Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 14 Ιουνίου 2018 (OR. en)

Transcript

1 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 14 Ιουνίου 2018 (OR. en) 10138/18 ATO 37 CADREFIN 106 ΔΙΑΒΙΒΑΣΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Ημερομηνία Παραλαβής: Αποδέκτης: Αριθ. εγγρ. Επιτρ.: Θέμα: Για τον Γενικό Γραμματέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο κ. Jordi AYET PUIGARNAU, Διευθυντής 13 Ιουνίου 2018 κ. Jeppe TRANHOLM-MIKKELSEN, Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης COM(2018) 468 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την αξιολόγηση και υλοποίηση των προγραμμάτων συνδρομής της ΕΕ στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Βουλγαρία, τη Σλοβακία και τη Λιθουανία Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες το έγγραφο COM(2018) 468 final. συνημμ.: COM(2018) 468 final 10138/18 DG E 2B EL

2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2018) 468 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την αξιολόγηση και υλοποίηση των προγραμμάτων συνδρομής της ΕΕ στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Βουλγαρία, τη Σλοβακία και τη Λιθουανία {SWD(2018) 344 final} EL EL

3 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όταν προσχώρησαν στην ΕΕ η Βουλγαρία, η Σλοβακία και η Λιθουανία, δεσμεύτηκαν να θέσουν εκτός λειτουργίας οκτώ πυρηνικούς αντιδραστήρες πριν από το τέλος της προγραμματισμένης διάρκειας ζωής τους: τον πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής Kozloduy στη Βουλγαρία (μονάδες 1 έως 4) τον πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής Bohunice V1 στη Σλοβακία (2 μονάδες) και τον πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής Ignalina στη Λιθουανία (2 μονάδες). Η ΕΕ δεσμεύτηκε από την πλευρά της να προσφέρει οικονομική συνδρομή για τον ασφαλή παροπλισμό αυτών των αντιδραστήρων. Στις 13 Δεκεμβρίου 2013 θεσπίστηκαν δύο κανονισμοί του Συμβουλίου 1, 2 προκειμένου να χορηγηθεί στήριξη σε αυτά τα προγράμματα παροπλισμού από το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) και να συνεχιστεί η συνδρομή που χορηγήθηκε σε προηγούμενες περιόδους. Στην παρούσα έκθεση συνοψίζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την ενδιάμεση αξιολόγηση των προγραμμάτων συνδρομής της ΕΕ για τον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων (στο εξής τα προγράμματα) στη Βουλγαρία, τη Σλοβακία και τη Λιθουανία στην έκθεση εξετάζεται επίσης η πρόοδος που σημειώθηκε το 2017 και τα προηγούμενα έτη. Η έκθεση εκπληρώνει τις απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων των άρθρων 6 και 9 των κανονισμών. Κατά τη διάρκεια του ΠΔΠ , η Επιτροπή υπέβαλε έκθεση τρεις φορές για το θέμα αυτό 3,4,5. Στην παρούσα έκθεση, όπως ορίζεται στον χάρτη πορείας της ενδιάμεσης αξιολόγησης 6, αναλύεται και παρουσιάζεται: 1 Κανονισμός (Ευρατόμ) αριθ. 1368/2013 του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2013, σχετικά με τη στήριξη της Ένωσης για τα προγράμματα συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Βουλγαρία και τη Σλοβακία και την κατάργηση των κανονισμών (Ευρατόμ) αριθ. 549/2007 και (Ευρατόμ) αριθ. 647/2010 (ΕΕ L 346 της , σ. 1) και διορθωτικό (ΕΕ L 8 της , σ. 31). 2 Κανονισμός (Ευρατόμ) αριθ. 1369/2013 του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2013, σχετικά με στήριξη της Ένωσης για το πρόγραμμα συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Λιθουανία και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1990/2006 (ΕΕ L 346 της , σ. 7) και διορθωτικό (ΕΕ L 8 της , σ. 30 και ΕΕ L 121 της , σ. 59). 3 Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την εκτέλεση των εργασιών στο πλαίσιο του προγράμματος συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Βουλγαρία, τη Λιθουανία και τη Σλοβακία το 2016 και τα προηγούμενα έτη COM(2017) 328 final. 4 Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την εκτέλεση των εργασιών στο πλαίσιο του προγράμματος συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Βουλγαρία, τη Λιθουανία και τη Σλοβακία το 2015 και τα προηγούμενα έτη COM(2016) 405 final. 5 Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την υλοποίηση των εργασιών στο πλαίσιο του προγράμματος συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών 1

4 κατά πόσον τα προγράμματα Kozloduy, Bohunice και Ignalina έχουν πετύχει τους στόχους τους όσον αφορά τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις τους η αποδοτική χρήση των πόρων και η προστιθέμενη αξία για την ΕΕ. Σύμφωνα με το άρθρο 9 των δύο κανονισμών, στην έκθεση εξετάζεται επίσης αν υπάρχει ανάγκη να τροποποιηθούν οι επιμέρους στόχοι και διαδικασίες εκτέλεσης 7 που περιγράφονται αντίστοιχα στο άρθρο 2 παράγραφος 2 και στο άρθρο 7. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ισχύοντες κανονισμοί περιορίζουν το πεδίο εφαρμογής των προγραμμάτων αποκλειστικά και μόνο στις δραστηριότητες παροπλισμού και δεν συμπεριλαμβάνουν μέτρα μετριασμού στον ενεργειακό τομέα, τα οποία είχαν υποστηριχθεί σε προηγούμενες περιόδους. Αυτή η στροφή από τη χρηματοδότηση ενός σύνθετου πλέγματος ενεργειακών έργων και έργων παροπλισμού προς μια ενιαία και συντονισμένη προσπάθεια ανάπτυξης προγραμμάτων παροπλισμού που υποστηρίζονται από εγκεκριμένα αναλυτικά σχέδια παροπλισμού ήταν βασικό προαπαιτούμενο για την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας. 2 ΣΤΟΧΟΙ Ο γενικός στόχος των δύο κανονισμών είναι να υποστηριχθούν τα οικεία κράτη μέλη στην προσπάθειά τους να επιτύχουν με ασφάλεια μια μη αναστρέψιμη κατάσταση στο πλαίσιο της διαδικασίας παροπλισμού, τηρώντας παράλληλα τα υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας. Και στις τρεις περιπτώσεις, τα προγράμματα προσδιορίζονται επακριβώς όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής, τον προϋπολογισμό και τον σχεδιασμό ενώ, σύμφωνα με τα χρονοδιαγράμματα, τα προγράμματα αναμένεται να ολοκληρωθούν μετά την τρέχουσα χρηματοδοτική περίοδο. Η διάθεση αναλωμένων καυσίμων και ραδιενεργών αποβλήτων σε αποθετήριο γεωλογικού σχηματισμού μεγάλου βάθους δεν περιλαμβάνεται στο πεδίο εφαρμογής των προγραμμάτων και θα πρέπει να αναλύεται στο εθνικό πρόγραμμα κάθε κράτους μέλους για τη διαχείριση αναλωμένων καυσίμων και ραδιενεργών αποβλήτων, σύμφωνα με την απαίτηση της σχετικής οδηγίας 8,9. Στους κανονισμούς ορίζονται επίσης οι επιμέρους στόχοι: εγκαταστάσεων στη Βουλγαρία, τη Λιθουανία και τη Σλοβακία κατά την περίοδο COM(2015) 78 final Εκτελεστική απόφαση της Επιτροπής, της 7ης Αυγούστου 2014, σχετικά με τους κανόνες υλοποίησης για τα προγράμματα συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Βουλγαρία, τη Λιθουανία και τη Σλοβακία για την περίοδο C(2014) 5449 final. 8 Οδηγία 2011/70/Ευρατόμ του Συμβουλίου, της 19ης Ιουλίου 2011, η οποία θεσπίζει κοινοτικό πλαίσιο για την υπεύθυνη και ασφαλή διαχείριση αναλωμένων καυσίμων και ραδιενεργών αποβλήτων, ΕΕ L 199 της , σ Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με την πρόοδο εφαρμογής της οδηγίας 2011/70/Ευρατόμ του Συμβουλίου και με τον κατάλογο αποθεμάτων ραδιενεργών αποβλήτων και αναλωμένων καυσίμων στο έδαφος της Κοινότητας και τις μελλοντικές προοπτικές C(2017) 236 final. 2

5 Και για τα τρία προγράμματα αποξήλωση των αιθουσών στροβίλων και των βοηθητικών κτιρίων ασφαλής διαχείριση των αποβλήτων από τον παροπλισμό, σύμφωνα με λεπτομερή σχέδια διαχείρισης αποβλήτων. Προγράμματα Kozloduy και Bohunice αποξήλωση των μεγάλων κατασκευαστικών στοιχείων και μονάδων εξοπλισμού στα κτίρια των αντιδραστήρων. Πρόγραμμα Ignalina αφαίρεση καυσίμων από τον πυρήνα του αντιδραστήρα της μονάδας 2 και από τις δεξαμενές καυσίμων των μονάδων 1 και 2 του αντιδραστήρα και μεταφορά τους στην εγκατάσταση εν ξηρώ αποθήκευσης αναλωμένων καυσίμων ασφαλής συντήρηση των μονάδων του αντιδραστήρα. Στις διαδικασίες εκτέλεσης 7 καθορίζεται ο στόχος αναφοράς για κάθε πρόγραμμα παροπλισμού έως ότου επιτευχθεί η αντίστοιχη μη αναστρέψιμη κατάσταση και παρέχονται συγκεκριμένες τιμές για κάθε επιμέρους στόχο. 3 ΕΡΓΑΛΕΙΑ Για την ενδιάμεση αξιολόγησή της, η Επιτροπή βασίστηκε κυρίως: (1) σε εξωτερική μελέτη 10 που διενεργήθηκε το 2017 και περιλάμβανε εμπεριστατωμένη δευτερογενή έρευνα, συνεντεύξεις με συγκεκριμένους ενδιαφερόμενους, επιτόπιες επισκέψεις, ανάλυση της δημόσιας διαβούλευσης και συμπληρωματική στοχευμένη διαβούλευση, διαδικασία συγκριτικής αξιολόγησης με συγκρίσιμα μέσα, καθώς και επιτροπή εμπειρογνωμόνων (2) σε εξωτερική μελέτη 11 που διενεργήθηκε το 2016 και περιλάμβανε αξιολόγηση του συνολικού εκτιμώμενου κόστους των προγραμμάτων, γενική εκτίμηση επικινδυνότητας, ανάλυση των εθνικών κονδυλίων και άλλων πόρων, καθώς και ανάλυση της ευρωστίας των κρατικών προϋπολογισμών (3) σε θεματικό έλεγχο διαδικασιών σύναψης συμβάσεων που διενεργήθηκε από εξωτερικό ανάδοχο (4) στην εσωτερική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της τακτικής διαδικασίας παρακολούθησης που διενεργήθηκε από την Επιτροπή και στα έγγραφα που προσκόμισαν οι ενδιαφερόμενοι 10 «Support to the mid-term evaluation of the Nuclear Decommissioning Assistance Programmes» (Υποστήριξης της ενδιάμεσης αξιολόγησης των προγραμμάτων συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων), τελική έκθεση, EY, «Nuclear Decommissioning Assistance Programme (NDAP) Assessment of the robustness of the financing plans considering the economic-financial-budgetary situation in each concerned Member State and of the relevance and feasibility of the detailed decommissioning plans» (Πρόγραμμα συνδρομής στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων (ΠΣΠΠΕ) Αξιολόγηση της αρτιότητας των σχεδίων χρηματοδότησης με βάση την οικονομική-χρηματοπιστωτική-δημοσιονομική κατάσταση του εκάστοτε ενδιαφερόμενου κράτους μέλους, καθώς και της καταλληλότητας και της σκοπιμότητας των λεπτομερών σχεδίων παροπλισμού), Deloitte, NucAdvisor, VVA Europe, μελέτη που εκπονήθηκε για τη ΓΔ Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,

6 (5) στην ειδική έκθεση 12 του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου. 4 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ, ΣΥΝΟΧΗΣ, ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΕ Στην παρούσα έκθεση αξιολογείται αν τα προγράμματα εκτελούνται κανονικά προκειμένου να εκπληρωθούν οι επιδιωκόμενοι στόχοι τους και περιλαμβάνονται συστάσεις για τον τρόπο βελτίωσης της υλοποίησής τους. Η έκθεση συνοδεύεται από υπηρεσιακό έγγραφο εργασίας το οποίο παρέχει τεκμηριωμένες πληροφορίες και αναλύσεις. Όλοι οι φορείς που είναι υπεύθυνοι για τον παροπλισμό των μονάδων έχουν επικεντρωθεί πλήρως στις δραστηριότητες παροπλισμού. Η Σλοβακία έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη πρόοδο και εκτελεί επί του παρόντος πρόγραμμα αποξήλωσης και παροπλισμού στο κτίριο των αντιδραστήρων της εγκατάστασης του Bohunice. Οι εργασίες αποξήλωσης και παροπλισμού προχωρούν ικανοποιητικά στα βοηθητικά κτίρια των εγκαταστάσεων Kozloduy και Ignalina. Επιπλέον, το κομβικής σημασίας έργο για την ασφάλεια στη Λιθουανία που συνίσταται στην απομάκρυνση των αναλωμένων πυρηνικών καυσίμων από τον αντιδραστήρα RBMK (παρόμοιος με τον αντιδραστήρα του Τσερνομπίλ) βρίσκεται πλέον σε πλήρη εξέλιξη. H απομάκρυνση καυσίμων από τον πυρήνα του αντιδραστήρα της μονάδας 2 ολοκληρώθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2018 (δηλαδή 15 μήνες νωρίτερα από το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα). Τα προγράμματα σημειώνουν κατά βάση ικανοποιητική πρόοδο για την επίτευξη των επιμέρους στόχων των κανονισμών με τη χρηματοδότηση που παρέχεται στο πλαίσιο του τρέχοντος ΠΔΠ. Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων παρακολούθησης διαφάνηκε μια σαφής τάση αύξησης της αποδοτικότητας, η οποία επιβεβαιώθηκε και από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες. Σε ορισμένους τομείς ο κίνδυνος καθυστερήσεων πρέπει να μετριαστεί περαιτέρω και να παρακολουθείται στενά. Η αξιολόγηση διενεργήθηκε με βάση πέντε βασικά κριτήρια: συνάφεια, συνοχή, αποτελεσματικότητα, αποδοτικότητα και προστιθέμενη αξία για την ΕΕ. Συνάφεια (1) Όσον αφορά το ΠΔΠ , οι γενικοί και επιμέρους στόχοι των προγραμμάτων εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για την αντιμετώπιση των αναγκών που εντοπίστηκαν όταν καταρτιζόταν το ΠΔΠ (δηλαδή η πρόοδος στη διαδικασία παροπλισμού έως ότου επιτευχθεί μη αναστρέψιμη κατάσταση και η αύξηση της ασφάλειας). Συνοχή (2) Οι κανονισμοί συνάδουν με τις πολιτικές της ΕΕ που έχουν ως σκοπό να διασφαλίσουν το υψηλότερο δυνατό επίπεδο πυρηνικής ασφάλειας. Η νομική βάση των προγραμμάτων έχει σχεδιαστεί ώστε να συνάδει πλήρως με το 12 Ειδική έκθεση αριθ. 22/2016 του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου Προγράμματα συνδρομής της ΕΕ στον παροπλισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων στη Λιθουανία, τη Βουλγαρία και τη Σλοβακία: παρά την επιτευχθείσα από το 2011 πρόοδο, διαφαίνονται σημαντικές προκλήσεις. 4

7 κεκτημένο της Συνθήκης Ευρατόμ, όσον αφορά κυρίως τον τομέα της πυρηνικής ασφάλειας 13,14 και τη διαχείριση των αναλωμένων καυσίμων και των ραδιενεργών αποβλήτων 8, χωρίς να θίγεται ο έκτακτος χαρακτήρας της χρηματοδότησης της ΕΕ, ο οποίος οφείλεται στα ειδικά ιστορικά γεγονότα στα οποία βασίζονται τα προγράμματα. Με τη στήριξη της ΕΕ διασφαλίστηκε η άμεση δρομολόγηση στρατηγικών αποξήλωσης, κατέστη δυνατό να μειωθεί πιο γρήγορα το επίπεδο του ραδιολογικού κινδύνου και αποτράπηκε η μετάθεση ενός αδικαιολόγητου βάρους στις μελλοντικές γενιές ενώ παράλληλα, καλύφθηκαν εν μέρει και οι υποχρεώσεις των κρατών μελών. (3) Τα κράτη μέλη, εκπληρώνοντας εκ των προτέρων αιρεσιμότητες, καθόρισαν το πεδίο εφαρμογής των προγραμμάτων. Ως εκ τούτου, η μακροπρόθεσμη διαχείριση αναλωμένων καυσίμων και ραδιενεργών αποβλήτων με υψηλό επίπεδο ραδιενέργειας εξαιρέθηκε ρητά από τα προγράμματα και εξακολουθεί να υπάγεται στην οικονομική ευθύνη των κρατών μελών σύμφωνα με την οδηγία 2011/70/Ευρατόμ του Συμβουλίου. (4) Τα προγράμματα συνάδουν επίσης με πολιτικές της ΕΕ που καλύπτουν τομείς όπως η προστασία του περιβάλλοντος και η κοινωνική προστασία. Αποτελεσματικότητα (5) Μέχρι σήμερα, έχει σημειωθεί πρόοδος και στα τρία προγράμματα ενώ επιλύθηκαν οριστικά χρόνιες εκκρεμότητες που είχαν μεταφερθεί από το προηγούμενο δημοσιονομικό πλαίσιο. Βασικές υποδομές για τη διαχείριση των αναλωμένων καυσίμων και των ραδιενεργών αποβλήτων είτε τέθηκαν σε λειτουργία είτε βρίσκονται στα τελευταία στάδια της δοκιμαστικής λειτουργίας, δίνοντας νέα ώθηση στις δραστηριότητες παροπλισμού. (6) Και στις τρεις εγκαταστάσεις, οι εργασίες αποξήλωσης και παροπλισμού στις αίθουσες στροβίλων και στα βοηθητικά κτίρια προχωρούν ικανοποιητικά. Οι φορείς που είναι υπεύθυνοι για τις εργασίες παροπλισμού κατάφεραν να εντοπίσουν και να υπερκεράσουν με επιτυχία τα εμπόδια που καθυστερούσαν τις διαδικασίες. (7) Πρόοδος σημειώθηκε στις εργασίες αποξήλωσης και παροπλισμού που εκτελούνται στα κτίρια αντιδραστήρων (ελεγχόμενη περιοχή) των τριών εγκαταστάσεων, σύμφωνα με τα αντίστοιχα χρονοδιαγράμματα και τις ημερομηνίες λήξης των προγραμμάτων. (8) Από τα προγράμματα παροπλισμού προκύπτουν κυρίως υλικά που είτε θα επαναχρησιμοποιηθούν είτε θα ανακυκλωθούν, καθώς επίσης και συσκευασμένα ραδιενεργά απόβλητα, τα οποία είτε θα αποθηκευτούν προσωρινά (προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων) είτε θα διατεθούν. Όσον αφορά τα τρία προγράμματα, μέχρι σήμερα η ποσότητα των εν λόγω υλικών και αποβλήτων είναι μικρότερη από την αναμενόμενη για διάφορους λόγους: i) αβεβαιότητες συνυφασμένες με τα χαρακτηριστικά των εγκαταστάσεων είχαν 13 Οδηγία 2009/71/Ευρατόμ του Συμβουλίου, της 25ης Ιουνίου 2009, περί θεσπίσεως κοινοτικού πλαισίου για την πυρηνική ασφάλεια πυρηνικών εγκαταστάσεων, ΕΕ L 172 της , σ Οδηγία 2014/87/Ευρατόμ του Συμβουλίου, της 8ης Ιουλίου 2014, για τροποποίηση της οδηγίας 2009/71/Ευρατόμ περί θεσπίσεως κοινοτικού πλαισίου για την πυρηνική ασφάλεια πυρηνικών εγκαταστάσεων, ΕΕ L 219 της , σ

8 ως αποτέλεσμα να υπερεκτιμηθούν οι τιμές-στόχοι ii) μικρότερη εισροή αποβλήτων στις εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων από τις δραστηριότητες αποξήλωσης και iii) τεχνικές δυσκολίες που συνδέονται με τη ροή των αποβλήτων που έχουν απομείνει από παλαιότερες δραστηριότητες. Ωστόσο, αποδείχτηκε ότι οι διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων μπορούν κατά βάση να παρέχουν τον αναγκαίο ρυθμό παραγωγικότητας με τα υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας. Αποδοτικότητα (9) Κατά την έναρξη του τρέχοντος ΠΔΠ, τα τρία κράτη μέλη εκπόνησαν αναλυτικά σχέδια παροπλισμού προκειμένου να εκπληρώσουν τις εκ των προτέρων αιρεσιμότητες. Έτσι, στα σχέδια αυτά συμπεριλήφθηκαν εκτιμήσεις για το συνολικό κόστος των προγραμμάτων, οι οποίες μάλιστα ήταν επικαιροποιημένες με βάση τα προβλήματα που είχαν προκύψει στο παρελθόν. Το 2016 η Επιτροπή ολοκλήρωσε την αξιολόγηση αυτών των νέων σχεδίων και διαπίστωσε ότι τα σχέδια είναι πλήρη, συναφή, περιεκτικά και ότι οι εκτιμήσεις για το συνολικό κόστος είναι κατά βάση ορθές όπως επιβεβαιώθηκε από τα αποτελέσματα ανεξάρτητης έρευνας 11 υπό τον όρο ότι οι απρόβλεπτες δαπάνες θα αυξάνονταν στο 16%. Ως εκ τούτου, τόσο τα όρια του πεδίου εφαρμογής της στήριξης της ΕΕ όσο και το κόστος αναφοράς έχουν καθοριστεί με σαφήνεια προκειμένου να παρακολουθείται η σχέση κόστουςαποτελεσματικότητας. (10) Η ανάλυση καταδεικνύει ότι τα προγράμματα εκτελέστηκαν κατά βάση με αποδοτικό ως προς το κόστος τρόπο στο τρέχον δημοσιονομικό πλαίσιο και ότι η διαδικασία προγραμματισμού εμφανίζει πολύ υψηλότερο επίπεδο ωριμότητας. (11) Η συγκριτική αξιολόγηση των δραστηριοτήτων παροπλισμού από δημοσιονομική άποψη εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση σε παγκόσμιο επίπεδο. Το γεγονός αυτό οφείλεται στις δυσκολίες που παρουσιάζει η σύγκριση των τριών προγραμμάτων, τόσο μεταξύ τους όσο και με άλλα προγράμματα παροπλισμού, παρά τη διαδεδομένη χρήση της διεθνούς δομής για το κόστος παροπλισμού 15. (12) Στην ανάλυση προσδιορίστηκαν επίσης οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας: Το σύστημα διαχείρισης που εφαρμόζεται από το 2014 έχει συμβάλει στην αύξηση της αποδοτικότητας των προγραμμάτων και οι οργανωτικές αλλαγές είχαν θετικό αντίκτυπο στη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας. Η αύξηση του ύψους της εθνικής συνεισφοράς συνέβαλε κατά κοινή ομολογία στην ενίσχυση της λογοδοσίας και των οικονομικών εθνικών συμφερόντων των κρατών μελών. Ωστόσο, δεν υπήρχαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η αύξηση του ποσοστού της εθνικής συνεισφοράς σε επίπεδο μεμονωμένων έργων ισοδυναμεί με αύξηση της απόδοσης. Η έγκαιρη εκτέλεση αποτελεί καίριο στοιχείο για τη σχέση κόστουςαποτελεσματικότητας. H άρση των εμποδίων που μεταφέρθηκαν από το 15 Διεθνής δομή για το κόστος παροπλισμού (ISDC) των πυρηνικών εγκαταστάσεων, ΟΟΣΑ 2012, ΟΠΕ αριθ

9 προηγούμενο δημοσιονομικό πλαίσιο και, όπου κατέστη δυνατό, η υπέρβαση χρόνιων κωλυμάτων που καθυστερούσαν την ολοκλήρωση των έργων, συνέβαλε στη βελτίωση της σχέσης κόστους-αποτελεσματικότητας (όπως π.χ. η επίλυση χρόνιων συμβατικών διαφορών στον σταθμό της Ignalina). Επιπλέον, χάρη στη μεθοδολογία διαχείρισης της δεδουλευμένης αξίας 16 και στο σύνολο των βασικών δεικτών επίδοσης, οι φορείς που συμμετείχαν στα προγράμματα είχαν στη διάθεσή τους μια δέσμη εργαλείων ώστε να προβλέπουν τον αντίκτυπο των καθυστερήσεων και, κατ επέκταση, να μετριάζουν ή να αποφεύγουν τις αρνητικές για το κόστος επιπτώσεις (βλέπε π.χ. το πλαίσιο πληροφοριών στο πρόγραμμα Bohunice). Το κόστος εργασίας αποτελεί σημαντική συνιστώσα του κόστους παροπλισμού και εξαρτάται καταρχήν από τον χρόνο. Όταν η εργασία παρέχεται πρωτίστως από το προσωπικό των φορέων που είναι υπεύθυνοι για τις εργασίες παροπλισμού, οι καθυστερήσεις που σημειώνονται ενδέχεται να έχουν αντίκτυπο στο κόστος, πολύ δε περισσότερο αν οι καθυστερήσεις αυτές επηρεάζουν και την «κρίσιμη διαδρομή», δηλαδή την ημερομηνία λήξης του προγράμματος. Για να μετριαστεί αυτός ο κίνδυνος, στρατηγικές εξωτερικής ανάθεσης παρέχουν επαρκή ευελιξία ανάλογα με τις ανάγκες αλλά και τις προσπάθειες που πρέπει να καταβληθούν. Τέτοιες στρατηγικές εφαρμόζονται σε μεγάλο βαθμό στον σταθμό Bohunice και σημειώνουν πρόοδο στον σταθμό Ignalina, όπου το 2017 καθιερώθηκε διαρθρωμένο σχέδιο «παραγωγής ή αγοράς». Στον αντίποδα, η αξιοποίηση του προσωπικού των εγκαταστάσεων (που απασχολούταν στις εγκαταστάσεις κατά τη διάρκεια της λειτουργικής ζωής των αντιδραστήρων) αποτελεί ορθή πρακτική διαχείρισης των γνώσεων, καθώς με την πρακτική αυτή διαφυλάσσεται η πείρα που έχει αποκτήσει το προσωπικό και, ως εκ τούτου, μειώνεται ο χρόνος εκτέλεσης του προγράμματος. Ωστόσο, η πρακτική αυτή ενέχει τον κίνδυνο της απασχόλησης υπεράριθμου προσωπικού και του περιορισμού της ευελιξίας των οργανισμών, όταν μάλιστα δεν υπάρχουν εναλλακτικές δυνατότητες. Ορισμένες τεχνικές δυσκολίες εξακολουθούν να αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της διαδικασίας παροπλισμού και η αγορά παροπλισμού εξακολουθεί να βρίσκεται στο στάδιο της ανάπτυξης. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί πολλά προβλήματα στους αναδόχους. Και στις τρεις χώρες παρατηρήθηκε, αφενός μεν, αύξηση του κόστους, η οποία σχετιζόταν με τις τροποποιήσεις της νομοθεσίας, αφετέρου δε, αύξηση των καθυστερήσεων κατά τη διάρκεια των διαδικασιών έγκρισης των κανονισμών. Οι αποφάσεις για την ασφάλεια στον πυρηνικό τομέα πρέπει να λαμβάνονται ανεξάρτητα από επιμέρους οικονομικούς παράγοντες για τον λόγο αυτό, οι φορείς που είναι υπεύθυνοι για τις εργασίες παροπλισμού πρέπει να συνεργάζονται με τις ρυθμιστικές αρχές προκειμένου να είναι προετοιμασμένοι για τις επικείμενες εξελίξεις στον ρυθμιστικό τομέα και να λαμβάνουν δεόντως υπόψη τις κανονιστικές διαδικασίες κατά τον προγραμματισμό των έργων. Σε αντίθεση με τη Λιθουανία και τη Σλοβακία, όπου εντοπίστηκαν ορισμένες ορθές πρακτικές, το πρόβλημα αυτό επηρέασε το πρόγραμμα Kozloduy. 16 Μεθοδολογία μέτρησης της προόδου που προσδιορίζει την αξία της εκτελεσθείσας εργασίας, η οποία εκφράζεται με τον προϋπολογισμό που διατίθεται για την εκάστοτε εργασία. 7

10 Λαμβάνοντας υπόψη ότι μόνο οι τρεις από τους ενενήντα και πλέον αντιδραστήρες που σταμάτησαν να λειτουργούν στην Ευρώπη έχουν παροπλιστεί πλήρως, τα προγράμματα έπρεπε καταρχάς να αυξήσουν την αποδοτικότητά τους με βάση κυρίως τη μέθοδο της «μάθησης μέσα από την πράξη». Για τον σκοπό αυτό, η ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των τριών προγραμμάτων έχει αναδειχθεί σε καίριο εργαλείο για την αύξηση της αποδοτικότητας κατά τη διάρκεια του τρέχοντος ΠΔΠ. Η Επιτροπή ενθαρρύνει συνεχώς τους ενδιαφερόμενους να ανταλλάσσουν ορθές πρακτικές, με έμφαση κυρίως στα προγράμματα της Σλοβακίας και της Βουλγαρίας λόγω της ομοιότητας των εγκαταστάσεων αυτών των χωρών (αντιδραστήρες VVER). Προστιθέμενη αξία για την ΕΕ (13) Η προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων, όπως αυτή γινόταν ανέκαθεν αντιληπτή, είναι φυσικό να μειώνεται όσο προχωρά η εκτέλεσή τους. Από την έναρξή τους, η προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων εξετάζεται υπό το πρίσμα της πυρηνικής ασφάλειας και του μετριασμού του χρηματοδοτικού κενού. Μετά το 2020 τα εκτιμώμενα χρηματοδοτικά κενά στη Βουλγαρία και τη Σλοβακία δεν θέτουν σε κίνδυνο την ολοκλήρωση των προγραμμάτων μέχρι την προγραμματισμένη ημερομηνία λήξης τους. Το χρηματοδοτικό κενό μετά το 2020 μειώθηκε και στη Λιθουανία χάρη στην περαιτέρω δέσμευση της χώρας. Ωστόσο, το κενό παραμένει υπολογίσιμο (1 331 δισ. EUR). Μολονότι οι οικονομίες και των τριών κρατών μελών έχουν αναμφίβολα την ικανότητα να απορροφήσουν τις χρηματοδοτικές ανάγκες μέσω εθνικών χρηματοδοτικών πόρων, ο αντίκτυπος μιας τέτοιας εξέλιξης θα ήταν περισσότερο σημαντικός για τη Λιθουανία (0,3 %-0,5 % του ετήσιου κρατικού προϋπολογισμού της). Τα προγράμματα έχουν συμβάλει στη σημαντική μείωση του επιπέδου του ραδιολογικού κινδύνου και της επικινδυνότητας για το ευρύ κοινό. Στη Σλοβακία και τη Βουλγαρία έχουν εξαλειφθεί οι σημαντικότεροι κίνδυνοι που συνδέονται με την πυρηνική ασφάλεια. Στη Λιθουανία η απομάκρυνση των αναλωμένων καυσίμων από τα κτίρια των αντιδραστήρων είναι σε εξέλιξη μέχρι το τέλος αυτής της διαδικασίας (η οποία αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2022 αλλά χρηματοδοτείται από το ισχύον ΠΔΠ) ο υπολειπόμενος ραδιολογικός κίνδυνος θα έχει μειωθεί σημαντικά όσον αφορά την τάξη μεγέθους και θα εντοπίζεται κυρίως στους ακτινοβολημένους πυρήνες γραφίτη. (14) Ο πυρηνικός τομέας της ΕΕ εισέρχεται δυναμικά σε νέα εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την αύξηση των δραστηριοτήτων στην τελική φάση του κύκλου ζωής. Ωστόσο, τα προγράμματα παροπλισμού που έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο είναι ελάχιστα, και μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και τα προγράμματα Kozloduy, Ignalina και Bohunice. Είναι επομένως εμφανές ότι βιομηχανία παροπλισμού δεν έχει ακόμα ωριμάσει πλήρως. Στο πλαίσιο αυτό, η υποστήριξη που παρέχει η ΕΕ για τα προγράμματα παροπλισμού της Βουλγαρίας, της Σλοβακίας και της Λιθουανίας έχει προσφέρει πρόσθετη αξία σε όλη τη βιομηχανία παροπλισμού της ΕΕ σε επίπεδο γνώσεων και εμπειρογνωσίας. Ως εκ τούτου, πτυχές της ανταλλαγής γνώσεων και της 8

11 αξιοποίησης των προγραμμάτων χρησιμοποιούνται ως βάση για τη δημιουργία συνεχούς προστιθέμενης αξίας σε επίπεδο ΕΕ και για την αύξηση, με τον τρόπο αυτό, της πυρηνικής ασφάλειας. Η διαδικασία αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί περαιτέρω με τη διαχείριση του ακτινοβολημένου γραφίτη, η οποία συνιστά τεχνική πρόκληση σε παγκόσμιο επίπεδο 17. Το 2017 το πρόγραμμα Kozloduy υποβλήθηκε σε τριετή αναθεώρηση σύμφωνα με τις εθνικές νομικές απαιτήσεις και τις ορθές πρακτικές. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που είναι επί του παρόντος διαθέσιμες, η εκτίμηση του κόστους κατά την ολοκλήρωση 18 πρέπει να αναθεωρηθεί προς τα πάνω κατά 23%. Δεδομένου ότι η εθνική συνεισφορά του κράτους μέλους αυξήθηκε, οι χρηματοδοτικές ανάγκες μετά το 2020 υπολογίζονται επί του παρόντος σε 92 εκατ. EUR. Σε κάθε περίπτωση, τα κονδύλια που θα διατεθούν διασφαλίζουν την αποτελεσματική και αποδοτική επίτευξη των στόχων του προγράμματος που ορίζονται στο ΠΔΠ Οι εργασίες αποξήλωσης και παροπλισμού στις αίθουσες στροβίλων και στα βοηθητικά κτίρια προχωρούν με ικανοποιητικό ρυθμό και αναμένεται να ολοκληρωθούν το Μέχρι σήμερα δεν έχουν αποξηλωθεί αντιδραστήρες ηλεκτροπαραγωγής με πυρήνες γραφίτη, παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς τέθηκαν εκτός λειτουργίας πριν από πολλά χρόνια. Πέραν της Λιθουανίας, και άλλα κράτη μέλη οφείλουν να εκτελέσουν παρόμοια έργα δεδομένου ότι διαθέτουν σημαντικά αποθέματα ακτινοβολημένου γραφίτη: Ηνωμένο Βασίλειο ( τόνοι), Γαλλία ( τόνοι), Λιθουανία (3 800 τόνοι), Ισπανία (3 700 τόνοι), Ιταλία (3 000 τόνοι), Βέλγιο (2 500 τόνοι), Γερμανία (2 000 τόνοι). 18 Ως «εκτίμηση του κόστους κατά την ολοκλήρωση» νοείται το συνολικό κόστος που αναμένεται να προκύψει από την ολοκλήρωση των εργασιών του προγράμματος, το οποίο υπολογίζεται με βάση τις μέχρι στιγμής επιδόσεις. Ως «προϋπολογισμός κατά την ολοκλήρωση» νοείται η συνολική προβλεφθείσα αξία του προγράμματος (στόχος αναφοράς). 9

12 Σημαντικό επίτευγμα θεωρείται η τοποθέτηση υπερσύγχρονης εγκατάστασης για τη μείωση της ποσότητας των αποβλήτων, η οποία προσφέρει ιδιαίτερα υψηλές επιδόσεις σε σύγκριση με παρόμοιες εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται στην ΕΕ. Στο τρέχον ΠΔΠ, οι καθυστερήσεις που σημειώθηκαν στο πρόγραμμα Kozloduy (βλέπε δεδουλευμένη αξία έναντι στόχου αναφοράς ή δείκτης επιδόσεων ως προς το χρονοδιάγραμμα) δεν έχουν επηρεάσει προς το παρόν την «κρίσιμη διαδρομή» (δηλαδή την ημερομηνία λήξης του προγράμματος). Ωστόσο, το έργο αποξήλωσης των πυρήνων των αντιδραστήρων βρίσκεται σε προπαρασκευαστικό στάδιο και δεν είναι ακόμα σαφές πόσο θα προχωρήσουν οι εργασίες του προγράμματος Kozloduy για την επίτευξη αυτού του στόχου το Το πρόγραμμα Bohunice έχει φτάσει σε υψηλό επίπεδο ωριμότητας: η εκτίμηση του κόστους κατά την ολοκλήρωση όσον αφορά το σύνολο του προγράμματος έχει αναθεωρηθεί ελαφρά προς τα κάτω και υποστηρίζεται από ένα καινοτόμο σχέδιο κινδύνων και απρόβλεπτων δαπανών χάρη σε αυτό το σχέδιο οι εκτιμήσεις θεωρούνται αρκετά αξιόπιστες. Η εξισορρόπηση των διακυμάνσεων που παρουσιάζουν οι εκτιμήσεις για το κόστος σε επίπεδο έργων αποδεικνύει, άλλωστε, ότι οι αρχικές συνολικές εκτιμήσεις ήταν ακριβείς, παρά τις εγγενείς αβεβαιότητες σε τόσο περίπλοκα προγράμματα. Οι εργασίες αποξήλωσης και παροπλισμού στις αίθουσες στροβίλων και στα βοηθητικά κτίρια πλησιάζουν στο τέλος τους οι εργασίες που απομένουν για την αποξήλωση των πύργων ψύξης (βλέπε εικόνα του Νοεμβρίου του 2017) προχωρούν ικανοποιητικά και αναμένεται να ολοκληρωθούν εντός του

13 Σημαντικές εργασίες αποξήλωσης και παροπλισμού έχουν επίσης πραγματοποιηθεί στο κτίριο του αντιδραστήρα, παρά τις τεχνικές δυσκολίες που προέκυψαν στην αρχή των εργασιών. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενες ανακοινώσεις 3, η απολύμανση των βασικών κυκλωμάτων ψύξης των αντιδραστήρων έχει καθυστερήσει με αποτέλεσμα να είναι πιθανή η μετάθεση της ημερομηνίας λήξης του προγράμματος παροπλισμού. Ωστόσο, αποδείχθηκε ότι το σύστημα διαχείρισης του προγράμματος μπορεί να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα χάρη στον έγκαιρο εντοπισμό των προβλημάτων (παρακολούθηση, βασικοί δείκτες επίδοσης και διαχείριση δεδουλευμένης αξίας) και στην άμεση χάραξη μέτρων μετριασμού. Ως αποτέλεσμα, η δραστηριότητα αποκαταστάθηκε πλήρως και ο φορέας που ήταν υπεύθυνος για τον παροπλισμό αναθεώρησε τα τελικά στάδια του προγράμματος με αποτέλεσμα να μην επηρεαστεί η διάρκειά του η αρχική ημερομηνία λήξης (2025) προς το παρόν τηρείται. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται στις παραμέτρους και στους δείκτες της δεδουλευμένης αξίας (η διακεκομμένη γραμμή υποδηλώνει τον νέο στόχο αναφοράς και βασίζεται στη συγχώνευση των τριών επικείμενων τελικών έργων παροπλισμού). Τα κυκλώματα ψύξης των αντιδραστήρων έχουν πλέον απολυμανθεί πλήρως. Χάρη σε αυτήν τη διαδικασία απολύμανσης, απασχολήθηκε λιγότερο προσωπικό για την αποξήλωση των αντιδραστήρων και η ημερομηνία λήξης του προγράμματος (2025) εξακολουθεί να ισχύει. Δεδομένου του τύπου του αντιδραστήρα, το πρόγραμμα Ignalina αποτελεί μιας πρώτης τάξεως πρόκληση. Η εκτίμηση του προϋπολογισμού κατά την ολοκλήρωση του προγράμματος παραμένει σταθερή από το Το χρηματοδοτικό κενό μετά το 2020 έχει μειωθεί δεδομένης της πρόσφατης πολιτικής δέσμευσης της λιθουανικής κυβέρνησης να διατηρήσει το κατώτατο ύψος της εθνικής συνεισφοράς στο 14 % για τη συνολική διάρκεια του προγράμματος. Τα κονδύλια που χορηγούνται προς το παρόν διασφαλίζουν την 11

14 αποτελεσματική και αποδοτική επίτευξη των στόχων του προγράμματος που ορίζονται στο ΠΔΠ Το βασικό επίτευγμα είναι η απομάκρυνση των αναλωμένων πυρηνικών καυσίμων από τα κτίρια των αντιδραστήρων. Η διαδικασία αυτή ξεκίνησε το τέταρτο τρίμηνο του 2016 και προχωρά σύμφωνα με τα σχέδια θα μπορούσε μάλιστα να ολοκληρωθεί νωρίτερα χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η λειτουργική ασφάλεια. Στην εικόνα φαίνονται τα αποθηκευμένα δοχεία μεταφοράς αναλωμένων καυσίμων στη νέα προσωρινή εγκατάσταση αποθήκευσης που τέθηκε σε λειτουργία τον Οκτώβριο του Οι εργασίες αποξήλωσης και παροπλισμού στις αίθουσες στροβίλων και στα βοηθητικά κτίρια σημείωσαν ικανοποιητική πρόοδο. Αποξηλώθηκαν μεγάλες ποσότητες εξοπλισμού και αξιοποιήθηκαν στο έπακρο όλες οι πιθανές επιλογές επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης. Στο τρέχον ΠΔΠ, οι καθυστερήσεις που σημειώθηκαν στο πρόγραμμα Ignalina (βλέπε δεδουλευμένη αξία έναντι στόχου αναφοράς ή δείκτης επιδόσεων ως προς το χρονοδιάγραμμα) δεν έχουν επηρεάσει προς το παρόν τη «κρίσιμη διαδρομή» (δηλαδή την ημερομηνία λήξης του προγράμματος). Ωστόσο, το έργο αποξήλωσης των πυρήνων των αντιδραστήρων βρίσκεται σε προπαρασκευαστικό στάδιο και θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την έγκαιρη εκτέλεση του προγράμματος μετά το

15 5 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Το σύστημα διαχείρισης έχει διασφαλίσει την αποτελεσματική και αποδοτική υλοποίηση των προγραμμάτων. Στην επιτυχία αυτή συνέβαλαν καθοριστικά μεταξύ άλλων παραγόντων ο σαφής καθορισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων, αλλά και το ενισχυμένο πλαίσιο παρακολούθησης. Ρόλοι και αρμοδιότητες Κάθε κράτος μέλος όρισε τον δικό του συντονιστή προγράμματος (αναπληρωτής υπουργός/υφυπουργός), ο οποίος ήταν αρμόδιος για τον προγραμματισμό, τον συντονισμό και την παρακολούθηση του προγράμματος παροπλισμού. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίστηκε η ολοκληρωμένη εποπτεία του προγράμματος σε εθνικό επίπεδο και βελτιώθηκε η πρόσβαση της Επιτροπής στην πληροφόρηση στο πλαίσιο του εποπτικού της ρόλου. Κατά την ανάλυση εντοπίστηκαν άλλωστε τομείς στους οποίους υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης: περαιτέρω εμπλοκή των κρατών μελών ως οικονομικά ενδιαφερομένων προκειμένου να αναλάβουν μεγαλύτερο ρόλο στα προγράμματα, σε συνδυασμό με την αυξημένη λογοδοσία των φορέων που είναι υπεύθυνοι για τον παροπλισμό η τήρηση των προθεσμιών του ετήσιου κύκλου προγραμματισμού/υποβολής αναφορών θα πρέπει να υποστηριχθεί μέσω του εξορθολογισμού των διαδικασιών. Πλαίσιο παρακολούθησης Για κάθε κράτος μέλος έχουν συσταθεί επιτροπές επιφορτισμένες με καθήκοντα παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων, την προεδρία των οποίων ασκούν από κοινού ένας εκπρόσωπος της Επιτροπής και οι συντονιστές προγράμματος. Οι επιτροπές έχουν στη διάθεσή τους έναν πίνακα με βασικούς δείκτες επίδοσης και αναλυτικούς στόχους ώστε να μπορούν να επιβλέπουν τα προγράμματα με τεκμηριωμένες διαδικασίες αξιολόγησης και λήψης αποφάσεων. Οι λεπτομερείς στόχοι και δείκτες (που έχουν προταθεί από τα τρία κράτη μέλη και έχουν εγκριθεί από την Επιτροπή 7 ) παρείχαν ποσοτικές πληροφορίες για την πρόοδο που σημείωναν τα προγράμματα με σκοπό την επίτευξη των επιμέρους στόχων των κανονισμών. Επιπλέον, η μεθοδολογία διαχείρισης της δεδουλευμένης αξίας βελτίωσε την εποπτεία της Επιτροπής σε σχέση με την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα των προγραμμάτων και είχε θετική επίδραση σε εθνικό επίπεδο. Η παρούσα αξιολόγηση αποτελεί ευκαιρία για να αναθεωρηθούν οι δείκτες επίδοσης προκειμένου: να ληφθούν υπόψη τα επιτεύγματα και να αναπροσαρμοστούν οι δείκτες ώστε να αποτυπώνεται η πρόοδος που θα σημειώνεται στο μέλλον να διευκολυνθεί η σύγκριση των επιδόσεων των προγραμμάτων και να διασφαλιστεί η αποτελεσματική παρακολούθηση μέχρι την ολοκλήρωση όλων των πολυετών έργων που έχουν χρηματοδοτηθεί κατά την τρέχουσα περίοδο. 13

16 Συγχρηματοδότηση Στη νομική βάση της χρηματοδοτικής στήριξης της ΕΕ δεν ορίζεται το ενδεδειγμένο ύψος της εθνικής συνεισφοράς. Ως εκ τούτου, συνεχίστηκε η πρακτική της συγχρηματοδότησης σύμφωνα με τις προενταξιακές συμφωνίες. Μολονότι η προσέγγιση αυτή έχει δημιουργήσει αβεβαιότητα, στο παρόν δημοσιονομικό πλαίσιο το ύψος της εθνικής συνεισφοράς έχει αυξηθεί και ανέρχεται στα ποσά που αναφέρονται στους πίνακες 1 και 2. Οι πίνακες παρουσιάζουν τις εκταμιεύσεις και το σύνολο των βεβαιωθέντων κονδυλίων από την έναρξη του προγράμματος συνδρομής για τον παροπλισμό. Τα ποσά της εθνικής συνεισφοράς βρίσκονται στις περισσότερες περιπτώσεις εντός του εύρους τιμών που έχουν οριστεί στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ). Επιπλέον, στην ανάλυση δεν εντοπίστηκαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η αύξηση του ποσοστού της εθνικής συνεισφοράς σε επίπεδο μεμονωμένων έργων ισοδυναμεί και με βελτίωση της απόδοσης. Στο πλαίσιο αυτό, φαίνεται ότι το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι τόσο το ύψος της εθνικής συνεισφοράς, όσο η γενικότερη αντίληψη που έχει επικρατήσει σύμφωνα με την οποία τα προγράμματα είναι από τη φύση τους αορίστου διάρκειας. Δεδομένου ότι με τον καθορισμό των στόχων αναφοράς οριοθετήθηκαν το πεδίο εφαρμογής, ο χρόνος και το κόστος των προγραμμάτων, για να επιτευχθεί το επιθυμητό επίπεδο συμμετοχής στα προγράμματα, πρέπει οπωσδήποτε να ολοκληρωθεί η μεταβίβαση των κινδύνων διαχείρισης (π.χ. αναθεώρηση προς τα πάνω των εκτιμήσεων για το κόστος των έργων και αύξηση των καθυστερήσεων) προς τα δικαιούχα κράτη μέλη. Πίνακας 1 Εκταμιεύσεις (ποσά που χορηγήθηκαν σε τελικούς δικαιούχους), 31/12/2017 (σε εκατ. ) Κράτος μέλος ΕΕ* Kozloduy 215 (37 %) 364 (63 %) Bohunice 185 (44 %) 240 (56 %) Ignalina 159 (15 %) 928 (85 %) * Περιλαμβάνει συνεισφορές από άλλους χρηματοδότες. Πηγή: Εκθέσεις παρακολούθησης, ΕΤΑΑ, Κεντρικός Οργανικός Διαχείρισης Έργων (CPMA) Πίνακας 2 Βεβαιωθέντα κονδύλια (εκταμιεύσεις συν πιστώσεις), 31/12/2017 (σε εκατ. ) Κράτος μέλος ΕΕ* Kozloduy Bohunice Ignalina * Περιλαμβάνει συνεισφορές από άλλους χρηματοδότες. Πηγή: Εκθέσεις παρακολούθησης, Ετήσια προγράμματα εργασίας, ΕΤΑΑ, Κεντρικός Οργανισμός Διαχείρισης Έργων (CPMA) Δείκτης αναφοράς Στο πλαίσιο της διαδικασίας της συγκριτικής αξιολόγησης επιλέχθηκαν τρία μέσα για να χρησιμοποιηθούν ως βάση σύγκρισης: ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη», η δημοσιονομική στήριξη ως μηχανισμός παράδοσης της βοήθειας και τα μεγάλα έργα 14

17 των ΕΔΕΤ. Όσον αφορά τα προγράμματα, ο δείκτης αναφοράς που επιλέχθηκε περιλαμβάνει έργα τα οποία είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα και καινοτόμα από τεχνική άποψη και εμφανίζουν πολύ διαφορετικά συστήματα διαχείρισης και διακυβέρνησης. Από τη διαδικασία της συγκριτικής αξιολόγησης προέκυψαν οι εξής διαπιστώσεις: Το πλαίσιο παρακολούθησης της επίδοσης των προγραμμάτων είναι κατά βάση εναρμονισμένο με τις βέλτιστες πρακτικές, και κυρίως με τις πρακτικές που διέπουν τις πράξεις δημοσιονομικής στήριξης. Με όλα τα μέσα επιδιώκεται να αναβαθμιστεί ο ρόλος των εθνικών φορέων στην εκτέλεση των έργων μέσω της αποδοχής των έργων από τα πρώτα στάδια της εκτέλεσής τους και μέσω της ενεργούς συμμετοχής των κρατών μελών. Δύο από τα μέσα που χρησίμευσαν ως βάση σύγκρισης είχαν σαφώς καθορισμένο πλαίσιο χρηματοδότησης, με τα ποσοστά συγχρηματοδότησης της ΕΕ να ορίζονται σαφώς στη νομική βάση, και περιλάμβαναν χρονοδιαγράμματα εκταμίευσης ώστε να μην υπάρχουν καθυστερήσεις. Όλα τα μέσα της συγκριτικής αξιολόγησης προσφέρουν πολυετή και όχι ετήσια πλαίσια προγραμματισμού. 7 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Σύμφωνα με τις προσδοκίες που έχουν καλλιεργηθεί για το τρέχον ΠΔΠ, η Βουλγαρία, η Σλοβακία και η Λιθουανία έχουν σημειώσει αποτελεσματική και αποδοτική πρόοδο σε σχέση με τον παροπλισμό των αντιδραστήρων τους. Λόγω της πολυπλοκότητας των προγραμμάτων προέκυψαν δυσκολίες και προβλήματα, μολονότι αποδεικνύεται ολοένα και συχνότερα ότι το σύστημα διαχείρισης μπορεί να αντιμετωπίσει αυτές τις δυσκολίες. Εμπόδια από το προηγούμενο δημοσιονομικό πλαίσιο απομακρύνθηκαν και χρόνιες εκκρεμότητες επιλύθηκαν στο μέτρο του δυνατού. Η εκπόνηση και έγκριση των αντίστοιχων σχεδίων παροπλισμού το 2014 αποτέλεσε σημαντικό ορόσημο καθώς οριοθετήθηκαν τα προγράμματα συνδρομής και καθορίστηκαν μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα και οι χρηματοδοτικές ανάγκες προκειμένου να επιτευχθεί μη αναστρέψιμη κατάσταση στο πλαίσιο της διαδικασίας παροπλισμού. Στο στάδιο της ενδιάμεσης αξιολόγησης, οι ανάγκες αυτές επιβεβαιώθηκαν για τα προγράμματα Bohunice και Ignalina όσον αφορά το πρόγραμμα Kozloduy, μετά την επανεξέταση του σχεδίου παροπλισμού που είναι σε εξέλιξη, η εκτίμηση για το κόστος της περιόδου μετά το 2020 ενδέχεται να αναθεωρηθεί προς τα πάνω. Επιπροσθέτως, οι αναλυτικοί στόχοι και δείκτες αποτέλεσαν καλή βάση για τη μέτρηση της προόδου που έχει συντελεστεί με σκοπό την επίτευξη των επιμέρους στόχων. Ωστόσο, η ανάλυση κατέδειξε επίσης ότι είναι σκόπιμο να αναπροσαρμοστούν οι εν λόγω δείκτες προκειμένου να διασφαλιστεί η αδιάλειπτη και αποτελεσματική παρακολούθηση των προγραμμάτων και η δυνατότητα της μεταξύ τους σύγκρισης. Μάλιστα, δεν χρειάζεται να χορηγηθεί επιπλέον χρηματοδότηση από το ΠΔΠ Ωστόσο, για τη συγκέντρωση των αναγκαίων πρόσθετων πόρων μακροπρόθεσμα (μετά το 2020) με σκοπό τη στήριξη του προγράμματος Ignalina, πρέπει να παρακολουθείται προσεκτικά η κατάσταση στη Λιθουανία. 15

18 Το ύψος της εθνικής συνεισφοράς που έχει επιτευχθεί φαίνεται να είναι το κατάλληλο για τη διατήρηση της απαιτούμενης αποδοτικότητας ωστόσο, το ύψος αυτό δεν καθορίζεται στη νομική βάση με αποτέλεσμα να επικρατεί συνεχώς αβεβαιότητα. Η αύξηση της εθνικής συνεισφοράς σε σχέση με τη συνεισφορά της ΕΕ και ο καθορισμός ενός σαφούς και τυποποιημένου πλαισίου «συγχρηματοδότησης» (είτε σε επίπεδο προγραμμάτων είτε σε επίπεδο έργων) είναι πολύ πιθανό ότι θα συνεχίσει να ενθαρρύνει την ανάληψη μεγαλύτερου ρόλου από τους εθνικούς φορείς και την εξοικονόμηση δαπανών από την πλευρά των δικαιούχων. Επίσης, η άμεση μεταβίβαση κινδύνων (υπέρβαση δαπανών, καθυστερήσεις) στα αντίστοιχα κράτη μέλη θα είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο υπό τις παρούσες συνθήκες. Η ανάλυση κατέδειξε επίσης ότι χάρη στη χρηματοδότηση της ΕΕ από το τρέχον ΠΔΠ θα αυξηθούν σε μεγάλο βαθμό τα επίπεδα ασφάλειας στις εγκαταστάσεις. Οι σημαντικότερες εξελίξεις που αναμένονται στον συγκεκριμένο τομέα είναι οι ακόλουθες: στη Βουλγαρία: η σταθερή πρόοδος της κατασκευής της εθνικής εγκατάστασης διάθεσης, η διαχείριση των αποβλήτων που έχουν απομείνει από παλαιότερες δραστηριότητες και η έναρξη σημαντικών εργασιών αποξήλωσης και παροπλισμού στο κτίριο των αντιδραστήρων στη Σλοβακία: η οριστική αποξήλωση των πυρήνων των αντιδραστήρων στη Λιθουανία: η σταθερή πρόοδος της απομάκρυνσης καυσίμων και οι προπαρασκευαστικές εργασίες για την αποξήλωση του ακτινοβολημένου πυρήνα γραφίτη, η οποία αποτελεί πρωτοφανούς μεγέθους πρωτοποριακό έργο. Με βάση τα αποτελέσματα της παρούσας αξιολόγησης, η Επιτροπή θεωρεί ότι τα μέτρα αυτά δεν πρέπει να τροποποιηθούν ή να ανασταλούν στο τρέχον ΠΔΠ. Οι επιμέρους στόχοι (άρθρο 2 παράγραφος 2 των κανονισμών) εξακολουθούν να ισχύουν ενώ οι διαδικασίες εκτέλεσης πρέπει κατά προτίμηση να αναθεωρηθούν προκειμένου να αξιοποιηθούν τα διδάγματα που έχουν αντληθεί. Αυτή η επικαιροποίηση θα πρέπει να αποσκοπεί στην ενίσχυση του ρόλου των επιτροπών παρακολούθησης και του ρόλου του συντονιστή προγραμμάτων, καθώς και στην περαιτέρω βελτίωση του συστήματος διαχείρισης μέσω του εξορθολογισμού του κύκλου διαχείρισης προγραμμάτων, της βελτιστοποίησης του περιεχομένου των εγγράφων προγραμματισμού και παρακολούθησης και της επικαιροποίησης και της αναπροσαρμογής των στόχων και των δεικτών για τα πολυετή μέτρα που εκτείνονται μετά το