Τα ζηάδια ηηρ μοπθολογικήρ ενζωμάηωζηρ ηων λεξικών δανείων ζηα Επηανηζιακά 1

Transcript

1 Τα ζηάδια ηηρ μοπθολογικήρ ενζωμάηωζηρ ηων λεξικών δανείων ζηα Επηανηζιακά 1 Καηεπίνα Φπαγκοπούλος Εζληθό θαη Καπνδηζηξηαθό Παλεπηζηήκην Αζελώλ katfil18@windowslive.com Abstract In this paper, I examine the morphological integration of Italian/Venetian lexical loanwords in Heptanesian with a special focus on nominal loanwords. I introduce three concrete stages of morphological assimilation of loanwords and I analyse their basic characteristics. Firstly, I define the term integration with a literature review on the most representative definitions that have been postulated by linguists, from Bloomfield to Winter-Froemel and Haspelmath. I focus on works being conducted on levels of morphological integration cross linguistically. Furthermore, I highlight the heterogeneity of mechanisms for loanwords morphological accommodation while I emphasize on the notion of gradualness to explain this heterogeneity. Λέξειρ-κλειδιά: γισζζηθή επαθή, Ηηαιηθά/Βελεηζηάληθα ιεμηθά δάλεηα, Νενειιεληθή δηάιεθηνο, κνξθνινγηθή ελζσκάησζε 1. Ειζαγωγή Ζ ελζσκάησζε γισζζηθψλ ζηνηρείσλ είηε απηά είλαη νιφθιεξεο ιέμεηο είηε είλαη ζπληαθηηθέο δνκέο είηε είλαη κνξθήκαηα είηε θσλήκαηα είηε ζεκαηλφκελα (ζεκαζίεο) απνηειεί έλα ελδηαθέξνλ ζέκα πνπ έρεη απαζρνιήζεη πνιινχο εξεπλεηέο δηαγισζζηθά ήδε απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νχ αηψλα. Ζ ελζσκάησζε ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαθνξεηηθά είδε θαη κε ηελ πξνυπφζεζε φηη απνηειεί γισζζηθφ θαηλφκελν αζρέησο απφ ηηο εμσγισζζηθέο, θνηλσληνγισζζηθέο παξακέηξνπο πνπ κπνξεί λα ηελ επεξεάζνπλ, κπνξεί λα ζπληειεζηεί ζε φια ηα επίπεδα γισζζνινγηθήο αλάιπζεο. πλεπψο, ε ελζσκάησζε κπνξεί λα είλαη α) θσλνινγηθή, β) ηνληθή, γ) ζεκαζηνινγηθή, δ) γξαθεκαηηθή, ε) κνξθνινγηθή (γξακκαηηθή/δνκηθή) θαη ζη) ζπληαθηηθή 2. ηελ παξνχζα κειέηε ζα αζρνιεζψ κε έλα είδνο ελζσκάησζεο θαη ζπγθεθξηκέλα κε εθείλν ηεο κνξθνινγηθήο, κειεηψληαο ηα ηηαιηθά/βελεηζηάληθα δάλεηα ζε κηα ζχγρξνλε λενειιεληθή δηάιεθην, ηα Δπηαλεζηαθά. Δπηπξφζζεηα, φζνλ αθνξά 1 Ζ παξνχζα αλαθνίλσζε απνηειεί κέξνο ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο «Μνξθνινγία θαη γισζζηθή επαθή: Ειιεληθέο δηάιεθηνη ζε επαθή κε ηελ ηνπξθηθή θαη ηελ ηηαιηθή». Σν έξγν ζπγρξεκαηνδνηήζεθε απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν) θαη εζληθνχο πφξνπο ζην πιαίζην ηεο πξάμεο ΑΡΗΣΔΗΑ ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο «Δθπαίδεπζε θαη Γηά Βίνπ Μάζεζε» (δηεπζχληξηα πξνγξάκκαηνο θαζ. Αγγειηθή Ράιιε). 2 ηα είδε ελζσκάησζεο ζα αλαθεξζψ παξαθάησ ζηελ ελφηεηα 3. Selected Papers of ISTAL 22 (2017), , ISSN , Κ. Φξαγθνπνύινπ

2 Η κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ησλ ιεμηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά 499 εηδηθφηεξα ην ραξαθηήξα ηεο κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο απφ ηε κία, ζα αλαδείμσ ηελ ελζσκάησζε σο κηα ζηαδηαθή δηαδηθαζία πνπ κπνξεί λα ζπληειεζηεί ζε δηαρξνληθφ εχξνο θαη απφ ηελ άιιε, ζα ηνλίζσ ηελ εηεξνγέλεηα πνπ εληνπίδεηαη ζηνπο κεραληζκνχο κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζε απηή ηε γισζζηθή πνηθηιία. Ζ δνκή ηνπ άξζξνπ ζα έρεη σο εμήο: ζηελ ελφηεηα 2 ζα πξνζδηνξίζσ ηνλ φξν ελζσκάησζε (integration) πινπνηψληαο κηα βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ζε νξηζκνχο ηεο έλλνηαο απφ ηνλ Bloomfield (1933) έσο ζήκεξα. ηε ελφηεηα 3 ζα αλαθεξζψ ζπλνπηηθά ζε δηάθνξα είδε ελζσκάησζεο δηαγισζζηθά ελψ ζηελ ελφηεηα 4 ζα επηθεληξσζψ ζηηο έξεπλεο πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί γηα ηε κνξθνινγηθή ελζσκάησζε δηαγισζζηθά θαη νη νπνίεο πξνηείλνπλ δηαθνξεηηθά ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηα ιεμηθά δάλεηα. ηελ ελφηεηα 5 ζα πξνζθέξσ νξηζκέλα θνηλσληθά, ηζηνξηθά θαη γεσγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνο κειέηε δηαιέθηνπ, δειαδή ησλ Δπηαλεζηαθψλ, γηα λα έρνπκε κηα θαιχηεξε εηθφλα ηεο γισζζηθήο πνηθηιίαο πνπ εμεηάδσ. ηελ ελφηεηα 6, ζα αλαπηχμσ ηελ πξφηαζή κνπ γηα ηα ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηε δηάιεθην ησλ Δπηαλήζσλ, θαηαιήγνληαο ζηελ ηειεπηαία ελφηεηα ζε θάπνηα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα φζνλ αθνξά α) ην βαζκφ κνξθνινγηθήο επαθήο κεηαμχ ησλ Δπηαλεζηαθψλ θαη ησλ ηηαιηθψλ/βελεηζηάληθσλ κε ρξήζε ηεο ππφζεζήο κνπ πεξί βαζκψλ κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηε ζπγθεθξηκέλε γισζζηθή πνηθηιία θαη β) ηα ραξαθηεξηζηηθά αιιά θαη ην ραξαθηήξα ηεο κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηα Δπηαλεζηαθά. 2. Η έννοια ηηρ ενζωμάηωζηρ Γηάθνξνη εξεπλεηέο, νη νπνίνη κειεηνχλ γισζζηθά ζπζηήκαηα ζε επαθή ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν ελζσκάησζε (integration 3 ) ή αιιηψο πξνζαξκνγή (accommodation/adaptation) θαη πην ζπάληα ηνλ φξν αθνκνίσζε (assimilation 4 ) γηα λα πεξηγξάςνπλ ηε δηαδηθαζία κεηαθνξάο, εηζαγσγήο θαη πξνζαξκνγήο ιεμηθψλ ή θαη γξακκαηηθψλ ζηνηρείσλ απφ κηα γιψζζα-πεγή ζε κηα γιψζζα-ζηφρν. Αο δνχκε, 3 Ίζσο ν φξνο ελζσκάησζε (integration) δελ είλαη αθξηβφο ηζνδχλακνο κε ηνπο ππφινηπνπο φξνπο ηεο πξνζαξκνγήο (accommodation, adaptation, assimilation). Γειαδή, ν φξνο ελζσκάησζε είλαη ιίγν πην εμεηδηθεπκέλνο απφ ηνπο ππφινηπνπο φξνπο, αθνχ παξαπέκπεη, ίζσο πεξηζζφηεξν ζηνλ φξν ελζσκαηνπνηεηή (integrator), δειαδή ζην ζηνηρείν εθείλν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη σο «δηακεζνιαβεηήο» ηνπ δαλείνπ απφ κηα γιψζζα-πεγή ζε κηα γιψζζα-ζηφρν. Παξ φια απηά ζην παξφλ άξζξν ρξεζηκνπνηψ ηνλ φξν ελζσκάησζε σο έλα νξηζκφ-νκπξέια πνπ πεξηιακβάλεη θαη φινπο ηνπο ππφινηπνπο φξνπο θαη κε κηα έλλνηα ηνλ ζεσξψ ηζνδχλακν. 4 Ο Casagrande (1945a,b, 1955) ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν acculturation.

3 500 Καηεξίλα Φξαγθνπνύινπ φκσο, ιίγν πην πξνζεθηηθά ηελ έλλνηα ηεο ελζσκάησζεο κειεηψληαο ηνπο νξηζκνχο πνπ έρνπλ πξνηείλεη αληηπξνζσπεπηηθνί γισζζνιφγνη απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα έσο ηηο κέξεο καο. Έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο γισζζνιφγνπο θαη εηζεγεηήο ηνπ ακεξηθάληθνπ δνκηζκνχ ν Bloomfield (1933) ζην θιαζηθφ βηβιίν ηνπ Language νξίδεη ηε δηαδηθαζία ηεο ελζσκάησζεο σο εμήο: «από γξακκαηηθή άπνςε έλαο δάλεηνο ηύπνο ππόθεηηαη ζην ζύζηεκα ηεο γιώζζαο-ζηόρνπ, όπσο θαη ζηε ζύληαμε, όηαλ ιακβάλεη εθείλα ηα απαξαίηεηα θιηηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ζπκκεηέρεη ζηηο ηξέρνπζεο δσληαλέο θαηαζθεπέο ηεο ζύλζεζεο θαη ηνπ ζρεκαηηζκνύ ιέμεσλ (γεληθόηεξα).» Bloomfield (1933: 253) ρεδφλ ηξεηο δεθαεηίεο αξγφηεξα ν Haugen (1950: 217) νξίδεη ηελ ελζσκάησζε σο matching δειαδή σο έλα είδνο ηαηξηάζκαηνο ησλ δάλεησλ ζηνηρείσλ κε ηε γξακκαηηθή δνκή ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ, δειαδή σο ζπκκφξθσζε ηνπ θάζε δαλείνπ ζηηο αληίζηνηρεο γξακκαηηθέο ηάμεηο ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ. Πξνρσξψληαο ζηηο πην πξφζθαηεο κειέηεο γισζζηθήο επαθήο θαη ιεμηθνχ δαλεηζκνχ, ζηηο αξρέο ηνπ 20 νχ αηψλα ν Campbell (2004) νξίδεη ηελ ελζσκάησζε σο έλα είδνο επαλαλάιπζεο ή αλαθαηαζθεπήο ησλ δάλεησλ ιέμεσλ κε ζθνπφ λα ηαηξηάμνπλ ζην θσλνινγηθφ θαη κνξθνινγηθφ status ηεο απνδέθηξηαο-γιψζζαο. Ζ Winter-Froemel (2008) πξνζδηνξίδεη ηελ ελζσκάησζε θαζαξά ζε δνκηθφ επίπεδν, ππνζηεξίδνληαο φηη ε ελζσκάησζε πεξηιακβάλεη φιεο εθείλεο ηηο δηαδηθαζίεο αιιαγήο ησλ δαλείσλ γηα λα ηαηξηάμνπλ ζηηο δνκέο ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ. Σέινο, ν Haspelmath (2009) πξνζεγγίδεη ηελ έλλνηα ηεο ελζσκάησζεο ησλ δαλείσλ ζα κπνξνχζακε λα ηζρπξηζηνχκε πεξηζζφηεξν απφ κηα usage-based πξννπηηθή, δειαδή, ζεσξεί φηη ε ελζσκάησζε πεξηιακβάλεη εθείλε ηε δηαδηθαζία αιιαγψλ πνπ ζεκεηψλνληαη ζε έλα δάλεην κε ζθνπφ λα πξνζαξκνζηεί ζην ζχζηεκα ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ θαη έηζη λα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί απφ ην ρξήζηε-νκηιεηή. Απφ ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο κπνξεί θαλείο λα ζπκπεξάλεη φηη α) ε ελζσκάησζε κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί θαη λα πεξηγξαθεί απφ πνιιέο νπηηθέο, απφ ηελ θαζαξά δνκηθή, κνξθνινγηθή, απφ ηε θσλνινγηθή αιιά θαη απφ ηε θαζαξά εθαξκνζκέλε κε βάζε ην ρξήζηε θαη ην θνηλσληνγισζζνινγηθφ ηνπ πεξηθείκελν θαη φηη β) φινη νη νξηζκνί ηεο ελζσκάησζεο πεξηιακβάλνπλ έλα είδνο αιιαγήο ηνπ δάλεηνπ ζηνηρείνπ κε ζθνπφ λα ζπκκεηάζρεη ζηηο κνξθνινγηθέο, ζπληαθηηθέο, ζεκαζηνινγηθέο θαη γεληθφηεξα ηηο θάζε είδνπο γισζζηθέο δηαδηθαζίεο ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ. Ωζηφζν,

4 Η κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ησλ ιεμηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά 501 αμίδεη λα ηνλίζνπκε φηη δελ είλαη απαξαίηεην φηη ζα ζπληειεζηνχλ αιιαγέο ζε φια ηα επίπεδα γισζζηθήο αλάιπζεο ζηα δάλεηα. Γειαδή, έλα δάλεην κπνξεί λα παξνπζηάζεη θσλνινγηθή πξνζαξκνγή γηα λα ζπκκνξθσζεί κε ηνπο θσλνηαθηηθνχο θαλφλεο ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ, αιιά απηφ δελ πξνυπνζέηεη ηε κνξθνινγηθή πξνζαξκνγή ηνπ δαλείνπ ζηε κνξθνινγία ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ (βι. θαη ελφηεηα 3.6). 3. Τα είδη ηηρ ενζωμάηωζηρ Καζψο ε ελζσκάησζε ζπληζηά έλα γισζζηθφ θαηλφκελν, φπσο αλέθεξα θαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ παξφληνο άξζξνπ, κπνξεί λα ζπληειεζηεί ζε φια ηα επίπεδα γισζζηθήο αλάιπζεο κε απνηέιεζκα ηε δηάθξηζε θαη αλάδεημε δηαθνξεηηθψλ εηδψλ ελζσκάησζεο. Παξαθάησ ζα πεξηγξάςσ ηα είδε ελζσκάησζεο πεξηιεπηηθά δίλνληαο θάπνηα αληηπξνζσπεπηηθά παξαδείγκαηα απφ δηάθνξα γισζζηθά ζπζηήκαηα. 3.1 Φσλνινγηθή ελζσκάησζε ε απηφ ην είδνο ελζσκάησζεο ην δάλεην ραξαθηεξίδεηαη απφ ηξνπέο θσλεέλησλ ή ζπκθψλσλ κε ζθνπφ ηε ζπκκφξθσζε ηνπ δαλείνπ ζηνπο θσλνηαθηηθνχο θαλφλεο ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ, φπσο ζηελ πεξίπησζε αγγιηθψλ δαλείσλ ζε βφξεηεο γισζζηθέο πνηθηιίεο ηεο γεξκαληθήο πνπ παξνπζηάδνπλ αερνπνίεζε ησλ ηειηθψλ ζπκθψλσλ ηνπο, π.ρ. [trent] αληί [trend] γηα λα ππαθνχζνπλ ζηνλ θαλφλα ηεο αερνπνίεζεο ησλ ηειηθψλ θιεηζηψλ ζε απηφ ην γισζζηθφ ζχιαθα (Hock 1991 Hock & Joseph 1996). 3.2 Πξνζσδηαθή/ ηνληθή ελζσκάησζε Ζ πξνζσδηαθή/ηνληθή ελζσκάησζε είλαη κηα κνξθή ελζσκάησζεο ζε επίπεδν πξνζσδίαο/ξπζκνχ ή ηφλνπ. Έλα παξάδεηγκα πξνζσδηαθήο ελζσκάησζεο είλαη πεξηπηψζεηο αγγιηθψλ δάλεησλ ιέμεσλ ζηα βηεηλακέδηθα πνπ έρνπλ πξνζαξκνζηεί ζην κεζαίν, πςειφ ηνληθφ κνηίβν ησλ βηεηλακέδηθσλ (Clyne 2003). 3.3 Σεκαζηνινγηθή Ζ ζεκαζηνινγηθή ελζσκάησζε πεξηιακβάλεη επέθηαζε ή πεξηνξηζκφ ησλ ζεκαζηψλ θαηά ηε κεηαθνξά ηνπ εθάζηνηε δαλείνπ απφ κηα γιψζζα Α ζε κηα γιψζζα Β κε πην ζχλεζεο επαθφινπζν ηε κεηαηξνπή πνιχζεκσλ ιεμεκάησλ ζε κνλφζεκα (γηα ηα ειιεληθά Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε 1994 Galstyan 2012 Gardani 2013). Δπηπξφζζεηα, εθηφο απφ ηε ζεκαζηνινγηθή αιιαγή ησλ δαλείσλ κε πεξηνξηζκφ ησλ ζεκαζηψλ ζηα πνιχζεκα ιεμήκαηα, πνιιά δάλεηα δηαθξίλνληαη απφ ην

5 502 Καηεξίλα Φξαγθνπνύινπ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δηαθξηηφηεηαο. Όπσο παξαηεξνχλ θαη νη Gardani, Arkadiev θαη Amiridze (2015) πνιιά δάλεηα θαηά ηε κεηαθνξά ηνπο απφ κηα γιψζζα-πεγή ζε κηα γιψζζα-ζηφρν αιιάδνπλ ζεκαζηνινγηθά απνθηψληαο πην δηαθξηηά λνήκαηα ζηε γιψζζα-ζηφρν ζε ζπλέρεηα ηνπ θξηηεξίνπ ηεο «δηαθξηηφηεηαο ηνπ λνήκαηνο» (concreteness criterion). 3.4 Γξαθεκαηηθή Ζ γξαθεκαηηθή ελζσκάησζε είλαη ε πξνζαξκνγή ηνπ δαλείνπ ζηελ νξζνγξαθία ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ. ηε γξαθεκαηηθή ελζσκάησζε ζα κπνξνχζε λα ζπκπεξηιεθζεί θαη ε ζηπιηζηηθή ελζσκάησζε (χθνο γξαθήο), πνπ αλαθέξεη ν Jablonski (1990) φπσο κεηαθέξεηαη απφ ηνλ Seidel (2010). 3.5 Μνξθνινγηθή 5 Ζ κνξθνινγηθή ελζσκάησζε πεξηιακβάλεη αθνκνίσζε ηνπ δαλείνπ ζηε κνξθνινγία ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ (Clyne 2003 Filipović 1980, 1981, 1995 Gardani, Arkadiev & Amiridze 2015 Melissaropoulou 2010, 2013 Ralli 2012a, b, 2013 Ralli, Gkiouleka & Makri 2015 κεηαμχ άιισλ). Δηδηθφηεξα, ε ελζσκάησζε ζε κνξθνινγηθφ επίπεδν ραξαθηεξίδεηαη απφ πξνζαξκνγή ηνπ δαλείνπ ζηε γιψζζα-ζηφρν είηε κε έληαμε ζε θιηηηθέο ηάμεηο (κε ρξήζε πξαγκαησκέλσλ ή κεδεληθψλ θιηηηθψλ πξνζθπκάησλ) είηε κε ρξήζε παξαγσγηθψλ πξνζθπκάησλ γεγελψλ ή δάλεησλ είηε κε ππνρξεσηηθή/πξναηξεηηθή πξνζαξκνγή ζε επίπεδν γέλνπο ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ (γηα ηα ειιεληθά βι. Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε 1994). πρλά, ρξεζηκνπνηείηαη θαη ε ζηξαηεγηθή ηνπ βνεζεηηθνχ ξήκαηνο, ε γλσζηή θαη σο do periphrasis γηα ηελ αθνκνίσζε δαλείσλ, π.ρ. θάλσ accept (Ralli 2012b Φξαγθνπνχινπ 2015β Wichmann & Wohlgemuth 2008 κεηαμχ άιισλ). 3.6 Σπληαθηηθή ηε ζπληαθηηθή ελζσκάησζε ην δάλεην είηε ζπκκνξθψλεηαη ζηε ζεηξά ησλ φξσλ ηεο απνδέθηξηαο-γιψζζαο είηε αιιάδεη ζπληαθηηθή θαηεγνξία, φπσο ζην παξάδεηγκα αγγιηθψλ δαλείσλ ζηα θαληνλέδηθα ηνπ Χνλγθ Κνλγθ (Wong, Bauer & Lam 2009). Δπίζεο, ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο φπνπ ιεμηθά δάλεηα επεξεάδνπλ ζπληαθηηθά κνηίβα 5 Πνιιέο θνξέο ε κνξθνινγηθή ελζσκάησζε αλαθέξεηαη σο δνκηθή, γξακκαηηθή ελζσκάησζε (π.ρ. Seidel 2010).

6 Η κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ησλ ιεμηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά 503 ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ, φπσο ζηελ πεξίπησζε ησλ ειιεληθψλ δαλείσλ ζηα θνπηηθά (Grossman forthcoming) πνπ ελζσκαηψλνληαη κεξηθψο ζηε ζχληαμε ησλ θνπηηθψλ θαη εηδηθφηεξα ζε κεηαβαηηθέο ζπληαθηηθέο θαηαζθεπέο, πξνθαιψληαο πνηθηιία (variation) ζηηο ζπληαθηηθέο δνκέο ησλ θνπηηθψλ. Αμίδεη λα ηνλίζνπκε φηη φια ηα παξαπάλσ είδε ελζσκάησζεο κπνξεί λα ζπληειεζηνχλ ζε έλα δάλεην, ρσξίο φκσο απηφ λα είλαη απαξαίηεηε θαη αλαγθαία ζπλζήθε. Απφ ηε κία, ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο, φπσο αλαθέξεη ε Onysko (2004: 60) φπνπ «κηα δάλεηα ιέμε δελ επηδέρεηαη κόλν έλα είδνο ελζσκάησζεο, αιιά κηα ζεηξά από δηαδηθαζίεο ελζσκάησζεο, θαηά ηε κεηαθνξά ηεο από κηα γιώζζα ζε κηα άιιε γιώζζα.» Απφ ηελ άιιε, ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο φπνπ έλα δάλεην κπνξεί λα εκθαλίζεη κφλν έλα είδνο ελζσκάησζεο θαηά ηελ πξνζαξκνγή ηνπ απφ κηα γιψζζα-πεγή ζε κηα γιψζζα-ζηφρν. Γειαδή, ζε έλα δάλεην κπνξεί λα ζπληειεζηεί κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ρσξίο απαξαηηήησο λα έρεη πξνεγεζεί θσλνινγηθή ελζσκάησζε ηνπ δαλείνπ ζηε γιψζζα-ζηφρν. Παξνκνίσο, ε κνξθνινγηθή ελζσκάησζε δελ πξνυπνζέηεη ηε γξαθεκαηηθή ελζσκάησζε. Όπσο παξαηεξεί ν Seidel (2010), κειεηψληαο έλα αξηζκφ αγγιηθψλ δαλείσλ ζηα γεξκαληθά, ππάξρνπλ πνιιέο πεξηπηψζεηο φπνπ ην δάλεην λαη κελ παξνπζηάδεη γξακκαηηθή/δνκηθή/κνξθνινγηθή ελζσκάησζε αιιά δελ ελζσκαηψλεηαη ζε γξαθεκαηηθφ επίπεδν. Με δχν ιφγηα, ηα είδε ηεο ελζσκάησζεο αιιά θαη ν βαζκφο ελζσκάησζεο ηνπ εθάζηνηε δαλείνπ πνηθίιινπλ δηαγισζζηθά ιφγσ γισζζηθψλ παξαγφλησλ, φπσο ε δνκηθή ζπκβαηφηεηα θαη ε ηππνινγηθή εγγχηεηα ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ ζε επαθή (Hock 1991 Hock & Joseph 1996). Ο Clyne (2003) αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά φηη ηα αγγιηθά δάλεηα ελζσκαηψλνληαη κνξθνινγηθά ζηα ηνπξθηθά πνπ αλήθνπλ ζηε ζπγθνιιεηηθή ηππνινγία γισζζψλ αιιά δελ πξνζαξκφδνληαη ζηα καλδαξηληθά θηλέδηθα -ζηε δηαιεθηηθή πνηθηιία ησλ θηλεδηθψλ- δηφηη εληάζζνληαη ζηελ απνκνλσηηθή ηππνινγηθή γισζζηθή νκάδα. Ζ ελζσκάησζε, φκσο, απηψλ ησλ δαλείσλ επεξεάδεηαη κεξηθψο απφ ηνπο παξαπάλσ γισζζηθνχο παξάγνληεο, θαζψο ππάξρνπλ θαη εμσγισζζηθέο παξάκεηξνη, φπσο ην γφεηξν ησλ γισζζψλ ζε επαθή, πνπ δηακνξθψλνπλ απηή ηελ πνηθηιία ζηα είδε θαη ην βαζκφ ελζσκάησζεο ησλ δαλείσλ (Hock 1991 Hock & Joseph 1996 Φξαγθνπνχινπ 2015α, β). 4. Τα ζηάδια ηηρ μοπθολογικήρ ενζωμάηωζηρ διαγλωζζικά Όπσο ν γισζζηθφο δαλεηζκφο απνηειεί κηα ζηαδηαθή, ζπλερηδφκελε δηαδηθαζία, έηζη θαη ε ελζσκάησζε θαη ε αθνκνίσζε ησλ δάλεησλ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ απφ κηα

7 504 Καηεξίλα Φξαγθνπνύινπ γιψζζα-πεγή ζε κηα γιψζζα-ζηφρν ραξαθηεξίδεηαη σο κηα ζηαδηαθή δηαδηθαζία θαη φρη σο έλα πξνθαζνξηζκέλν, de facto γεγνλφο θαη κηα παγησκέλε θαηάζηαζε (Bloomfield 1933 Filipović 1980, 1981, 1995 Haugen 1950 Hoffmann 1991 κεηαμχ άιισλ). Λφγσ, ινηπφλ, απηνχ ηνπ βαζκηαίνπ ραξαθηήξα ηεο ελζσκάησζεο ησλ δαλείσλ, πξνθχπηνπλ θαη θάπνηνη βαζκνί ελζσκάησζεο ζηα δάλεηα ζηνηρεία. Οη Poplack θαη Sankoff (1984) παξαηήξεζαλ απηή ηε δηαβάζκηζε ζηε πξνζαξκνγή ησλ δαλείσλ, ηζρπξηδφκελνη μεθάζαξα φηη ε ζέζε ελόο δάλεηνπ ζηνηρείνπ ζε κηα θηινμελνύκελε γιώζζα είλαη ζέκα δηαβάζκηζεο, κπνξεί λα είλαη είηε πιήξσο αθνκνησκέλν, είηε κεξηθώο ελζσκαησκέλν είηε θαζόινπ ελζσκαησκέλν. Δπηπξφζζεηα, θαζψο ε ελζσκάησζε, φπσο πεξηέγξαςα ζηελ ελφηεηα 3 κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε δηάθνξα επίπεδα γισζζνινγηθήο αλάιπζεο, είλαη ινγηθφ λα εκθαληζηεί απηφο ν βαζκηαίνο ραξαθηήξαο ελζσκάησζεο ζε φια ηα επίπεδα αλάιπζεο, ρσξίο απηφ λα είλαη αλαγθαία ζπλζήθε. πλεπψο, ε ελζσκάησζε ζε κνξθνινγηθφ επίπεδν κπνξεί λα εκθαλίζεη θαη θάπνηα ζπγθεθξηκέλα ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο. Γηαγισζζηθά, ε κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ιεμηθψλ δαλείσλ έρεη κειεηεζεί ππφ ην πξίζκα ησλ βαζκψλ κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο απφ πνιινχο κειεηεηέο. Ο Filipović (1980, 1981, 1995) ζην πιαίζην ελφο εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο αλαθνξηθά κε ην αγγιηθφ ζηνηρείν ζηηο επξσπατθέο γιψζζεο κε έκθαζε ζηα θξναηηθά, πξνηείλεη θαη αλαπηχζζεη ηελ ππφζεζή ηνπ πεξί βαζκψλ κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηα ιεμηθά δάλεηα ησλ θξναηηθψλ θαη δηαρσξίδεη ηξεηο βαζκνχο κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο (zero, compromise θαη complete transmorphemization). ην ίδην ζθεπηηθφ, ε Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε (1994) δηαρσξίδεη ηελ πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή πξνζαξκνγή γαιιηθψλ θαη αγγιηθψλ δαλείσλ ζηα ειιεληθά 6. Ζ Sočanac (1995) δηαθξίλεη ηελ πξνζαξκνγή ησλ αγγιηθψλ δαλείσλ ζηα ηηαιηθά ζε πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή φπσο ε Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε. Ο Clyne (2003) δίλεη παξαδείγκαηα απφ αγγιηθά δάλεηα ζηα νιιαλδηθά, απφ αγγιηθά δάλεηα ζηα ειιεληθά θαη απφ αγγιηθά δάλεηα ζηα ηηαιηθά πνπ παξνπζηάδνπλ ηελ ίδηα δηαβάζκηζε σο πξνο ηε κνξθνινγηθή πξνζαξκνγή ηνπο ελψ ν Elšík (2009) δηαθξίλεη δηαθνξεηηθνχο βαζκνχο ελζσκάησζεο ζε ειιεληθά δάλεηα ζηε γιψζζα ησλ Ρνκά. Σέινο, ν Gardani (2013) ζηελ ίδηα γξακκή κε ηνπο παξαπάλσ εξεπλεηέο εληνπίδεη βαζκνχο 6 Γηα ην ειιεληθφ γισζζηθφ ζχζηεκα θαη ηε δηάθξηζε ζε κνξθνινγηθά πξνζαξκνζκέλα θαη απξνζάξκνζηα δάλεηα βι. κεηαμχ άιισλ Καξαληδφια & Φιηάηνπξα (2004).

8 Η κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ησλ ιεμηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά 505 κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζε ιαηηληθά δάλεηα ζηα αγγιηθά κεηαμχ άιισλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ πνπ κειεηά. Παξφκνηα ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο παξαηήξεζα θαη ζηε δηάιεθην ησλ Δπηαλήζσλ, ηα νπνία πεξηγξάθσ θαη αλαδεηθλχσ ζην θεθάιαην 6 παξαθάησ. Πξηλ πεξηγξάςσ ηα ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηε δηάιεθην ησλ Δπηαλήζσλ, ζην θεθάιαην 5 παξαθάησ, ζα αλαθέξσ πεξηιεπηηθά, κεξηθά βαζηθά γλσξίζκαηα ησλ Δπηαλεζηαθψλ κε παξάιιειε αλαθνξά ζηελ ηηαιηθή/βελεηζηάληθε θαηνρή ζε απηφ ην δηαιεθηηθφ ζχιαθα πνπ επεξέαζε θαηαιπηηθά ηε γισζζηθή πνηθηιία ησλ Δπηαλεζηαθψλ θαη νδήγεζε ζηελ εηζξνή βελεηζηάληθσλ θαη ηηαιηθψλ δαλείσλ ζηε δηάιεθην. 5. Η διάλεκηορ ηων Επηανήζων Σα Δπηαλεζηαθά είλαη κηα ζχγρξνλε λενειιεληθή δηάιεθηνο, πνπ νκηιείηαη ζηα Δπηάλεζα θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ Κέξθπξα, ηελ Κεθαινληά, ηελ Εάθπλζν, ηελ Ηζάθε, ηνπο Παμνχο, θαζψο θαη ζηα κηθξφηεξα λεζηά ηνπο Οζσλνχο, ηελ Δξεηθνχζα, ην Μαζξάθη, ηνπο Αληίπαμνπο θαη ηα Αληηθχζεξα (Κνληνζφπνπινο 2008 Μαθξή 2013 Ralli 2012a Ράιιε 2013 Ralli, Gkiouleka & Makri 2015 θαη Φξαγθνπνχινπ 2015α). Ο Trudgill (2003) εληάζζεη ηα Δπηαλεζηαθά ζηηο θεληξηθέο δηαιέθηνπο αθνινπζψληαο ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ Newton (1972). Σα Δπηάλεζα βξίζθνληαλ ππφ ελεηηθφ δπγφ γηα ζρεδφλ ηέζζεξηο ή θαη πέληε αηψλεο κε θάπνηεο απνθιίζεηο αλάινγα ην λεζί απφ ηα κέζα ηνπ 14 νπ αηψλα έσο ηηο αξρέο ηνπ 18 νπ (FitzMaurice 1864 Ralli 2012a Ράιιε 2013). Απηή ε καθξαίσλε βελεηζηάληθε/ηηαιηθή θαηνρή είρε άκεζν αληίθηππν ζε γισζζηθφ επίπεδν, ηδίσο ζην επίπεδν ηνπ ιεμηθνχ κε κεηαθνξά ηηαιηθψλ θαη βελεηζηάληθσλ ιεμηθψλ δαλείσλ ζηε δηαιεθηηθή πνηθηιία. Δηδηθφηεξα, φπσο ππνζηεξίδνπλ νη Fanciullo (2008) θαη Ralli (2012a) ε ηηαιηθή γιψζζα ήηαλ ε επίζεκε γιψζζα ηεο δηνίθεζεο ελψ ε βελεηζηάληθε δηάιεθηνο ήηαλ ε αλεπίζεκε γιψζζα θαζεκεξηλήο ρξήζεο. Απηή ε δηγισζζία κεηαθέξζεθε θαη ζην γισζζηθφ ζχζηεκα ησλ Δπηαλεζηαθψλ κε απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε ηηαιηθψλ θαη βελεηζηάληθσλ δαλείσλ ζηε δηάιεθην. ηελ επφκελε ελφηεηα ζα κειεηήζσ έλα κέξνο απηψλ ησλ δαλείσλ, δίλνληαο έκθαζε ζηα ιεμηθά νλνκαηηθά δάλεηα θαη αλαδεηθλχνληαο ηνλ εηεξνγελή ραξαθηήξα ηνπο κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ ζηαδίσλ κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο.

9 506 Καηεξίλα Φξαγθνπνύινπ 6. Τα ζηάδια ηηρ μοπθολογικήρ ενζωμάηωζηρ ζηα Επηανηζιακά ην πιαίζην ηεο κεηαπηπρηαθήο κνπ εξγαζίαο κειέηεζα γισζζάξηα θαη ιεμηθά (π.ρ. Boerio 1867 Γαζπαξηλάηνο & Γαζπαξηλάηνπ-Σδνπγαλάηνπ 2004 Σζηηζέιεο 2003) γηα ηα Δπηαλεζηαθά κε ζθνπφ λα πεξηγξάςσ θαη λα εξκελεχζσ ηνλ ηξφπν αθνκνίσζεο ησλ ηηαιηθψλ θαη βελεηζηάληθσλ ιεμηθψλ δαλείσλ ζε απηή ηε γισζζηθή πνηθηιία. Απφ απηή ηε κειέηε κνπ, εληφπηζα κηα εηεξνγέλεηα ζηα ιεμηθά δάλεηα, πνπ ζεσξψ φηη κπνξεί λα εμεγεζεί κε ηελ ππφζεζε πεξί ζηαδίσλ κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηε δηάιεθην. Σα ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ εληφπηζα είλαη α) ε ζηνηρεηώδεο ελζσκάησζε (primary integration), β) ε κεξηθή ελζσκάησζε (partial integration) θαη γ) ε πιήξεο ελζσκάησζε (complete integration). Απηά ηα ζηάδηα ελζσκάησζεο ζα πεξηγξάςσ ζηηο ππνελφηεηεο 6.1, 6.2 θαη 6.3 αληίζηνηρα. 6.1 Η ζηνηρεηώδεο ελζσκάησζε Ζ ζηνηρεηψδεο ελζσκάησζε (primary integration) πεξηιακβάλεη νλνκαηηθά δάλεηα πνπ παξνπζηάδνπλ αθιηζία, δειαδή δελ έρνπλ εληαρζεί νχηε ζε θάπνηα θιηηηθή ηάμε ηεο ΚΝΔ νχηε ζε θάπνηα λέα ηάμε ησλ Δπηαλεζηαθψλ. Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο αθιηζίαο έρεη παξαηεξεζεί θαη απφ ηε Χξηζηνθίδνπ (2003), ε νπνία δειψλεη φηη ε αθιηζία απνηειεί κηα ζχγρξνλε ηάζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο λα κε ζπκκνξθψλεη ηα δάλεηα ζην γισζζηθφ ηεο ζχζηεκα. Δπηπξφζζεηα, ηα ζηνηρεησδψο ελζσκαησκέλα δάλεηα λαη κελ δελ πξνζαξκφδνληαη ζε επίπεδν θιίζεο αιιά πξνζαξκφδνληαη ζε επίπεδν γέλνπο θαη γξακκαηηθήο θαηεγνξίαο δειαδή καξθάξνληαη ζεηηθά σο πξνο θάπνηα ηηκή γέλνπο θαη εληάζζνληαη ζε θάπνηα γξακκαηηθή θαηεγνξία. Ζ πξνζαξκνγή ησλ δαλείσλ νπζηαζηηθψλ ζε επίπεδν γέλνπο απνηειεί θαζνιηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ δαλείσλ ζχκθσλα κε ηελ Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε (1994) θαη Ralli (2002). Γειαδή φια ηα δάλεηα απνθηνχλ θάπνηα ηηκή γέλνπο. Όπσο βιέπνπκε ζηα δεδνκέλα καο (1), (2), (3), (4) παξαθάησ φια ηα δάλεηα έρνπλ καξθαξηζηεί ζεηηθά σο πξνο θάπνηα ηηκή γέλνπο. Γηα παξάδεηγκα, ζην (1) ην δάλεην θαληζόλε έρεη απνθηήζεη νπδέηεξν γέλνο, έρεη εληαρζεί ζηε γξακκαηηθή θαηεγνξία ησλ νπζηαζηηθψλ αιιά δελ πξαγκαηψλεη θιηηηθφ παξάδεηγκα θαη παξακέλεη άθιηην ζε φιεο ηηο πηψζεηο θαη ηνπο αξηζκνχο. (1) θαληζφλε (ην) ην ηξαγνχδη < ηη. canzone (la)/βελ. canzòn (la) ην ηξαγνχδη (2) βηληζηηφξε (ν) ν ληθεηήο < ηη. vincitore (il) ν ληθεηήο

10 Η κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ησλ ιεμηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά 507 (3) ηκπξεζηφλε (ε) ε εληχπσζε < ηη. impressione (il)/βελ. impressiòn (la) ε εληχπσζε (4) κπειβεληέξε (ην) ην παλφξακα < ηη./βελ. belvedere (il) ην ςειφ κέξνο κε ζέα Καλέλα απφ φια απηά ηα δεδνκέλα πνπ ζπγθέληξσζα θαη παξαηήξεζα, ρσξίο απηφ λα είλαη απφιπην, δελ παξνπζηάδεη ζηε δνκή ηνπ θάπνην «ελζσκαηνπνηεηή» (integrator), δειαδή έλα ζηνηρείν, γηα παξάδεηγκα έλα παξαγσγηθφ πξφζθπκα πνπ λα ιεηηνπξγήζεη σο κεραληζκφο ελζσκάησζεο. Δπηπιένλ, θαλέλα απφ φια απηά ηα δάλεηα ζηνηρεία δελ εληφπηζα λα ζπκκεηέρεη ζηελ αμηνινγηθή κνξθνινγία, λα ιεηηνπξγεί, δειαδή, σο βάζε γηα ην ζρεκαηηζκφ ππνθνξηζηηθψλ ή κεγεζπληηθψλ (γηα παξάδεηγκα ζρεκαηηζκνί φπσο θαληζνλάθη δελ εληνπίζηεθαλ). πλνπηηθά, θαλέλα απφ απηά ηα δάλεηα δελ παξαηήξεζα λα ζπκκεηέρεη ζηηο κνξθνινγηθέο δηαδηθαζίεο ηεο θιίζεο, ηεο παξαγσγήο αιιά νχηε θαη ηεο ζχλζεζεο ησλ Δπηαλεζηαθψλ. Φπζηθά, θαη νη παξαπάλσ παξαηεξήζεηο είλαη ελδεηθηηθέο θαη απαηηνχλ πεξαηηέξσ έξεπλα. 6.2 Η κεξηθή ελζσκάησζε Σα κεξηθψο ελζσκαησκέλα δάλεηα ραξαθηεξίδνληαη απφ πξνζαξκνγή ζε θάπνηα θιηηηθή ηάμε ηεο γιψζζαο-ζηφρνπ, δειαδή ησλ Δπηαλεζηαθψλ. Όπσο παξαηεξνχκε ζηα δεδνκέλα καο (5), (6) θαη (7) παξαθάησ φιεο νη δάλεηεο ιέμεηο έρνπλ εληαρζεί ζε θάπνηα θιηηηθή ηάμε, ε ξεηζέηα ζηελ ΚΣ3, ην θατλέιν ζηελ ΚΣ5 θαη ν ζαγηαδόξνο ζηελ ΚΣ1 7 : (5) ξεηζέηα (ε) ε ζπληαγή θαξκάθσλ, θαγεηψλ < ηη. ricetta (la) ε ζπληαγή (6) θατλέιν (ην) ε ιεθάλε πιπζίκαηνο < βελ. cainello (il) ην ιεθαλάθη (7) ζαγηαδφξνο (ν) ν ζηδεξέληνο ζχξηεο < βελ. sagiaòr (il) ν ζηδεξέληνο ζχξηεο Απηή ε θαηεγνξία δαλείσλ έρεη πεξάζεη ηε ζηνηρεηψδε ελζσκάησζε, θαζψο έρεη απνθηήζεη θάπνηα ηηκή γέλνπο θαη θάπνηα γξακκαηηθή θαηεγνξία αιιά, επηπιένλ, εκθαλίδεη νινθιεξσκέλα θιηηηθά παξαδείγκαηα φπσο ζηνλ Πίλαθα 1. 7 Γηα ην δηαρσξηζκφ ησλ νπζηαζηηθψλ ηεο ΚΝΔ ζε θιηηηθέο ηάμεηο βι. Ράιιε 2005.

11 508 Καηεξίλα Φξαγθνπνύινπ Δληθφο αξηζκφο Πιεζπληηθφο αξηζκφο Ολ. ε ξεηζέηα νη ξεηζέηεο Γελ. ηεο ξεηζέηαο ησλ ξεηζεηψλ Αηη. ηελ ξεηζέηα ηηο ξεηζέηεο Κιεη. - - Πίλαθαο 1 Δπηπξφζζεηα, ηα κεξηθψο ελζσκαησκέλα δάλεηα πνιιέο θνξέο θέξνπλ ζηε δνκή ηνπο έλα ελζσκαηνπνηεηή (integrator), ζπλήζσο είλαη έλα παξαγσγηθφ πξφζθπκα π.ρ. -νζπλε φπσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ (8) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα ελζσκαηψζεη ην δάλεην ζηα Κεθαιινλίηηθα. (8) αηδαξδνζχλε (ε) ην ηφικεκα < ηη. /βελ. azzardo (il) ε ηχρε + -νζπλε ε απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζσ θαη πεξηπηψζεηο ιεμηθψλ δαλείσλ πνπ εκθαλίδνπλ θάπνην είδνο αιινκνξθίαο είηε απηή είλαη ζεκαηηθή είηε θιηηηθή σο εηεξφθιηζε, φπσο ζηα παξαδείγκαηα (10) θαη (11) αληίζηνηρα παξαθάησ: (9) θφληεο (ν) ν θφκεο < ηη./βελ. conte (il) ν θφκεο (10) θηφξν (ην) ην ινπινχδη [ΚΣ5] & θηφξη (ην) [ΚΣ6] < ηη. /βελ. fiore (il) ην άλζνο Σν δάλεην νπζηαζηηθφ αξζεληθνχ γέλνπο θόληεο ζην (9) παξνπζηάδεη ηελ αιινκνξθηθή ζρέζε ε(ο) ~ εδ(εο) αληί ε(ο) ~ εδ(εο) θαη αλαινγία πξνο ην θαθέ(ο) ~ θαθέδ(εο). Αληίζηνηρα ην νπδέηεξν δάλεην νπζηαζηηθφ θηόξν παξνπζηάδεη εηεξφθιηζε, δειαδή θιίλεηαη ζχκθσλα κε ηελ ΚΣ5 θαη ηελ ΚΣ6 ηαπηφρξνλα (βι. παξάδεηγκα 10). Έλα ηειεπηαίν ραξαθηεξηζηηθφ πνπ παξνπζηάδνπλ ηα κεξηθψο ελζσκαησκέλα δάλεηα είλαη φηη δελ ζπκκεηέρνπλ ζηελ αμηνινγηθή κνξθνινγία, δειαδή δελ παξάγνπλ κεγεζπληηθά ή ππνθνξηζηηθά. Πεξηπηψζεηο φπσο ην (11) δελ εληνπίζηεθαλ, (ηνπιάρηζηνλ ζην corpus πνπ κειέηεζα). (11) (??) θνληεδνχιεο (ν) ν λένο, κηθξ.φο θφληεο 6.3 Η πιήξεο ελζσκάησζε ην ηειεπηαίν ζηάδην ηεο κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ζηα Δπηαλεζηαθά, ζε εθείλν ηεο πιήξνπο ελζσκάησζεο ηα δάλεηα έρνπλ ελζσκαησζεί πιήξσο ζηηο κνξθνινγηθέο

12 Η κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ησλ ιεμηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά 509 δηαδηθαζίεο ησλ Δπηαλεζηαθψλ. Πην αλαιπηηθά, ζπκκεηέρνπλ θαη ζηα ηξία κνξθνινγηθά επίπεδα ηεο θιίζεο, ηεο παξαγσγήο θαη ηεο ζχλζεζεο, ηα νπνίν ζεσξνχληαη δηαθξηηά ζην παξφλ άξζξν. Μαξθάξνληαη θπζηθά σο πξνο ην γέλνο θαη ηε γξακκαηηθή θαηεγνξία φπσο ηα ζηνηρεησδψο ελζσκαησκέλα δάλεηα (βι. (12), πξνζαξκφδνληαη ζε θάπνηα θιηηηθή ηάμε ησλ Δπηαλεζηαθψλ, φπσο ηα κεξηθψο ελζσκαησκέλα δάλεηα, ζρεκαηίδνληαο νινθιεξσκέλα θιηηηθά παξαδείγκαηα π.ρ. (Πίλαθαο 2) αιιά επηπιένλ δεκηνπξγνχλ παξάγσγα (βι. 13) θαη ζπκκεηέρνπλ ζηε ζχλζεζε σο α ή β ζπζηαηηθφ (βι. 14 θαη 15). (12) θαληνχλη (ην) ην δξνκάθη < it. cantone (il)/ ven. cantòn (il) ην δξνκάθη Δληθφο αξηζκφο Πιεζπληηθφο αξηζκφο Ολ. ην θαληνχλη ηα θαληνχληα Γελ. ηνπ θαληνπληνχ ησλ θαληνπληψλ Αηη. ην θαληνχλη ηα θαληνχληα Κιεη. - - Πίλαθαο 2 (13) καθξνθαληνπληψηηζζα (ε) ε γπλαίθα ηνπ καθξνθάληνπλνπ < καθξ(ν)θάληνπλ(ν) (ην) +-ηση(εο) + -ηζζα (14) θαληνπλνγπξίζηξα (ε) ε θνπηζνκπφια, ε ζνπξηνχθσ (15) ζηελνθάληνπλν (ην) ην ζηελφ δξνκάθη Δπηπξφζζεηα, ζπκκεηέρνπλ ζηελ αμηνινγηθή κνξθνινγία θαη ζρεκαηίδνπλ ππνθνξηζηηθά θαη κεγεζπληηθά, π.ρ. (16) (16) θαληνπλάθη (ην) ην κηθξφ θαληνχλη < ηη. cantone (il)/ βελ. cantòn (il) ην δξνκάθη + -αθη Σέινο, ηα πιήξσο ελζσκαησκέλα δάλεηα δελ παξνπζηάδνπλ θάπνην είδνο αιινκνξθίαο ζηε δνκή ηνπο είηε ζε επίπεδν ζέκαηνο είηε ζε επίπεδν θιίζεο (εηεξφθιηζε).

13 510 Καηεξίλα Φξαγθνπνύινπ 7. Σςμπεπάζμαηα πκπεξαζκαηηθά, ζπκθσλψληαο κε ηελ άπνςε ησλ Poplack θαη Sankoff (1984) θαη επεθηείλνληάο ηελ ζεσξψ φηη ε κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ή νπνηαδήπνηε άιιε κνξθή ελζσκάησζεο θαίλεηαη φηη είλαη επηζηεκνληθά αξηηφηεξν λα κειεηάηαη σο δηαρξνληθή δηαδηθαζία κέζα απφ αληηπξνζσπεπηηθά θείκελα δηαθνξεηηθψλ ρξνληθψλ πεξηφδσλ. Ωζηφζν, ζην παηρλίδη ηεο δηαρξνλίαο κπαίλεη ην έιιεηκκα ηζηνξηθψλ πεγψλ 8 γηα ηελ «αλνηθνδφκεζε» ηνπ παξειζφληνο, θαζηζηψληαο ηελ πξνζέγγηζε ηνπ ιεμηθνχ δαλεηζκνχ θαη ηεο ελζσκάησζεο ησλ δάλεησλ ιέμεσλ αθφκα πην πεξίπινθε. χκθσλα κε ηελ Bynon (1977) ν βαζκφο θαη ε ηαρχηεηα ελζσκάησζεο ησλ δαλείσλ εμαξηάηαη ηζφηηκα απφ γισζζηθνχο θαη εμσγισζζηθνχο παξάγνληεο ρσξίο φκσο λα ππάξρνπλ απνδείμεηο. Απφ ηελ πιεπξά ησλ γισζζηθψλ παξαγφλησλ θαη εηδηθφηεξα απφ ην κνξθνινγηθφ επίπεδν, θαηά ηε γλψκε κνπ, ν βαζκφο θαη ε ηαρχηεηα ελζσκάησζεο ησλ δαλείσλ απφ έλα γισζζηθφ ζχζηεκα ζε έλα άιιν κπνξεί λα πξνβιεθζεί κε ηα ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο πνπ πξφηεηλα ζην παξφλ άξζξν θαη πεξηέγξαςα ζηα θεθάιαηα 5 θαη 6. Πην ζπγθεθξηκέλα, κε ρξήζε ηνπ επηρεηξήκαηφο κνπ πεξί βαζκηαίαο κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο ησλ δαλείσλ ζηα Δπηαλεζηαθά, ζεσξψ φηη α) κπνξεί λα ηππνπνηεζεί θαη, θαηά θάπνην ηξφπν, λα πξνβιεθζεί ε ελζσκάησζε ησλ ηηαιηθψλ/βελεηζηάληθσλ δαλείσλ ζηε κνξθνινγία ησλ Δπηαλεζηαθψλ θαη φηη β) κπνξεί λα κεηξεζνχλ ηα επίπεδα γισζζηθήο επαθήο θαη εηδηθφηεξα ηα επίπεδα κνξθνινγηθήο επαθήο ησλ Δπηαλεζηαθψλ κε ηα ηηαιηθά/βελεηζηάληθα. Δηδηθφηεξα, κε ρξήζε ησλ θξηηεξίσλ ηεο ζπκκεηνρήο ησλ δαλείσλ ζηελ θιίζε, ηελ παξαγσγή (θαη σο επέθηαζε ηεο ζπκκεηνρήο ζην κνξθνινγηθφ κεραληζκφ ηεο παξαγσγήο, ηε ζπκκεηνρή ησλ δαλείσλ ζηελ αμηνινγηθή κνξθνινγία), ηε ζχλζεζε, ηελ παξνπζία ή κε αιινκνξθίαο (ζεκαηηθήο ή θιηηηθήο) ζηε δνκή ηνπο πηζηεχσ φηη είλαη δπλαηφλ λα πνζνηηθνπνηεζεί ε απφζηαζε κεηαμχ ηεο ηηαιηθήο/βελεηζηάληθεο κνξθνινγίαο θαη ηεο κνξθνινγίαο ησλ Δπηαλεζηαθψλ. Δπεθηείλνληαο απηφ ην επηρείξεκα ζε επίπεδν άιισλ δηαιέθησλ αθφκα θαη γισζζψλ, πηζηεχσ φηη ηα ζηάδηα κνξθνινγηθήο ελζσκάησζεο κπνξεί λα βνεζήζνπλ ζηελ πξφβιεςε, ηππνπνίεζε θαη πνζνηηθνπνίεζε ηεο επαθήο ζε επίπεδν 8 Ωο κηα ιχζε ζηελ έιιεηςε γισζζηθψλ δεδνκέλσλ απφ δηαθνξεηηθέο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο, εηδηθά γηα ηελ πεξίπησζε ησλ λενειιεληθψλ δηαιέθησλ, νη Karatsareas & Georgakopoulos (2016) πξνηείλνπλ ην κεραληζκφ ηεο «εμ αηφπνπ δηαρξνλίαο» diatopy-as-diachrony method. Ωζηφζν, απηφο ν κεραληζκφο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε πεξίπησζε πνπ ηα δεδνκέλα απφ ηηο δηαιέθηνπο βξίζθνληαη ζε δηαθνξεηηθά ζηάδηα αλάπηπμεο.

14 Η κνξθνινγηθή ελζσκάησζε ησλ ιεμηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά 511 κνξθνινγίαο ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ ζε επαθή. Παξ φια απηά, ν ραξαθηήξαο ηεο βαζκηαίαο ελζσκάησζεο ζε επίπεδν κνξθνινγίαο αιιά θαη γεληθφηεξα ζε άιια επίπεδα γισζζηθήο αλάιπζεο παξακέλεη έλα αλνηθηφ ζέκα γηα πεξαηηέξσ έξεπλα. Βιβλιογπαθία Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε, Α. (1994). Νενινγηθόο δαλεηζκόο ηεο Νενειιεληθήο. Άκεζα δάλεηα από ηε γαιιηθή θαη ηελ αγγινακεξηθαληθή. Μνξθνθσλνινγηθή αλάιπζε. Θεζζαινλίθε: Δζηία. Bloomfield, L. (1933). Language. New York: Holt, Rinehart and Winston. Boerio, G. (1867). Dizionario del dialetto Veneziano. Venezia: Reale Tipografia di Giovanni Cechinni. Bynon, Th. (1977). Historical linguistics. Cambridge: Cambridge University Press. Γαζπαξηλάηνο, π. & Μ. Γαζπαξηλάηνπ-Σδνπγαλάηνπ (2004). Γισζζάξην θαη ηδησκαηηθέο εθθξάζεηο ηεο Κεθαινληάο. Αζήλα: Ηδησηηθή έθδνζε. Campbell, L. (2004). Historical linguistics: An introduction (2 nd edn). Edinburgh University Press. Casagrande, J. (1954a). Comanche linguistic acculturation I. International Journal of American Linguistics 20: Casagrande, J. (1954b) Comanche linguistic acculturation II. International Journal of American Linguistics 20: Casagrande, J. (1955) Comanche linguistic acculturation III. International Journal of American Linguistics 21: Clyne, M. (2003). Dynamics of language contact. English and immigrant languages. Cambridge: Cambridge University Press. Elšík, V. (2009). Loanwords in Selice Romani, an Indo-Aryan language of Slovakia. In M. Haspelmath & U. Tadmor (eds.) Loanwords in the world's languages: A comparative handbook. Berlin: Mouton de Gruyter. Fanciullo, F. (2008). Gli italianismi del neogreco. L Italia Dialettale 69: Filipović, R. (1980). Transmorphemization: Substitution on the morphological level reinterpreted. Studia Romanica et Anglica Zagrabiensia (SRAZ) 25(1-2): 1-8. Filipović, R. (1981). Morphological categories in linguistic borrowing. Studia Romanica et Anglica Zagrabiensia (SRAZ) 26(1-2): Filipović, R. (1995). The theoretical background of the project The English element in European languages. Studia Romanica et Anglica Zagrabiensia (SRAZ) 42: FitzMaurice H.G.W., 6 th Earl of Orkney (1864). Four years in the Ionian Islands: Their political and social condition. With a history of the British protectorate, Vol. 1. London: Chapman and Hall. Galstyan, A. (2012). Anglicisms in Armenian. Processes of adaptation. In C. Furiassi, V. Pulcini & F.R. González (eds), The Anglicization of European Lexis 7. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing, Gardani, Fr. (2013). Dynamics of morphological productivity: The evolution of noun classes from Latin to Italian. Leiden, Boston: Brill. Gardani, Fr., P. Arkadiev & N. Amiridze (2015). Borrowed morphology. An overview. In F. Gardani, P. Arkadiev & N. Amiridze (eds), Borrowed Morphology. [Language Contact and Bilingualism 8]. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, Grossman, E. (forthcoming). Language specific transitivities in contact: The case of Coptic. In I.A. Seržant & A. Witzlack-Makarevich (eds.), The diachronic typology of differential argument marking. [Studies in Diversity Linguistics, xx]. Berlin: Language Science Press. Haspelmath, M. (2009). Lexical borrowing: concepts and issues. In M. Haspelmath and U. Tadmor (eds), Loanwords in the world s languages: A comparative handbook. Berlin: Mouton de Gruyter, Haugen, E. (1950). The analysis of linguistic borrowing. Language 26 (2): Hock, H.H. (1991). Principles of historical linguistics. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. Hock, H.H. & B.D. Joseph (1996). Language history, language change and language relationship. An introduction to historical and comparative linguistics. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. Hoffmann, C. (1991). An introduction to bilingualism. London: Longman. Καξαληδφια, Δ. & Α. Φιηάηνπξαο (2004). Γισζζηθή αιιαγή. Αζήλα: Νήζνο. Karatsareas, P. & Th. Georgakopoulos (2016). From syntagmatic to paradigmatic spatial zeroes: The loss of the preposition se in inner Asia Minor Greek. STUF Language Typology and Universals 69(2):

15 512 Καηεξίλα Φξαγθνπνύινπ Κνληνζφπνπινο, Ν. (2008). Δηάιεθηνη θαη ηδηώκαηα ηεο Νέαο Ειιεληθήο. Αζήλα: Γξεγφξεο. Μαθξή, Β. (2013). Η επίδξαζε ηεο Ιηαιηθήο γιώζζαο ζηε κνξθνινγία ησλ Επηαλεζηαθώλ δηαιέθησλ. Αδεκνζίεπηε Μεηαπηπρηαθή δηαηξηβή, Παλεπηζηήκην Παηξψλ. Melissaropoulou, D. (2010). Loan verb adaptation: Evidence from Greek dialectal variation. In A. Ralli, B.D. Joseph, M. Janse & A. Karasimos (eds), Proceedings of the 4th International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory (MGDLT4), Chios, June 2009, Melissaropoulou, D. (2013). Lexical borrowing bearing witness to the notions of gender and inflection class: a case study on two contact induced systems of Greek. Open Journal of Modern Linguistics 3 (4): Newton, B. (1972). The Generative Interpretation of Dialect: A Study of Modern Greek Phonology. Cambridge: Cambridge University Press. Onysko, A. (2004). Anglicisms in German: From iniquitous to ubiquitous. English Today 20 (1): Poplack, S. & D. Sankoff (1984). Borrowing: Σhe synchrony of integration. Linguistics 22: Ράιιε, Α. (2005). Μνξθνινγία. Αζήλα: Παηάθεο. Ράιιε, Α. (2013). Ηηαινγελή ξεκαηηθά δάλεηα ζηηο λενειιεληθέο δηαιέθηνπο. ην Patras Working Papers in Linguistics 3: Available: Ralli, A. (2002). The role of morphology in gender determination: Evidence from Modern Greek. Linguistics 40 (3): Ralli, A. (2012a). Verbal loanblends in Griko and Heptanesian: A case study of contact morphology. L Italia dialettale: Rivista di dialettologia italiana 73: Ralli, A. (2012b). Morphology in language contact: Verbal loanblend formation in Asia Minor Greek (Aivaliot). In M. Vanhove, T. Stolz, A. Urdze & H. Otsuka (eds), Morphologies in contact [Studia Typologica]. Berlin: Academie Verlag, Ralli, A. (2013). Romance verbal loans in Modern Greek dialects. In M. Janse, B.D. Joseph, A. Ralli & M. Bagriacik (eds), Proceedings of the 5 th International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistics Theory (MGDLT5), Ghent, Belgium, 20-22September 2012, Ralli, A., Gkiouleka, M. & V. Makri (2015). Gender and inflection class in loan noun integration: Evidence from Pontic and Heptanesian. SKASE Journal of Theoretical Linguistics - Special issue: A Festschrift for Pavol Štekauer 12(3): Seidel, U. (2010). The usage and integration of English loanwords in German- A corpus-based study of Anglicisms in der Spiegel magazine from MA thesis, University of Alabama. Sočanac, L. (1995). Degrees of morphological substitution of anglicisms in Italian. Studia romanica et anglica Zagrabiensia 42: Trudgill, P. (2003). Modern Greek dialects. A preliminary classification. Journal of Greek Linguistics 4(3): Σζηηζέιεο, Ζι. (2003). Κεθαιιεληαθά ζύκκεηθηα III. [Γισζζηθά-Λανγξαθηθά]. Αζήλα: Ηδησηηθή έθδνζε. Φξαγθνπνχινπ, Κ. (2015α). Η ελζσκάησζε/πξνζαξκνγή ηηαιηθώλ θαη ελεηηθώλ δαλείσλ ζηα Επηαλεζηαθά. Αδεκνζίεπηε Μεηαπηπρηαθή δηαηξηβή, Παλεπηζηήκην Παηξψλ. Φξαγθνπνχινπ, Κ. (2015β). Ζ ελζσκάησζε νλνκαηηθψλ δαλείσλ ζην Κεθαιινλίηηθν ηδίσκα. ηα Ν. Βαζζάινπ, Φ. Καιακίδα, Σ. Καξδάκαο, Κ. Κνξδνχιε, Μ. Μαξίλεο, Χ. Παλαγηψηνπ θαη Κ. Φξαγθνπνχινπ (επηκ), Πξαθηηθά ηνπ 3 νπ Δηεζλνύο Σπλεδξίνπ Μεηαπηπρηαθώλ Φνηηεηώλ Γισζζνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξώλ, Wichmann, S. & J. Wohlgemuth (2008). Loan verbs in a typological perspective. In T. Stolz, D. Bakker & R.S. Palomo (eds), Aspects of language contact. New theoretical, methodological and empirical findings with special focus on Romancisation processes. Berlin, New York: Mouton de Gruyter, Winter-Froemel, E. (2008). Studying loanwords and loanword integration: Σwo criteria of conformity. Newcastle Working Papers in Linguistics 14: Wong, C.S.P., R.S. Bauer & W.M.Z. Lam (2009). The integration of English loanwords in Hong Kong Cantonese. Journal of the Southeast Asian Linguistics Society 1: Χξηζηνθίδνπ, A. (2003). Γέλνο θαη θιίζε ζηελ Διιεληθή: Μηα θπζηθή πξνζέγγηζε. ην Α. Αλαζηαζηάδε-πκεσλίδε, Α. Ράιιε & Γ. Χεηιά-Μαξθνπνχινπ (επηκ), Τν Γέλνο. Αζήλα: Παηάθεο.