ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ ( ΑΓΧΟΣ-ΦΟΒΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ )

Transcript

1 1 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΜΗΜΑ Β1 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ ( ΑΓΧΟΣ-ΦΟΒΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ) Υπεύθυνος καθηγητής: Σοφός Δημήτριος

2 2 ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΕΦΗΒΕΙΑ Είναι η αναπτυξιακή εκείνη περίοδοςτης ζωής του ανθρώπου που ξεκινάει µε ειδικές βιολογικές αλλαγές (ορµονικές) στο σώµα του παιδιού αλλαγές που έχουν παράλληλα και ψυχοσωµατικές επιπτώσεις και τελειώνει ψυχολογικά µε την τελική γενετήσια ολοκλήρωση και αυτόνοµη ωρίµανση του ατόµου. Θα λέγαµε αδρά ότι η εφηβεία αρχίζει γενικά περί το 11οέτος της ηλικίας και φτάνει µέχρι το 18ο. Οµως υπάρχουν µεγάλες ατοµικές διαφορές στα όρια αυτά και θα πρέπει να το λαµβάνουν αυτό υπ όψη τους όσοι έρχονται σε επαφή µε νέους. Επίσης είναι γνωστό ότι µπορεί να παρατηρήσει κανείς εφηβική συµπεριφορά και σε µεγάλους ανθρώπους που δενπέτυχαν να ωριµάσουν στην κρίσιµηαυτή περίοδο. Ας έχουµε πάντως υπ όψη µας ότι ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου είναι µια συνέχεια και µάλιστα η κάθε φάση επηρεάζεται από τις προηγούµενες και είναι καθοριστική για τις επόµενες. Ακόµη ότι ο έφηβος όπως και κάθε άνθρωπος επηρεάζεται άµεσα από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον και κουβαλάει τις βιολογικές καταβολές του, όποιες και αν είναι αυτές. Μπορούµε να προσεγγίσουµε την εφηβεία βλέποντάς την σαν µία δεύτερη γέννηση που γίνεται όµως προοδευτικά. Η φύση, για µία ακόµη φορά δουλεύει µε το δικό της ρυθµό: Tο σώµα αλλάζει δηµιουργώντας ορµές και επιθυµίες. Συχνά αυτές τις επιθυµίες ο έφηβος δεν καταφέρνει να τις συνειδητοποιήσει αλλά και να τις ελέγξει, µε αποτέλεσµα να του προκαλούν εκρήξεις είτε βίας είτε αδυναµίας µπροστά σ αυτό που θα ήθελε µε τη φαντασία του να πραγµατοποιήσει αλλά δεν είναι ικανός ακόµα. Στην πραγµατικότητα η εφηβεία είναι µία ανακατάταξη: οι µεταβολές σε σχέση µε το σώµα συµπαρασύρουν και µεταβολές σε σχέση µε τους άλλους και τον κόσµο στο σύνολό του, πρωτίστως όµως οδηγούν τον έφηβο στη δηµιουργία ταυτότητας για να σταθεί, σύντοµα, στον κόσµο των ενηλίκων.. ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Η εφηβεία ορίζεται από το χρονικό διάστηµα που ξεκινά µε την εµφάνιση των πρώτων σηµείων της ήβης και καταλήγει στην ενηλικίωση του ατόµου. Με τον όρο "ήβη" περιγράφουµε τις σωµατικές και βιολογικές αλλαγές οι οποίες αρχίζουν (κατά µέσο όρο) στην ηλικία των 12 ετών για τα κορίτσια και των 14 ετών για τα αγόρια και οφείλονται κυρίως στην έκκριση ορµονών (οιστρογόνων για τα κορίτσια, ανδρογόνων για τα αγόρια). Η σωµατική ανάπτυξη επιταχύνεται απότοµα και κάνουν την εµφάνισή τους τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου. Το τέλος της παιδικής ηλικίας για τα αγόρια σηµατοδοτείται µε την αύξηση του µεγέθους του πέους, των όρχεων και του όσχεου, καθώς και την εµφάνιση της τριχοφυΐας. Στα κορίτσια αντίστοιχα, παρατηρούνται αύξηση του στήθους, ανάπτυξη των ωοθηκών και της µήτρας και εµφάνιση της έµµηνης ρήσης. Υπάρχει µια έντονη αλλαγή στην εικόνα του σώµατος και του εαυτού, η οποία σπρώχνει τον έφηβο στην αναζήτηση µιας νέας ταυτότητας. Παράλληλα, οι ορµονικές µεταβολές ενισχύουν τις σεξουαλικές και επιθετικές παρορµήσεις του και προκαλούν την ψυχοσυναισθηµατική εξέλιξή του. Ο έφηβος έχει τη δυνατότητα -που του έλειπε όταν ήταν παιδί- να κάνει δύο µεγάλα βήµατα, τα οποία θα τον οδηγήσουν στην ενηλικίωση : Nα ολοκληρώσει τις σεξουαλικές σχέσεις του και να κερδίσει την αυτονοµία του από τους γονείς. Αυτές οι κατακτήσεις απαιτούν µεγάλη ψυχική ενέργεια και, αν δεν εξελιχθούν οµαλά, µπορεί να οδηγήσουν σε αυτό που ονοµάζουµε κρίση της εφηβείας. Η έννοια της κρίσης υποδηλώνει ότι πρόκειται για κάτι το παροδικό. Ορίζεται ως η εφήµερη αποδιοργάνωση του ψυχισµού του, που παρουσιάζεται όταν ο έφηβος αφήνει τα στηρίγµατα της παιδικής ηλικίας, χωρίς να έχει βρει ακόµη εκείνα της ενήλικης ζωής. Εκδηλώνεται µε ποικίλες διαταραχές της συµπεριφοράς, κυρίως προκλητικές και

3 3 επιθετικές, µέσα από τις οποίες διαφαίνεται η άσχηµη ψυχολογική κατάστασή τουο τρόπος µε τον οποίο θα ξεπεραστεί η κρίση της εφηβείας εξαρτάται από την προσωπικότητα και τις ψυχικές δυνάµεις του εφήβου, αλλά και από τη στάση και τη συµπεριφορά των γονιών. Τα συμπτώματα που εμφανίζονται κατά την εφηβεία Tα πιο αντικειμενικά κριτήρια για την κατάθλιψη είναι η ένταση των συμπτωμάτων, η επαναληπτικότητα και η διάρκειά τους. Το ποσοστό των εφήβων με κατάθλιψη σε άλλες χώρες εκτιμάται ότι είναι 5-10%. Δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν πολλές εμπεριστατωμένες έρευνες επ αυτού στη χώρα μας. Πάντως, έχει υπολογιστεί ότι περίπου 1 στα 5 παιδιά και εφήβους που παραπέμπονται στα παιδοψυχιατρικά τμήματα μπορεί να παρουσιάζουν καταθλιπτικά συμπτώματα. Αυτά είναι πιο συχνά στα κορίτσια παρά στα αγόρια Μιλάμε για κατάθλιψη όταν η πλειονότητα από τα παρακάτω συμπτώματα διαρκούν όλη την ημέρα, για διάστημα μεγαλύτερο των 15 ημερών και ένα από τα δυο πρώτα εκδηλώνεται κάθε μέρα. Αυτά μπορεί να είναι κάποια από τα εξής: - Εμφανή θλίψη σε αντίθεση με προηγούμενες συμπεριφορές. Η θλίψη παρατηρείται συχνά και κρατά πολλή ώρα. Ο έφηβος μπορεί να κλαίει ή να βουρκώνει με το παραμικρό ή πάντως συχνότερα από παλιά - Έλλειψη ικανοποίησης ακόμη και για τα πράγματα που του άρεσαν πριν. - Κλείσιμο στον εαυτό του, απομόνωση από φίλους και γνωστούς, δυσκολία στην επικοινωνία λέει ότι «δεν τον καταλαβαίνουν» ή «δεν τον ενδιαφέρουν πια» - Ασυνήθιστη κούραση, συνεχής ανία, έλλειψη δραστηριοτήτων και παθητικότητα σαν να τα βλέπει πλέον όλα άσκοπα ή μάταια. - Κατά περιόδους αντιδράσεις τρομερού εκνευρισμού, θυμού, εχθρότητας - Αίσθημα ενοχής και έλλειψη εκτίμησης για τον εαυτό του - Έντονη αντίδραση στην κριτική και στην απόρριψη υπερευαισθησία - Συχνές διαμαρτυρίες για πόνο σε διάφορα σημεία και ψυχοσωματικές μικροενοχλήσεις - Ανάλωση πολλών ωρών της ημέρας στο κρεβάτι ή στον καναπέ. Το παιδί μπορεί να κοιτά το ταβάνι συνέχεια - Ο έφηβος ή η έφηβη μιλούν ελάχιστα και η φωνή δεν παρουσιάζει εκφραστικές διακυμάνσεις είναι μονότονη. - «Κοπάνες» από το σχολείο ή με τη νομιμοποίηση κάποιας αδιαθεσίας που xρησιμοποιεί ως άλλοθι προκειμένου να μην πάει για μάθημα - Πτώση βαθμολογίας και επιδόσεων - Μειωμένη συγκέντρωση σε σύγκριση με το παρελθόν - Άρνηση να πλυθεί και να κάνει μπάνιο - Σημαντική αλλαγή κάποιων συνηθειών του π.χ. ενώ έτρωγε πολύ, του κόβεται η όρεξη ή αντίθετα αρχίζει να τρώει ακατάπαυστα ενώ έτρωγε λίγο. - Διαταραχές στον ύπνο -κοιμάται άσχημα, έχει αϋπνίες και δεν είναι ικανός/ή να σηκωθεί το πρωί. - Κάνει κακές σκέψεις και λέει ότι δεν τον/την ενδιαφέρει η ζωή. Πώς να προλάβετε την κατάθλιψη - Ο έφηβος τη μια στιγμή νιώθει παντοδύναμος και άτρωτος και την άλλη στιγμή «πέφτει η διάθεσή του στο μηδέν». Μπορεί να αρχίσει λοιπόν να νιώθει «ανεπαρκής» ή κοινωνικά αδέξιος

4 4 - Αφήστε το παιδί να εκφράζει το πώς νιώθει και ρωτήστε το ποια είναι η άποψη του για τον εαυτό του αλλά και για τους φίλους του. - Εξηγήστε του ότι κανένας δεν είναι «επαρκής» σε όλους τους τομείς και ότι ειδικά στην εφηβεία όλες και όλοι είναι ανεπαρκείς σε πολλές σφαίρες δραστηριότητας. Απλώς κάποιοι έφηβοι καλύπτουν τις ατέλειές τους προβάλλοντας (π.χ. στην παρέα) τις ατέλειες των άλλων. - Συζητείστε με το παιδί σας τις ατέλειες των άλλων παιδιών της παρέας του χωρίς να τα κατηγορείτε, αλλά επισημαίνοντας τα σημεία «ανεπάρκειας» ώστε να αντιληφθεί όχι μόνον ότι κανείς δεν είναι τέλειος αλλά και ότι ειδικά στην εφηβεία όλοι φαίνονται ανεπαρκείς σε πάρα πολλους τομείς. - Τονίστε ότι το «ικανός» και «επαρκής» έχουν πολύ διαφορετική διαβάθμιση στην εφηβεία δεν πρέπει να συγκρίνει τον εαυτό του με ενήλικες. - Η δυσκολία ή η αδυναμία του εφήβου να αλλάξει αντικείμενο αγάπης δηλαδή να περάσει από τους γονείς του σε ένα κορίτσι αν είναι αγόρι και σε ένα αγόρι αν είναι κορίτσι καθώς και η μη αναγνώριση του από τους άλλους, μπορεί να αποτελέσουν στοιχεία της έναρξης της απειλής της κατάθλιψης. Εξηγήστε στο παιδί από νωρίς ότι οι ανθρώπινες σχέσεις και τα μεταβατικά στάδια στην εφηβεία είναι πιο δύσκολα από όσο για τους ενηλίκους - Προσανατολίστε τον έφηβό σας διακριτικά σε τομείς στους οποίους έχει καλές επιδόσεις ώστε να αυξηθεί η αυτοεκτίμησή του. - Τα σοβαρά οικονομικά ή κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η οικογένεια και επιδρούν στο τρόπο ζωής του εφήβου σε σημαντικό βαθμό, μπορεί να τον επηρεάζουν βαθύτερα από όσο εσάς. Γι αυτό πρέπει να είστε εξαιρετικά προσεκτικοί στη διαχείρισή τους. - Βοηθήστε τον έφηβό σας να είναι κοινωνικά αποδεκτός. Για το παιδί έχει μεγάλη σημασία να είναι αποδεκτό από τους συνομηλίκους του στο σχολείο, στη γειτονιά ή στους αθλητικούς ομίλους, στο ωδείο και γενικά όπου συμμετέχει. - Αν δίνετε στο παιδί την εικόνα ότι ως γονείς νιώθετε αβοήθητοι, προσπαθήστε όσο μπορείτε να ελέγξετε τη συμπεριφορά σας. Το παιδί δεν πρέπει να ζει σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί η απελπισία. - Μάθετε το παιδί σας από μικρό να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του αλλά και των άλλων. Έχει σημασία να ξέρει τι το εκνευρίζει και να βρίσκει τρόπους να το χειρίζεται. Ακόμα κι αν δεν μπορεί να το χειριστεί, πρέπει πάντως να το αναγνωρίζει και να προσπαθεί να το ελέγξει. Το παιδί π.χ. δεν θα παρουσιάσει κατάθλιψη από ένα κακότροπο συμμαθητή που το ενοχλεί, αλλά μπορεί να την παρουσιάσει αν συστηματικά αρνείται να εκδηλώσει το δικό του θυμό του ή να διεκδικήσει τα δικαιώματά του και να «βάλει στη θέση του» εκείνους που το προσβάλλουν. - Συνηθίστε το παιδί από μικρό σε μια θετική ρουτίνα. Να πλένεται κάθε μέρα, να τακτοποιεί το δωμάτιό του κάθε μέρα, να αθλείται κ.λπ. Η ρουτίνα βοηθά πολύ και σε φάσεις κατάθλιψης, γιατί ο έφηβος έχει συνηθίσει σε κάποιους ρυθμούς έστω και μηχανικά και έτσι δεν εγκαταλείπει εύκολα την βασική φροντίδα του εαυτού του. - Ενθαρρύνετε τον έφηβο να αθλείται, γιατί η άσκηση έχει πολύ θετική επίδραση στην ψυχική διάθεση. Η αντιμετώπιση

5 5 - Η απειλή της κατάθλιψης εγκαθίσταται σε μια ιδιαίτερη κατάσταση αλλαγών ή ενός αποχωρισμού που επιδεινώνεται από την ανασφάλεια του μέλλοντος. Τέτοιες καταστάσεις απότομων αλλαγών είναι ο βίαιος χωρισμός των γονιών, ένα σοβαρό πρόβλημα ασθένειας ή ο θάνατος κάποιου αγαπημένου ατόμου στην οικογένειά σας, τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα που επηρεάζουν τη ζωή όλων σας ή αν συμβεί κάποια άλλη απότομη αλλαγή στη ζωή του παιδιού (αν χάσει ένα αγαπημένο του φίλο, αν αλλάξει σχολείο, αν χωρίσει από το αγόρι ή αντίστοιχα από το κορίτσι του κλπ) Μετά από τέτοια γεγονότα θα πρέπει να είστε πιο παρατηρητικοί στις αντιδράσεις του/της εφήβου και στο τρόπο που τα ερμηνεύει - Αν οι έφηβοι φέρονται επιθετικά ή βίαια ή κάνουν παράτολμα πράγματα παρότι δεν εκδηλώνουν θλίψη, ρωτήστε τους ψύχραιμα «γιατί το έκαναν» Τα παιδιά πολλές φορές φωτίζουν αμέσως το πρόβλημα, λέγοντας απλά «ήμουν στενοχωρημένος». Σε αυτές τις περιπτώσεις πίσω από τα προβλήματα στη συμπεριφορά του υπάρχει καλυμμένη κατάθλιψη. - Όταν ο ένας γονιός παρουσιάζει κατάθλιψη (περισσότερο εκείνος που έχει το ίδιο φύλο με τον έφηβο), το παιδί είναι πιο πιθανό να παρουσιάσει κατάθλιψη σε σύγκριση με τα παιδιά που κανένας γονιός δεν παρουσιάζει κατάθλιψη. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι γονείς πρέπει να έχουν περισσότερο «το νου τους» για τυχόν συμπτώματα κατάθλιψης από το παιδί, χωρίς όμως και να αποδίδουν σε αυτήν οποιαδήποτε μελαγχολία του. - Η κατάθλιψη στον έφηβο είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, όπως και στους ενηλίκους. Αρκεί όμως να γίνει αντιληπτό. - Ζητείστε από τον έφηβο σας να συμβουλευτείτε μαζί ή μόνος του έναν ειδικό. - Μην αφήνετε το χρόνο να περνά. Η κατάθλιψη δεν εξατμίζεται. Πιθανά αν την αφήσετε, να επιδεινωθεί. -Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία και πιθανά φαρμακευτική υποστήριξη ανάλογα με την ένταση του προβλήματος και την εκτίμηση του ειδικού. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια πραγματικότητα που απασχολεί πολλούς γονείς σε όλα τα κράτη του κόσμου. Είναι η χρήση βίας μεταξύ μαθητών με σκοπό να προκαλέσει στους άλλους πόνο και αναστάτωση. Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ αυτά τα φαινόμενα είναι σχετικά πιο συνηθισμένα σε σύγκριση με την ελληνική πραγματικότητα. Τα τελευταία χρόνια όμως το πρόβλημα εμφανίζεται και στον τόπο μας με αυξανόμενη συχνότητα. Στατιστικές της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης αναφέρουν ότι 15-30% των μαθητών εμπλέκονται σε φαινόμενα εκφοβισμού είτε ως θύματα είτε ως θύτες. Οι μαθητές δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί εκφοβισμό ήδη από το δημοτικό. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, τα ποσοστά εκφοβισμού και θυματοποίησης μεταξύ των Ελλήνων μαθητών του δημοτικού και του γυμνασίου είναι παρόμοια με αυτά των χωρών της βόρειας και δυτικής Ευρώπης, όπως η Ιρλανδία και η Νορβηγία αλλά πάντως μικρότερα από αυτά που αναφέρονται στην Αγγλία και στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με μεγάλη έρευνα του ΕΚΚΕ που έγινε σε 101 σχολεία και 2000 μαθητές, με σκοπό την χαρτογράφηση της ζωής των μαθητών στο Δήμο της Αθήνας, οι μαθητές του δημοτικού είναι πιο επιρρεπείς στην κακοποίηση σε σχέση με τους εφήβους. Επίσης το 11% των μαθητών του γυμνασίου ομολογούν πράξεις βίας σε βάρος συμμαθητών τους και ένα 11% δηλώνει πως έχει υποστεί βία από άλλα παιδιά Στις απειλές καταφεύγουν μαθητές όλων των τάξεων σε ποσοστό 5%. Θεατές σε πράξεις βίας υπήρξε το 43% των μαθητών γυμνασίου και λυκείου

6 6 Έρευνα της Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, δείχνει ότι η βία εκδηλώνεται σε διάφορες μορφές σε πάρα πολλά σχολεία, αφού το 60,1 % των μαθητών δηλώνει ότι παρατηρεί παρόμοια φαινόμενα είτε στην τάξη του είτε γενικά στο σχολικό περιβάλλον του. Εντούτοις, αν και τα επεισόδια αυξάνονται σε συχνότητα και σε σοβαρότητα, η βία δεν αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της σχολικής ζωής στην Ελλάδα όπως συμβαίνει π.χ. σε πολλά δημόσια σχολεία στις ΗΠΑ. Τι νοείται ως σχολικός εκφοβισμός Η βία στο σχολείο μας απασχολεί συνήθως όταν ασκείται κυρίως σωματικά (σωματική επίθεση). Οπωσδήποτε τα σπρωξίματα, τα χαστούκια, οι γροθιές, οι κλωτσιές και γενικά η σωματική βία είναι η πιο ανησυχητική εκδήλωση της επιθετικότητας επειδή απειλεί άμεσα την ασφάλεια του παιδιού. Υπάρχει όμως και η λεκτική επιθετικότητα που περιλαμβάνει βρισιές, κοροϊδία, ομοφοβικά σχόλια, χειρονομίες και γενικά ταπείνωση με ύβρεις ή εκφοβισμούς. Κρυμμένη επιθετικότητα ή εχθρότητα βρίσκουμε και σε ενέργειες που δεν μοιάζουν καθόλου βίαιες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο αποκλεισμός ενός παιδιού από ομάδες συνομηλίκων και η κακή συνήθεια να του κρύβουν τα βιβλία, ή να του πετάνε τα πράγματα. Αυτές οι ενέργειες ουσιαστικά συνιστούν συναισθηματική επίθεση χωρίς χειροδικίες ή βρισιές. Υπάρχει επίσης και ο σεξουαλικός εκφοβισμός: οι χειρονομίες οι οποίες προσβάλουν ένα παιδί, ο υποβιβασμός με απρεπή αγγίγματα, κινήσεις κ.λπ. Νεόφερτος είναι και ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός που περιλαμβάνει τη χρήση , chat rooms και κινητών με κλήσεις απειλητικού περιεχομένου, καθώς και τη χρήση κάμερας με σκοπό την απειλή ή ταπείνωση του εφήβου. Τελικά, βία ή παράγοντας που προάγει τη βία στο σχολείο είναι κάθε φράση ή ενέργεια που ταπεινώνει το παιδί. Θύτες και θύματα Όλα τα παιδιά μπορεί να παίξουν κατά καιρούς τον πρώτο ή το δεύτερο ρόλο. Ο θύτης μπορεί να γίνει θύμα κάποιων ισχυρότερων. Το θύμα μπορεί με τη σειρά του να γίνει θύτης μόλις του δοθεί η ευκαιρία στην αντιπαράθεση με κάποιους ασθενέστερους. Αν και όλοι μπορεί να βρεθούν στη μία ή στην άλλη όχθη, υπάρχει μια γενική εικόνα για τα χαρακτηριστικά που συνήθως έχουν όσοι ανήκουν συνήθως στην κατηγορία του θύτη ή του θύματος. Στατιστικά, τις περισσότερες φορές τα θύματα είναι σχετικά μικρόσωμα, ντροπαλά παιδιά με χαμηλή αυτοπεποίθηση και υπερπροστατευτικούς γονείς. Επίσης, θύματα γίνονται συχνά τα παιδιά με κάποια ιδιαιτερότητα ή κάποιο χαρακτηριστικό που τα διαφοροποιεί από το μέσο όρο (αν είναι, για παράδειγμα πολύ ψηλά, παχουλά ή πολύ καλοί μαθητές), παιδιά ευαίσθητα στα πειράγματα που αντιδρούν έντονα, θυμώνουν, κλαίνε, απομονώνονται, παιδιά αδιάλλακτα στις διαφωνίες με εριστικό και επιθετικό πνεύμα κλπ. Οι θύτες στατιστικά είναι συνήθως παιδιά που δείχνουν έντονη αυτοπεποίθηση, που δεν πειθαρχούν σε κανόνες, θέλουν να επιβάλλονται και θεωρούν ότι η βία είναι κοινωνικά αποδεκτή. Άλλα βασικά τους χαρακτηριστικά είναι τα εξής: θυμώνουν εύκολα, δυσκολεύονται να δεχτούν τη ματαίωση των επιθυμιών τους, εύκολα νιώθουν ότι οι άλλοι είναι απειλητικοί προς τα ίδια και σε κάθε περίπτωση καταφεύγουν στη βία ή στον εκφοβισμό για να επιλύουν διαφορές, έχουν την τάση να εξαιρούν παιδιά από την παρέα, υιοθετούν το ρόλο του αρχηγού στις παρέες ή φτιάχνουν κλίκες ενώ δεν είναι απαραίτητα μεγαλόσωμοι.

7 7 Θύτες και θύματα μπορεί να έχουν είτε αδιάφορους είτε υπερπροστατευτικούς και αυταρχικούς γονείς. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η αντίδραση του παιδιού σε βάθος χρόνου, γιατί πολλά θα καθοριστούν στην πορεία και από τις συντροφιές του ίδιου και από άλλες συγκυρίες. Αν, για παράδειγμα το παιδί νιώθει στρες και απογοήτευση στο σχολείο, μπορεί να εκδηλώσει επιθετικότητα. Το άγχος στην εφηβεία Το άγχος είναι ένα πολύ δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθει ο έφηβος μπροστά σε ένα αόριστο κίνδυνο ή απειλή. Στην εφηβεία τα παιδιά «τα χάνουν» εύκολα και κατά συνέπεια βρίσκονται πολύ συχνά σε κατάσταση «έντονου άγχους». Εντούτοις, όσο φυσιολογικό και αν είναι το έντονο άγχος σε έναν έφηβο, οι γονείς πρέπει να μπορούν να το αναγνωρίσουν για να πάρουν τα μέτρα τους. Τα συμπτώματα Ο έφηβος έχει νευρικότητα, ανησυχία και απότομη συμπεριφορά ή δείχνει κακή διάθεση, που δεν συνοδεύεται απαραίτητα από εριστικότητα. Μπορεί να παραπονιέται για ταχυκαρδίες ή να βλέπετε ότι τρώει τα νύχια του, παρουσιάζει αλλαγή στις συνήθειες του ύπνου, αλλαγές στη γενική συμπεριφορά, κάνει συχνά παράπονα για πονοκεφάλους, ζαλάδες, προβλήματα στο στομάχι και άλλες αδιαθεσίες που συχνά είναι ψυχοσωματικές. Κάνει συχνάλάθη, σαν να «λέει» με τον τρόπο του στους άλλους ότι «τα έχει χαμένα» και ότι δεν ξέρει πώς να αντιδράσει, δείχνει πελαγωμένο σε απλές δουλειές, πίνει ή καπνίζει στα κρυφά κλπ. Το παιδί σας μπορεί και να μην εκδηλώνει έντονα τίποτε από τα παραπάνω. Μερικά παιδιά παριστάνουν θαυμάσια τους «άνετους» ή τις «άνετες» και εμφανίζονται «αναίσθητα» όπως τα κατηγορούν συχνά οι γονείς τους όταν εκνευρίζονται, ενώ κατά βάθος αισθάνονται έντονο στρες. Το κρύβουν όμως και αυτή η «αναισθησία» αποτελεί μία μάσκα άμυνας. Ειδικά τα συνεσταλμένα και ευαίσθητα παιδιά δεν εκδηλώνουν τα άγχος τους ούτε με νεύρα ούτε με φωνές. Προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα για να ευχαριστήσουν τους γονείς τους, παρότι νιώθουν βουβή απελπισία και τρομερή πίεση. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται ακόμα μεγαλύτερη προσοχή. Τα παιδιά μπορεί να προβληματίζονται κυριολεκτικά για οτιδήποτε και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι από όλα «τους φαίνεται βουνό». Πάντως ανάμεσα στα συνηθισμένα «βουνά» για τους εφήβους (και συχνά για τους ενηλίκους) είναι τα εξής: - οι φυσιολογικές αλλαγές στην εμφάνισή τους (σώμα, πρόσωπο, σπυράκια) - οι μεγάλες απαιτήσεις των γονιών για σχολικές επιδόσεις (τα παιδιά πιέζονται πάντα πολύ για να ανταποκριθούν στις υψηλές προσδοκίες όσων αγαπούν) - οι διαμάχες των γονιών μεταξύ τους - το διαζύγιο ή ο θάνατος ενός γονιού (τα παιδιά φοβόνται ότι επέρχονται αλλαγές που θα τους στερήσουν πολλά) - οι πολλές υποχρεώσεις δραστηριότητες (οι έφηβοι μπορεί να νιώθουν ανήμποροι να τα βγάλουν πέρα, αλλά να μην το λένε) - οι σοβαρές ασθένειες στην οικογένεια (προκαλούν στον έφηβο ανασφάλεια είτε γιατί φοβάται το θάνατο, είτε γιατί απλώς αλλάζουν οι ρουτίνες στις οποίες είχε συνηθίσει και τις ταύτιζε με τη σιγουριά) - τα οικονομικά προβλήματα στο σπίτι (τα παιδιά αισθάνονται το στρες των γονιών και νιώθουν μια γενική απειλή για το μέλλον, ενώ παράλληλα αλλάζει και η ζωή τους) - οι αλλαγές σχολείου ή καθηγητή ή σπιτιού (έχουν την έγνοια αν θα γίνουν αποδεκτοί από τους νέους συμμαθητές, γείτονες, καθηγητές αλλά κι αν θα βρουν κι εκείνα κάποιους να

8 8 ταιριάξουν) - οι απαιτήσεις των φίλων (καμιά φορά ζητούν από το παιδί να κάνει κάτι που το ίδιο δεν θέλει) - οι διαμάχες με συμμαθητές ή φίλους (οι έφηβοι βιώνουν τη διαμάχη ως απόρριψη και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την κοινωνικότητά τους) - κάποιες γενικές κοινωνικές αναστατώσεις (ειδήσεις για εγκλήματα στη γειτονιά, πλημμύρες κ.λπ. γεγονότα που το παιδί μπορεί να νιώσει ότι ίσως απειλήσουν και το ίδιο) Α ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Είναι γνωστό το πρόβλημα της χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Με τα χρόνια παρουσιάζεται ραγδαία αύξηση των θυμάτων που εθίζονται σε εξαρτισιογόνες ουσίες. Πιο συγκεκριμένα,τα ναρκωτικά χρησιμοποιούνταν σαν φάρμακα ανακούφισης πόνου αλλά πέρα από την θεραπεία του προκαλεί εθισμό. Επίσης όταν χρησιμοποιούντα για μη ιατρικούς σκοπούς,άλλα για την πρόκληση μεταβολών στην ψυχική διάθεση δημιουργούν: ψυχολογικά, σωματικά προβλήματα και προκαλούν φθορά της υγείας. Όταν σταματάει η χρήση των ουσιών το άτομο γίνεται ψυχαναγκαστικό. Ακόμα όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα ο χρήστης να έχει πολύ διαφορετικό τρόπο σκέψης και νοοτροπίας από άλλους ανθρώπους. Οπότε το άτομο αποξενώνεται από την ευρύτερη κοινωνία και απομονώνεται σε μια υποκουλτούρα αφού μπορεί να συνεννοηθεί και να συμφωνεί μόνο με τους υπόλοιπους χρήστες. Όλα αυτά μετατρέπουν το άτομο να υποφέρει από μια πανίσχυρη ψυχολογική εξάρτηση χωρίς να μπορεί να αποδράσει. ΑΙΤΙΑ: Πολλές φόρες ο έφηβος παρασύρεται σε τέτοιες αρνητικές ενέργειες : 1. Από την πίεση μελών μίας ομάδας στην οποία ανήκει με τον φόβο απόρριψης του από αυτή 2.αναζήτηση κοινωνικής καταξίωσης 3.απλα από περιέργεια/δοκιμή 4.αντίδραση προς το οικογενειακό περιβάλλον 5.ψυχολογίκα άρρωστα άτομα/με προβλήματα κυρίως οικογενειακά (μέλη της οικογένειας με χρόνια χρήση).θα ξεχάσουν τα προβλήματα και θα αισθανθούν καλά 6.πιστεύουν ότι θα διώξουν την ανία 7.Για ευχαρίστηση 8.να απαλύνουν τον ψυχικό πόνο 9.να αισθανθούν ότι μεγάλωσαν

9 9 9.να αισθανθούν ανεξαρτησία ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ: Ψευδαισθησιογόνα ή παραισθησιογόνα ή ψυχεδελικά (κάνναβης, μαριχουάνα, LSD, MDMA, κλπ) Διεγερτικά του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (κοκαΐνη, αμφεταμίνη ) Κατασταλτικά του ΚΝΣ ( οινόπνευμα, ηρεμιστικά και υπνωτικά χάπια ) Διάφορες πτητικές ουσίες ( διαλύτες, βενζίνη,κόλα,βερνίκι ) Κατ εξοχήν ναρκωτικά (όπιο,μορφίνη, ηρωίνη, κλπ.) Ποια είναι τα συµπτώµατα καιποιες οι επιπτώσεις τους στον οργανισµό Παρακάτω αναλύονται οι πιο κοινές ουσίες από κάθε κατηγορία. Αλκοόλ : Το αλκοόλ σε µικρές ποσότητες προκαλεί ευφορία, αγχόλυση και έχει ευεργετικές για τον οργανισµό επιδράσεις. Σε µεγάλες ποσότητες προκαλεί ηπατίτιδα, ανικανότητα, κίρρωση, εγκεφαλοπάθεια, καρδιοπάθεια, διαταραχή αναπνοής, θάνατο. Η ευαισθησία στην τοξική επίδραση του αλκοόλ ποικίλλει από άτοµο σε άτοµο Ηρεµιστικά φάρµακα : Σε µικρές δόσεις έχουν ηρεµιστική δράση. Σε ευαίσθητα άτοµα ή µεγάλες δόσεις προκαλούν αστάθεια, αταξία, νυσταγµό, αδυναµία εκτέλεσης οργανωµένων κινήσεων (π.χ. οδήγηση), παράδοξη διέγερση, αναπνευστική καταστολή, υπόταση, ενίοτε κώµα, θάνατο. Μορφίνη, ηρωίνη: Ισχυρά κατασταλτικά, ακόµη και σε µικρές δόσεις, µεαποτέλεσµα να προκαλείται ζάλη, καταστολή των αισθήσεων καιτωνσυναισθηµάτων, ναυτία, άµβλυνση πόνου, µείωση ερωτικής διάθεσης, ευφορία. Σε µεγαλύτερες δόσεις εγκεφαλοπάθεια, αναπνευστική καταστολή, υπόταση, βραδυκαρδία, υποθερµία, λήθαργο, κώµα, θάνατο. Η εύκολη επίτευξη ανοχής µε τις ουσίες αυτές µε αποτέλεσµα την ανάγκη αύξησης της δόσης για να επιτευχθούν τα αποτελέσµατα της νάρκωσης των αισθήσεων και της ευφορίας που επιδιώκει ο χρήστης, αποτελεί µία από τις αιτίες που η κατηγορία αυτή των ψυχοτρόπων προκαλεί άµεσα τόσους θανάτους σε όλο τον κόσµο. Καφεΐνη : Σε µικρές ποσότητες όσο αυτές που περιέχονται σε ένα δύο φλιτζάνια καφέ ή εναλλακτικά σε δύο τρία φλιτζάνια τσάι ασκεί διεγερτική επίδραση µε τόνωση του οργανισµού και αύξηση της εγρήγορσης. Σε υψηλές δόσεις άγχος, επίµονη αϋπνία, ταχυκαρδίες, πονοκέφαλο, πόνους εντέρου. Κοκαΐνη : Ισχυρό διεγερτικό, που προκαλεί άµεσα έντονη διέγερση µε έξαψη,ευφορία, αυξηµένη ενέργεια. Λόγω ισχυρής διέγερσης των ζωτικών οργάνων, µπορεί να προκληθεί, εγκεφαλικά επεισόδια, επιληψία, παραλήρηµα, υπέρταση, υπερθερµία, θάνατος. Παρά το γεγονός ότι οι χρήστες χρησιµοποιούν συχνά την κοκαΐνη για οξεία αύξηση της σεξουαλικής ενέργειας, σε χρόνια χορήγηση προκαλείται µείωση της σεξουαλικής ορµής, ανικανότητα και στειρότητα, λόγω εξάντλησης της ζωτικής εφεδρείας του οργανισµού. Επίσης προκαλούνται και όλα τα συµπτώµατα του «καφεϊνισµού», που αναφέρονται παραπάνω. Αντικαταθλιπτικά φάρµακα: ιέγερση και ευφορία σε µικρές δόσεις. Σε ευαίσθητους οργανισµούς ή σε περίπτωση µεγάλων δόσεων, καρδιαγγειακή βλάβη, σεξουαλική δυσλειτουργία, γαστρεντερικές ανωµαλίες, διέγερση, αϋπνία, υπέρταση, ενίοτε θάνατος. LSD: Ισχυρό παραισθησιογόνο. Προκαλείται διαταραχή της αντίληψης µε απελευθέρωση συναισθηµατικών εκδηλώσεων, όπως κλάµατος ή γέλιου και

10 10 ανάπτυξη παραισθήσεων και ψευδαισθήσεων που µπορεί να οδηγήσουν σε απρόβλεπτη συµπεριφορά (π.χ. αυτοκτονία), σχιζοφρενικό επεισόδιο. Σε παθολογικό οργανικό επίπεδο, οι παρενέργειες περιλαµβάνουν την ταχυκαρδία, τον τρόµο, την υπέρταση. Χασίς, µαριχουάνα: Σε µικρές δόσεις προκαλούν ευφορία, ταχυκαρδία, υπνηλία, διαφοροποιηµένη αντίληψη χρόνου, άρση αναστολών, ψυχοκινητικά προβλήµατα. Οι ουσίες αυτές µπορούν να δράσουν και ως παραισθησιογόνα. Σε χρόνια χρήση προκαλούνται αποφρακτική πνευµονοπάθεια, διαταραχή γονιµότητας, καρδιακές αλλοιώσεις. ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟΣΟ ΕΝΤΟΝΟ; Έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει αυξητική τάση των χρηστών. Οι χρήστες στις μέρες μας πλέον δεν είναι περιθωριακοί, έξω από τη ζωή της κοινωνίας, αφού πλέον είναι μέλη του οικογενειακού ή κοινωνικού μας περιβάλλοντος. Αυτό οφείλετε στο γεγονός ότι η ζωή μας είναι πολύπλοκη και με γρήγορους ρυθμούς. Η κοινωνία μας είναι καταναλωτική, παλιές αξίες αμφισβητούνται ή έχουν χαθεί, νέες αξίες εμφανίζονται δημιουργώντας κρίση αξίων και ανασφάλεια. Επίσης σε ένα μεγάλο βαθμό παίζει ρόλο η οικογένεια αφού αλλάζει μορφή και γίνεται πυρηνική, χάνει συνεχώς μέρος του καθοδηγητικού της ρόλου και δυσκολεύεται να επηρεάσει την ανάπτυξη της προσωπικότητας του νέου στο βαθμό που θα έπρεπε, λόγο του φόρτου εργασίας και των δύο γονέων. Ακόμα, χαρακτηριστικό ρόλο αναλαμβάνουν τα Μ.Μ.Ε, γιατί με την προσπάθεια τους να δυσφημίσουν τα ναρκωτικά καταφέρνουν το αντίθετο προβάλλοντας μέσα από τα προγράμματα το εύκολο κέρδος, την εύκολη ζωή. Άλλος ένας αρνητικός παράγοντας είναι η ανεργία, η εργασία αποτελεί προστατευτικό παράγοντα από τη χρήση ουσιών και γενικότερα αρνητικών συμπεριφορών επειδή δημιουργεί στόχους, προοπτικές και ο έφηβος αισθάνεται χρήσιμος και παραγωγικός. Συμπερασματικά, η χρήση των ναρκωτικών ουσιών είναι περίπλοκοφαινόμενο, δεν οφείλετε μόνο σε οικογενειακούς ή προσωπικούς παράγοντες, αλλά έχει και κοινωνική διάσταση. ΠΩΣ ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΟΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΤΟΝ ΕΦΗΒΟ; Η εφηβεία είναι η φάση που ο άτομο ξεφεύγει από την παιδική ηλικία και προετοιμάζεται για την ενήλικη ζωή, απομακρύνεται από τα δεσμά της οικογένειας και αποζητά την παρέα. Έτσι, ο έφηβος διαμορφώνει στάσεις, συμπεριφορές και αξίες οι οποίες εκδηλώνονται μέσα από το ντύσιμο, τη γλώσσα, τη μουσική. Πολλές φορές ο έφηβος όμως παρασύρεται σε αρνητικές ενέργειες από την πίεση μελών μιας ομάδας που ανήκει χωρίς να συμφωνεί πάντα εξαιτίας του φόβου απόρριψης του από αυτή. Αντίθετα όμως ο έφηβος που έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του που μπορεί να επιλέγει υπεύθυνα

11 11 ΥΠΑΡΧΕΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ? Ο τοξικομανής μπορεί να θεραπευτεί αλλά όχι μόνος του και αυτό γιατί η σωματική εξάρτηση ξεπερνιέται σε λίγες μέρες ενώ η ψυχική εξάρτηση αποτελεί το μεγάλο πρόβλημα στην χρήση ουσιών. Πιο συγκεκριμένα, ψυχικά απεξάρτηση σημαίνει αλλαγή τρόπου ζωής και νοοτροπίας όπου ο χρήστης μαθαίνει να σέβεται και να αγαπά τον εαυτό του, να επιλέγει υπεύθυνα, μπαίνει σε μια διαδικασία μάθησης νέων δεξιοτήτων. Η θεραπευτική διαδικασία είναι δύσκολη και επίπονη, διαρκεί πολλούς μήνες (15 18) και προϋποθέτει τη συνειδητοποίηση του προβλήματος από τον χρήστη και την θέληση του να θεραπευτεί. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η επαφή της οικογένειας του χρήστη με ειδικό σύμβουλο για να βοηθηθούν η να βοηθήσουν στην διαδικασία της απεξάρτησης. ΕΡΕΥΝΑ: ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΚΑΙΝΕΟΙ ΣΤΗΝΕΛΛΑΔΑ Οι ακριβείς διαστάσεις του προβλήματος των ναρκωτικών στη χώρα μας αποτυπώθηκαν σε έρευνα που πραγματοποίησε η εταιρία ΚΑΠΑ PISEPTS, σε νέους από ετών, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο που αναζητά άμεσα λύση. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι η πλειοψηφία των νέων δηλαδή το ποσοστό 52% έχει δεχτεί πρόταση από γνωστό η φίλο να δοκιμάσουν χασίς, ενώ το ποσοστό που έκανε χρήση τους τελευταίους 12 μήνες φτάνει το 12,3%. Αντίστοιχα, στην ερώτηση αν η χρήση ναρκωτικών είναι επικίνδυνη πράξη το 16,2% απάντησε αρνητικά, αν η χρήση όμως γίνεται περιστασιακά. Επίσης στο διαχωρισμό των ναρκωτικών σε μαλακά και σκληρά τάχθηκε τα 34,6% των ερωτηθέντων, ενώ υπέρ της νομιμοποίησης των μαλακών ουσιών δηλώνει το 23,8%. Ακόμα εντυπωσιακή είναι η διατύπωση ότι ένας μεγάλος αριθμός των ατόμων που πήραν μέρος στην έρευνα, δε γνώριζε που θα μπορούσε να απευθυνθεί κανείς αν αντιμετώπιζε πρόβλημα ναρκωτικών. Συγκεκριμένα 32%δεν ήξερε ποία κέντρα μπορούν να προσφέρουν βοήθεια ή ενημέρωση.

12 12 Ιδιαίτερη εντύπωση όμως, προκαλεί το γεγονός ότι το 79% θεωρεί ότι το να προμηθευτεί ναρκωτικά είναι πολύ εύκολο αρκεί να έχει τα χρήματα. Έφηβοι και αλκοόλ Την τελευταία δεκαετία αυξάνεται ολοένα η κατανάλωση αλκοόλ από 15χρονους. Το 30% των εφήβων στην Ελλάδα δηλώνει ότι πίνει κάποιο ποτό μία ή δύο φορές την εβδομάδα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής, οι έφηβοι πρωτοπίνουν μπίρα ή κρασί στα και στα «περνούν» στα πιο «σκληρά ποτά», όπως το τζιν, η βότκα, η τεκίλα, το ουίσκι κ.λπ. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την πρώιμη κακή συνήθεια παίζει και η παρουσία αλκοολούχων αναψυκτικών. Το ανησυχητικό είναι ότι το 15% των εφήβων παραδέχεται ότι έχει μεθύσει πάνω από τρεις φορές μέσα σε ένα χρόνο. Και είναι ανησυχητικό επειδή το μεθυσμένο παιδί κινδυνεύει περισσότερο από τον μεθυσμένο ενήλικα. Γίνεται επίσης περισσότερο επικίνδυνο για τους άλλους. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι έφηβοι πίνουν με συνομιλήκους τους σε πάρτι, νυχτερινές εξόδους, σε ιντερνέτ-καφέ κλπ. Σπάνια καταναλώνει μόνος του αλκοόλ ο έφηβος, τουλάχιστον στην αρχή. Γιατί πίνουν οι έφηβοι Στην εφηβεία το παιδί θέλει να δοκιμάσει πολλά πράγματα. Στόχος του είναι συνήθως να μιμηθεί την παρέα του και να νιώσει «μεγάλος» ή «μεγάλη». Ωστόσο, μπορεί το κίνητρό του να είναι απλά η δοκιμή αυτή καθαυτή θέλει να πειραματισθεί. Επίσης,, όπως χαρακτηριστικά λένε οι ίδιοι σε έρευνες, με το αλκοόλ νιώθουν κεφάτοι, χαλαροί και τους φτιάχνει η διάθεση. Τις περισσότερες φορές τα παιδιά κάνουν το «πείραμά» τους και σταματούν. Δεν μπλέκουν δηλαδή με το ποτό. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις στις οποίες το παιδί αρχίζει να πίνει ανεξέλεγκτα. Αυτό είναι πιο σύνηθες στα παιδιά που έχουν ήδη κάποια κατάθλιψη ή που είναι πολύ αγχώδη και στρεσαρισμένα. Το αλκοόλ τα «βοηθά» να χαλαρώσουν και να δουν την ζωή πιο ευχάριστα. Ποιες είναι οι επιπτώσεις Η κατανάλωση ποτού οδηγεί το αγόρι ή το κορίτσι σε πιο επιθετική συμπεριφορά ή απεναντίας μπορεί να το κάνει να δεχτεί αδιαμαρτύρητα την βιαιότητα ή τη σεξουαλική παρενόχληση των άλλων. Επίσης μπορεί να το κάνει πιο ευάλωτο στη δοκιμή ή και συστηματική χρήση ναρκωτικών ουσιών. Θα υποσκάψει σταδιακά την απόδοσή του στο σχολείο και θα το αποκόψει από τις θετικές συντροφιές με συγκεκριμένα οράματα και στόχους, ώστε να είναι διαρκώς με τη χαλαρή παρέα που διασκεδάζει πίνοντας.

13 13 Πίνει; Οι περισσότεροι γονείς δεν γνωρίζουν καν ότι το παιδί τους πίνει ή ότι έχει τύχει να έχει μεθύσει. Τα παιδιά που πίνουν συνήθως πηγαίνουν μετά την έξοδό τους κατ' ευθείαν για ύπνο, ώστε οι γονείς να μη μυρίσουν την αναπνοή τους. Άλλα παιδιά καμουφλάρουν την αναπνοή με άρωμα που υπερκαλύπτει την μυρωδιά του ποτού. Αν μυρίζουν αλκοόλ, λένε ότι ήπιαν μόνον ένα ποτήρι. Το παιδί που πίνει : -κουράζεται και αρρωσταίνει πιο εύκολα -συμπεριφέρεται ανεύθυνα και αδιαφορεί για τις υποχρεώσεις του -συχνά καπνίζει -είναι γενικά απείθαρχο ή έγινε απείθαρχο τον τελευταίο καιρό -μπορεί να έχει ενδείξεις κατάθλιψης -έχει κατά κανόνα μεγάλο άγχος για τις υποχρεώσεις του αλλά μπορεί να μην το εκδηλώνει και απεναντίας να παρουσιάζει ένα προσωπείο παθητικότητας και αδιαφορίας -έχει κάνει νέους φίλους τους οποίους οι γονείς δεν γνωρίζουν αρκετά καλά Λύσεις -Αν έχετε αντιληφθεί ότι το παιδί σας πίνει, πρέπει κατ αρχάς να αξιολογήσετε τη συχνότητα και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πίνει. -Συζητείστε μαζί του, ρωτήστε το τι το ωθεί να πίνει, τι προβλήματα μπορεί να έχει ή ποιες δυσκολίες περνά. -Ρωτήστε το τι στάση έχει η παρέα του στο θέμα του αλκοόλ και μήπως νιώθει ένοχο αν πει «όχι» στους φίλους του -Σε περίπτωση που το παιδί έχει αρχίσει να διασκεδάζει πίνοντας, δεν πρέπει να λειτουργήσετε «αστυνομικά» και να απαγορεύσετε τις εξόδους. Αυτό κατά πάσα πιθανότητα δεν θα λύσει το πρόβλημα. -Μπορείτε να αυξήσετε την επίβλεψή σας με διακριτικότητα και να προσπαθήσετε να μειώσετε τις «ευκαιρίες» για τέτοιες συμπεριφορές. -Βοηθήστε το παιδί να μετριάσει το άγχος που αισθάνεται για διάφορους λόγους και καθοδηγήστε το σε πιο θετικούς τρόπους χαλάρωσης, όπως ο αθλητισμός, η καλή συντροφιά, η θετική ψυχαγωγία κ.λπ. -Αν παρά τις προσπάθειές σας το παιδί συνεχίζει να πίνει ή να δείχνει προβληματική συμπεριφορά, θα πρέπει να αναζητήσετε τη βοήθεια ειδικού. -Στην οικογένεια είναι προτιμότερο να μη γίνεται χρήση αλκοόλ εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις. Τσιγάρο Το τσιγάρο (στην Καθαρεύουσα σιγαρέτο) αποτελείται από μικρά κομμάτια επεξεργασμένου καπνού που είναι τυλιγμένα σε χαρτί. Έχει κυλινδρικό σχήμα και μπορεί να έχει στο ένα του άκρο επιστόμιο με φίλτρο. Το μήκος του δεν υπερβαίνει τα 120 χιλιοστά και η διάμετρός του τα 10 χιλιοστά. Το τσιγάρο χρησιμοποιείται για το κάπνισμα. Για αυτόν το σκοπό το ένα του (άφιλτρο) άκρο αναφλέγεται καθώς το άλλο τοποθετείται στο στόμα του καπνιστή, από όπου εισπνέεται περιστασιακά ο καπνός που παράγεται. Το κάπνισμα τσιγάρων αυξάνει την πιθανότητα για προβλήματα υγείας, όπως είδη καρκίνων, με σημαντικότερο αυτόν του πνεύμονα, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο.[1]

14 14 Γενικά Η διαδικασία της ρουφηξιάς ή τζούρας προκαλεί ρεύμα αέρα από το καιόμενο τμήμα του τσιγάρου (καύτρα) και έτσι η καύση του προχωρά σταδιακά προς το άκρο από το οποίο το τσιγάρο κρατείται. Το τσιγάρο σιγά σιγά μετατρέπεται σε στάχτη, η οποία τινάζεται με τον αντίχειρα ή με το δείκτη του χεριού που το κρατάει σε σταχτοδοχείο ή στο κενό. Το κυριότερο προϊόν της καύσης είναι η πίσσα, αλλά έχει βρεθεί ότι στους πνεύμονες του καπνιστή μεταφέρονται εκτός από την πίσσα και άλλες περίπου χημικές ενώσεις, τοξικές ή μη. Ο όρος τσιγάρο συνήθως αναφέρεται στα τσιγάρα που περιέχουν καπνό, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αναφορά σε παρόμοια αντικείμενα καπνίσματος που περιέχουν και άλλα φυτά όπως το χασίς. Εκτιμήσεις ειδικών επιστημόνων ανέφεραν στις αρχές του 2008 ότι νοσήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα αποτελούν την αιτία θανάτου για Έλληνες ετησίως.[2]. Επιπτώσεις Η νικοτίνη που περιέχει το τσιγάρο ενέχεται για την εμφάνιση πολλαπλών παθήσεων, που εμφανίζονται είτε στη στοματική κοιλότητα, είτε σε βλενογόνους άλλων εν τω βάθει οργάνων. Η δράση της είναι πολυσχιδής και εκτείνεται από αλλοιώσεις επιφανειακού χαρακτήρα, όπως λ.χ. η νικοτινική στοματίτιδα, έως την πρόκληση χρονίων καταστάσεων, όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, αλλά, το χειρότερο, οδηγεί στην εμφάνιση κακοήθων όγκων, με κυριότερους τον καρκίνο του λάρυγγα και του πνεύμονα. Παράλληλα, ισχυρή είναι η έξη που δημιουργείται, πέραν δηλαδή του φαρμακευτικού εθισμού, αφού το κάπνισμα συνδέεται με καθημερινές δραστηριότητες, αλλά και αποκτά συμβολικό χαρακτήρα έχοντας πολλές φορές σχέση με τη συναισθηματική φόρτιση του ατόμου. Όλες οι στατιστικές αποδεικνύουν αφενός μεν τη διασύνδεση του καπνίσματος με τις κυριότερες από τις παθολογικές καταστάσεις που αναφέρθηκαν, αφετέρου δε την απαλλαγή από αυτές σε περίπτωση διακοπής του. Ένας χρόνιος καπνιστής έχει 20 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να προσβληθεί και να πεθάνει από καρκίνο του πνεύμονα, από έναν μη καπνιστή. Από την άλλη, έπειτα από διακοπή του καπνίσματος, οι πιθανότητες αυτές μειώνονται αισθητά, χρειάζεται όμως μεγάλο χρονικό διάστημα, έως ότου οι πνεύμονές του «καθαρίσουν» από τις εναποθέσεις μικροσωματιδίων και τις άλλες αλλοιώσεις που έχουν στο μεταξύ προκληθεί. ΕΦΗΒΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Ο έφηβος και η οικογένεια βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση µε έντονες συγκρούσεις, χαρακτηριστικές αυτής της περιόδου. Η θέση του εφήβου καθορίζεται από µια βαθιά αµφιθυµία. ιεκδικεί µε πάθος την αυτονοµία του, την ίδια στιγµή που είναι εξαρτάται άµεσα από την οικογένειά του. Θέλει να είναι αυτόνοµος, διακηρύσσει την ανεξαρτησία του, αλλά ταυτόχρονα αναζητεί τη σιγουριά και τη στήριξη που παρέχονται από τους γονείς του. Χρειάζεται όρια που τίθενται από τη συνεπή παρουσία των ενηλίκων και του παρέχουν την αίσθηση αυτής της σιγουριάς. Επίσης, χρειάζεται όρια για να µπορέσει να αντιπαρατεθεί, να αναµετρηθεί. Του είναι απαραίτητη η ύπαρξη κάποιου µε τον οποίο θα συγκρουστεί και θα τον ξεπεράσει. Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί κατά πολύ οι αυτοκτονίες και οι απόπειρες αυτοκτονίας που αναδεικνύονται σε χαρακτηριστική συµπεριφορά της εφηβείας. Οι απόπειρες αυτοκτονίας σηµατοδοτούν την αποτυχία της µετάβασης από την κρίση της εφηβείας και αποτελούν

15 15 σηµαντικό τρόπο συµπεριφοράς και µέσο προσέλκυσης της προσοχής των άλλων. Στην εφηβεία επίσης συναντώνται µε αυξηµένη συχνότητα τα αυτοκτονικά ισοδύναµα, συµπεριφορές που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή ή τη σωµατική ακεραιότητα χωρίς να υπάρχει συνειδητή επιθυµία θανάτου (π.χ., επικίνδυνη οδήγηση µηχανής). Έχει παρατηρηθεί ότι η συχνότητα των αυτοκτονιών αυξάνεται σε µεγάλο βαθµό κατά τη µετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου µετά τα τροχαία. Οι απόπειρες αυτοκτονίας διπλασιάζονται στην εφηβεία (18% στο γενικό πληθυσµό, 35% στους εφήβους), ενώ ως προς το φύλο στις απόπειρες υπερτερούν τα κορίτσια και στις επιτυχείς αυτοκτονίες τα αγόρια. Σηµαντικό είναι επίσης ότι σε ένα µεγάλο ποσοστό (30-50%) ακολουθεί επανάληψη της απόπειρας σε διάστηµα µικρότερο των έξι µηνών.αυτό µας δείχνει τη µεγάλη απελπισία που νιώθει ο έφηβος και ότι κάθε απόπειρα, όσο και αν φαίνεται πιεστική ως προς το περιβάλλον και απευθύνεται κυρίως στους γονείς, πρέπει πάντα να αντιµετωπίζεται σοβαρά. Η λήψη φαρµάκων (ασπιρίνες, depon) και η φλεβοτοµία είναι οι συχνότερα χρησιµοποιούµενοι τρόποι αυτοκτονίας. Απόπειρες αυτοκτονίας κάνουν συχνά οι έφηβοι που παρουσιάζουν κατάθλιψη και νιώθουν ότι η ζωή δεν έχει νόηµα και σκοπό. Αρνητικά γεγονότα, όπως µετανάστευση, κοινωνική αποµόνωση, διαζύγιο των γονέων, αλλαγή σχολείου, σχολική αποτυχία και ερωτική απογοήτευση, µπορούν να οδηγήσουν στην αυτοκτονική πράξη. Η καλύτερη αντιµετώπιση είναι η πρόληψη, δηλαδή η πληροφόρηση των εφήβων, γονέων και δασκάλων, η οποία θα τους βοηθήσει να αναγνωρίσουν τα συµπτώµατα της κατάθλιψης και των τάσεων αυτοκτονίας. Η χρήση τοξικών ουσιών (ναρκωτικών) αποτελεί µια από τις συχνότερες αλλά και τις δυσκολότερα αντιµετωπίσιµες παθολογικές καταστάσεις της εφηβείας. Σε µια περίοδο σηµαντικών αλλαγών και µεγάλης ψυχικής έντασης, όπως είναι η εφηβεία, τα ναρκωτικά παρουσιάζονται ως θαυµατουργές ουσίες που υποτίθεται ότι λύνουν όλα τα προβλήµατα. Βαθµιαία, ο έφηβος οδηγείται από τη χρήση στην εξάρτηση, στην αντικοινωνικότητα και την παραβατικότητα. Οι χρήστες παρουσιάζουν αυξηµένη θνησιµότητα λόγω υπερβολικής δοσολογίας ή νοθευµένων ουσιών. Είναι επίσης ευάλωτοι σε µολύνσεις που µπορεί να προκαλέσουν ηπατίτιδα, AIDS, αποστήµατα και γάγγραινα. ΧΡΗΣΗ ΤΟΞΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ Η τοξικοµανία ορίζεται ως η παθολογική κατάσταση κατά την οποία το άτοµο έχει απολέσει τον έλεγχο της χρήσης της τοξικής ουσίας. Έχει αναπτύξει εξάρτηση και σε τυχόν διακοπή της λήψης παρουσιάζει στερητικό σύνδροµο. Η εξάρτηση καθιστά απαραίτητη την καθηµερινή χρήση της ουσίας, η οποία µε τη σειρά της προκαλεί εξασθένηση του επιθυµητού αποτελέσµατος και ανοχή. Προκύπτει έτσι η ανάγκη συνεχούς αύξησης της ποσότητας της ουσίας, για να επιτευχθεί το ίδιο αποτέλεσµα. Ο έφηβος καταναλώνει το µεγαλύτερο µέρος του χρόνου του για να προµηθευτεί την ουσία, να τη χρησιµοποιήσει και να ανανήψει από τα αποτελέσµατά της. Αν διακοπεί η χρήση ή µειωθεί η ποσότητα, εµφανίζεται το στερητικό σύνδροµο, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ανάλογα µε την ουσία και εκδηλώνεται µέσω σωµατικών συµπτωµάτων. Τα συχνότερα από αυτά είναι: σωµατική δυσφορία µε µυϊκή αδυναµία, ρίγη, διάρροια, πόνοι στην κοιλιά, στη µέση και στις αρθρώσεις, ιδρώτας, τρόµος, σπασµοί, αϋπνία, εριστικότητα και έντονη επιθυµία για χρήση της ουσίας. Εντούτοις, το στερητικό σύνδροµο που είναι αποτέλεσµα της σωµατικής εξάρτησης διαρκεί λίγες ηµέρες και αντιµετωπίζεται φαρµακευτικά. Η ψυχολογική

16 16 εξάρτηση διαρκεί πολύ περισσότερο και αποτελεί την κυριότερη αιτία διακοπής της θεραπείας.. ΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Η ΨΥΧΟΓΕΝΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑ περιγράφηκε τον περασµένο αιώνα ως "νευρογενής φυµατίωση", µε βάση την περίπτωση µιας νέας γυναίκας που αδυνάτιζε, χωρίς όµως να παρουσιάζει πυρετό, βήχα ή δύσπνοια, τα κλασικά συµπτώµατα της φυµατίωσης. Από τότε ανακοινώθηκαν πολλές µελέτες που έβλεπαν την ψυχογενή ανορεξία είτε ως οργανική είτε ως ψυχική ασθένεια. Σήµερα δεχόµαστε ότι πρόκειται για µια ψυχοσωµατική διαταραχή. Εµφανίζεται για καθαρά ψυχολογικούς λόγους, αλλά, καθώς το σώµα υποφέρει, οι βλάβες µπορεί να γίνουν οργανικές και µόνιµες. Η γυναικεία οµορφιά παρουσιάζεται σε όλες τις εποχές ως ένα ιδεώδες. Στη σύγχρονη εποχή προβάλλεται η εικόνα του ισχνού σώµατος (µοντέλα, ηθοποιοί) ως πρότυπο µίµησης για τις νέες κοπέλες. Στην εφηβεία ένα µεταβατικό χρονικό διάστηµα µειωµένης λήψης τροφής είναι συνηθισµένο. Μια αρχική περίοδος που διαρκεί τρεις έως έξι µήνες χαρακτηρίζεται από µια µέτρια δίαιτα της εφήβου που θέλει να αδυνατίσει. Αυτή η επιθυµία για αδυνάτισµα είναι στην αρχή αποδεκτή από την οικογένεια. Μερικές φορές όµως η απώλεια βάρους δεν προκαλεί ικανοποίηση στην έφηβη, η οποία εξακολουθεί να θεωρεί το βάρος της υπερβολικό. Ως αποτέλεσµα, η δίαιτα γίνεται περισσότερο αυστηρή, η λήψη τροφής περιορίζεται προοδευτικά στο ελάχιστο. Χρησιµοποιούνται ακόµη τεχνικές "αδειάσµατος" του πεπτικού σωλήνα (εµετοί ή χρήση υπακτικών και διουρητικών). Το σύνδροµο της ψυχογενούς ανορεξίας περιλαµβάνει απώλεια µεγαλύτερη του 10% του σωµατικού βάρους και αµηνόρροια (παύση της περιόδου) περισσότερο από έξι µήνες. Το αδυνάτισµα είναι εντυπωσιακό και µπορεί να φτάσει µέχρι την απώλεια του 50% του αρχικού βάρους, δίνοντας την εικόνα µιας πραγµατικής καχεξίας. Συνοδεύεται από σωµατικές εκδηλώσεις, όπως η υποθερµία, η επιβράδυνση της καρδιακής λειτουργίας (50-60 σφυγµοί ανά λεπτό), η υπογλυκαιµία και οι διαταραχές των ηλεκτρολυτών (υπονατριαιµία, υποκαλιαιµία). Η αµηνόρροια εκδηλώνεται συνήθως µετά την απώλεια βάρους, αν και µερικές φορές αποτελεί το πρώτο σύµπτωµα της κλινικής εικόνας. Είναι µια εικόνα αναστρέψιµη, παρ' ότι πολλές φορές η αµηνόρροια επιµένει και µετά την επανάκτηση του φυσιολογικού βάρους. εν εκδηλώνουν κανένα ενδιαφέρον για τη σεξουαλικότητα. Οι σωµατικές αλλαγές της εφηβείας αποτελούν ενόχληση και ο τρόπος ντυσίµατος που επιλέγεται (παντελόνια, φόρµες γυµναστικής) δεν επιτρέπει να διαφανεί κανένα ίχνος θηλυκότητας. Τα κορίτσια αυτά όταν κοιτάζονται στο καθρέφτη έχουν µια αλλοιωµένη εικόνα του εαυτού τους. Ακόµη και στα τελικά στάδια της ασθένειας, όταν η ζωή τους κινδυνεύει, οι ανορεξικές αρνούνται τη σοβαρότητα της κατάστασής τους. Αξιοσηµείωτη είναι η συνεχής αύξηση της συχνότητας της ψυχογενούς ανορεξίας µε ποσοστά που φτάνουν το 1-4% σε κορίτσια δεκατεσσάρων έως είκοσι ετών. Στα αγόρια παρατηρείται σπάνια (ένα αγόρι ανά δέκα κορίτσια). Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι οι ανορεξικές προέρχονται συνήθως από οικογένειες υψηλής κοινωνικής θέσης και οικονοµικής κατάστασης, ενώ η ανορεξία σπάνια συναντάται σε χώρες του τρίτου κόσµου. Με το αδυνάτισµα η ανορεξική προκαλεί τους γονείς της να επέµβουν. Ωστόσο, απευθύνει στην οικογένεια ένα διπλό παράδοξο µήνυµα. Από τη µια προβάλλει, µε τη σωµατική αδυναµία, την ανάγκη της για αγάπη και προστασία και, από την άλλη, αρνείται, µε τη συµπεριφορά και τα λόγια, κάθε βοήθεια που της προσφέρεται. Οι γονείς συχνά

17 17 φτάνουν στα όρια της απελπισίας µπροστά στην άρνησή της για σωστή διατροφή αλλά και την επίσκεψη σε κάποιο γιατρό. Στη ΒΟΥΛΙΜΙΑ παρατηρείται κατανάλωση µεγάλων ποσοτήτων φαγητού σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Η βουλιµία ξεκινά όπως η ανορεξία. Έπειτα από µια περίοδο αυξηµένης ανησυχίας για το βάρος και την εµφάνιση, η έφηβη αποφασίζει να κάνει δίαιτα. Η δίαιτα προοδευτικά γίνεται αυστηρή, η κοπέλα κουράζεται, εξασθενεί η δυνατότητα ελέγχου στην πρόληψη τροφής και αρχίζουν οι κρίσεις βουλιµίας. Μεταξύ των κρίσεων µπορεί να συνεχίζει να κάνει αυστηρή δίαιτα. Οι ανορεξικές εξελίσσονται, κατά ένα µεγάλο ποσοστό (40%), σε βουλιµικές. Οι περισσότερες βουλιµικές έχουν κανονικό βάρος ή είναι αδύνατες. Για να το επιτύχουν αυτό, καταφεύγουν στους εµετούς και τη χρήση υπακτικών και διουρητικών. Οι βουλιµικές νιώθουν άγχος και ενοχές γι' αυτή τους τη συνήθεια. Καταβάλλουν κάθε προσπάθεια, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια, να το κρύψουν από την οικογένειά τους. Βρίσκουν ένα ασφαλές µέρος όπου µπορούν να τρώνε και να κάνουν εµετό χωρίς να τις βλέπουν. Ακόµη και όταν το ανακαλύψει η οικογένεια, αυτές το αρνούνται και εξακολουθούν να κρύβονται. Αγοράζουν µεγάλες ποσότητες φαγητού που µπορεί να το καταναλώσουν και έξω από το σπίτι. Οι εµετοί είναι ένα πολύ συχνό φαινόµενο. Περισσότερες από το 50% των βουλιµικών προκαλούν εµετό στη διάρκεια ή στο τέλος µιας κρίσης βουλιµίας. Αυτό τις ανακουφίζει από τις ενοχές ότι έχουν φάει πολύ και έπειτα από µικρό χρονικό διάστηµα είναι έτοιµες να ξαναρχίσουν. Λόγω της πρόκλησης συχνών εµετών διατρέχουν τους ίδιους κινδύνους µε τις ανορεξικές (απίσχναση, διακοπή της περιόδου, διαταραχές ηλεκτρολυτών, διαταραχή της καρδιακής λειτουργίας).

18 18

19 19