Κωνσταντίνος Καραμάνης

Transcript

1 Κωνσταντίνος Καραμάνης Καθηγητής Λογιστικής ΟΠΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Η κατάρτιση και η ανάλυση της κατάστασης ταμειακών ροών Κριτική Ανάγνωση: 1. Dr Βασίλης Ναούμ 2. Κωστία Κόχυλα Οκτώβριος 2017

2 Πίνακας περιεχομένων Ι. Γενικά περί της κατάστασης ταμειακών ροών... 1 ΙΙ. Συστατικά στοιχεία της κατάστασης ταμειακών ροών... 2 ΙΙΙ. Η κατάρτιση της κατάστασης ταμειακών ροών... 4 IV. H ερμηνεία των ταμειακών ροών V. Οι αδέσμευτες ταμειακές ροές VI. Αριθμοδείκτες με τη χρήση ταμειακών ροών VIΙ. Προβλεπόμενες (pro forma) λογιστικές καταστάσεις VIII. Μερικές ρυθμίσεις του ΔΛΠ 7 για την Κατάσταση Ταμειακών Ροών... 16

3 Ι. Γενικά περί της κατάστασης ταμειακών ροών Η κατάσταση ταμειακών ροών (ΚΤΡ) ή κατάσταση χρηματοροών έχει από καιρό αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία για την οικονομική ανάλυση των επιχειρήσεων. Η σημασία αυτή σχετίζεται με το γεγονός ότι η ΚΤΡ παρέχει πληροφορίες για μια σειρά από σημαντικά θέματα. Πρώτον, επιτρέπει την βαθύτερη μελέτη της ρευστότητας μιας επιχείρησης και της ικανότητάς της να δημιουργεί επαρκή διαθέσιμα από τις λειτουργίες της. Δεύτερον, επιτρέπει την εκτίμηση της ποιότητας των κερδών, καλύπτοντας μια βασική αδυναμία της κατάστασης αποτελεσμάτων χρήσης που σχετίζεται με την, σχετική τουλάχιστον, ευχέρεια της διοίκησης μιας επιχείρησης να επιλέγει τις μεθόδους υπολογισμού και τον χρόνο αναγνώρισης εσόδων και εξόδων. Τρίτον, υποδηλώνει σε κάποιο βαθμό τη χρηματοοικονομική ευκαμψία της επιχείρησης. Τέλος, με τις πληροφορίες που περιέχει διευκολύνει την πρόβλεψη τόσο των μελλοντικών κερδών όσο και των μελλοντικών ταμειακών ροών. Χρηματοοικονομική ευκαμψία (financial flexibility) είναι η δυνατότητα μιας επιχείρησης να εξευρίσκει χρηματικά διαθέσιμα για ικανοποίηση αναγκών και εκμετάλλευση ευκαιριών με: πώληση επενδύσεων, έκδοση νέων μετοχών, δανεισμό, μείωση εξόδων, αύξηση επιπέδου δραστηριότητας κλπ. Η κατάσταση ταμειακών ροών (Cash Flow Statements - CFS) καταρτίζεται σήμερα βάσει των διαθεσίμων όπως απαιτεί το διεθνές λογιστικό πρότυπο Νο. 7. Στην Ελλάδα η κατάρτιση και η δημοσίευση της κατάστασης ταμειακών ροών είναι υποχρεωτική για όσες οντότητες εφαρμόζουν τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης (ΔΠΧΑ), καθώς τα ΔΠΧΑ απαιτούν την κατάρτιση αυτής της κατάστασης. Επίσης βάσει Ελληνικών Λογιστικών Προτύπων (νόμος 4308/2014) οι επιχειρήσεις που ανήκουν στη κατηγορία των «μεγάλων οντοτήτων» (άρθρο 2) υποχρεούνται να καταρτίζουν και να δημοσιεύουν την κατάσταση ταμειακών ροών 1. Η ΚΤΡ υπόκειται στον έλεγχο των ορκωτών ελεγκτών και καταχωρείται στο Ετήσιο Δελτίο (ετήσιος απολογισμός) της εταιρείας προς τους μετόχους και το επενδυτικό κοινό. Το Ετήσιο Δελτίο 2 διατίθεται στους μετόχους το αργότερο 10 ημέρες πριν από την ετήσια γενική συνέλευση και υποβάλλεται αμελλητί στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών. Στην διεθνή εμπειρία και μέχρι πριν από μερικά χρόνια η κατάσταση ταμειακών ροών (ΚΤΡ) καταρτιζόταν βάσει του κεφαλαίου κίνησης (κυκλοφορούν ενεργητικό μείον βραχυπρόθεσμο παθητικό). Δηλαδή, υπολογιζόταν η μεταβολή του κεφαλαίου κίνησης και όχι των διαθεσίμων. Η μέθοδος αυτή είχε τα εξής μειονεκτήματα: 1. το λογιστικό ύψος του κεφαλαίου κίνησης επηρεάζεται από την αποτίμηση των σχετικών λογαριασμών 2. αδυναμία επιβεβαίωσης δυνατότητας ρευστοποίησης στοιχείων του κυκλοφορούντος ενεργητικού 3. αυθαίρετη σε μερικές περιπτώσεις κατάταξη στοιχείων μεταξύ κυκλοφοριακών και παγίων Η κατάρτιση της ΚΤΡ βάσει διαθεσίμων διευκολύνει τον υπολογισμό των αδέσμευτων ταμειακών ροών (free cash flows) που ορίζονται ως οι ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες αφαιρουμένων των καθαρών ταμειακών εκροών για προγραμματισμένες επενδύσεις και εξυπηρέτηση χρεών (άρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πληρωμή μερίσματος). Οι ελεύθερες 1 Με τις διατάξεις του άρθρου 16 του Ν.4308/2014 ορίζονται οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις τις οποίες υποχρεούνται να καταρτίζουν οι οντότητες του άρθρου 2 του συγκεκριμένου νόμου. 2 Για τις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών εταιρείες, το σύνολο των χρηματοοικονομικών καταστάσεων των εισηγμένων εταιρειών, σε ενοποιημένη και μη ενοποιημένη βάση, ενσωματώνεται στο Ετήσιο Δελτίο, μαζί με την έκθεση του Ορκωτού Ελεγκτή. Το Δελτίο αυτό περιλαμβάνει επίσης τις χρηματοοικονομικές καταστάσεις των ενοποιούμενων εταιρειών (εάν υπάρχουν), τις εκθέσεις διαχείρισης του διοικητικού συμβουλίου, τις περιοδικές οικονομικές καταστάσεις των τεσσάρων τριμήνων που εκ του νόμου συντάσσονται, τον πίνακας διάθεσης αντληθέντων κεφαλαίων, και άλλες πληροφορίες. 1

4 ταμειακές ροές είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό και χρήσιμο μέγεθος που υπόκειται σε πολλαπλή χρήση στη λήψη αποφάσεων για: 1. ανάληψη και χρηματοδότηση νέων επενδύσεων 2. μερισματική πολιτική 3. πιστωτική πολιτική και εξόφληση υφισταμένων υποχρεώσεων 4. αποτίμηση μετοχών και ολόκληρων επιχειρήσεων (valuation) Θα πρέπει επίσης να τονισθεί ότι τα ετήσια κέρδη μπορεί να διαφέρουν από τις ετήσιες ταμειακές ροές επειδή η αναγνώριση εσόδων και εξόδων συχνά δεν συμπίπτει με την είσπραξη των εσόδων ή την πληρωμή των εξόδων. Βέβαια, πολλές φορές κάτι τέτοιο υποκρύπτει σκόπιμη προσπάθεια της επιχείρησης να ωραιοποιήσει τις οικονομικές της καταστάσεις κατά το δοκούν. Σε κάθε περίπτωση, η διαφορά μεταξύ λογιστικών κερδών (κέρδη με βάση την αρχή του δεδουλευμένου των εσόδων και εξόδων) και ταμειακών κερδών (κέρδη ταμειακής λογιστικής) ισχύει για επιμέρους χρήσεις. Μακροχρόνια, και οπωσδήποτε για όλη τη διάρκεια της ζωής μιας επιχείρησης, το σύνολο των λογιστικών κερδών υποχρεωτικά ισούται με το άθροισμα των καθαρών ταμειακών ροών. ΙΙ. Συστατικά στοιχεία της κατάστασης ταμειακών ροών Η ΚΤΡ επεξηγεί τους λόγους μεταβολής των χρηματικών διαθεσίμων μεταξύ δύο διαδοχικών ισολογισμών μέσω μεταβολών των λοιπών λογαριασμών του ισολογισμού. Οι μεταβολές (ροές) των διαθεσίμων ομαδοποιούνται σε τρεις κατηγορίες: 1. ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες - ΤΡ(ΛΔ) 2. ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες ΤΡ(ΕΔ) 3. ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες ΤΡ(ΧΔ) Λειτουργικές δραστηριότητες (operating activities): Οι κύριες δραστηριότητες που παράγουν έσοδα και άλλες δραστηριότητες που δεν κατατάσσονται στις επενδυτικές ή χρηματοδοτικές δραστηριότητες. Η απόφαση για το εάν μια δραστηριότητα είναι λειτουργική ή όχι είναι θέμα κρίσης και εξετάζεται σε κάθε περίπτωση Επενδυτικές δραστηριότητες (Investing activities): Η απόκτηση και διάθεση μη κυκλοφορούντων περιουσιακών στοιχείων και άλλων επενδύσεων που δεν περιλαμβάνονται στα διαθέσιμα και ταμειακά ισοδύναμα. Χρηματοδοτική δραστηριότητα (financing activities): Η δραστηριότητα που αφορά την εξεύρεση χρηματοδότησης, δηλαδή: αύξηση ή μείωση μετοχικού κεφαλαίου, έκδοση ή αποπληρωμή δανείων, πληρωμή μερίσματος. Ως διαθέσιμα σε ότι αφορά την κατάσταση ταμειακών ροών ορίζονται τα μετρητά στο ταμείο καθώς και άλλα κεφάλαια εφόσον μπορούν άμεσα και χωρίς κίνδυνο να μετατραπούν σε μετρητά. Με βάση το Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο (ΔΛΠ) 7 προθεσμιακές καταθέσεις διάρκειας μικρότερης των τριών μηνών μπορούν να θεωρούνται ως μετρητά. Το αν μια κατάθεση θα θεωρηθεί ως διαθέσιμα πολλές φορές απαιτεί κρίση. Το αλγεβρικό άθροισμα των ταμειακών ροών από τις τρεις δραστηριότητες ισούται με την μεταβολή των διαθεσίμων μεταξύ δύο διαδοχικών ισολογισμών. Από τη λογιστική ισότητα, αφού διασπάσουμε τα στοιχεία του ενεργητικού σε διαθέσιμα (ΔΕ) και μη διαθέσιμα (ΜΔΕ), έχουμε: (1) Ε 0 = ΚΘ 0 + Υ 0 (2) ΔΕ 0 + ΜΔΕ 0 = ΚΘ 0 + Υ 0 (3) ΔΕ 1 + ΜΔΕ 1 = ΚΘ 1 + Υ 1 2

5 Αφαιρώντας την 2 από την 3 έχουμε: (4) ΔΕ 1 -ΔΕ 0 + ΜΔΕ 1 - ΜΔΕ 0 = ΚΘ 1 - ΚΘ 0 + Υ 1 -Υ 0 (5) ΔΔΕ + ΔΜΔΕ = ΔΚΘ + ΔΥ (6) ΔΔΕ = ΔΚΘ + ΔΥ- ΔΜΔΕ, όπου η (6) είναι η εξίσωση μεταβολής των ταμειακών διαθεσίμων. Η εξίσωση αυτή μας λεει ότι η μεταβολή των διαθεσίμων ισούται με τη μεταβολή των μη διαθέσιμων λογαριασμών του ισολογισμού (κυκλοφοριακό, πάγιο, ίδια κεφάλαια και υποχρεώσεις). Ο αλγόριθμος υπολογισμού των ταμειακών ροών: λειτουργικές δραστηριότητες μετρητά από πώληση αγαθών και υπηρεσιών (συνήθεις δραστηριότητες) _ εκταμιεύσεις για αγαθά και υπηρεσίες λειτουργικών δραστηριοτήτων = ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες (συμπεριλαμβανομέν ου του φόρου εισοδήματος) + / _ επενδυτικές δραστηριότητες μετρητά από πώληση παγίων και επενδύσεων _ εκταμιεύσεις για αγορά παγίων και επενδύσεων = ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες + / _ χρηματοδοτικές δραστηριότητες μετρητά από έκδοση νέου ιδίου κεφαλαίου και δανείων _ πληρωμές για μερίσματα, αποπληρωμή δανείων και μείωση ιδίου κεφαλαίου = ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες = καθαρή μεταβολή χρηματικών διαθεσίμων Τονίζεται ότι η διάκριση των εσόδων και εξόδων σε λειτουργικά και μη λειτουργικά δεν προδικάζει την ταξινόμησή τους στην ΚΤΡ. Δηλαδή, μια ροή που σχετίζεται με έσοδο / έξοδο το οποίο ταξινομείται στη λειτουργική δραστηριότητα της ΚΑΧ, μπορεί στην ΚΤΡ να μην κατατάσσεται στις λειτουργικές δραστηριότητες, και αντίστροφα. Επίσης, στην ΚΤΡ κατατάσσονται ροές που δεν σχετίζονται με έσοδα και έξοδα, αλλά με μεταβολές στοιχείων του ισολογισμού (αγορά παγίων ή εμπορευμάτων, εξόφληση προμηθευτών ή δανείων, κλπ.). 3

6 ΙΙΙ. Η κατάρτιση της κατάστασης ταμειακών ροών Γενικά, υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις διεθνώς σε ότι αφορά τόσο την μορφή της ΚΤΡ όσο και τις ταξινομήσεις κονδυλίων. Η παρουσίαση του θέματος στηρίζεται στο Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 7 (Cash Flow Statements). Σε ότι αφορά τις ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες, υπάρχουν δύο μέθοδοι: η άμεση και η έμμεση. Στην άμεση μέθοδο παρουσιάζονται οι κυριότερες κατηγορίες ακαθαρίστων εισπράξεων (εισροές) και πληρωμών (εκροές). Η μέθοδος αυτή, σύμφωνα με το ΔΛΠ 7, κρίνεται προτιμότερη διότι τα στοιχεία που περιέχει είναι χρήσιμα για τον υπολογισμό μελλοντικών ταμειακών ροών. Πληροφορίες για τις ανά κατηγορία ακαθάριστες εισπράξεις και πληρωμές λαμβάνονται από κατάλληλα τηρούμενα λογιστικά αρχεία (ισοζύγια, καθολικά, αρχεία τηρούμενα σε ηλεκτρονική μορφή, κλπ.). Στην έμμεση μέθοδο, η οποία προτιμάται από τα ΕΛΠ και είναι η συνηθέστερη στη διεθνή πρακτική, οι ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες υπολογίζονται με κατάλληλη προσαρμογή των καθαρών κερδών ή ζημιών για: 1. μεταβολές σε αποθέματα, πελάτες, προμηθευτές και λοιπούς λογαριασμούς κεφαλαίου κίνησης (από λειτουργικές δραστηριότητες) 2. κονδύλια που επηρέασαν τα αποτελέσματα χρήσης χωρίς όμως να συνεπάγονται εισπράξεις ή πληρωμές, όπως αποσβέσεις, προβλέψεις, συναλλαγματικές διαφορές αποτίμησης, μη εισπραχθέντα έσοδα από συμμετοχές, και (για ενοποιημένες ΚΤΡ) δικαιώματα μειοψηφίας 3. κονδύλια που οι αντίστοιχες ταμειακές ροές σχετίζονται με την επενδυτική ή χρηματοδοτική δραστηριότητα. Εναλλακτικά, στην έμμεση μέθοδο το ποσό των αποτελεσμάτων της χρήσης μπορεί να αντικατασταθεί με τα πρωτογενή κονδύλια εσόδων και εξόδων της κατάστασης αποτελεσμάτων χρήσης, αφού αφαιρεθούν α) κονδύλια που επηρέασαν τα αποτελέσματα χρήσης χωρίς όμως να συνεπάγονται εισπράξεις ή πληρωμές και β) κονδύλια που οι αντίστοιχες ταμειακές ροές σχετίζονται με την επενδυτική ή χρηματοδοτική δραστηριότητα. Η άποψη αυτή έχει υιοθετηθεί και στην Ελληνική πράξη (βλέπε σχετικό υπόδειγμα στο παράρτημα, σελίδα 8). Σε ότι αφορά τις ταμειακές ροές από επενδυτικές και χρηματοδοτικές λειτουργίες οι σχετικοί υπολογισμοί δεν διαφοροποιούνται μεταξύ της άμεσης και έμμεσης μεθόδου. Σε μερικές περιπτώσεις επιτρέπεται η παρουσίαση χρηματικών ροών (εισπράξεων και πληρωμών) σε καθαρή βάση (βλέπε ΔΛΠ 7.22). Για παράδειγμα, όταν γίνονται εισπράξεις και πληρωμές για λογαριασμό ενός πελάτη και οι ροές αυτές αντιπροσωπεύουν τις δραστηριότητες του πελάτη παρά της επιχείρησης. Επίσης συναλλαγές της επενδυτικής και χρηματοδοτικής δραστηριότητας που δεν συνεπάγονται ταμειακές ροές πρέπει να εξαιρούνται από την ΚΤΡ (π.χ. μετατροπή δανείου σε ίδιο κεφάλαιο, αγορά επιχείρησης με έκδοση νέων μετοχών, κλπ.). Για την κατάρτιση της ΚΤΡ: 1. δύο διαδοχικοί ισολογισμοί 2. η κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης 3. το προσάρτημα της χρήσης, το οποίο περιλαμβάνει πληροφορίες για χρηματικές ροές που σχετίζονται με τα πάγια (πωλήσεις - αγορές), καθώς και έσοδα, έξοδα, κέρδη και ζημιές που δεν σχετίζονται με χρηματικές ροές (π.χ. καταστροφή παγίων, αποσβέσεις, προβλέψεις, απομειώσεις, κέρδη αναστροφής προβλέψεων ή απομειώσεν, κλπ.), μεταβολές περιουσιακών στοιχείων που εξαντικρίζονται με απευθείας μεταβολή της καθαρής θέσης (π.χ. αναπροσαρμογές παγίων στην εύλογη αξία, κλπ). 4

7 Κατάρτιση ΚΤΡ κατά την άμεση μέθοδο (ταξινόμηση για εμποροβιομηχανικές επιχειρήσεις ή παροχής υπηρεσιών) α) ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες Εισροές - εισπράξεις εισπράξεις από πελάτες εισπράξεις από επιστροφές φόρων επιστροφές από προμηθευτές προεισπράξεις εσόδων εισπράξεις από αποζημιώσεις εισπράξεις πιστωτικών τόκων από πελάτες και καταθέσεις, ανάλογα και με πολιτική και πάντα με συνέπεια (όχι από επενδυτικά περιουσιακά στοιχεία) εισπράξεις από μερίσματα (ή κατά περίπτωση επενδυτικές, ανάλογα και με πολιτική) διάφορες άλλες εισπράξεις σχετιζόμενες με το λειτουργικό αποτέλεσμα Εκροές πληρωμές πληρωμές σε προμηθευτές πληρωμές σε εργαζόμενους πληρωμές φόρων (πλην επενδυτικής και χρηματοδοτικής λειτουργίας) προπληρωμές εξόδων πληρωμές τόκων χρεωστικών προμηθευτών ή δανείων (ανάλογα και με πολιτική και πάντα με συνέπεια) πληρωμές αποζημιώσεων - προστίμων διάφορες άλλες πληρωμές σχετιζόμενες με το λειτουργικό αποτέλεσμα Σε ότι αφορά τον τρόπο υπολογισμού, στην άμεση μέθοδο παίρνω μόνο έσοδα και έξοδα της λειτουργικής δραστηριότητας και τα συσχετίζω με συνδεόμενους λογαριασμούς κεφαλαίου κίνησης με σκοπό να υπολογίσω τι πραγματικά εισέπραξα ή πλήρωσα στη διάρκεια της χρονιάς. Προφανώς αγνοώ μη ταμειακά έσοδα και έξοδα (π.χ. αποσβέσεις, ζημιές καταστροφής εμπορευμάτων, αναλογούσες στη χρήση επιχορηγήσεις, κλπ.), καθώς και κέρδη και ζημιές από πώληση παγίων, επενδύσεων, κλπ. β) ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες εισροές εισπράξεις από πώληση παγίων εισπράξεις από τόκους επενδύσεων εισπράξεις από μερίσματα (ή λειτουργικές) εισπράξεις από πωλήσεις συμμετοχών και χρεογράφων, παραγώγων (swaps, option, futures), κλπ. εισπράξεις χρεολυσίων χορηγηθέντων δανείων εισπράξεις από αποζημιώσεις για πάγια εκροές πληρωμές για αγορές παγίων πληρωμές για προκαταβολές παγίων πληρωμές για αγορές συμμετοχών και χρεογράφων, παραγώγων (swaps, option, futures), κλπ. χορηγήσεις δανείων γ) ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες εισροές εισπράξεις από έκδοση νέων μετοχών εισπράξεις από έκδοση δανείων εισπράξεις από πώληση ιδίων μετοχών εκροές πληρωμές για αγορά ίδιων μετοχών πληρωμές για μείωση (επιστροφή) μετοχικού κεφαλαίου πληρωμές τόκων δανείων (ανάλογα και 5

8 με πολιτική και πάντα με συνέπεια) πληρωμές χρεολυσίων δανείων (όχι οι τόκοι) πληρωμές χρεολυσίων χρηματοοικονομικών μισθώσεων που έπρεπε να είχαν κεφαλαιοποιηθεί σύμφωνα με τα ΔΕΠ προπληρωμές μερισμάτων Κατάρτιση ΚΤΡ κατά την έμμεση μέθοδο Όπως εξηγήθηκε προηγουμένως, η μόνη διαφορά της έμμεσης από την άμεση μέθοδο κατάρτισης της ΚΤΡ αναφέρεται στον τρόπο υπολογισμού των χρηματικών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες. Συγκεκριμένα, στην έμμεση μέθοδο ο υπολογισμός ξεκινά από τα αποτελέσματα χρήσης υποθέτοντας ότι το σύνολο των αποτελεσμάτων χρήσης εισπράχθηκε μέσα στη χρήση. Στη συνέχεια γίνονται οι εξής προσαρμογές στο ποσό των ΑΧ: 1. μείωση των αποτελεσμάτων χρήσης με κονδύλια του Πίνακα Διάθεσης Κερδών που κατά τα διεθνή λογιστικά πρότυπα είναι έξοδα χρήσης (φόροι εισοδήματος και λοιποί με ενσωματωμένοι στο λειτουργικό κόστος φόροι, αμοιβές ΔΣ, διανεμόμενα στο προσωπικό κέρδη, κλπ.) 2. αύξηση των ΑΧ για μη ταμειακά έξοδα (λειτουργικά ή μή), δηλαδή για έξοδα που δεν έχουν επηρεάσει τις ταμειακές ροές (αποσβέσεις, προβλέψεις, χρεωστικές συναλλαγματικές διαφορές αποτίμησης, κλπ) 3. μείωση των ΑΧ για μη ταμειακά έσοδα (λειτουργικά ή μή), δηλαδή για έσοδα που δεν έχουν επηρεάσει τις ταμειακές ροές (έσοδα από αχρησιμοποίητες προβλέψεις, αναλογούσες στη χρήση επιχορηγήσεις παγίων, κλπ.) 4. αύξηση των ΑΧ για γεγονότα που έχουν επηρεάσει τα αποτελέσματα χρήσης αλλά η επίπτωσή τους στην ΚΤΡ θα πρέπει να εμφανιστεί σε άλλη δραστηριότητα (επενδυτική ή χρηματοδοτική), όπως ζημίες από πώληση παγίων, χρεογράφων, κλπ.) 5. μείωση των ΑΧ για γεγονότα που έχουν επηρεάσει τα αποτελέσματα χρήσης αλλά η επίπτωσή τους στην ΚΤΡ θα πρέπει να εμφανιστεί σε άλλη δραστηριότητα (ταμειακές ροές από επενδυτική ή χρηματοδοτική), όπως κέρδη από πώληση παγίων, χρεογράφων, κλπ.) Μετά τις παραπάνω προσαρμογές στα ΑΧ, για να φθάσουμε στο ποσό των ΤΡ(ΛΔ) πρέπει να λάβουμε υπόψη τις μεταβολές των λογαριασμών του κεφαλαίου κίνησης κυκλοφοριακό ενεργητικό και βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Συγκεκριμένα, γίνονται οι παρακάτω προσαρμογές που προκύπτουν από την εξίσωση μεταβολής των διαθεσίμων ΔΔΕ = ΔΚΘ + ΔΥ- ΔΜΔΕ (θεωρώντας ότι οι μεταβολές ΚΘ και Υ είναι μηδενικές): α) με το σκεπτικό ότι ισοδυναμούν με εισπράξεις, προσθέτουμε 1. τις μειώσεις λογαριασμών απαιτήσεων και αποθεμάτων 2. τις αυξήσεις των λογαριασμών των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων β) με το σκεπτικό ότι ισοδυναμούν με πληρωμές, αφαιρούμε 1. τις αυξήσεις λογαριασμών απαιτήσεων και αποθεμάτων 2. τις μειώσεις των λογαριασμών των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων Θα πρέπει να έχει γίνει φανερό ότι στην έμμεση μέθοδο - σε αντίθεση με την άμεση - η ΚΤΡ δεν εμφανίζει στις ροές της λειτουργικής δραστηριότητας το σύνολο των εισπράξεων ή πληρωμών για κάθε ένα κονδύλι, ξεχωριστά ανά κατηγορία είσπραξης ή πληρωμής (εισπράξεις από πελάτες, πληρωμές σε προμηθευτές, κλπ.). Αντίθετα, τα ποσά που εμφανίζονται στις ΤΡ(ΛΔ) με την έμμεση μέθοδο προέρχονται από συμψηφισμό εισπράξεων και πληρωμών για κάθε ένα κονδύλι. Η παρακάτω φόρμα παρουσιάζει συνοπτικά το τμήμα της ΚΤΡ για τις ΤΡ(ΛΔ). 6

9 αποτέλεσμα χρήσης (σαν να ήταν όλο σε μετρητά) προσαρμογές μείον: φόροι εισοδήματος και λοιποί μη ενσωματωμένοι στο λειτουργικό κόστος φόροι, αμοιβές ΔΣ, διανεμόμενα στο προσωπικό κέρδη, κλπ. (από πίνακα διάθεσης) πλέον: έξοδα που δεν προκαλούν ταμειακές εκροές (αποσβέσεις, προβλέψεις, χρεωστικές συναλλαγματικές διαφορές αποτίμησης, κλπ.) μείον: έσοδα που δεν δημιουργούν ταμειακές εισροές (έσοδα από αχρησιμοποίητες προβλέψεις, αναλογούσες επιχορηγήσεις παγίων, κλπ.) ΧΧ ΧΧ ΧΧ ΧΧ πλέον: ζημίες από πώληση παγίων, συμμετοχών και χρεογράφων - εις ΤΡ(ΕΔ) ΧΧ μείον: κέρδη από πώληση παγίων, συμμετοχών και χρεογράφων - εις ΤΡ(ΕΔ) ΧΧ χρηματικές ροές πριν από την μεταβολή λογαριασμών κεφαλαίου κίνησης ΧΧ μείον: αυξήσεις λογαριασμών κυκλοφορούντος ενεργητικού ΧΧ πλέον: μειώσεις λογαριασμών κυκλοφορούντος ενεργητικού ΧΧ πλέον: αυξήσεις λογαριασμών βραχυχρόνιων υποχρεώσεων ΧΧ μείον: μειώσεις λογαριασμών βραχυχρόνιων υποχρεώσεων ΧΧ ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες (+ εισροές, - εκροές) ΧΧ 7

10 Υπόδειγμα ΚΤΡ βάση ΔΛΠ 7 - έμμεση μέθοδος λειτουργικές δραστηριότητες καθαρά κέρδη (μετά από φόρους, αμοιβές ΔΣ, κλπ.) πλέον: προσαρμογές στα ΑΧ της ΚΑΧ αποσβέσεις προβλέψεις 500 ζημίες πώλησης παγίων, επενδύσεων, συμμετοχών 300 μεταβολές λογαριασμών κεφαλαίου κίνησης μείωση αποθεμάτων 500 μείωση πελατών 230 μείωση σε άλλα στοιχεία κυκλοφορούντος Ε 850 αυξήσεις σε προμηθευτές αυξήσεις σε λογαριασμούς βραχυπρ/μου παθητικού μείον: προσαρμογές στα ΑΧ της ΚΑΧ κέρδη πώλησης παγίων, επενδύσεων, συμμετοχών 200 μεταβολές λογαριασμών κεφαλαίου κίνησης αυξήσεις πελατών 400 αυξήσεις αποθεμάτων 200 αυξήσεις σε άλλους λογ/μούς κυκλ. ενεργητικού 150 μειώσεις σε προμηθευτές 600 μειώσεις σε λογαριασμούς βραχυπρ/μου παθητικού ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες επενδυτικές δραστηριότητες πώληση παγίων πώληση συμμετοχών, επενδύσεων, κλπ μείον: αγορές παγίων αγορές συμμετοχών, επενδύσεων, κλπ ταμειακές ροές επενδυτικών δραστηριοτήτων χρηματοδοτικές λειτουργίες αύξηση ιδίων κεφαλαίων έκδοση ομολογιών και αύξηση δανείων μείον: εξαγορά ιδίων μετοχών ή ομολογιών πληρωμή μερισμάτων μείωση δανείων ταμειακές ροές χρηματοδοτικών λειτουργιών καθαρή μεταβολή διαθεσίμων διαθέσιμα στην αρχή του έτους 800 διαθέσιμα στο τέλος του έτους

11 Από όσα έχουν λεχθεί μέχρι τώρα για την ΚΤΡ αλλά και από το παραπάνω υπόδειγμα είναι σαφές ότι το σύνολο των καθαρών ταμειακών εισροών στην διάρκεια μιας περιόδου που δημιουργεί μια επιχείρηση, και ανεξάρτητα με τη δραστηριότητα από την οποία προέρχεται, διατίθενται σε τρεις σκοπούς: 1. πληρωμή μερισμάτων στους μετόχους 2. αποπληρωμή δανείων 3. πληρωμές για νέες επενδύσεις Αυτό φαίνεται από την εξίσωση των ταμειακών ροών: C = D + R+ I, όπου: C D R I = το σύνολο των καθαρών ταμειακών εισροών = το ποσό μερισμάτων = το ποσό αποπληρωμής των δανείων = το ποσό νέων επενδύσεων Κατάρτιση ΚΤΡ με την τεχνική του λογαριασμού Τ (έμμεση μέθοδος) Βήματα 1. ανοίγουμε τρεις λογαριασμούς (Ταφ) χρηματικών διαθεσίμων (ροών) ανά κατηγορία: λειτουργικές δραστηριότητες, επενδυτικές δραστηριότητες και χρηματοδοτικές δραστηριότητες 2. ανοίγουμε λογαριασμούς (Ταφ) για μη χρηματικά στοιχεία ενεργητικού, ιδίων κεφαλαίων και υποχρεώσεων (δεξί σκέλος της εξίσωσης διαθεσίμων) και καταχωρούμε το υπόλοιπο έναρξης και το υπόλοιπο τέλους 3. ανασυνθέτουμε τις εγγραφές που πρέπει να έχουν γίνει με χρεωπίστωση των μη ταμειακών λογαριασμών ισολογισμού με αντίστοιχη πιστωχρέωση των λογαριασμών των χρηματικών διαθεσίμων ανά κατηγορία δραστηριότητας (για εξασφάλιση της ορθότητας των σχετικών καταχωρήσεων ενδείκνυται η χρήση πρόχειρου ημερολογίου) 4. για τις καταχωρήσεις / εγγραφές στους λογαριασμούς χρησιμοποιούνται στοιχεία των οικονομικών καταστάσεων, πληροφορίες από το προσάρτημα και σε μερικές περιπτώσεις υποθέσεις για τις διάφορες κινήσεις των λογαριασμών 5. επαλήθευση της συμφωνίας μεταξύ της μεταβολής των διαθεσίμων αρχής-τέλους χρήσης (διαθέσιμα αρχής - διαθέσιμα τέλους) με το άθροισμα των ταμειακών ροών των τριών δραστηριοτήτων από τους λογαριασμούς Ταφ 6. συμπλήρωση της φόρμας της ΚΤΡ από τα δεδομένα των τριών λογαριασμών χρηματικών διαθεσίμων (ροών) ανά κατηγορία δραστηριότητας Θα πρέπει να τονισθεί ότι η μέθοδος του λογαριασμού Ταφ με τη διενέργεια λογιστικών εγγραφών έχει σκοπό: α) να συμφωνήσει τις μεταβολές των μη ταμειακών λογαριασμών του ισολογισμού με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες και εύλογες υποθέσεις για τα αίτια και τη φύση των μεταβολών, και β) να εντοπίσει και να προσδιορίσει ποσοτικά (βάση της εξίσωσης μεταβολής των διαθεσίμων) τις ροές διαθεσίμων της χρήσης και να τις κατατάξει σε τρεις κατηγορίες (λειτουργικές, επενδυτικές και χρηματοδοτικές) 9

12 IV. H ερμηνεία των ταμειακών ροών Οι ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες Οι ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες - ΤΡ(ΛΔ) - είναι η πηγή υγιών διαθεσίμων και μέτρο της αποτελεσματικής οικονομικής διαχείρισης της επιχείρησης. Ιδιαίτερη σημασία έχει η μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης των ΤΡ(ΛΔ), σε συνδυασμό μάλιστα με την κλασική ανάλυση ρευστότητας και κεφαλαιακής διάρθρωσης με αριθμοδείκτες. Αυτής της μορφής η ανάλυση μπορεί να δώσει έγκαιρη προειδοποίηση για επερχόμενες οικονομικές δυσκολίες. Η ανάλυση μπορεί να εμπλουτισθεί με συγκριτικές μελέτες άλλων ομοειδών επιχειρήσεων ή και του κλάδου ολόκληρου. Σημασία επίσης έχει η τακτικότητα των ταμειακών ροών (εισροών ή εκροών). Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι η χρονική εξέλιξη των ΤΡ(ΛΔ) εξαρτάται από τον κύκλο ζωής των προϊόντων της επιχείρησης. Φυσιολογικά, μια επιχείρηση πρέπει να έχει, ιδίως μακροχρόνια, θετικές ΤΡ(ΛΔ). Αρνητικές ροές έχουν συνήθως επιχειρήσεις σε φάση έντονης ανάπτυξης στην οποία οι πραγματοποιούμενες επενδύσεις δεν έχουν αρχίσει να αποδίδουν. Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν μακροχρόνια έργα (π.χ. Αεροδρόμιο Αθηνών Ελευθέριος Βενιζέλος, Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου, Ολύμπια Οδός, Εγνατία Οδός, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Κατασκευή Λιγνιτικής Μονάδας Πτολεμαΐδα κτλ). Το αυτό μπορεί να συμβεί και με επιχειρήσεις σε φάση ύφεσης ή πτώσης των πωλήσεων. Οι αρνητικές ΤΡ(ΛΔ) υποχρεωτικά καλύπτονται με ροές από επενδυτικές και χρηματοδοτικές δραστηριότητες. Αυτό όμως δεν μπορεί να συμβαίνει για μεγάλα διαστήματα και θα πρέπει σύντομα οι ΤΡ(ΛΔ) να καλύψουν τη διαφορά, σε αντίθετη περίπτωση η επιχείρηση θα πτωχεύσει. Έχει παρατηρηθεί ότι περίοδοι υψηλών επενδύσεων σε πάγια, όταν τα επιχειρηματικά σχέδια είναι επιτυχή, ακολουθούνται από περιόδους έντονης αύξησης των ΤΡ(ΛΔ). Ένας υγιής τρόπος αύξησης των ΤΡ(ΛΔ) είναι η μείωση των απαιτήσεων και των αποθεμάτων. Το πρώτο απαιτεί ταχύτερη είσπραξή τους αλλά και ανάλυση της συμπεριφοράς των επιμέρους πελατών και επανεξέταση της όλης πολιτικής παροχής πιστώσεων. Το δεύτερο ανασχεδιασμό της όλης παραγωγικής διαδικασίας (just in time manufacturing), καλύτερη διαχείριση αποθεμάτων, αποτελεσματικότερα συστήματα διανομής και αποθήκευσης (εφοδιαστική αλυσίδα), κλπ. Από την άλλη μεριά, η συνεχής αύξηση υποχρεώσεων βελτιώνει τις ΤΡ(ΛΔ) αλλά ταυτόχρονα μπορεί να υποδηλώνει εγγενή προβλήματα ρευστότητας, ιδίως αν η αύξηση των υποχρεώσεων δεν συνοδεύεται από αυξημένο κύκλο εργασιών. Γενικότερα, η εξυπηρέτηση βραχυχρόνιων υποχρεώσεων από ΤΡ(ΛΔ) είναι σαφής ένδειξη ευρωστίας της επιχείρησης. Πάντως τονίζεται ότι η χρήση ταμειακών ροών για την αξιολόγηση της αποδοτικότητας μιας επιχείρησης (π.χ. ταμειακή αποδοτικότητα συνολικών ή ιδίων κεφαλαίων) μπορεί να οδηγήσει σε πλάνη, αφού αγνοεί σημαντικά στοιχεία κόστους (π.χ. αποσβέσεις) ή και εσόδων (δουλευμένα αλλά μη εισπραχθέντα έσοδα). Ένας υψηλός δείκτης ΤΡ(ΛΔ) προς καθαρά κέρδη χρήσεως (αφαιρουμένων των φόρων και άλλων εξόδων του πίνακα διάθεσης - αμοιβές ΔΣ, διανεμόμενα κέρδη στο προσωπικό, κλπ.) είναι δείγμα της ποιότητας των κερδών. Αντίθετα, όταν ο ίδιος δείκτης είναι χαμηλός αυτό αποτελεί ένδειξη χαμηλής ποιότητας κερδών και ενδεχομένως να υποκρύπτει σπουδή στην αναγνώριση αβέβαιων εσόδων. Στην εξέταση του δείκτη αξία έχει τόσο η διαστρωματική όσο και η διαχρονική ανάλυση. Τέλος, ο ρυθμός αύξησης των ΤΡ(ΛΔ) είναι σημαντική παράμετρος στον προσδιορισμό της αξίας μιας μετοχής και ταυτόχρονα χρησιμεύει στην μέτρηση του κινδύνου μιας μετοχής. 10

13 Οι ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες Οι επενδυτικές δραστηριότητες της επιχείρησης έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον αναλυτή αφού προσδιορίζουν τα μελλοντικά της κέρδη. Οι ταμιακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες - ΤΡ(ΕΔ) - δίνουν πληροφορίες για το βαθμό επέκτασης ή συρρίκνωσης της επιχείρησης. Η επέκταση γίνεται με την απόκτηση νέων παγίων ή άλλων επιχειρήσεων και η συρρίκνωση με την πώληση. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο λόγος για τον οποίο γίνεται μια επέκταση ή η συρρίκνωση (αγορά ή πώληση παγίων, χρεογράφων, κλπ.). Για παράδειγμα, μια αγορά χρεογράφων μπορεί να υποδηλώνει αδυναμία εντοπισμού επικερδών επενδυτικών προγραμμάτων, ή μια πώληση παγίων αδυναμία αντιμετώπισης προβλημάτων ρευστότητας. Θα πρέπει επίσης να τονισθεί ότι πολλές φορές οι επενδύσεις χρηματοδοτούνται όχι με διαθέσιμα αλλά με έκδοση νέων τίτλων, μετοχών ή ομολογιών. Σε αυτή την περίπτωση οι σχετικές συναλλαγές δεν εμφανίζονται στην ΚΤΡ. Όμως, θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις τόσο στα μελλοντικά κέρδη όσο και στις μελλοντικές ταμειακές ροές. Οι ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες Οι επιχειρήσεις χρηματοδοτούν τις δραστηριότητές τους τόσο με ίδια κεφάλαια όσο και με δανειακά. Η δεύτερη περίπτωση μπορεί να έχει το όφελος της χρηματοοικονομικής μόχλευσης 3 και της φορολογικής έκπτωσης. Ωστόσο, το άριστο επίπεδο ξένων κεφαλαίων δεν μπορεί να υπολογισθεί με ακρίβεια. Ένα πρακτικό αλλά όχι ασφαλές (λόγω αβεβαιότητας) τεστ είναι η εκτίμηση της ικανότητας της επιχείρησης να εξυπηρετήσει τα ξένα κεφάλαια με αναμενόμενες αδέσμευτες ταμειακές ροές, θέμα που εξηγείται παρακάτω. Εάν υπάρχει τέτοια δυνατότητα ο δανεισμός θεωρείται επωφελής. Οι ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες - ΤΡ(ΧΔ) - δείχνουν τις σχετικές ροές από έκδοση νέων ή μείωση ιδίων και ξένων κεφαλαίων. Η επίπτωση της χρηματοοικονομικής μόχλευσης και της φορολογικής έκπτωσης φαίνεται στα παρακάτω δύο παραδείγματα. Παράδειγμα 1: η επίπτωση της χρηματοοικονομικής μόχλευσης χωρίς φόρους επιχείρηση Α επιχείρηση Β ίδια κεφάλαια (Ι.Κ.) δανειακά κεφάλαια κέρδη προ τόκων τόκοι (8%) - 32 κέρδη μετά τόκων αποδοτικότητα συνολικών κεφαλαίων προ τόκων 100/600=16,7% 100/600=16,7% αποδοτικότητα Ι.Κ. μετά από τόκους 100/600=16,7% 68/200=34% 3 Χρηματοοικονομική μόχλευση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο η χρήση ξένων κεφαλαίων είναι συμφέρουσα για τους μετόχους της επιχείρησης. Αυτό συμβαίνει όταν η αποδοτικότητα του ενεργητικού (return on total assets) υπερβαίνει το κόστος των ξένων κεφαλαίων, δηλαδή το κόστος δανεισμού. Καθώς όμως η σχέση ξένων προς ίδια κεφάλαια αυξάνει, ταυτόχρονα αυξάνει και ο κίνδυνος της επιχείρησης και το επιτόκιο δανεισμού που απαιτούν οι πιστωτές, και έτσι επέρχεται ένα επίπεδο ισορροπίας. 11

14 Παράδειγμα 2: η επίπτωση της χρηματοοικονομικής μόχλευσης με φόρους επιχείρηση Α επιχείρηση Β ίδια κεφάλαια (Ι.Κ.) δανειακά κεφάλαια κέρδη προ φόρων και τόκων τόκοι (8%) - 32 κέρδη μετά τόκων φόρος 40% 40 27,2 κέρδη μετά από τόκους και φόρους 60 40,8 αποδ/τητα συνολ. κεφαλαίων προ τόκων & φόρων 100/600=16,7% 100/600=16,7% αποδ/τητα συν. κεφαλ. μετά από τόκους & φόρους 60/600=10,0% 40,8/600=6,8% αποδοτικότητα Ι.Κ. μετά από τόκους & φόρους 60/600=10,0% 40,8/200=20,4% V. Οι αδέσμευτες ταμειακές ροές Οι αδέσμευτες ταμειακές ροές (free cash flows) είναι οι ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες αφαιρουμένων των καθαρών ταμειακών εκροών για προγραμματισμένες επενδύσεις και εξυπηρέτηση χρεών. Δηλαδή, οι αδέσμευτες ταμειακές ροές (ΑΤΡ) υποδηλώνουν την ικανότητα της επιχείρησης να παράγει ΤΡ(ΛΔ) πέρα από αυτές που χρειάζεται για να παραμείνει σε συνεχή λειτουργία και ομαλή αναπτυξιακή πορεία. Οι ΑΤΡ μπορούν είτε να διανεμηθούν ως μερίσματα είτε να επανεπενδυθούν στην επιχείρηση. Όπως γενικότερα με τις ταμειακές ροές, έτσι και με τις ΑΤΡ δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία στον τρόπο υπολογισμού τους. Ένας τύπος σε ευρεία χρήση είναι ο ακόλουθος: ΑΤΡ = ΤΡ(ΛΔ) - Επενδύσεις σε πάγια + πωλήσεις παγίων ή όταν έχουμε και ξένα κεφάλαια: ΑΤΡ = ΤΡ(ΛΔ) - (επενδύσεις σε πάγια - πωλήσεις παγίων) - (εξοφλήσεις χρεολυσίων - νέα δάνεια) Έχει παρατηρηθεί συχνά ότι επενδύσεις που χρηματοδοτούνται από ΑΤΡ, δηλαδή επενδύσεις που γίνονται με ίδιους πόρους από ΤΡ(ΛΔ) και δεν είναι απαραίτητες για τη συνέχιση της λειτουργίας της επιχείρησης και τη διατήρηση του ρυθμού ανάπτυξής της, αποτελούν σπατάλη επιχειρηματικών πόρων (π.χ. τοποθέτηση πολυτελών ειδών υγιεινής, δαπέδων, κλπ. στα γραφεία της εταιρείας). Αυτές οι επενδύσεις μπορούν να ονομασθούν αδικαιολόγητες ή υπερβολικές επενδύσεις. Πληροφορίες σχετικά με το εάν μέρος των επενδύσεων δεν είναι απαραίτητο για τη συνέχιση της λειτουργίας της επιχείρησης, δηλαδή το ύψος των επενδύσεων που έγιναν γιατί απλά η διοίκηση είχε την ευχέρεια και τους πόρους, δεν είναι συνήθως στη διάθεση του εξωτερικού αναλυτή. Πάντως αυτές οι επενδύσεις πρέπει να μην αφαιρούνται από τις ΤΡ(ΛΔ) για τον υπολογισμό των ΑΤΡ. 12

15 Ένας πρακτικός τρόπος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από εξωτερικούς αναλυτές για τον υπολογισμό των αδικαιολόγητων ή υπερβολικών επενδύσεων γίνεται ως εξής: 1. υπολογίζεται ο ρυθμός αύξησης του κόστους πωληθέντων για μια περίοδο (π.χ. πενταετία) και ο αντίστοιχος ρυθμός αύξησης των συνολικών επενδύσεων 2. η διαφορά του ρυθμού (ποσοστού) αύξησης των επενδύσεων από το ρυθμό αύξησης του κόστους πωληθέντων αντιπροσωπεύει τις αδικαιολόγητες ή υπερβολικές επενδύσεις 3. ο υπολογισμός του ύψους των αδικαιολόγητων ή υπερβολικών επενδύσεων γίνεται πολλαπλασιάζοντας τη διαφορά των δύο ποσοστών επί το ύψος των ετήσιων επενδύσεων Η ίδια διαδικασία πρέπει να γίνει και σε άλλους τομείς που η επιχείρηση έχει ευχέρεια να δαπανά πόρους, όπως τα έξοδα ερευνών και ανάπτυξης, τα έξοδα διοίκησης και διάθεσης, κλπ. Στόχος είναι να εξακριβωθεί εάν τα έξοδα αυτά αυξάνονται με ρυθμούς ανάλογους ή καλύτερους του κύκλου εργασιών. Εάν αυτό δεν συμβαίνει ή γίνονται σπατάλες ή επενδύσεις χωρίς την αναμενόμενη αποδοτικότητα. VI. Αριθμοδείκτες με τη χρήση ταμειακών ροών Στην κλασική ανάλυση ρευστότητας με αριθμοδείκτες χρησιμοποιούνται οι παρακάτω τύποι ή παραλλαγές τους: κυκλοφοριακόενεργητικό έ µµεση ήκυκλοφοριακή ρευστότητα ( CR) = βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις κυκλοφοριακόενεργητικό αποθέµατα άµεση ρευστότητα ( QR) = βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις διαθέσιµα + χρεόγραφα ταµειακή ρευστότητα ( acid test) = βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις Οι παραπάνω αριθμοδείκτες, σε ότι αφορά τον αριθμητή τους, έχουν στατικό χαρακτήρα αφού παρουσιάζουν τα αντίστοιχα μεγέθη σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή (ισολογισμός). Για να καλυφθεί αυτή η αδυναμία χρησιμοποιείται ένας άλλος αριθμοδείκτης στηριγμένος στις ταμειακές ροές που έχει δυναμικό χαρακτήρα. Για το βραχυπρόθεσμο διάστημα: ταµειακέςροές από λειτουργικές δραστηριότητες κυκλοφοριακή ρευστότητα = βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις Για μακροπρόθεσμη ρευστότητα: ταµειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες µακροπρό θεσµη ρευστότητα = συνολικές υποχρεώσεις Δείκτης ποιότητας κερδών Συχνά χρησιμοποιείται ως ένδειξη της ποιότητας των λογιστικών κερδών της επιχείρησης ο λόγος των ταμειακών ροών από λειτουργικές δραστηριότητες προς το σύνολο των λογιστικών κερδών, μετά την αφαίρεση του φόρου εισοδήματος και λοιπών δαπανών που κατά την Ελληνική πρακτική 13

16 εμφανίζονται στον πίνακα διάθεσης κερδών (αμοιβές διοικητικού συμβουλίου, διανεμόμενα κέρδη στο προσωπικό, κλπ.). Δηλαδή, ο δείκτης αυτός εκφράζει το ποσοστό των κερδών που μετατρέπονται σε ταμειακές εισροές για την επιχείρηση στην διάρκεια μιας χρήσης. ΤΡ( Λ ) ποιότητα κερδών = Καθαρά Κέρδη Περιόδου Όταν σημαντικό μέρος των καθαρών κερδών της περιόδου δεν προέρχεται από τις λειτουργικό αποτέλεσμα (π.χ. υπάρχουν σημαντικά επενδυτικά κέρδη, π.χ. πώληση παγίων), ο τύπος αυτός διαμορφώνεται ως εξής: ποιότητα κερδών = Λειτουργικό ΤΡ( Λ ) Αποτέλεσµα Περιόδου VIΙ. Προβλεπόμενες (pro forma) λογιστικές καταστάσεις Στην πράξη είναι πολύ χρήσιμη η κατάρτιση προβλεπόμενων οικονομικών καταστάσεων, δηλαδή οικονομικών καταστάσεων που αναφέρονται σε μελλοντικές χρονικές περιόδους (μία ή και περισσότερες). Οι καταστάσεις αυτές στηρίζονται σε μια σειρά υποθέσεων και εκτιμήσεων για την εξέλιξη βασικών οικονομικών μεγεθών. Είναι προφανές ότι η αξιοπιστία των σχετικών προβλέψεων προσδιορίζει και την αξία των αντίστοιχων οικονομικών καταστάσεων. Η κατάρτιση προβλεπόμενων λογιστικών καταστάσεων ξεκινά με την κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης, ακολουθεί ο ισολογισμός και στο τέλος παρατίθεται η κατάσταση ταμειακών ροών. Η όλη διαδικασία ακολουθεί έξι βήματα. Η προβλεπόμενη κατάσταση ταμειακών ροών, στο βαθμό που οι σχετικοί υπολογισμοί στηρίζονται σε ακριβείς εκτιμήσεις και είναι αξιόπιστοι, είναι η καλύτερη πηγή πληροφόρησης για το εάν η επιχείρηση θα είναι σε θέση να ικανοποιεί τους δανειστές της στο βραχυπρόθεσμο διάστημα. Συνεπώς, η κατάρτιση της κατάστασης αυτής είναι επιβεβλημένη όταν διαπιστωθούν προβλήματα ρευστότητας με την κλασική ανάλυση αριθμοδεικτών και είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στις αποφάσεις για δανειοδότηση επιχειρήσεων. Θα πρέπει πάντως να τονισθεί ότι ρεαλιστικές προβλέψεις πέραν του έτους δεν είναι ιδιαίτερα εφικτές. Βήμα 1. Πρόβλεψη μελλοντικών εσόδων λειτουργικής δραστηριότητας Το βασικό μέγεθος είναι οι πωλήσεις και για την εκτίμησή τους μελετάται η χρονολογική τους σειρά ή εφαρμόζεται μοντέλο παλινδρόμησης με ανεξάρτητες μεταβλητές μια σειρά παράγοντες (π.χ. μερίδιο αγοράς, παραγωγική δυνατότητα της επιχείρησης, η κατάσταση της οικονομίας, ο ανταγωνισμός, η ζήτηση των προϊόντων και η ελαστικότητά της, κλπ.). Πρέπει επίσης να εξετασθούν τα μελλοντικά σχέδια της επιχείρησης για εξαγορές άλλων επιχειρήσεων, αύξηση των επενδύσεων, ο κύκλος ζωής των προϊόντων, κλπ. Βήμα 2. Πρόβλεψη εξόδων λειτουργικής δραστηριότητας Η αξιόπιστη πρόβλεψη αυτών των κονδυλίων απαιτεί την κατανόηση της συνάρτησης κάθε είδους κόστους της επιχείρησης, στο δεδομένο επίπεδο λειτουργίας της. Η διάκριση των διαφόρων εξόδων σε μεταβλητά, ημιμεταβλητά και σταθερά είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς και η τυχόν δυνατότητα της διοίκησης να αναβάλλει την πραγματοποίηση ορισμένων δαπανών στο μεσοβραχυχρόνιο διάστημα (π.χ. έξοδα διαφήμισης, ερευνών, κλπ.). 14

17 Συγκεκριμένα, στην κατηγορία των εξόδων της λειτουργικής δραστηριότητας πρέπει να γίνουν προβλέψεις για τα εξής μεγέθη: α) κόστος πωληθέντων (ΚΠ): ποσοστό επί των προβλεπόμενων πωλήσεων β) έξοδα πωλήσεων: ποσοστό επί των προβλεπόμενων πωλήσεων γ) έξοδα διοίκησης: ποσοστό επί των προβλεπόμενων πωλήσεων δ) αποσβέσεις: υπολογισμός με βάση διαθέσιμες πληροφορίες (αναπόσβεστα πάγια, νέα πάγια, ύψος παραγωγής, συντελεστές απόσβεσης, κλπ.) Βήμα 3. Πρόβλεψη συνόλου ενεργητικού Το επίπεδο του συνόλου του ενεργητικού μπορεί να υπολογισθεί με τρεις διαφορετικούς τρόπους. α) υπολογίζεται το σύνολο ενεργητικού με βάση τον ιστορικό δείκτη κυκλοφοριακής ταχύτητας ενεργητικού: σύνολο προβλεπόµενων πωλήσεων µ έσο επίπεδο ενεργητικού β) υπολογίζεται το σύνολο του ενεργητικού με βάση την χρονολογική σειρά του και το ιστορικό ποσοστό ετήσιας αύξησης Η κατανομή του συνόλου του προβλευθέντος ενεργητικού με βάση τις παραπάνω μεθόδους στις επιμέρους κατηγορίες στοιχείων γίνεται στη βάση ενός ισολογισμού κοινού μεγέθους. γ) μια εναλλακτική μέθοδος συνδυάζει τη χρήση του δείκτη κυκλοφοριακής ταχύτητας ή των ετήσιων ποσοστών αύξησης ξεχωριστά για κάθε ένα λογαριασμό του ενεργητικού. Οι παραπάνω μέθοδοι χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό πελατών, αποθεμάτων και παγίων, ενώ τα ταμειακά διαθέσιμα προσδιορίζονται σε επίπεδο που διατηρείται η λογιστική ισότητα, αφού προηγουμένως υπολογισθεί η καθαρή θέση και οι υποχρεώσεις (βλέπε βήμα 4). Βήμα 4. Πρόβλεψη υποχρεώσεων και καθαρής θέσης α) προμηθευτές: υπολογισμός με βάση τον δείκτη κυκλοφοριακής ταχύτητας αγορές επί πιστώσει µ έσο επίπεδο προµηθευτών β) δάνεια: υπολογισμός βάσει διαθέσιμων πληροφοριών γ) αυξήσεις / μειώσεις μετοχικού κεφαλαίου: υπολογισμός βάσει διαθέσιμων πληροφοριών δ) μισθοί πληρωτέοι: υπολογισμός βάσει διαθέσιμων πληροφοριών ε) φόροι πληρωτέοι: υπολογισμός αδύνατος μέχρι την ολοκλήρωση του επόμενου βήματος Βήμα 5. Πρόβλεψη χρεωστικών τόκων, φόρου εισοδήματος, καθαρών κερδών, μερισμάτων και μεταβολών στα αποθεματικά α) χρεωστικοί τόκοι: υπολογισμός με βάση το ύψος των δανείων και το μέσο κόστος δανείων β) φόρος εισοδήματος: υπολογισμός με βάση τα κονδύλια εσόδων - εξόδων και τον πραγματικό φορολογικό συντελεστή. γ) μερίσματα: υπολογισμός με βάση τα καθαρά κέρδη και το ιστορικό ποσοστό διανεμομένων κερδών δ) μεταβολή στα αποθεματικά: υπολογισμός σαν διαφορά μεταξύ συνολικών καθαρών κερδών και μερισμάτων 15

18 Μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω υπολογισμών, προσδιορίζεται το ύψος των διαθεσίμων στο κατάλληλο επίπεδο ώστε να διατηρείται η λογιστική ισότητα (βλέπε βήμα 3). Στο σημείο αυτό είναι δυνατή η κατάρτιση προβλεπόμενου ισολογισμού και κατάστασης αποτελεσμάτων χρήσης. Εννοείται ότι εάν τα χρηματικά διαθέσιμα κριθούν ανεπαρκή, θα πρέπει να αλλάξουν οι υποθέσεις στις οποίες στηρίχθηκαν οι προβλέψεις, να αυξηθούν τα δάνεια, να εκδοθεί νέο μετοχικό κεφάλαιο, κλπ. Βήμα 6. Κατάρτιση προβλεπόμενης κατάστασης ταμειακών ροών Το τελικό βήμα είναι η κατάρτιση κατάστασης ταμειακών ροών. Ένα θέμα που πρέπει να προσεχθεί είναι ο χειρισμός των αποσβέσεων χρήσεως και της μεταβολής της (αναπόσβεστης) αξίας των παγίων, όπως υπολογίσθηκε στον ισολογισμό. Λεπτομέρειες υπάρχουν στο βιβλίο των Stickney and Weil, The Analysis and Uses of Financial Statements (διαθέσιμο στη Βιβλιοθήκη του ΟΠΑ). VIII. Μερικές ρυθμίσεις του ΔΛΠ 7 για την Κατάσταση Ταμειακών Ροών 6. Ορισμοί 4 Χρηματικά Διαθέσιμα είναι τα μετρητά και βραχυπρόθεσμες επενδύσεις υψηλής ρευστότητας άμεσα μετατρέψιμες σε γνωστά ποσά μετρητών, και οι οποίες υπόκεινται σε ασήμαντο κίνδυνο μεταβολής της αξίας τους. Λειτουργικές Δραστηριότητες είναι οι κύριες λειτουργίες που δημιουργούν έσοδα και άλλες λειτουργίες Επενδυτικές Δραστηριότητες είναι η απόκτηση και πώληση πάγιων στοιχείων και άλλων επενδύσεων που δεν συμπεριλαμβάνονται στα χρηματικά διαθέσιμα. Διαθέσιμα και ισοδύναμα με διαθέσιμα στοιχεία 7. Επενδύσεις στο μετοχικό κεφάλαιο άλλων εταιρειών δεν θεωρούνται χρηματικά διαθέσιμα, εκτός αν αποτελούν ουσιαστικά χρηματικά διαθέσιμα (π.χ. προνομιούχες μετοχές αποκτηθείσες εντός μικρού διαστήματος από ορισθείσα ημερομηνία εξαγοράς τους). 8. Υπεραναλήψεις σε αλληλόχρεους τραπεζικούς λογαριασμούς (bank overdrafts) που είναι επιστρεπτέες όταν ζητηθούν συνιστούν αναπόσπαστο μέρος της διαχείρισης των ταμιακών διαθεσίμων μιας επιχείρησης. Τέτοιες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται ως ταμειακά διαθέσιμα. 11. Κάθε επιχείρηση οφείλει να παρουσιάζει την κατάσταση ταμειακών ροών με τον πλέον κατάλληλο τρόπο για το είδος της επιχείρησης. Λειτουργικές Δραστηριότητες 14. οι ταμειακές ροές φόρων εισοδήματος είναι μέρος των λειτουργικών δραστηριοτήτων εκτός και μπορούν να συνδεθούν ειδικά με χρηματοδοτικές ή επενδυτικές δραστηριότητες 15. ταμειακές ροές από δάνεια και διάφορα χρεόγραφα που κρατούνται για εμπορικούς σκοπούς (dealing or trading purposes), συμπεριλαμβανομένων των παραγώγων (futures, forwards, options and swaps) είναι παρόμοια με τα αποθέματα που αποκτήθηκαν για μεταπώληση και συνεπώς ταξινομούνται στις λειτουργικές δραστηριότητες. 4 Η αρίθμηση παραπέμπει στην αρίθμηση των σχετικών παραγράφων του ΔΛΠ 7 16

19 Επενδυτικές Δραστηριότητες 16. Ταμειακές ροές από futures, forwards, options and swaps ταξινομούνται ως επενδυτικές δραστηριότητες, εκτός αν κρατούνται για εμπορικούς σκοπούς (dealing or trading purposes) οπότε θεωρούνται ως μέρος των λειτουργικών δραστηριοτήτων. Χρηματοδοτικές Δραστηριότητες 17. Οι πληρωμές τοις μετρητοίς στους μετόχους ή εταίρους για να εξαγοραστούν ή να επιστραφούν οι μετοχές της επιχείρησης, οι εισπράξεις μετρητών από την έκδοση μετοχών ή άλλων συμμετοχικών τίτλων ταξινομούνται στις χρηματοδοτικές δραστηριότητες. Παρουσίαση των ροών από λειτουργικές δραστηριότητες 18. Οι ροές από λειτουργικές δραστηριότητες παρουσιάζονται με την άμεση ή την έμμεση μέθοδο 19. Οι επιχειρήσεις ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν την άμεση μέθοδο που προσφέρει πιο χρήσιμες πληροφορίες για την πρόβλεψη των μελλοντικών ροών. Οι απαραίτητες πληροφορίες για την άμεση μέθοδο μπορούν να ληφθούν από λογιστικά αρχεία ή με προσαρμογή των πωλήσεων, του κόστους πωληθέντων και άλλων λογαριασμών της κατάστασης αποτελεσμάτων χρήσης για: μεταβολές στα αποθέματα, στους πελάτες και στους προμηθευτές άλλα μη ταμειακά κονδύλια (π.χ. αποσβέσεις) άλλα κονδύλια των οποίων η επίπτωση στις ταμειακές ροές ταξινομείται στις επενδυτικές ή χρηματοδοτικές δραστηριότητες 20. Στην έμμεση μέθοδο το τμήμα των λειτουργικών δραστηριοτήτων της ΚΤΡ μπορεί να καταρτισθεί παρουσιάζοντας τα έσοδα και τα έξοδα (εξαιρουμένων των μη ταμειακών κονδυλίων, π.χ. αποσβέσεις) και τις μεταβολές στα αποθέματα, στους πελάτες και στους προμηθευτές (ελληνική πρακτική) Παρουσίαση των ροών σε καθαρή (συμψηφιστική) βάση Οι επόμενες κατηγορίες ροών μπορούν να παρουσιαστούν σε καθαρή βάση: α) εισπράξεις και πληρωμές για λογαριασμό πελατών, όταν οι ροές εκφράζουν τις δραστηριότητες των πελατών παρά της επιχείρησης β) εισπράξεις και πληρωμές για είδη τα οποία έχουν μεγάλη κυκλοφοριακή ταχύτητα, τα ποσά είναι μεγάλα και η διάρκεια ζωής μικρή Ροές σε ξένο νόμισμα (βλέπε και ΔΛΠ 21) 25. οι ροές από συναλλαγές σε ξένο νόμισμα θα πρέπει να παρουσιασθούν χρησιμοποιώντας ιστορικές ισοτιμίες 26. οι ροές μιας θυγατρικής επιχείρησης (στην ενοποιημένη ΚΤΡ) θα πρέπει να μεταφραστούν χρησιμοποιώντας την ισοτιμία που επικρατούσε όταν οι ροές πραγματοποιήθηκαν (ιστορική ισοτιμία ή μέση ισοτιμία μιας περιόδου). 28. Μη πραγματοποιημένα κέρδη και ζημιές από τη μεταβολή ισοτιμιών δεν θεωρούνται ως ροές αλλά τα σχετικά ποσά για λογαριασμούς ταμειακών διαθεσίμων που κατέχονται (ή οφείλονται) σε ξένο νόμισμα παρουσιάζονται στην ΚΤΡ για τη συμφωνία των διαθεσίμων αρχής και τέλους. 17

20 Έκτακτα και ανόργανα κονδύλια (ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ) 29. ταμειακές ροές που συνδέονται με έκτακτα και ανόργανα κονδύλια (έσοδα και έξοδα) ταξινομούνται στις λειτουργικές, επενδυτικές ή χρηματοδοτικές δραστηριότητες και παρουσιάζονται διακεκριμένα. Τόκοι και μερίσματα 31. οι ταμειακές ροές από τόκους και μερίσματα που λήφθηκαν ή πληρώθηκαν πρέπει να αποκαλύπτονται ξεχωριστά και να ταξινομούνται με ένα συνεπή τρόπο στις λειτουργικες, επενδυτικές ή χρηματοδοτικές δραστηριότητες Επενδύσεις σε θυγατρικές και συνδεμένες επιχειρήσεις ή κοινοπραξίες 37. για επενδύσεις (σε συγγενή ή θυγατρική) που παρακολουθούνται λογιστικά με την μέθοδο της καθαρής θέσης η ΚΤΡ παρουσιάζει μόνο τις ροές μεταξύ της επενδύουσας επιχείρησης και της επιχείρησης στην οποία έγινε η επένδυση 38. στην αναλογική ενοποίηση (κοινοπραξίες) η επενδύουσα επιχείρηση περιλαμβάνει στην ενοποιημένη ΚΤΡ το ποσό των ροών της κοινοπραξίας που της αναλογεί Σημείωση: βλέπε επίσης την παράγραφο 26 για θυγατρικές σε ξένο νόμισμα Εξαγορές και πωλήσεις θυγατρικών και τμημάτων της επιχείρησης 39. η συνολική ροή από την αγορά ή πώληση θυγατρικών ή άλλων τμημάτων μιας επιχείρησης παρουσιάζεται ξεχωριστά σε μια γραμμή (αθροιστικά σαν ένα ποσό) στις επενδυτικές δραστηριότητες. 40. οι επόμενες πληροφορίες πρέπει να αποκαλύπτονται: το συνολικό τίμημα το μέρος του τιμήματος συμφωνήθηκε να καταβληθεί σε διαθέσιμα το ποσό των διαθεσίμων στην κατοχή της θυγατρικής ή του τμήματος της επιχείρησης που αγοράσθηκε ή πουλήθηκε (κατά τη στιγμή της εξαγοράς ή πώλησης) τα ποσά των περιουσιακών στοιχείων και των υποχρεώσεων της θυγατρικής ή του τμήματος της επιχείρησης που αγοράσθηκε ή πουλήθηκε (κατά τη στιγμή της εξαγοράς ή πώλησης) εκτός των ταμειακών διαθεσίμων ταξινομημένα στις βασικές κατηγορίες 42. Το ποσό των διαθεσίμων που καταβλήθηκε ή εισπράχθηκε από μια επιχείρηση σε μια εξαγορά ή πώληση παρουσιάζεται καθαρό από τα διαθέσιμα που κατείχε η θυγατρική που αγοράσθηκε ή πουλήθηκε Συμψηφιστικές συναλλαγές 43. επενδυτικές ή χρηματοδοτικές συναλλαγές που δεν απαιτούν τη χρήση διαθεσίμων δεν πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην ΚΤΡ, αλλά σχετική μνεία γίνεται στις οικονομικές καταστάσεις ώστε να παρέχεται πλήρης εικόνα Συστατικά στοιχειά των ταμιακών διαθεσίμων και ταμιακών ισοδυνάμων 45. Τα συστατικά στοιχεία των διαθεσίμων πρέπει να παρουσιάζεται και να γίνεται συμφωνία με το σύνολο των διαθεσίμων 46 & 47. Αλλαγές σε βασικές λογιστικές αρχές και μεθόδους πρέπει να εξηγούνται καθώς και η επίπτωσή τους στα σχετικά λογιστικά μεγέθη. Άλλες πληροφορίες 48. Το ποσό των ταμειακών διαθεσίμων που εμφανίζεται στις οικονομικές καταστάσεις αλλά η ελεύθερη χρησιμοποίησή του περιορίζεται από διάφορους λόγους πρέπει να αποκαλύπτεται 18

21 (π.χ. τα διαθέσιμα στην κατοχή μιας θυγατρικής που λειτουργεί σε χώρα με συναλλαγματικούς περιορισμούς. 50. συμπληρωματικές πληροφορίες που είναι χρήσιμες στους χρήστες πρέπει να αποκαλύπτονται, όπως: το ποσό διαθέσιμων πιστώσεων που δεν έχουν αντληθεί καθώς και τυχόν υφιστάμενοι περιορισμοί το ποσό των διαθεσίμων που περιλαμβάνεται στις οικονομικές καταστάσεις και προέρχεται από επενδύσεις σε επιχειρήσεις που ενσωματώνονται με τη μέθοδο της αναλογικής ενοποίησης (κοινοπραξίες - proportional consolidation) ανάλυση των ροών κατά κλάδο και γεωγραφική περιοχή 19