Π Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης

Transcript

1 Π Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β Γυµνασίου Θεµατική ενότητα: Θέατρο Τίτλος: «Θέατρο σκιών» ΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ, ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2011

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «ηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΗΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ: Π Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ: ΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-οµάδας εργασίας λογοτεχνίας: Βασίλης Βασιλειάδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραµαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαµαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 21

3 Περιεχόµενα Ταυτότητα Σεναρίου 4 Εισαγωγή 4 Σκοποθεσία 5 εξιότητες 6 Aξιοποίηση των ΤΠΕ 7 Κείµενα 7 Μεθόδευση της διδασκαλίας 11 Αναλυτική περιγραφή των φάσεων υλοποίησης του σεναρίου 12 Α φάση: Πριν από την ανάγνωση 12 Β Φάση: Ανάγνωση 14 Γ Φάση: Μετά την ανάγνωση 18 Αξιολόγηση 19 Φύλλα Εργασίας 20 Άλλες εκδοχές - Κριτική 20 Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό 21 Σελίδα 3 από 21

4 Ταυτότητα Σεναρίου Tίτλος: Θέατρο σκιών Τάξη: Β Γυµνασίου ηµιουργός: έσποινα Παπαδοπούλου Γνωστικό αντικείµενο: Νεοελληνική λογοτεχνία Συµβατότητα µε το νέο ΠΣ: Προβλέπεται διδακτική ενότητα «Θέατρο» στη Β Γυµνασίου Είδος διδακτικής πρακτικής: project, οµαδοσυνεργατική διδασκαλία, µετωπική διδασκαλία Προτεινόµενη διάρκεια: 12 ώρες οκιµάστηκε στο σχολείο: Πρόκειται για παραδειγµατικό σενάριο που προορίζεται για πιλοτική εφαρµογή και αξιολόγηση στη διδακτική πράξη στο πλαίσιο του Ψηφιακού Σχολείου Μπορεί να εφαρµοστεί στην τυπική και άτυπη εκπαίδευση Το συγκεκριµένο σενάριο σχεδιάστηκε µε γνώµονα την τυπική εκπαίδευση. Επιµέρους τµήµατά του θα µπορούσαν να αξιοποιηθούν στην κατεύθυνση της άτυπης εκπαίδευσης (π.χ. ανάλογα µε το θέµα του σεναρίου που παράγουν οι µαθητές κατά τη γ φάση του project η παράσταση µπορεί να δοθεί στο πλαίσιο του εορτασµού κάποιας επετείου ή κατά τις πολιτιστικές εκδηλώσεις στο τέλος της χρονιάς). Εισαγωγή «Ενδιάµεση κατηγορία ανάµεσα στο πρωτογενές θέαµα και στο θέατρο» το θέατρο σκιών δίνει την ευκαιρία στους µαθητές να έρθουν σε επαφή µε µια χαρακτηριστική εκδήλωση της λαϊκής παράδοσης και παράλληλα να εξοικειωθούν µε τις ιδιαιτερότητες και τις συµβάσεις του θεάτρου προσεγγίζοντας κατ αρχάς το κείµενο που προορίζεται για θεατρική παράσταση. Σελίδα 4 από 21

5 Με αφετηρία του την Άπω Ανατολή, συγγένεια µε τον τουρκικό karagöz, σταθερούς τύπους, όπως στην commedia dell arte, και οµοιότητες µε το αρχαίο δράµα (ο Καραγκιόζης µοιάζει απόγονος των δούλων της Αριστοφανικής κωµωδίας, ο καραγκιοζοπαίχτης παίζει όλους τους ρόλους και τους γυναικείους) το θέατρο σκιών φαίνεται ως το ιδανικό παράδειγµα των διαχρονικών διαπολιτισµικών καλλιτεχνικών επαφών µεταξύ των λαών. Μοιάζει δε να είναι µια καλή επιλογή για µια πρώτη επαφή των παιδιών µε το θέατρο «Φροντιστήριο θεατρικής, καλλιτεχνικής και κοινωνικής αγωγής» το χαρακτηρίζει ο Ιωάννου (Ιωάννου 1971: ι ). Το σενάριό µας για το θέατρο σκιών θα επιχειρήσει να αναδείξει τον λαϊκό, προφορικό, διαπροσωπικό, οµαδικό, αυστηρά κωδικοποιηµένο χαρακτήρα του, όσον αφορά στις τεχνικές, στις µεθόδους, στους κανόνες ερµηνείας, στους χαρακτηριστικούς τύπους, στη σταθερή δοµή και θεµατολογία µιας τέχνης που πηγάζει από τον λαό και απευθύνεται σ αυτόν δείχνοντας τη ζωή του: «ο Καραγκιόζης έλεγε ο καηµένος, µε τον τρόπο του πολλούς από τους καηµούς των πατεράδων µας, που δεν έπαψαν να είναι και δικοί µας καηµοί [ ] ο καραγκιόζης λίγο έλειψε να γίνει η πλήρης έκφραση της τραγελαφικής όσο και αβάσταχτης νεοελληνικής µας κοινωνίας» (Ιωάννου, ό.π.: ι, ια ) Η ενότητα για το θέατρο στο µάθηµα της λογοτεχνίας αναπόφευκτα εστιάζει στο θεατρικό κείµενο, το οποίο όµως είναι µόνο ένα από τα στοιχεία της θεατρικής παράστασης αυτό πρέπει να το λάβουµε υπόψη µας και να µην περιοριστούµε στην αναγνωστική εµπειρία και απόλαυση του κειµένου. Καλό είναι να δώσουµε και την ευκαιρία παρακολούθησης µιας παράστασης (ζωντανής, αν είναι δυνατόν) και επιπλέον να ενθαρρύνουµε τους µαθητές να οργανώσουν και να συµµετέχουν σε µια δική τους παράσταση, να βιώσουν δηλαδή ως θεατές και ως συντελεστές τη µοναδική εµπειρία µιας παράστασης. Σκοποθεσία Με το σενάριο επιδιώκεται οι µαθητές και οι µαθήτριες: Σελίδα 5 από 21

6 Να γνωρίσουν το θέατρο σκιών ως χαρακτηριστικό παραδοσιακό είδος θεάτρου. Να προσεγγίσουν τις διαφορετικές απόψεις για την καταγωγή του είδους. Να γνωρίσουν την ιστορική εξέλιξη του είδους και τους σηµαντικότερους καραγκιοζοπαίχτες. Να συνειδητοποιήσουν τις ιδιαίτερες απαιτήσεις της τέχνης του καραγκιοζοπαίχτη. Να γνωρίσουν τον Καραγκιόζη και τα άλλα βασικά πρόσωπα-φιγούρες του θεάτρου σκιών, να εντοπίσουν τα βασικά γνωρίσµατά τους (εµφάνιση, χαρακτήρας). Να µελετήσουν κείµενα από το ρεπερτόριο (κωµωδία, παράδοση, ιστορία) του θεάτρου σκιών και να ανακαλύψουν την τυπική δοµή µιας παράστασης. Να επισηµάνουν τις ιδιαιτερότητες της γλώσσας του θεάτρου σκιών, κυρίως όσον αφορά στη χρήση ιδιωµατισµών και λογοπαιγνίων. Να γνωρίσουν κείµενα γραµµένα για το θέατρο και να συνειδητοποιήσουν τις ιδιαιτερότητες ενός θεατρικού κειµένου σε σχέση µε ένα πεζό λογοτέχνηµα. Να γνωρίσουν τις βασικές συµβάσεις της θεατρικής γλώσσας. Να συµµετέχουν βιωµατικά στην ανάγνωση του κειµένου και στην παραγωγή µιας παράστασης θεάτρου σκιών. εξιότητες Με την ολοκλήρωση της διδασκαλίας αναµένεται οι µαθητές να είναι σε θέση: Να αναζητούν και να συλλέγουν πληροφορίες από κείµενα, εικόνες, προφορικές µαρτυρίες για τα θέµατα που µελετούν. Να µελετούν κριτικά και να συνθέτουν διαφορετικές απόψεις. Να αναγνωρίζουν τον ρόλο του θεάτρου σκιών στην ψυχαγωγία και στην αποτύπωση της κοινωνικής και ιστορικής επικαιρότητας. Να εντοπίζουν οµοιότητες και διαφορές µεταξύ συγκρινόµενων κειµένων (ή παραστάσεων) και να τις εξηγούν είτε µε όρους ιστορικότητας είτε µε όρους σχετικούς µε την ιδιαιτερότητα του είδους. Να συνδυάζουν λόγο και εικόνα στην παρουσίαση των εργασιών τους. Σελίδα 6 από 21

7 Να συγγράφουν κείµενο κατά το πρότυπο των κειµένων του θεάτρου σκιών. Να συνεργάζονται και να αξιοποιούν τις γνώσεις και το ταλέντο τους στην παραγωγή µιας παράστασης θεάτρου σκιών. Aξιοποίηση των ΤΠΕ Κατά την εφαρµογή του σεναρίου οι µαθητές Αναζητούν στο διαδίκτυο πληροφορίες σε ιστοσελίδες, τις αξιολογούν και τις αξιοποιούν στην εκπόνηση των εργασιών τους. Εντοπίζουν ιστοσελίδες µε λογοτεχνικά κείµενα και καλύπτουν πιθανές ελλείψεις σε έντυπες πηγές. Εντοπίζουν ιστοσελίδες µε µουσική από παραστάσεις θεάτρου σκιών για να την αξιοποιήσουν στη µουσική επένδυση της δικής τους παράστασης. Εντοπίζουν σελίδες µε οδηγίες σχετικά µε την κατασκευή των φιγούρων και του σκηνικού της δικής τους παράστασης. Κοινοποιούν το έργο τους στην ιστοσελίδα του σχολείου (ή στο blog του τµήµατος), για να αξιοποιηθεί και από άλλους. Επικοινωνούν µεταξύ τους και ανταλλάσουν απόψεις για τις εργασίες τους (µέσω του blog που µπορεί να δηµιουργηθεί για τον σκοπό αυτό και µέσω στο Σχολικό ίκτυο). Κείµενα 1) Από τα κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γυµνασίου ή Λυκείου όλων των τάξεων: ΚΝΛ Α Γυµνασίου Αντώνης Μόλλας, «Η πείνα του Καραγκιόζη» ΚΝΛ Β Γυµνασίου Εγγονόπουλος, Νίκος, «Ο Καραγκιόζης. Ένα ελληνικό θέατρο σκιών» Σελίδα 7 από 21

8 2) Παράλληλα κείµενα 1 Άλκης Αγγέλου (επιµ.). Πανοργίαι υψηλόταται Μπερτόλδου. Βίος του Μπερτολδίνου υιού του πανούργου Μπερτόλδου. Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη. Αθήνα: Ερµής, [Για να γίνει συγκριτική ανάγνωση µε λογοτεχνικό κείµενο. Κοινό µοτίβο το επεισόδιο µε το σακί. Ενδιαφέρουσα και η οµοιότητα στην εξωτερική εµφάνιση µεταξύ Καραγκιόζη και Μπερτόλδου.] Αριστοφάνης, Λυσιστράτη. Μτφρ. Π. Μάτεσις. Αθήνα: Μεταίχµιο, [Για να γίνει συγκριτική ανάγνωση µε αρχαία κωµωδία. Οµοιότητα στο διάλογο Καραγκιόζη- ερβέναγα µε αυτόν µεταξύ Κινησία-Λυσιστράτης (στ στο πρωτότυπο), όπου χρησιµοποιείται το τέχνασµα της παρέλκυσης µε ατέλειωτες προφάσεις.] Γιώργος Βελουδής (επιµ.), ιήγησις Αλεξάνδρου του Μακεδόνος. Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη. Αθήνα: Ερµής, [Για να γίνει συγκριτική ανάγνωση και να διαπιστωθούν οµοιότητες και διαφορές αναφορικά µε το πρόσωπο του Μεγαλέξανδρου. Ευκαιρία να επισηµανθεί και η λογοτεχνική εικόνα µιας ιστορικής µορφής.] 2 Γιάννης Βλαχογιάννης, «Της τέχνης τα φαρµάκια». ιηγήµατα, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας, χ.χ. [Η λογοτεχνική εκδοχή µιας προσωπικής µαρτυρίας.] ηµήτριος Κ. Βυζάντιος, Η Βαβυλωνία 3. Επιµ. Σπύρος Ευαγγελάτος. Αθήνα: Ερµής, Τα κείµενα επιλέγονται ώστε να καλύπτουν και τις τρεις (κατά Ιωάννου) βασικές κατηγορίες των παραστάσεων του θεάτρου σκιών: τα κωµικά, τα εµπνευσµένα από την παράδοση, τα ηρωικά έργα και ταυτόχρονα δίνουν τη δυνατότητα για συγκριτική προσέγγιση µε λογοτεχνικά κείµενα, αλλά και παραστάσεις του τούρκικου Καραγκιόζ. 2 Το συγκεκριµένο θέµα, από τα πιο γνωστά και αγαπητά στο κοινό του Καραγκιόζη, συνδυάζει την ιστορία µε την παράδοση και το παραµύθι. Ο θρύλος του δρακοκτόνου και η αιώνια πάλη του καλού µε το κακό είναι αγαπηµένο µοτίβο των παραµυθιών, αλλά και της παράδοσης του ιγενή Ακρίτα, ενώ απαντά και στη θρησκευτική παράδοση στην ιστορία του Αη-Γιώργη. Βλ. σχετικά κι ενδεικτικά το παραδοσιακό τραγούδι για τον Αη-Γιώργη στην ιστοσελίδα της όµνας Σαµίου. 3 [Η πρώτη πράξη, που µας ενδιαφέρει και στο: Σελίδα 8 από 21

9 [Για να γίνει σύγκριση του Καραγκιόζη µε ένα θεατρικό έργο προσοχή στο ανάλογο µοτίβο των αντιπροσωπευτικών επαρχιακών τύπων και των µεταξύ τους αντιθέσεων.] «Η µαγειρική του Καραγκιόζη». Το ανάλογο κείµενο από τον τούρκικο Καραγκιόζ στο Μυστακίδου, Αικ. (επιµ.-µτφρ.). Το θέατρο Σκιών στην Ελλάδα και στην Τουρκία, Αθήνα: Ερµής, [Για να γίνει συγκριτική ανάγνωση.] Μάρκος Ξάνθος, «Η µεταµόρφωσις του Καραγκιόζη». Στο Ιωάννου, Γ. (επιµ.). Ο Καραγκιόζης, τοµ. Β, Αθήνα: Ερµής, [Θέµα παρµένο από την παράδοση, θυµίζει τα παραµύθια της Χαλιµάς.] Μάρκος Ξάνθος, «Τα 7 θηρία και ο Καραγκιόζης». Στο Ιωάννου, Γ. (επιµ.). Ο Καραγκιόζης, τοµ. Β, Αθήνα: Ερµής, «Ματωµένη Λεύκα». Το ανάλογο κείµενο από τον τούρκικο Καραγκιόζ στο Μυστακίδου, Αικ. (επιµ.-µτφρ.). Το θέατρο Σκιών στην Ελλάδα και στην Τουρκία, Αθήνα: Ερµής, [Για να γίνει συγκριτική ανάγνωση.] Αντώνης Μόλλας, «Το Χάνι του µπαρµπα Γιώργου». Στο Ιωάννου, Γ. (επιµ.). Ο Καραγκιόζης, τοµ. Α, Αθήνα: Ερµής, [Θέµα παρµένο από την καθηµερινότητα κωµωδία.] Πέτρος Πικρός, Καραγκιόζης και Μίκυ Μάους 4. Αθήνα: Gutenberg, Ευγένιος Σπαθάρης. Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραµένο φίδι. Αθήνα: Ακρίτας, Σωτήρης Σπαθάρης, Αποµνηµονεύµατα και η τέχνη του Καραγκιόζη. Αθήνα: Άγρα, Για να προετοιµάσουµε τις οµάδες για το θέµα συνδέοντας το θέατρο σκιών µε οικεία στα παιδιά θεάµατα. Σελίδα 9 από 21

10 [Προσωπική µαρτυρία. Συγκεκριµένα προτείνουµε τις σελίδες για την ιστορία του Καραγκιόζη ( ), τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα ( ), τα σκηνικά, τις φιγούρες και τα εργαλεία του καραγκιοζοπαίχτη ( ), τη σκηνή του Καραγκιόζη ( ), την παράσταση ( ).] 4) Εκπαιδευτικό υλικό Ταινίες Ο ραπέτης, Λευτέρης Ξανθόπουλος, 1991 [Στην Αθήνα τη δεκαετία του '50 ο Αντώνης Μπάρκας (Κώστας Καζάκος), σπουδαίος καραγκιοζοπαίχτης της εποχής του, βλέπει την τέχνη του να σβήνει, καθώς το κοινό εγκαταλείπει το θέαµα µε το οποίο διασκέδαζε για έναν περίπου αιώνα, και παρακολουθεί κινηµατογράφο.] Βίντεο «Το µαγικό δεντρί», παράσταση του Γιάννη Νταγιάκου, στη σειρά της ΕΡΤ «Και µιλάει και λαλάει» 5. «Τα 7 θηρία», παράσταση του Γιώργου Μαµάη, στη σειρά της ΕΡΤ «Και µιλάει και λαλάει». [Τρεις διαφορετικές εκδοχές της ίδιας παράστασης. υνατότητα για συγκριτική ανάγνωση και σύγκριση κειµένου µε παράσταση.] Παραστάσεις του Καραγκιόζη στη σειρά του Ψηφιακού Αρχείου της ΕΡΤ «Και µιλάει και λαλάει»: Ιστοσελίδες Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα: Ηλεκτρονικά Λεξικά για την αναζήτηση των σηµασιών της λ. «καραγκιόζης». Εκπαιδευτική τηλεόραση: Αφιέρωµα για Καραγκιόζη (διάρκεια 22:45). 5 Η σειρά κυκλοφόρησε και σε dvd από αθηναϊκή εφηµερίδα. Σελίδα 10 από 21

11 Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ: Παραστάσεις του καραγκιοζοπαίχτη Ευγ. Σπαθάρη στη σειρά του «Καραγκιόζης µε τον Ευγένιο Σπαθάρη». Ντοκιµαντέρ για το θέατρο σκιών. Greek Shodows: Ιστοσελίδα µε πληροφορίες για τις ρίζες του θεάτρου σκιών (Ινδία, Ιάβα, Κίνα), την εξάπλωση, το Ελληνικό θέατρο σκιών, τα έργα του ελληνικού θεάτρου σκιών [κωµωδίες (δοµή και δράση, βασικοί ήρωες, δευτερεύοντες, σταθερά και µεταβλητά στοιχεία, βίντεο µε παραστάσεις) - επικά έργα] Ιστοσελίδα του Πάνου Καπετανίδη: Πληροφορίες-οδηγίες για την κατασκευή σκηνικού και φιγούρων. Σπαθάρειο Μουσείο: Πληροφορίες-οδηγίες για την κατασκευή σκηνικού και φιγούρων. Σπαθάρειο Μουσείο: Μουσική των παραστάσεων. Europeana collection: Ρεκλάµες του Καραγκιόζη. karagkiozis.com: Ηχητικό ντοκουµέντο παράστασης Καραγκιόζη (Ο Μεγαλέξανδρος και το καταραµένο φίδι), το πλήρες κείµενο της παράστασης και τα τραγούδια µιας παράστασης θεάτρου σκιών. Μεθόδευση της διδασκαλίας Στο σενάριο για το Θέατρο επιλέγουµε να ασχοληθούµε µε το θέατρο σκιών. Κατά τη µελέτη του θέµατος στην α και β φάση του project θα εστιάσουµε τόσο στο κείµενο όσο και στην παράσταση. Με κατάλληλες δραστηριότητες θα προσπαθήσουµε να κατανοήσουν οι µαθητές τις ιδιαιτερότητες ενός κειµένου που προορίζεται για παράσταση ή στην περίπτωσή µας προκύπτει από την παράσταση του Καραγκιόζη, σε σχέση µε ένα πεζό λογοτέχνηµα (επιλέγουµε τον Μπερτόλδο, από την πρώτη περίοδο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, που µας δίνει µοτίβα, θέµατα κι ένα βασικό ήρωα που σε πολλά θυµίζει τον Καραγκιόζη) και µε άλλα θεατρικά κείµενα (Βαβυλωνία, αρχαίες κωµωδίες). Για να µελετήσουµε ζητήµατα σχετικά µε την καταγωγή, την Σελίδα 11 από 21

12 προφορικότητα, τη συλλογικότητα, τη δοµή των έργων του Καραγκιόζη θα συγκρίνουµε κείµενα του ελληνικού Καραγκιόζη µε τον τούρκικο, κείµενα της ίδιας παράστασης από διαφορετικούς Καραγκιοζοπαίχτες, αλλά και το κείµενο µε τα όσα τελικά ακούγονται στην παράσταση. Θα ασχοληθούµε µε τις φιγούρες-χαρακτηριστικούς τύπους του θεάτρου σκιών, το σκηνικό, τη γλώσσα (λογοπαίγνιο, ιδιωµατισµοί, χαρακτηριστικές φράσεις), τη µουσική της παράστασης. Θα γνωρίσουµε τους καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών από τα αποµνηµονεύµατά τους και από µαρτυρίες ή λογοτεχνικά κείµενα σχετικά µε αυτούς. Στη γ φάση του project οι µαθητές ετοιµάζουν µια παράσταση Καραγκιόζη (µε τη συνδροµή των καθηγητών διαφόρων ειδικοτήτων). Συγκεκριµένα, ετοιµάζουν την αφίσα της παράστασης, γράφουν το σενάριο (ή διασκευάζουν µια ιστορία π.χ. ένα επεισόδιο από την Οδύσσεια), κατασκευάζουν το σκηνικό και τις φιγούρες, παίζουν τους ρόλους και κινούν τις φιγούρες, παίζουν (ή αναπαράγουν) τη µουσική. Ανάλογα µε το θέµα του σεναρίου η παράσταση µπορεί να δοθεί στα πλαίσια του εορτασµού κάποιας επετείου ή κατά τις πολιτιστικές εκδηλώσεις στο τέλος της χρονιάς. Αναλυτική περιγραφή των φάσεων υλοποίησης του σεναρίου Α φάση: Πριν από την ανάγνωση (3 διδακτικές ώρες) 1 η ώρα (της α φάσης) Την πρώτη ώρα, για να προκαλέσουµε το ενδιαφέρον των µαθητών και να προετοιµάσουµε το θέµα που θα µας απασχολήσει, ρωτάµε µε ποιους ήρωες διασκέδαζαν, όταν ήταν µικρότεροι. Είναι µάλλον σίγουρο ότι κάποιοι θα αναφέρουν το Μίκυ Μάους ίσως και τον Καραγκιόζη. Έπειτα τους ρωτάµε αν γνωρίζουν ή υποψιάζονται µε ποιους ήρωες διασκέδαζαν οι γονείς τους ή οι παππούδες τους. Μια αναµενόµενη απάντηση εδώ θα ήταν ο Καραγκιόζης. ιαβάζουµε το πρώτο κεφάλαιο από το έργο του Π. Πικρού, Καραγκιόζης και Μίκυ Μάους, όπου δίνονται βασικές Σελίδα 12 από 21

13 πληροφορίες για το θέατρο σκιών µε τρόπο ευχάριστο και κατανοητό µέσα από τη συνάντηση των ηρώων του Ντίσνεϋ µε το Κολλητήρι. Οι µαθητές αναλαµβάνουν να διαβάσουν στο σπίτι το υπόλοιπο βιβλίο (επειδή το βιβλίο είναι σπάνιο, µπορούµε να δηµιουργήσουµε φωτοαντίγραφα διαθέσιµα στους µαθητές µέσω της σχολικής βιβλιοθήκης). 2 η ώρα (της α φάσης) Τη δεύτερη ώρα παρακολουθούµε στην τάξη το αφιέρωµα της εκπαιδευτικής τηλεόρασης για τον Καραγκιόζη (διάρκεια 22:45) ή απόσπασµα από κάποιο από τα ντοκιµαντέρ για το θέατρο σκιών που βρίσκουµε συγκεντρωµένα στην ιστοσελίδα Εναλλακτικά, διαβάζουµε το δοκίµιο του Εγγονόπουλου, προκειµένου να συνοψίσουµε τις απαραίτητες πληροφορίες για το θέατρο σκιών και να συµπληρώσουµε όσα διαβάσαµε στο κείµενο του Π. Πικρού. Ακούµε το γνωστό τραγούδι του ιονύση Σαββόπουλου, που βρίσκουµε σε διάφορες εκτελέσεις και στο διαδίκτυο. Με αφορµή το τραγούδι και αξιοποιώντας βιώµατα που πιθανόν έχουν οι µαθητές από την παρακολούθηση παραστάσεων θεάτρου σκιών (ζωντανά ή και από την τηλεόραση) συζητάµε για τα θέµατα των έργων του θεάτρου σκιών (µπορούµε να αναζητήσουµε και τίτλους παραστάσεων στο διαδίκτυο), τη µορφή του Καραγκιόζη και την απήχηση του στους Έλληνες. Αξιοποιώντας τον «καταιγισµό ιδεών» καταγράφουµε τι σκέφτονται οι µαθητές όταν ακούν τη λέξη Καραγκιόζης. Οι µαθητές αναλαµβάνουν ως ατοµική εργασία στο σπίτι να αναζητήσουν τη σηµασία της λέξης Καραγκιόζης σε ηλεκτρονικά ή έντυπα λεξικά. Αναθέτουµε σε κάποιους µαθητές να προετοιµάσουν την ανάγνωση του κειµένου του σχολικού εγχειριδίου αναλαµβάνοντας ο καθένας τον ρόλο ενός από τα πρόσωπα του έργου. Σελίδα 13 από 21

14 3 η ώρα (της α φάσης) Την τρίτη διδακτική ώρα µπορούµε να διαβάσουµε δραµατοποιηµένα το κείµενο του σχολικού εγχειριδίου 6. Ακούµε το υπόλοιπο του έργου από CD της Ραδιοτηλεόρασης (ραδιοφωνική καταγραφή). Συµπληρώνουµε ή επιβεβαιώνουµε όσα ήδη σηµειώσαµε για τη µορφή και τα χαρακτηριστικά του κεντρικού ήρωα του θεάτρου σκιών, του Καραγκιόζη. Β Φάση: Ανάγνωση (5 διδακτικές ώρες) 1 η ώρα (της β φάσης) Οι µαθητές συγκροτούν τρεις βασικές οµάδες Α. αυτούς που αγαπούν την κωµωδία µε θέµατα καθηµερινής ζωής, Β. αυτούς που αγαπούν να παρακολουθούν ηρωικά έργα και Γ. αυτούς που αγαπούν τα παραµύθια. Σε κάθε βασική οµάδα µπορούν να λειτουργήσουν δύο υποοµάδες έτσι θα διαχειριστούν ευκολότερα το πλούσιο υλικό (σε µια µέση τάξη 24 µαθητών για παράδειγµα, µπορούµε να έχουµε τρεις βασικές οµάδες µε δύο υποοµάδες και τέσσερις µαθητές στην κάθε υποοµάδα). Τα µέλη κάθε οµάδας αναλαµβάνουν να διαβάσουν ως εργασία για το σπίτι κείµενα του Καραγκιόζη και άλλα παράλληλα κείµενα (βλ. παραπάνω), χωρισµένα µε κριτήριο θεµατικό και να ασχοληθούν µε συγκεκριµένες δραστηριότητες. ιευκρινίζουµε στους µαθητές τα σηµεία που πρέπει να προσέξουν κατά την ανάγνωση των κειµένων: υπόθεση, δοµή του έργου, σκηνικό, ήρωες, τραγούδια των ηρώων τους ζητάµε, επίσης, να σηµειώσουν τα λογοπαίγνια που τους διασκέδασαν και τις φράσεις, που θα µπορούσαν να θεωρηθούν επίκαιρες και σήµερα. Οι οµάδες 6 Για ολόκληρο το κείµενο βλ. Ιωάννου 1971: τοµ. Α, Σελίδα 14 από 21

15 µοιράζουν αρµοδιότητες στα µέλη τους ανάλογα µε τις ικανότητες και τις προτιµήσεις του καθενός 7. 2 η -3 η ώρα (της β φάσης) Τα µέλη των οµάδων ανταλλάσουν απόψεις και οργανώνουν την παρουσίαση των συµπερασµάτων τους µε τη µορφή του PowerPoint. Συγκεκριµένα: Η οµάδα Α1συγκρίνει: Τον ελληνικό και τον τούρκικο Καραγκιόζη 8, όσον αφορά: 1. την υπόθεση των κωµωδιών που διάβασαν οι µαθητές, 2. τη δοµή των κειµένων, 3. το σκηνικό της παράστασης, 4. τα πρόσωπα- ήρωες του κάθε έργου. Την υπόθεση της κωµωδίας Το Χάνι του µπαρµπα Γιώργου µε τη Βαβυλωνία 9, επιµένοντας στην πρώτη πράξη, όπου µας ενδιαφέρει το ανάλογο µοτίβο των αντιπροσωπευτικών επαρχιακών τύπων και των µεταξύ τους αντιθέσεων. Η οµάδα Α2 µελετά: Τους ήρωες του θεάτρου σκιών για κάθε ήρωα σηµειώνουν: εξωτερική εµφάνιση, χαρακτήρα, χαρακτηριστική φράση ή/και τραγούδι (οι µαθητές αντλούν πληροφορίες από τα κείµενα και τα βιντεοσκοπηµένα ή ηχητικά ντοκουµέντα, που παρακολούθησαν). Επίσης, βρίσκουν από το διαδίκτυο εικόνες που τον παριστάνουν. 7 Καλό είναι, σε όσους µαθητές δεν έχουν στο σπίτι τους υπολογιστή ή σύνδεση στο διαδίκτυο, να δίνεται η δυνατότητα να χρησιµοποιούν τους υπολογιστές του εργαστηρίου πληροφορικής του σχολείου. 8 Η σύγκριση ανάµεσα στον ελληνικό και τον τούρκικο καραγκιόζη δεν στοχεύει στο να απαντήσουν οι µαθητές στο ζήτηµα της καταγωγής ή όχι του ελληνικού θεάτρου σκιών από το αντίστοιχο τούρκικο, αλλά να διαπιστώσουν µέσα από τα ίδια τα κείµενα τον λόγο της ύπαρξης του συγκεκριµένου προβληµατισµού. 9 Στη συγκριτική µελέτη του θεάτρου σκιών µε άλλα θεατρικά και λογοτεχνικά κείµενα οι µαθητές µελετούν σκηνές, µοτίβα, χαρακτήρες-φιγούρες (ανάλογες προτάσεις γίνονται σε κάθε οµάδα χωριστά), για να εντοπίσουν πιθανές οµοιότητες, και να σχηµατίσουν µια ιδέα για τον «διάλογο» των κειµένων. Σελίδα 15 από 21

16 Τη διαχρονικότητα του Καραγκιόζη: οι µαθητές σηµειώνουν τις φράσεις που ακούγονται στην παράσταση ως σχόλιο της καθηµερινότητας ή/και της επικαιρότητας. Η οµάδα Β1 συγκρίνει: Τον ελληνικό και τον τούρκικο Καραγκιόζη, όσον αφορά: 1. την υπόθεση των κωµωδιών που διάβασαν οι µαθητές, 2. τη δοµή των κειµένων, 3. το σκηνικό της παράστασης, 4. τα πρόσωπα- ήρωες του κάθε έργου. Το εµπνευσµένο από την παράδοση έργο Η µεταµόρφωσις του Καραγκιόζη µε τον Μπερτόλδο, επιµένοντας στην οµοιότητα της εξωτερικής εµφάνισης Καραγκιόζη και Μπερτόλδου και στο κοινό µοτίβο που εντοπίζουµε στο επεισόδιο µε το σακί. Το ίδιο έργο του Καραγκιόζη συγκρίνεται και µε τη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη συγκεκριµένα ο διάλογος Καραγκιόζη- ερβέναγα θυµίζει αυτόν µεταξύ Κινησία-Λυσιστράτης (στ στο πρωτότυπο), καθώς και στους δύο χρησιµοποιείται το τέχνασµα της παρέλκυσης µε ατέλειωτες προφάσεις. Η οµάδα Β2 µελετά: Τους ήρωες του θεάτρου σκιών για κάθε ήρωα σηµειώνουν: εξωτερική εµφάνιση, χαρακτήρα, χαρακτηριστική φράση ή/και τραγούδι (οι µαθητές αντλούν πληροφορίες από τα κείµενα και τα βιντεοσκοπηµένα ή ηχητικά ντοκουµέντα, που παρακολούθησαν). Επίσης, βρίσκουν από το διαδίκτυο εικόνες που τον παριστάνουν. Τη διαχρονικότητα του Καραγκιόζη: οι µαθητές σηµειώνουν τις φράσεις που ακούγονται στην παράσταση ως σχόλιο της καθηµερινότητας ή/και της επικαιρότητας. Η οµάδα Γ1 συγκρίνει: Τις τρεις διαφορετικές εκδοχές της ίδιας παράστασης µε ηρωικό θέµα, που µελέτησε, όσον αφορά 1. την υπόθεση των έργων, 2. το σκηνικό της παράστασης, 3. τα πρόσωπα- ήρωες του κάθε έργου Σελίδα 16 από 21

17 Τη µορφή του Μεγαλέξανδρου, όπως αυτή παρουσιάζεται στα έργα Τα 7 θηρία και ο Καραγκιόζης και Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραµένο φίδι αφενός και στη Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου αφετέρου. Οι µαθητές αναµένεται να εντοπίσουν το κοινό µοτίβο της αντιµετώπισης «παράδοξων» και «τερατωδών» ζώων από τον Μεγαλέξανδρο, αλλά και τον κοινό αναχρονισµό όσον αφορά στην πίστη του ήρωα στον Θεό (!), που απαντά και στο δηµοτικό τραγούδι για τον Αη-Γιώργη. Η οµάδα Γ2 µελετά: Τους ήρωες του θεάτρου σκιών για κάθε ήρωα σηµειώνουν: εξωτερική εµφάνιση, χαρακτήρα, χαρακτηριστική φράση ή/και τραγούδι (οι µαθητές αντλούν πληροφορίες από τα κείµενα και τα βιντεοσκοπηµένα ή ηχητικά ντοκουµέντα, που παρακολούθησαν). Επίσης, βρίσκουν από το διαδίκτυο εικόνες που τον παριστάνουν. Τη διαχρονικότητα του Καραγκιόζη: οι µαθητές σηµειώνουν τις φράσεις που ακούγονται στην παράσταση ως σχόλιο της καθηµερινότητας ή/και της επικαιρότητας. Κοινή δραστηριότητα για όλες τις οµάδες (Α,Β, Γ): Και οι τρεις οµάδες συγκεντρώνουν τα αστεία-λογοπαίγνια των έργων του ελληνικού καραγκιόζη και επιλέγουν δύο, για να ξεκινήσουν µε αυτά την παρουσίαση των εργασιών τους παίζοντας οι ίδιοι τους ρόλους των ηρώων του θεάτρου σκιών (ο καθηγητής της φυσικής αγωγής µπορεί να τους βοηθήσει µε την κίνηση). 4 η -5 η ώρα (της β φάσης) Για την παρουσίαση των οµαδικών εργασιών διατίθεται ένα συνεχόµενο δίωρο. Σελίδα 17 από 21

18 Γ Φάση: Μετά την ανάγνωση (4 διδακτικές ώρες) 1 η ώρα (της γ φάσης) Η τάξη αναλαµβάνει το ανέβασµα µιας σύντοµης παράστασης θεάτρου σκιών. Αξιοποιώντας όσα ανακάλυψαν κατά τη β φάση, οι µαθητές εντάσσονται σε νέες οµάδες: Οι συγγραφείς αναλαµβάνουν τη συγγραφή θεατρικού κειµένου για παράσταση θεάτρου σκιών. Το κείµενο πρέπει να σέβεται τη δοµή και τη γλώσσα των έργων που µελέτησαν στη β φάση, να εµφανίζει τους βασικούς τύπους-χαρακτήρες του θεάτρου σκιών µε τις ιδιαιτερότητες του καθενός και να µην ξεπερνά σε διάρκεια παράστασης τη µισή ώρα. Το θέµα µπορεί να είναι πρωτότυπο, δικής τους επιλογής (π.χ. σχετικό µε τη σχολική ή την τοπική κοινωνική επικαιρότητα) ή να είναι διασκευή ενός λογοτεχνικού κειµένου (π.χ. ένα επεισόδιο από την Οµήρου Οδύσσεια, που υπάρχει και στη νεότερη δραµατουργία του Καραγκιόζη). Η οµάδα αυτή πρέπει να εργαστεί εντατικά και κυρίως εκτός διδακτικών ωρών, προκειµένου να ετοιµάσουν εγκαίρως το κείµενο της παράστασης. Τα µέλη της οµάδας µπορούν να επικοινωνούν µεταξύ τους και µε τον εκπαιδευτικό που παρακολουθεί την πορεία της συγγραφής µέσω e- mail ή µέσω του blog του τµήµατος. Οι κατασκευαστές αναλαµβάνουν την κατασκευή του σκηνικού και των φιγούρων που θα χρησιµοποιήσουν. Οι µαθητές µπορούν να βρουν σχετικές πληροφορίες στο διαδίκτυο. Μια χρήσιµη ιστοσελίδα είναι αυτή του Πάνου Καπετανίδη. Μπορεί να ζητηθεί και η συνδροµή του καθηγητή των καλλιτεχνικών. Οι µουσικοί αναλαµβάνουν τη µουσική επένδυση της παράστασης. Το ιδανικό θα ήταν η «ζωντανή» µουσική επένδυση της παράστασης (µε τη συνδροµή του καθηγητή της µουσικής) εάν αυτό δεν είναι εφικτό, οι µαθητές µπορούν να αναζητήσουν τις µουσικές του Καραγκιόζη και να χρησιµοποιήσουν το σχετικό ηχογραφηµένο υλικό. Σελίδα 18 από 21

19 Οι διαφηµιστές αναλαµβάνουν την αφίσα-ρεκλάµα της παράστασης, την οποία σχεδιάζουν κατά τη φαντασία τους ή κατά το πρότυπο των σχετικών αφισών που µπορούν να δουν στο διαδίκτυο. Οι ηθοποιοί (η µεγαλύτερη σε αριθµό µαθητών οµάδα) αναλαµβάνουν την παράσταση. Συνεργάζονται ανά δύο: άλλος κινεί τη φιγούρα και άλλος παίζει τον ρόλο της σύµφωνα µε το σενάριο των συγγραφέων. 2 η -3 η ώρα (της γ φάσης) Οι µαθητές προετοιµάζουν την παράσταση εργαζόµενοι κατά οµάδες πιθανώς σε διαφορετικούς χώρους, ώστε για παράδειγµα οι πρόβες των ηθοποιών ή των µουσικών να µην ενοχλούν τους υπόλοιπους. Οι κατασκευαστές και οι διαφηµιστές εργάζονται µαζί µε τον καθηγητή των καλλιτεχνικών. Οι µουσικοί εργάζονται µαζί µε τον καθηγητή της µουσικής. Ο φιλόλογος συντονίζει τους συγγραφείς και τους ηθοποιούς. 4 η ώρα (της γ φάσης) Πρόβα της παράστασης. Επειδή η παράσταση χρειάζεται και θεατές µπορεί να οργανωθεί παρουσίασή της σε όλο το σχολείο, στο πλαίσιο του µαθήµατος του θεάτρου (υπάρχει σχετικό µάθηµα στο πρόγραµµα των µουσικών και καλλιτεχνικών σχολείων) ή και στο πλαίσιο των πολιτιστικών σχολικών εκδηλώσεων στο τέλος της χρονιάς. Η τάξη αναθέτει σε δύο µαθητές την ευθύνη να βιντεοσκοπήσουν την παράσταση, αλλά και στιγµιότυπα από την προετοιµασία των οµάδων. Το σχετικό βίντεο µπορεί να αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου. Αξιολόγηση Οι µαθητές αξιολογούνται για τις ατοµικές εργασίες τους (στην α φάση) για τον προφορικό και γραπτό τους λόγο για την πληρότητα της παρουσίασής τους στη β φάση του project Σελίδα 19 από 21

20 για τη δηµιουργικότητα και την ποιότητα των εργασιών τους στη γ φάση για την ικανότητά τους να αναζητούν, να διαχειρίζονται και να αξιοποιούν το υλικό που αντλούν από γραπτές πηγές και το διαδίκτυο για τη συµµετοχή τους στις οµαδικές εργασίες, την καλή συνεργασία µε τους συµµαθητές τους και τη συµβολή τους στο παραγόµενο αποτέλεσµα (στη β και γ φάση) για την ικανότητά τους να κατανοούν (ως θεατές) τα έργα του θεάτρου σκιών για την ικανότητά τους να χρησιµοποιούν και να αναπαραγάγουν (ως δηµιουργοί) τις βασικές συµβάσεις του κώδικα του θεάτρου σκιών. Φύλλα Εργασίας Φύλλα εργασίας δεν παρατίθενται, καθώς το σενάριο προϋποθέτει ελευθερία κινήσεων, όσο το δυνατόν µικρότερη δέσµευση, ενώ παροτρύνει τους εκπαιδευτικούς να φτιάξουν δικές τους δραστηριότητες, ανάλογα µε τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης, και να αγνοήσουν από τις υπάρχουσες δραστηριότητες όσες θεωρούν ότι για κάποιο λόγο δεν τους εξυπηρετούν. Άλλες εκδοχές - Κριτική Την 1 η ώρα της α φάσης του project αντί για το έργο του Π. Πικρού η ολοµέλεια της τάξης µπορεί να διαβάσει το διήγηµα του Γιάννη Βλαχογιάννη «Της τέχνης τα φαρµάκια». Στους µαθητές προτείνουµε επίσης για ανάγνωση τις σσ από την αυτοβιογραφία του Σ. Σπαθάρη, για να σχηµατίσουν µια ιδέα για τις δυσκολίες της τέχνης και της ζωής του Καραγκιοζοπαίχτη. Για να αξιοποιήσουµε τη νέα γνώση, µπορούµε να αναθέσουµε στους µαθητές µας ως ατοµική εργασία για το σπίτι να γράψουν µια σελίδα από το ηµερολόγιο ενός Καραγκιοζιοπαίχτη. Οι τέσσερις διδακτικές ώρες που προβλέπονται για τη γ φάση µάλλον δεν επαρκούν. Οπότε, αν τελικά η τάξη αναλάβει το ανέβασµα µιας παράστασης θεάτρου σκιών, θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν και εξωδιδακτικές ώρες και ίσως ώρες από τα Σελίδα 20 από 21

21 µαθήµατα καθηγητών, οι οποίοι συνεργάζονται για την εκπόνηση του project (όπως ο καθηγητής των καλλιτεχνικών ή της µουσικής, που µπορεί να εργαστούν µε τους µαθητές κατά τη διάρκεια των δικών τους µαθηµάτων). Το παραδειγµατικό αυτό σενάριο προορίζεται για πιλοτική εφαρµογή στο πλαίσιο του Ψηφιακού Σχολείου και δίνει έµφαση στην οµαδική και συνεργατική διδασκαλία ενεργοποιώντας κατά το δυνατό τη δηµιουργική έκφραση των µαθητών. Βιβλιογραφία για τον εκπαιδευτικό Ιωάννου, Γ. (επιµ.) Ο Καραγκιόζης. Αθήνα: Ερµής. Καΐµη, Τζ Καραγκιόζης ή η αρχαία κωµωδία στην ψυχή του θεάτρου σκιών. Αθήνα: Γαβριηλίδης. Κιουρτσάκης, Γ Προφορική παράδοση και οµαδική δηµιουργία (Το παράδειγµα του Καραγκιόζη). Αθήνα: Κέδρος. Μυστακίδου, Αικ. (εισ.-µτφρ.) Οι µεταµορφώσεις του Καραγκιόζη. Αθήνα: Εξάντας Μυστακίδου, Αικ. (επιµ.-µτφρ.) Το θέατρο Σκιών στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Αθήνα: Ερµής. Σηφάκης, Γρ Η παραδοσιακή δραµατουργία του Καραγκιόζη. Πρώτη προσέγγιση. Αθήνα: Στιγµή. Σπαθάρης, Σ Αποµνηµονεύµατα και η τέχνη του Καραγκιόζη. Αθήνα: Άγρα. * Τα κείµενα ακολουθούν τη νέα σχολική Γραµµατική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α, Β, Γ Γυµνασίου (Σ. Χατζησαββίδης σε συνεργασία µε Αθ. Χατζησαββίδου, ΟΕ Β 2007). ** Για πρακτικούς λόγους, η χρήση του αρσενικού γραµµατικού γένους θεωρείται ότι συµπεριλαµβάνει και το θηλυκό. Σελίδα 21 από 21