χαρτιού. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η στατιστική ανάλυση έγινε με τη χρήση του Microsoft Excel και του στατιστικού πακέτου Primer v 5.0 (Plymouth Routines In Myltivariate Ecological Research). Υπολογιστήκαν οι μονομεταβλητές μέθοδοι (οικολογικοί δείκτες ποικιλότητας και ποσοστιαία κατανομή), πολυμεταβλητές μέθοδοι (Cluster Analysis και MDS), τεχνικές κατανομής (ABC καμπύλη) συσχέτιση προτύπων κατανομή των βιοτικών με αυτές των αβιοτικών παραμέτρων. Τέλος η σύγκριση των δειγμάτων έγινε με την τεχνική Simper. Τα δεδομένα αφθονίας και βιομάζας μπορούν να επεξεργαστούν με ποικίλους και διαφόρους τρόπους, ο συνδυασμός όμως πολλών και 18

19 διαφορετικών τεχνικών δίνει μια πιο ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη άποψη της κατάστασης. Τα δεδομένα που επεξεργάστηκαν προέρχονται από δειγματοληψίες πεδίου αλλά και τη βάση δεδομένων της Βασιλειάδου (2004) για τη εποχές άνοιξη καλοκαίρι. ΜΟΝΟΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Υπολογίστηκαν η ποσοστιαία κατανομή των σταθμών σε αφθονία και βιομάζα, καθώς επίσης και οι οικολογικοί δείκτες ποικιλότητας: i) Margalef, ii) Pielou, iii) Shannon wiener και iv) Simpson. Ο υπολογισμός των οικολογικών δεικτών δίνει την εικόνα της ποικιλότητας του κάθε σταθμού. Υπολογίστηκαν επίσης δυο παράμετροι α) ο συνολικός αριθμός των ειδών (S) και β) ο συνολικός αριθμός των ατόμων (Ν), που χρησιμοποιούνται ως μέτρα ταξιθέτησης της δομής των βιοκοινοτήτων σε ένα δείγμα. Οι δείκτες αυτοί αποτελούν μαθηματικές εκφράσεις του βαθμού κατανομής των ατόμων στα διάφορα είδη, σε μια δειγματοληπτική επιφάνεια μιας οικολογικής βιοκοινότητας (Daget, 1979 από Μαρκαντωνάτου, 2005). Δείκτης του πλούτου των ειδών Margalef (Magurran, 1988) d= S-1/logN όπου S ο αριθμός των ειδών, N ο συνολικός αριθμός των ατόμων του δείγματος. Εκφράζει τον αριθμό των ειδών στο δείγμα και εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος (Hairston, 1959). Δείκτης ομοιόμορφης κατανομής Pielou s (Pielou, 1969) J =H /log(s) Όπου Η ο δείκτης Shannon Wiener και S ο αριθμός των ειδών του κάθε δείγματος. Με το δείκτη υπολογίζεται ο λόγος της παρατηρούμενης προς τη μέγιστη δυνατή ποικιλότητα. Ο δείκτης Pielou συμπληρώνει την πληροφορία του παραπάνω δείκτη (Shannon - wiener) συγκρίνοντας τα δείγματα ως προς την ισοδιανομή τους. Εκφράζει πως κατανέμονται τα άτομα ανάμεσα στα είδη. Εξαρτάται από το μέγεθος του κάθε δείγματος, ενώ παρουσιάζει ευαισθησία στην αφθονία των σπανίων ειδών. Δείκτης Γενικής Ποικιλότητας Shannon Wiener (Shannon & Wiener, 1949) Η =-Σipi(log 2 pi) Όπου pi η σχετική αφθονία ή βιομάζα ενός είδους (i) στο δείγμα, όπου Σi το άθροισμα των ατόμων των ειδών (i) στο δείγμα. 19

20 Η μέθοδος χρησιμοποιείται για την ανάλυση των βιοκοινωνιών και εκφράζει τόσο τον αριθμό των ειδών όσο και την ισοδιανομή των ατόμων στα διάφορα είδη, οι τιμές που μπορεί να λάβει είναι: Μηδέν, όταν όλα τα άτομα ανήκουν σε ένα μόνο είδος. Θετικές, όταν τα άτομα ανήκουν σε περισσότερα από ένα είδη, πρακτικά δεν παίρνει μέγιστη τιμή Στην παρούσα εργασία, ο δείκτης χρησιμοποιήθηκε με τη βάση log2, η οποία συνίσταται για μετρήσεις σε bits/άτομο (Krebs, 1994). Είναι ανεξάρτητο από το μέγεθος και την επιφάνεια του δείγματος (Κούκδα, 2004). Δείκτης ποικιλότητας Simpson s (Simpson, 1949) λ=σ(s/n) 2 όπου S αριθμός των ειδών, N ο συνολικός αριθμός των ατόμων του δείγματος. Αποτελεί το μέτρο της πιθανότητας δυο άτομα τυχαία επιλεγμένα από ένα δείγμα να ανήκουν στο ίδιο είδος. Είναι δείκτης κυριαρχίας ή ομοιόμορφης κατανομής των ειδών, δεν επηρεάζεται από την αφθονία των ειδών. Χρησιμοποιήθηκε το 1-λ, γιατί το λ αυξάνεται όσο η ποικιλότητα μειώνεται. Όσο πιο ομοιόμορφη κατανομή είναι η συνάθροιση η τιμή αυξάνεται. Όσο πιο κοντά στη τιμή 0 τόσο πιο χαμηλή βιοποικιλότητα χαρακτηρίζει το δείγμα. Το πλεονέκτημα του δείκτη αυτού είναι ότι δεν εξαρτάται από τη διακύμανση της αφθονίας των ειδών. Ο συγκεκριμένος δείκτης αφθονίας έχει κατηγορηθεί για υποτίμηση της τιμής του σε αρκετά μικρό αριθμό δειγμάτων, ειδικά όταν αυτά είναι κάτω των 10 (Μαρκαντωνάτου, 2006). Οι παραπάνω μέθοδοι ανάλυσης ανήκουν στις παραμετρικές μεθόδους, όπου δε χρειάζεται κάποια υπόθεση για τη κατανομή της αφθονίας των ειδών. ΠΟΛΥΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Οι μέθοδοι πολυμεταβλητής ανάλυσης που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία ήταν οι: i) Ιεραρχική ομαδοποίηση (Cluster analysis) και ii) μη μετρική ταξιθέτηση των δειγμάτων σε πολλές διαστάσεις (MDS). Και οι δυο χαρακτηρίζονται από την ιδιότητα τους να συγκρίνουν δείγματα που περιέχουν κοινά είδη σε συγκρίσιμα επίπεδα αφθονίας. Στην ιεραρχική ομαδοποίηση θα πρέπει να υπολογιστεί πρώτα η ομοιότητα (similarity) μεταξύ των δειγμάτων. Στη παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης ομοιότητας Bray Curtis, ως ο ποιο αξιόπιστος για τη σύγκριση ποσοτικών οικολογικών δεδομένων, σε συνδυασμό με το μετασχηματισμό των δεδομένων. Ο μετασχηματισμός των δεδομένων έγινε με τη βοήθεια της τετραγωνικής ρίζας (Square root), λύση ενός μέτριου μετασχηματισμού. Ο σκοπός του μετασχηματισμού των δεδομένων γίνεται για ελαττωθεί η σημαντικότητα των ειδών με μεγάλη αφθονία και να ληφθούν υπόψη στον καθορισμό του δείκτη ομοιότητας ακόμα και τα σπάνια είδη. 20

21 Cluster Analysis Στην ιεραρχική ομαδοποίηση γίνεται αναπαράσταση των βιοκοινοτήτων κάθε δείγματος (σταθμού), τα δείγματα τοποθετούνται με τη βοήθεια δεδροδιαγράμματος σε ομάδες βάση του ποσοστού ομοιότητας μεταξύ τους. Η μέθοδος χρησιμοποιείται για δυο κυρίους λογούς. Α) διαφορετικές χρονικές περίοδοι στην ιδία περιοχή ή διαφορετικές περιοχές μπορούν να έχουν διαφορετική σύνθεση βιοκοινοτήτων Β) εφόσον οι περιοχές διαφοροποιούνται, τότε χωρίζονται σε ομάδες βάση της κοινής δομής των βιοκοινωνιών τους. MDS Με τη τεχνική αυτή δημιουργείται χάρτης δυο διαστάσεων, με σκοπό τη διαμόρφωση των δειγμάτων με τέτοιο τρόπο ώστε να ικανοποιούνται οι συνθήκες ομοιότητας. Δηλαδή αυτά που μοιάζουν να βρίσκονται κοντά τοποθετημένα στο χάρτη (Κιλίντζη, Κουκούλας, Χατζηγεωργίου, 2003). Το ποσοστό σφάλματος των μετρήσεων και κατά ποσό μπορούν να ληφθούν υπόψη τα αποτελέσματα, δίνονται από τα επίπεδα του συντελεστή stress, αυξάνει με τη μείωση των διαστάσεων της κατανομής ή με αυξημένη ποσότητα δεδομένων. Η απεικόνιση κρίνεται ικανοποιητική όταν τα επίπεδα του συντελεστή είναι < 0,05, ενώ τιμές μεγαλύτερες του <0,2 και <0,3 προσδίδουν χρήσιμη πληροφορία με την προϋπόθεση την επαλήθευση της και με άλλες τεχνικές (Clarke & Warwick, 1994). ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ (ABC CURVE) Στις τεχνικές κατανομής συμπεριλαμβάνεται η μέθοδος της παράλληλης συσχέτισης των γραφικών κατανομών αφθονίας βιομάζας (ABC curve). Τα δεδομένα αφθονίας και βιομάζας τοποθετούνται κατά φθίνουσα σειρά και προκύπτουν οι καμπύλες αφθονίας και βιομάζας, απεικονίζονται επάνω στο ίδιο διάγραμμα ώστε να είναι εύκολα συγκρίσιμες (Warwick, 1986). Οι πληροφορίες που μπορεί να δίνει ένα τέτοιο διάγραμμα είναι: Μη διαταραγμένη περιοχή: η καμπύλη της βιομάζας είναι ανυψωμένη σε σχέση με αυτή της αφθονίας Ενδιάμεσα διαταραγμένη περιοχή: οι δυο καμπύλες τείνουν να ταυτίζονται καθ όλο το μήκος τους ή σε κάποια σημεία τους Διαταραγμένη περιοχή: η καμπύλη της αφθονίας επικρατεί αυτή της βιομάζας. Η μέθοδος εφαρμόστηκε σε εποχιακή και ετήσια κλίμακα και για κάθε σταθμό ξεχωριστά, για την καλύτερη κατανόηση των αποτελεσμάτων σε χωρικό και χρονικό επίπεδο. ΠΟΣΟΣΤΟ ΟΜΟΙΟΤΗΤΑΣ (SIMPER ANALYSIS) 21

22 Με τη μέθοδο Simper προσδιορίζονται τα είδη τα οποία είναι υπεύθυνα για τα ποσοστά ομοιότητας μεταξύ των σταθμών ή της ανομοιότητας μεταξύ των ομάδων των σταθμών της πολυπαραγοντικης ανάλυσης (Clarke & Warwick, 1994 a,b),. Με τη μέθοδο παρουσιάζεται η συνεισφορά του κάθε είδους στην ανομοιότητα μεταξύ των ομάδων των σταθμών η την ομοιότητα των σταθμών. Είδη με αυξημένη αφθονία είναι αυτά που παίζουν το κύριο λόγο για το σχηματισμό των ομάδων. Με τα αποτελέσματα της Simper προσδιορίζεται η πολυπλοκότητα και ποικιλότητα του συστήματος, όσο περισσότερα είδη, τόσο πιο πολύπλοκο είναι το σύστημα (Dahl & Dahl, 2002). ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΑΒΙΟΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΥΣ (BIO-ENV) Με την τεχνική του BIOENV ελέγχεται εάν υπάρχει ή όχι συσχέτιση ανάμεσα στα βιοτικά δεδομένα και τις αβιοτικές παραμέτρους μιας περιοχής (Clarke & Warwick, 2001). Χρησιμοποιούνται δυο πίνακες για τα μεν βιοτικά δεδομένα ο πίνακας ομοιότητας του Bray Curtis ενώ για τα αβιοτικά υπολογίζονται οι ευκλείδειες αποστάσεις τους. Ο υπολογισμός των βιοτικών γίνεται μια φορά ενώ για τα αβιοτικά υπολογίζονται όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί των παραμέτρων τους και για κάθε επίπεδο πολυπλοκότητας, επιλέγοντας τελικά ένα υποσύνολο από τις περιβαλλοντικές παραμέτρους το οποίο δίνει τη μεγαλύτερη συσχέτιση με την κατανομή των βιοτικών δεδομένων. Ο συντελεστής συσχέτισης που χρησιμοποιείται είναι ο Spearman (p), δίνοντας έτσι έμφαση στις μικρές αποστάσεις. Οι τιμές που δίνει ο παραπάνω συντελεστής κυμαίνονται από 0 έως 1. Όταν η τιμή προσεγγίζει το 0, η σχέση των αβιοτικών και βιοτικών παραμέτρων είναι μικρή. Ενώ η τιμή 1 είναι η μέγιστη τιμή που μπορεί να λάβει, και η σχέση βιοτικών αβιοτικών είναι μεγάλη. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 22

23 ΑΒΙΟΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Οι τιμές των αβιοτικών παράμερων παρουσίαζαν τόσο εποχική όσο και χωρική διακύμανση ανά σταθμό. Παρακάτω παρατίθεται ο συγκεντρωτικός πίνακας (5,6,7,8) των τιμών των αβιοτικών δεδομένων που καταγραφήκαν, ανά εποχή και κατά την διάρκεια ενός έτους. Πίνακας 5: Αβιοτικά Στοιχεία Της Πρώτης Δειγματοληψίας (Άνοιξη) A1 A2 M1 M2 M3 M4 Ημ/νια 09/04/03 09/04/03 08/04/03 08/04/03 08/04/03 08/04/03 Βάθος 0,10 0,22 0,25 0,24 0,21 0,42 Απόσταση 11,42 5,30 3,10 2,86 5,24 2,12 Θερμοκρασία 15,5 15,5 15,7 15,7 15,9 15,9 Αλατότητα 39,5 39,5 38,7 38, ph 8,2 8,27 7,8 7,8 8 8 Κλίση 0,57 2,29 4,57 4,57 2,29 11,31 Κατάσταση Θάλασσας Ελαφρύς Ελαφρύς Νηνεμία Νηνεμία Νηνεμία Νηνεμία Πίνακας 6: Αβιοτικά Στοιχεία Της Δεύτερης Δειγματοληψίας (Καλοκαίρι) A1 A2 M1 M2 M3 M4 Ημ/νια 15/06/03 15/06/03 04/06/03 04/06/03 03/06/03 03/06/03 Βάθος 0,06 0,63 0,24 0,44 0,13 0,34 Απόσταση 11,55 5,4 3,89 2,15 4,17 1,72 Θερμοκρασία 24 24,7 25,2 24,7 24,3 25,2 Αλατότητα ,5 33 ph 8,2 8,27 8,14 8,16 8,25 8,12 Κλίση 0 6,84 3,43 11,31 1,72 11,31 Κατάσταση Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Θάλασσας Πίνακας 7: Αβιοτικά Στοιχεία Της Τρίτης Δειγματοληψίας (Φθινόπωρο) A1 A2 M1 M2 M3 M4 Ημ/νια 17/10/03 17/10/03 18/10/03 18/10/03 18/10/03 18/10/03 Βάθος 0,08 0,60 0,15 1,00 0,10 0,15 Απόσταση 9,9 7,7 4,3 0 1,9 0,5 Θερμοκρασία 20,9 20, ,6 20,3 20,7 Αλατότητα ph 8,01 8,03 8,2 8,08 8,01 8,08 Κλίση 0,57 4,57 1,72 89,36 2,86 1,72 Κατάσταση Θάλασσας Νηνεμία Νηνεμία Νηνεμία Νηνεμία Νηνεμία Νηνεμία 23

24 Πίνακας 8: Αβιοτικά Στοιχεία Της Τέταρτης Δειγματοληψίας (Χειμώνας) A1 A2 M1 M2 M3 M4 Ημ/νια 14/03/04 14/03/04 16/03/04 16/03/04 14/03/04 14/03/04 Βάθος 0,05 0,05 0,25 1,00 0,10 0,05 Απόσταση 9,1 9,00 3,00 0 1,10 2,50 Θερμοκρασία 16,7 16,7 15,2 15,1 15,8 15,1 Αλατότητα 39,5 39,5 39,5 39,6 39,3 39,3 ph 8,14 8,14 8,14 8,15 7,96 8 Κλίση ,31 89,36 5,71 1,15 Κατάσταση Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Ελαφρύς Θάλασσας Εικόνα 10: Διακύμανση Του Βάθους Μεταξύ Των Δειγματοληψιών Εικόνα 11: Διακύμανση Της Θερμοκρασίας Μεταξύ Των Δειγματοληψιών 24

25 Εικόνα 12: Διακύμανση Της Αλατότητας Μεταξύ Των Δειγματοληψιών Εικόνα 13: Διακύμανση Του ph Μεταξύ Των Δειγματοληψιών Εικόνα 14: Διακύμανση Της Κλίσης Της Ακτής Μεταξύ Των Δειγματοληψιών 25

26 Στους παραπάνω πίνακες παρατίθενται οι μετρήσεις των παραμέτρων που πραγματοποιηθήκαν κατά την διάρκεια των τεσσάρων δειγματοληψιών: Βάθος, Θερμοκρασία, αλατότητα, ph και η Κλίση της ακτής, υπολογιζόμενης του τόξου της tan του λογού του βάθους προς την απόσταση από την ακτή. Από τους παραπάνω πίνακες προκύπτουν οι ελάχιστες και μέγιστες τιμές των παραμέτρων που μετρήθηκαν. Συνοψίζοντας λοιπόν: Θερμοκρασία: ελάχιστη τιμή 15,1 0C στους σταθμούς Β2 και C2 στην τέταρτη δειγματοληψία (χειμώνας), ενώ μέγιστη 25,2 0C (καλοκαίρι) στους σταθμούς Β1 και C2 (εικόνα 12). Αλατότητα: ελάχιστη τιμή 33 0/00 (καλοκαίρι) στο σταθμό C2 ενώ η μέγιστη στο σταθμό Α2 κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου, 40 0/00 (εικόνα 13). ph: ελάχιστη τιμή 7,8 στους σταθμό B κατά τη διάρκεια της Άνοιξης. Η μέγιστη τιμή του στο σταθμό Α2, 8,27 (καλοκαίρι και Άνοιξη) (εικόνα 14). Κλίση: η ακτή με την μεγαλύτερη κλίση ήταν ο σταθμός Β2, ενώ εκείνος με την μικρότερη ο Α1 (εικόνα 15). ΒΙΟΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Κατά τις τέσσερις εποχικές δειγματοληψίες που πραγματοποιηθήκαν συλλέχθηκαν συνολικά 24 δείγματα για διαλογή και αναγνώριση. Αναγνωριστήκαν συνολικά 97 είδη μακροβενθικής πανίδας, από αυτά, τα 45 άνηκαν στο φύλο των αρθροπόδων, 50 στο φύλο των μαλακίων και 2 είδη στο φύλο των εχινοδέρμων. Στις δυο πρώτες δειγματοληψίες αναγνωριστήκαν 68 είδη μακροβένθους, από τα οποία 35 αρθροποδα, 31 μαλάκια και 2 εχινόδερμα. (Βασιλειάδου 2004). Στις επόμενες δυο δειγματοληψίες ταξινομήθηκαν 85 είδη μακροβένθους, από τα οποία 49 αρθροποδα, 35 μαλάκια και 1 εχινόδερμο. Αρκετά από αυτά συλλέχτηκαν για πρώτη φορά στην περιοχή μελέτης. (Πίνακας 9) 26

27 ΕΙ Η St. ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ St. ΧΕΙΜΩΝΑΣ St. ΑΝΟΙΞΗ ΑΡΘΡΟΠΟ Α PYCNOCARIDA St. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ NYMPHONIDAE Nymphon grasilis X X M4 M3 AMMOTHEIDAE Achelia echinata M3 X X M3 Anoplodactylus pygmeus M3 X X M3 Callipalene emachinata X X X M3 HALACARIDAE ΑΡΑΧΝΟΕΙ Η ACARI Hallacarellus basteri affinis X X M1 M3 LAOPHONTIDAE ΚΑΡΚΙΝΟΕΙ Η COPEPODA Laophonte cornuta X X Χ M1, M3 ACANTHONYCHINAE MALACOSTRACA - EUCARIDA DECAPODA Acantonyx lumulatus X A2 A1 Χ Eriphia verrucosa X A1 Χ Χ PERACARIDA 27

28 ΕΙ Η ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ TANAIDAE TANAIDACEA Tanais cavolinii X X M3,M4 M1, M3, M4 AMPHITHOIDAE AMPHIPODA Amphithoe ramondi A1,A2,M2,M1, A1,A2,M2,M1,M3, M1, M4, A1, A2 M1,M2, M4, A1,A2 Cymadusa crassicornis M3 X A1 M3 CAPRELLIDAE Caprella hirsuta Χ A1 M1, M2 M1, M2 Caprella penantis Χ M2 M4 M2, M4 Caprella spp. Χ Χ M1, M2 M1, M2 Phtistica marina Χ M1 A1 Caprella rapax Χ A2,M1 Χ Χ Caprella grandimana Χ A2,M1 Χ Χ Caprella liparotensis Χ M2,M1 Χ Χ Caprella acanthifera Χ M1 Χ Χ COROPHIDAE Corophium orientalle A1,M1,M2,M3,M4 M2,M1,M3,M4 M1,M3, M4 M1,M3,M4 Ericthonius brasilliensis A1 Χ Χ Χ DEXAMINIDAE Dexamine spinosa M1 M2,M1 M1,M2,A1 M1, A1, A2 GAMMARIDAE Elasmopus pocillimanus A1,A2,M2 M1,M3,M4 A1,A2,M2,M1,M3,M4 M1, M2, M3, M4, A1, A2 M1, M2, M3, M4, A1, A2 Gamarella fucicola Χ M3 Χ M3 Maera inaequipes Χ Χ Χ M3, M4 Maera grossimana A2 M3 Χ Χ 28

29 ΕΙ Η ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Elasmopus affinis M4 M1 Χ Χ ISAEIDAE Gamaropsis maculata Χ Χ Χ M3 ISCHYROCERIDAE Jassa marmorata Χ Χ M3,M4 M1,M3,M4 PHILIANTHIDAE Pereinotus testudo A1 Χ Χ M1 PODOCERIDAE Podocerus variegatus Χ Χ Χ M3 TALITRIDAE Parhyale aquillina A1,A2,M2,M1,M4 A1,A2,M2,M1,M3,M4 M1,A1,A2 M1,M2,A1,A2 STENOTHOIDAE Stenothoe spp. A1 A2,M2, A1 Χ Stenothoe tergestina A1 A1,A2,M2,M3, M1,M4,A1 M1,M2,A1,A2 Stenothoe marina Χ M1 Χ Χ Stenothoe eduardi Χ M1 Χ Χ ANTHURIDAE ISOPODA Anthura gracilis M1 M1,M3 Χ M1,M3,M4 Microcerberus remanei Χ Χ Χ M3, M4 SPHAEROMATIDAE Cymodoce truncata M1,M3 Χ M1 M3 Dynamene bidentata A1, M2,M1,M3, M4 A2,M2,M1,M3,M4 A1 Χ Dynamene edwardsi Χ Χ M2,M4,A2 M2,M4,A1,A2 Dynamene magnitorata A1,M1,M3,M4 M2,M1,M3,M4 M1,M3 M1,M3,M4 Sphaeroma serratum M3,M4 M2,M3 Χ M3 29

30 ΕΙ Η ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ JANIRIDAE Jaera nordmanni A2,M4 Χ Χ M3 IDOTEIDAE Synisoma acuminatum Χ M1 Χ M1 ACANTHOCHITONIDAE ΜΑΛΑΚΙΑ POLYPLACOPHORA Acanthochiton communis Χ Χ Χ M3 CARDITIDAE BIVALVIA Cardita calyculata A1,M1,M3,M4 A2,M3,M4 M3, M4 M3,M4 CARDIACEA Pavicardium ovale A1,M2 M3 Χ Χ Pavicardium scabrum Χ M3 Χ Χ CORBULIDAE Corbulla gibba M4 M3,M4 Χ Χ MYTILIDAE Modiolus adriaticus A1,M2, x x Χ Modiolus barbatus M2,M3,M4 M2,M3 M4 M1,M2,M3,M4,A2 Musculus subpictus A1,A2,M1,M2,M3,M4 A1,A2,M1,M2,M3,M4 M3,M4 M1,M3,M4 Mytilus galloprovinciallis M2,M3,M4 M2,M3 M4 M3,M4 VENERIDAE Irus irus M2 A2 Χ Χ GASTROPODA PROSOBRANCHIA 30

31 ΕΙ Η ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ BARLEIIDAE Barleia rubra A1.Μ2 M3,M1 M1 M3 CERITHIIDAE Bittium reticulatum A1,A2,M2,M3,M4 A1,A2,M3 M1,M3,M4,A1 M1,M2,M3,M4 COLUMBELLIDAE Columbella rustica A2,M2 A1 Χ Χ CONIDAE Conus meditteraneus M2 A1 Χ M1,M3 FISSURELLIDAE Diadora graeca Χ M2,M4 M4 M3,M4 Fissurella nubecula A1,M4 M2,M3,M4 Χ M3 LITTORINIDAE Littorina neritoides A2 M2,M3 Χ M3 MITRIDAE Mitra corniculla Χ Χ Χ M3 Mitra ebenus Χ Χ Χ M4 MURICIDAE Engina bicolor Χ Χ Χ M3,A1 Muricopsis sp. Χ Χ Χ M3 Trophonopsis muricatus Χ M3 Χ Χ Ocinebrina edwardsi A1 Χ Χ Χ NASSARIIDAE Hinia incrassata Χ A2,M3 Χ M3 PATELLIDAE Patella aspera M4 M2,M3,M4 Χ Χ Patella caerula M2 M2 Χ M1 31

32 ΕΙ Η ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Puncturella noachina M4 M3 Χ Χ Patella lusitanica Χ Χ Χ M4 RISSOIDEA Alvania cimeχ Χ Χ Χ M3 Alvania lactea Χ Χ Χ M3,M4 Alvania reticulata Χ M3 Χ Χ Alvania dorbignyi M4 Χ Χ Χ Alvania montgui Χ M3 Χ M3 Apicularia similis A1,M1 A1,A2,M1 Χ Χ Cingula sp. Χ Χ A2 M3 Peringia ulvae Χ M2,M3 Χ Χ Rissoa guerini Χ Χ Χ M3 Rissoa splendida A1,A2 Χ Χ Χ Rissoa violacea M2 Χ Χ Χ Settia ochroleuca Χ Χ Χ M3 Turboella lia Χ Χ M1,M3,A1 M1 Turboella munda Χ A2,M1 Χ Χ TRICOLIIDAE Tricolia pullus Χ Χ M1 M1,A1 TROCHIDAE Gibbula albida Χ Χ Χ M1,M3 Gibbula racketti M3 Χ Χ M3 Gibbula varia Χ M2,M3 M1 M1 Jujubinus striatus Χ Χ Χ M3 Gibbula pennanti M3 Χ Χ Χ Pisania striata χ A1, A2 Χ Χ APLYSIIDAE OPISTHOBRANCHIA Aplysia punctata Χ Χ M1 M1 32

33 ΕΙ Η ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΑΝΟΙΞΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ AMPHIURIDAE ΕΧΙΝΟ ΕΡΜΑ ELEUTHEROZOA OPHIUROIDEA Amphipolis squamata M3 A1,A2,M1,M4 M1,M4 M3,M4 ARBACIIDAE ECHINOIDEA Arbaciella elegans M2 X X M3,M4 ΠΙΝΑΚΑΣ 9: Πίνακας Μακροβενθικών Ειδών Που Συλλέχτηκαν Και Αναγνωρίστηκαν Στους Σταθμούς Δειγματοληψίας Κατά Τη Διάρκεια Ενός Έτους ( ) 33

34 ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗ ΚΥΡΙΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΗΚΑΝ ΦΥΛΟ: Arthropoda Corophium orientalle (Schellenberg, 1928) ΥΠΟΦΥΛΟ: Crustacean ΚΛΑΣΗ: Malacostraca ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Eumalacostraca ΥΠΕΡΤΑΞΗ: Peracarida ΤΑΞΗ: Amphipoda ΥΠΟΤΑΞΗ: Gammaridea ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Corophidae Οικολογία: συναντάτε πάνω σε φύκη, σπόγγους, ακηδία, γενικά σε περιοχές που η παρουσία οργανικών σωματιδίων και λάσπης είναι έντονη, καθώς της χρησιμοποιούν για την δημιουργία μικρών σωλήνων μέσα στους οποίους ζουν. Είδος της μεσοπαραλιακής ζώνης. Διανομή: έχει καταγραφεί στη δυτική μεσόγειο, στην Ελλάδα (Β. Αιγαίο, Ιόνιο), Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία. Επίσης υπάρχουν αναφορές στον Ατλαντικό και στον Ειρηνικό ωκεανό. Ένα είδος με ευρεία εξάπλωση. ΦΥΛΟ: Echinoderma ΚΛΑΣΗ: Ophiuroidea Amphipolis squamata (Delle Chiaie,1828) ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Ophiuroidea ΤΑΞΗ: Ophiurida ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Amphiuridae Συνώνυμα είδη: Asterias squamata (Delle hiaje, 1828), Amphiura squamata (Heller, 1868) Οικολογία: παρατηρείται σε όλους τους τύπους υποστρωμάτων, σε λιβάδια γρασιδιών, σε φύκη, και σε μαγγρόβια φυτά. με μεγάλη κατακόρυφη εξάπλωση από την υπερπαραλιακή ζώνη έως και βάθη των τεσσάρων χιλιάδων (4.000) μέτρων. 34

35 Διανομή: ένα κοσμοπολίτικο είδος, με παγκόσμια γεωγραφική εξάπλωση, απουσιάζουν καταγραφές στα πολύ κρύα νερά και σε κάποια νησιά της καραϊβικής. Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί στον Αμβρακικό κόλπο (Βασιλειάδου, 2004). ΦΥΛΟ: Arthropoda ΥΠΟΦΥΛΟ: Crustacean ΚΛΑΣΗ: Malacostraca Amphithoe ramondi (Audouin, 1826) ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Eumalacostraca ΥΠΕΡΤΑΞΗ: Peracarida ΤΑΞΗ: Amphipoda ΥΠΟΤΑΞΗ: Gammaridea ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Amphithoidae Οικολογία: είδος της μεσοπαραλιακής ζώνης, κατασκευάζει ζελατινώδεις σωλήνες πάνω σε φύκη, στους οποίους ζει Διανομή: αναφορές υπάρχουν στην Μεσόγειο, Ατλαντικό, Ινδικό, στη Μαύρη και στην κόκκινη θάλασσα. Στην Ελλάδα έχει βρεθεί στο Αιγαίο και στο Ιόνιο. ΦΥΛΟ: Arthropoda ΥΠΟΦΥΛΟ: Crustacean ΚΛΑΣΗ: Malacostraca ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Eumalacostraca ΥΠΕΡΤΑΞΗ: Peracarida ΤΑΞΗ: Amphipoda ΥΠΟΤΑΞΗ: Gammaridea ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Dexaminidae Dexamine spinosa (Montagu, 1813) Οικολογία: ευρεία εξάπλωση από την κατώτερη υπερπαραλιακή μέχρι και τα 60m βάθος. 35

36 Διανομή: Β.Α. Ατλαντικός, Μεσόγειος, Μαύρη Θάλασσα, Β. Αφρική. ΦΥΛΟ: Arthropoda ΥΠΟΦΥΛΟ: Crustacean ΚΛΑΣΗ: Malacostraca ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Eumalacostraca ΥΠΕΡΤΑΞΗ: Peracarida ΤΑΞΗ: Amphipoda ΥΠΟΤΑΞΗ: Gammaridea ΥΠΕΡΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Talitrida ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Talitroidea ΥΠΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Hyalidae Parhyale aquilina (Da costa, 1857) Οικολογία: ζει στη μεσοπαραλιακή ζώνη μέσα σε φωτόφυλα φύκη. Διανομή: αναφορές υπάρχουν στη Μεσόγειο, στον Ατλαντικό και στην Ελλάδα, στο Βόρειο και κεντρικό Αιγαίο. ΦΥΛΟ: Arthropoda ΥΠΟΦΥΛΟ: Crustacean ΚΛΑΣΗ: Malacostraca Stenothoe tergestina (Nebeski,1881) ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Eumalacostraca ΥΠΕΡΤΑΞΗ: Peracarida ΤΑΞΗ: Amphipoda ΥΠΟΤΑΞΗ: Stenothoidea ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Stenothoidae Οικολογία συνήθως κάτοικος των φυκών και των υδροζώων, σε βάθη από δέκα (10) έως και τα εκατόν πενήντα (150)m. 36

37 Διανομή: Β.Α. Ατλαντικός και στη Μεσόγειο ΦΥΛΟ: Arthropoda ΥΠΟΦΥΛΟ: Crustacean ΚΛΑΣΗ: Malacostraca Dynamene magnitorata (Holdich, 1968) ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Eumalacostraca ΥΠΕΡΤΑΞΗ: Peracarida ΤΑΞΗ: isopoda ΥΠΟΤΑΞΗ: Plabellifera ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Sphaeromatidae Οικολογία: Κάτοικος της ανώτερης υποπαραλιακής ζώνης. Απαντώνται σε ροδοφύκη, βαλανοειδή και εσοχές βράχων. Συχνά και σε σπόγγους. Διανομή: Μεσόγειος και Ατλαντικός ωκεανός ΦΥΛΟ: Arthropoda ΥΠΟΦΥΛΟ: Crustacean ΚΛΑΣΗ: Malacostraca ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Eumalacostraca ΥΠΕΡΤΑΞΗ: Peracarida ΤΑΞΗ: Amphipoda ΥΠΕΡΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Caprelloidea ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Caprellidae Caprella liporetansis (Haller,1879) Οικολογία: Προτιμά τα καθαρά νερά με ισχυρά ρεύματα κυρίως σε θάλασσες και ωκεανούς. Διανομή: στη Μεσόγειο απαντώνται στην Ισπανία, Γαλλία, Κορσική Σαρδηνία, στην Ιταλία, στη Μάλτα στην Αίγυπτο και στην Αλγερία. Στην Ελλάδα 37

38 έχει καταγραφεί στο Ιόνιο πέλαγος. Επίσης αναφορές του υπάρχουν και στη Μαύρη θάλασσα και στο Ατλαντικό ωκεανό (Πορτογαλία). ΦΥΛΟ: Arthropoda ΥΠΟΦΥΛΟ: Chelicerata ΚΛΑΣΗ: Pygnocarida ΤΑΞΗ: Pantopoda ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Ammotheidae Achelia echinata (Hodge, 1864) Οικολογία: κάτοικος της υποπαραλιακής ζώνης Διανομή: βρίσκεται κυρίως στο Βόρειο ημισφαίριο με καταγραφές από την αρκτική μέχρι και τον Ισημερινό. Στη Μεσόγειο, Β. Ατλαντικό και Β.Δ. Ειρηνικό υπάρχουν καταγραφές. ΦΥΛΟ: Molluscs ΚΛΑΣΗ: Bivalvia ΤΑΞΗ: Veneroida ΥΠΟΤΑΞΗ: Heterodonta ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Carditidae Cardita calyculata (Linnaeus,1758) Συνώνυμα είδη: Cardita subasper (Lamark, 1819), Cardita variegate (Bruquiere, 1792) Οικολογία: κάτοικος της μεσοπαραλιακής ζώνης, βρίσκεται σε όλα τα υποστρώματα (κοραλλιογενή, σκληρό και αμμώδη) Διανομή: έχει αναφερθεί σε Αυστραλία, Μεσόγειο, Ειρηνικό και Ατλαντικός ωκεανός. ΦΥΛΟ: Molluscs ΚΛΑΣΗ: Bivalvia Musculus subpictus (Cantraine, 1835) 38

39 ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Protobranchia ΤΑΞΗ: Mytiloida ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Mytilidae Συνώνυμα είδη: Musculus costulatus (Risso, 1826) Οικολογία: συναντώται μαζί με εχινοδερμα, φύκη του γένους Laminaria και σε φαιοφύκη του γένους Dictyota και Halopteris Διανομή: αναφορές του υπάρχουν σε μεσόγειο,ενώ στην Ελλάδα συνήθως συναντιόνται στο Αιγαίο και στο Ιόνιο. Modiolus barbatus (Linnaeus, 1758) ΦΥΛΟ: Molluscs ΚΛΑΣΗ: Bivalvia ΤΑΞΗ: Mytiloida ΥΠΕΡΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Mytilacea ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Mytilidae Οικολογία: κάτοικος του σκληρού υποστρώματος, με εύρος να κυμαίνεται από την κατώτερη μεσοπαραλιακή ζώνη μέχρι και σε βάθος εκατό (100) μέτρων. Διανομή: καταγραφές στην Ελλάδα, στη Μ. Βρετανία, στην Ιρλανδία και στη Βόρεια θάλασσα. Bittium reticulatum (Da costa, 1778) ΦΥΛΟ: Molluscs ΚΛΑΣΗ: Gastropoda ΥΠΟΚΛΑΣΗ: Prosobranchia ΤΑΞΗ: Mesogastropoda ΥΠΟΤΑΞΗ: Cerithioidea ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Cerithiidae 39

40 Οικολογία: ζει σε βραχώδη υποστρώματα της μεσοπαραλιακής και ανώτερης υποπαραλιακής ζώνης μέχρι και στα διακόσια πενήντα (250) μέτρα βάθος, συνήθως σε συνδυασμό με φύκη του γένους Zostera. Διανομή: έχει καταγραφεί σε μαύρη θάλασσα και στη θάλασσα του Μαρμαρά, στη Μεσόγειο και στον Α. Ατλαντικό. Στην Ελλάδα έχει καταγραφεί και στο Αιγαίο και στο Ιόνιο. Το παραπάνω φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το διαδίκτυο ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΜΑΚΡΟΒΕΝΘΙΚΉΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ Συγκρίνοντας τα ποσοστά μεταξύ των ειδών, φαίνεται ότι υπάρχουν σαφείς διαφορές μεταξύ των εποχών στους τρεις σταθμούς δειγματοληψίας. Τα ποσοστά απεικονίζουν την αφθονία και τη βιομάζα των ειδών, ανά σταθμό και ανά εποχή. Στην πρώτη δειγματοληψία (άνοιξη 2003) που πραγματοποιήθηκε στον πρώτο σταθμό αναφοράς Α1 το μεγαλύτερο ποσοστό αφθονίας παρουσίασε το αμφίποδο Parhyale aquilina με ποσοστό 64% και το αμφίποδο Phtistica marina με ποσοστό 13%. Τα υπόλοιπα είδη παρουσίασαν μικρότερα ποσοστά μεταξύ 1% και 2%. Η αντίστοιχη εικόνα στην κατανομή βιομάζας παρουσίασε διαφορές, το μεγαλύτερο ποσοστό βιομάζας παρατηρήθηκε στο καρκινοειδές Acanthonyx lunulatus με ποσοστό 26% και το αμφίποδο Amphithoe ramondi με 23%. Ενώ το επικρατέστερο σε αφθονία Parhyale aquilina έφτανε σε ποσοστό μόλις το 3% του συνολικού ποσοστού βιομάζας. Το μικρό μέγεθος και βάρος του αμφιποδου Parhyale aquilina σε σχέση με τα αλλά δυο είδη, ευθύνεται για την διαφορά που παρουσιάστηκε στην κατανομή αφθονίας βιομάζας. Συνολικά συλλέχθηκαν και αναγνωριστήκαν 12 είδη. Στη δεύτερη δειγματοληψία κατά το μήνα Ιούνιο 2003 στον ίδιο σταθμό, το μεγαλύτερο ποσοστό αφθονίας παρουσίασε το είδος Amphithoe ramondi με ποσοστό 44%, το είδος Elasmopus pocillimanus με ποσοστό 21% και το είδος Parhyale aquilina με ποσοστό 16%. Τα υπόλοιπα είδη παρουσίασαν μικρότερα ποσοστά από 3% έως και 7%. Στην κατανομή της βιομάζας επικρατεί το μαλάκιο Engina bicolor με ποσοστό 36%, ακολουθεί το ισόποδο Dynamene edwardsi με ποσοστό 33% και το αμφίποδο Amphithoe ramondi με ποσοστό 17%, μια διαφορετική εικόνα από αυτή της κατανομής αφθονίας. 40

41 Τα άτομα των ειδών Engina bicolor και Dynamene edwardsi είχαν μεγαλύτερο βάρος και μέγεθος σε σχέση με τα άτομα του αμφιπόδου Amphithoe ramondi, με αποτέλεσμα τη διαφορά μεταξύ των κατανομών της αφθονίας - βιομάζας. Εικόνα 15: Ποσοστοποίηση Των Δεδομένων Αφθονίας Για Το Σταθμό Α1 Σε Όλες Τις Δειγματοληψίες Συνολικά συλλέχθηκαν και αναγνωριστήκαν 8 είδη. Στην τρίτη δειγματοληψία τον Οκτώβριο του 2003, το μεγαλύτερο ποσοστό αφθονίας παρατηρήθηκε από το είδος Elasmopus pocillimanus (66%) και από το ισόποδο Dynamene bidendata (21%), τα υπόλοιπα είδη κατείχαν συνολικό ποσοστό 13%. Αντίστοιχα στα ποσοστά βιομάζας το αμφίποδο Amphithoe ramondi (24%) ήταν το επικρατέστερο, ακολουθεί το μαλάκιο Ocinebrina edwardsi (21%), ενώ τα είδη Musculus subpictus, Elasmopus pocillimanus, Fissurela nubecula με ποσοστό 13%. Για τη διαφορά στις κατανομές αφθονίας βιομάζας ευθύνεται το μεγάλο μέγεθος και βάρος του Amphithoe ramondi και του Ocinebrina edwardsi, σε σύγκριση με αυτό των ατόμων του Elasmopus pocillimanus. Ο σταθμός Α1 στην τρίτη δειγματοληψία χαρακτηρίζεται από τη μεγαλύτερη ποικιλία ειδών σε σύγκριση με τις προηγούμενες δειγματοληψίες. Συνολικά συλλέχθηκαν και αναγνωριστήκαν 21 είδη. Από τα οποία κάποια παρατηρηθήκαν για πρώτη φορά στον συγκεκριμένο σταθμό ενώ κάποια αλλά απουσίαζαν. 41

42 Εικόνα 16: Ποσοστοποίηση Των Δεδομένων Βιομάζας Για Το Σταθμό Α1 Σε Όλες Τις Δειγματοληψίες Στην τέταρτη δειγματοληψία στο σταθμό Α1 το αμφίποδο Parhyale aquilina και πάλι επικράτησε με ποσοστό αφθονίας 52% ενώ το αμφίποδο Amphithoe ramondi με ποσοστό 23%. Στη κατανομή της βιομάζας φαίνεται να επικρατεί το μαλάκιο Columbella rustica με ποσοστό 47%, το αμφίποδο Amphithoe ramondi με 17%, ενώ το επικρατέστερο σε ποσοστό αφθονίας Parhyale aquilina σε ποσοστό μόλις 13%. Η διαφορά που παρατηρήθηκε μεταξύ της κατανομής αφθονίας με αυτή της βιομάζας οφείλεται στο μικρότερο μέγεθος και βάρος των ατόμων του είδους Parhyale aquilina. Συνολικά συλλέχθηκαν και αναγνωριστήκαν 13 είδη. Συνοψίζοντας, η δειγματοληψίες του Οκτωβρίου (2003) και η δειγματοληψία του Μαρτίου (2004) παρουσίασαν τη μεγαλύτερη ποικιλία ειδών. Συγκεκριμένα, είδη όπως το Tricolia pullus και το Engina bicolor που συλλέχθηκαν στις δυο πρώτες δειγματοληψίες, έδωσαν τη θέση τους σε αλλά είδη όπως το Apicularia similis, το Dynamene bidentata, το Barleia rubra κ.α. Στο δεύτερο σταθμό αναφοράς τον Α2 κατά την εαρινή δειγματοληψία συλλέχθηκαν και αναγνωριστήκαν συνολικά 5 είδη, επικρατέστερο στη κατανομή αφθονίας ήταν με ποσοστό 28% το Amphithoe ramondi, και τα δίθυρα Modiolus barbatus και Modiolus subpictus με ποσοστό 18%. 42