Λεξιπόντιξ. Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας. Τόμος I: Διερευνητική Διαδικασία

Transcript

1 Λεξιπόντιξ Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας Τόμος I: Διερευνητική Διαδικασία

2

3 Λεξιπόντιξ Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας Τόμος I: Διερευνητική Διαδικασία Γιώργος Φούρλας Θεραπευτής Λόγου & Ομιλίας Εξειδικευμένος Θεραπευτής Διαταραχών Ροής Ομιλίας Δημήτρης Μαρούσος Θεραπευτής Λόγου & Ομιλίας Εξειδικευμένος Θεραπευτής Διαταραχών Ροής Ομιλίας

4 Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν.2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν.2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν.100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. Copyright 2018 ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Λεξιπόντιξ Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας Τόμος I: Διερευνητική Διαδικασία ISBN: Κωνσταντάρας Ιατρικές Εκδόσεις Μαυρομιχάλη 2-4, Αθήνα, Τηλ.: Fax.: Δημιουργικό: Α. ΜΕΪΜΑΡΟΓΛΟΥ Εκτύπωση: Στ. Κοτσάτος & ΣΙΑ ο.ε.

5 στον Αναστάση, τον Ερρίκο, τη Μαριάννα, τον Φραγκίσκο και όλα τα παιδιά που τραυλίζουν

6

7 Περιεχόμενα Ευχαριστίες xi Πρόλογος xiii Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1 Κεφάλαιο 2: Το Πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Λογοθεραπεία: μέρος του προβλήματος ή μέρος της λύσης; 2.2. Το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ 2.3. Από το απειλητικό ποντίκι στο φιλικό κατοικίδιο 2.4. Η θεραπευτική στόχευση 2.5. Δομή και περιεχόμενο προγράμματος Λεξιπόντιξ 2.6. Φάση Καλλιέργειας Ετοιμότητας Συμμαχίας (ΦαΚΕΣ) 2.7. Θεωρητικό πλαίσιο προγράμματος Λεξιπόντιξ 2.8. Η Βραχεία Θεραπεία Εστίασης στη Λύση 2.9. Οι Θεραπευτικές Συμμαχίες στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Μπλε Εργαλεία Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Κόκκινα Εργαλεία Ο έλεγχος ροής ομιλίας στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Κίτρινα Εργαλεία Λεξιπόντιξ Η μετακίνηση της Συμμαχίας προς το επιθυμητό της μέλλον Κεφάλαιο 3: Χάρτης Διατύπωσης ICF: Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης της Λειτουργικότητας, της Αναπηρίας και της Υγείας Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης ICF Δομή και περιεχόμενο του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης ICF 3.2. Τραυλισμός και Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης ICF Περιγραφή της εμπειρίας του προσώπου που τραυλίζει στη βάση του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης ICF Η εφαρμογή του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης ICF στον τραυλισμό vii

8 viii Περιεχόμενα 3.3. Πρόγραμμα Λεξιπόντιξ: Διερεύνηση Επικοινωνιακής Λειτουργικότητας και Χάρτης Διατύπωσης Ομάδες Παραγόντων στον Χάρτη Διατύπωσης 3.4. Προς την Επικοινωνιακή Αναδόμηση Κεφάλαιο 4: Περιγραφή Διερευνητικής Διαδικασίας Κλινικό πλαίσιο της Διερευνητικής Διαδικασίας Η σχέση θεραπευτή-πελάτη Η αξιοποίηση του δυναμικού του πελάτη και του συστήματός του Η πίστη του πελάτη στην αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής συνεργασίας Επιλογή κλινικών εργαλείων και πρακτικών διερευνημένης κλινικής αποτελεσματικότητας Συλλογή Δεδομένων: Διερευνητικά Εργαλεία - Έντυπα - Διάρκεια 4.2. Πλάνο Διερευνητικής Διαδικασίας Αρχική τηλεφωνική επικοινωνία Πρώτη Διερευνητική Συνάντηση Δεύτερη Διερευνητική Συνάντηση Επεξεργασία αποτελεσμάτων και σύνταξη Χάρτη Διατύπωσης Τρίτη Διερευνητική Συνάντηση Διατύπωση Ειδικές περιπτώσεις Κεφάλαιο 5: Περιγραφή Διερευνητικών Εργαλείων (ΠεΔΕ) 59 Συνέντευξη Οικογένειας Συνέντευξη Γονέων CAT OASES-S Βιντεοσκόπηση Αλληλεπίδρασης Γονέα - Παιδιού Palin Parent Rating Scales Ερωτηματολόγιο Γονέων (Δημογραφικές Πληροφορίες & Σωματική Λειτουργία) Συνέντευξη Παιδιού Συναισθηματογραφία Πρωτόκολλο Διερεύνησης Σωματικής Λειτουργίας Ερωτηματολόγιο Εκπαιδευτικού Κεφάλαιο 6: Από τον Χάρτη Διατύπωσης στο Πρόγραμμα Θεραπείας-Παράδειγμα Πληροφορίες αρχικής τηλεφωνικής επικοινωνίας 6.2. Πληροφορίες Διερευνητικής Διαδικασίας και Χάρτης Διατύπωσης 6.3. Σωματική Λειτουργία 6.4. Αντίκτυπος στη Ζωή του Παιδιού 6.5. Ατομικοί Παράγοντες 6.6. Περιβαλλοντικοί Παράγοντες 6.7. Στόχευση και Πεδία Παρέμβασης Παραμετροποίηση του προγράμματος Λεξιπόντιξ Επίλογος 83 Βιβλιογραφία 85 Γλωσσάρι Όρων 91

9 Περιεχόμενα ix Παραρτήματα Διάγραμμα Εξέλιξης του Προγράμματος Λεξιπόντιξ: Ελάχιστη και Ευέλικτη Δομή 2. Πλάνο Διερευνητικής Διαδικασίας 3. Εναλλακτικά Πλάνα Διερευνητικής Διαδικασίας 4. Πίνακας Εντύπων Διερευνητικών Εργαλείων 5. Χάρτης Διατύπωσης Απεικονιστικός [Δ-01] 6. Χάρτης Διατύπωσης Περιγραφικός [Δ-02] 7. Χάρτης Διατύπωσης Κενός [Δ-03] 8. Συνέντευξη Οικογένειας [Δ-04] 9. Συνέντευξη Γονέων [Δ-05] 10. Ερωτηματολόγιο Γονέων (Δημογραφικές Πληροφορίες & Σωματική Λειτουργία) [Δ-06] 11. Έντυπο Γονικής Συναίνεσης [Δ-07] 12. Πληροφοριακό Έντυπο Γονέων [Δ-08] 13. Ερωτηματολόγιο Εκπαιδευτικού [Δ-09] 14. Συνέντευξη Παιδιού [Δ-10] 15. Πρωτόκολλο Διερεύνησης Σωματικής Λειτουργίας [Δ-11] 16. Κείμενα Ανάγνωσης [Δ-12] 17. Οδηγίες για την Ποιοτική και Ποσοτική Ανάλυση Δειγμάτων Ομιλίας 18. Συναισθηματογραφία Παράδειγμα [Δ-13] 19. Κατάλογος Πεδίων Παρέμβασης [Δ-14] 20. Συνέντευξη Συμμαχίας [Δ-15] Ευρετήριο Διαγραμμάτων, Εικόνων, Πινάκων 157 Ελληνική Ορολογία Μετάφραση στα Αγγλικά 159 Αγγλική Ορολογία Μετάφραση στα Ελληνικά 166 Πιστοποιημένη Εκπαίδευση στο Πρόγραμμα Λεξιπόντιξ 173 Συγγραφείς 175 Κλινικοί και ερευνητές αναφέρονται στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ 177

10

11 Ευχαριστίες Το έργο αυτό είναι αποτέλεσμα μιας διαρκούς αλληλεπιδραστικής σχέσης με τους «συμμάχους» μας: τα παιδιά και τις οικογένειες που δουλεύουμε μαζί, τα μέλη των θεραπευτικών μας ομάδων, τη διεθνή επιστημονική κοινότητα κλινικών και ερευνητών που ασχολούνται με τις διαταραχές ροής της ομιλίας. Το συμμαχικό μας δίκτυο αποτέλεσε για μας πηγή έμπνευσης και διαρκούς υποστήριξης και διευκόλυνε τη διαδρομή προς τον επιθυμητό μας προορισμό. Με αφορμή την ολοκλήρωση του έργου, θέλουμε να ευχαριστήσουμε πρόσωπα και φορείς που, με τον τρόπο του ο καθένας, συνετέλεσαν και μας ενδυνάμωσαν στην ανάπτυξη του προγράμματος Λεξιπόντιξ και στην έκδοση του παρόντος εγχειριδίου. Ευχαριστούμε την κ. Αργυρώ Αγγελοσοπούλου, Ph.D, ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία παιδιών και ενηλίκων, για τις εκτεταμένες και εις βάθος συζητήσεις κατά την αρχική σύλληψη της ιδέας του προγράμματος Λεξιπόντιξ και για την συνδρομή της στην προσαρμογή κλινικών πρακτικών της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας σε παιδιά με τραυλισμό. Η κ. Κατερίνα Ντούρου, Ph.D. ακαδημαϊκός και ερευνήτρια, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών και Διαταραχών Επικοινωνίας του College of Allied Health του Πανεπιστημίου της Oklahoma των ΗΠΑ, υποστήριξε εξαρχής με ενθουσιασμό τη δημιουργία του προγράμματος Λεξιπόντιξ. Την ευχαριστούμε για την ενθουσιώδη ανταπόκρισή της στην πρότασή μας να προλογίσει το παρόν εγχειρίδιο, για την επιστημονική της συμβολή και τη διαρκή ηθική υποστήριξη στην ανάπτυξη του προγράμματος, καθώς και για τη δημιουργική συνεργασία μας στο πλαίσιο της Ελληνικής Ερευνητικής Ομάδας για τον Τραυλισμό, έργο της οποίας είναι η προσαρμογή στα ελληνικά των δοκιμασιών CAT και Palin PRS που χρησιμοποιούνται στη Διερευνητική Διαδικασία. Ευχαριστούμε την κ. Κερασιά Μαρούσου, γλωσσολόγο με εκπαίδευση στη Βραχεία Θεραπεία Εστίασης στη Λύση και πολυετή κλινική εμπειρία στην υποστήριξη οικογενειών παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, για τις τελευταίες πινελιές στην επιμέλεια του βιβλίου. Στους δασκάλους μας, Chris Iveson, Harvey Ratner και Evan George στο κέντρο BRIEF του Λονδίνου, οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό την αναδόμηση του θεραπευτικού μας ρόλου. Μας ενστάλαξαν την εμπιστοσύνη στο δυναμικό των ανθρώπων που βλέπουμε σε θεραπεία και μας έμαθαν να κάνουμε - τι άλλο; - τις κατάλληλες ερωτήσεις. Συνάδελφοι και συνεργάτες στο European Clinical Specializationin Fluency Disorders (ECSF) επεφύλαξαν ένθερμη υποδοχή και αναγνώριση στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ από την πρώτη επιστημονική ανακοίνωση του προγράμματος στην Αμβέρσα το 2014 έως και την πρόσφατη πρόσκληση παρουσίασής του το Τους ευχαριστούμε για την ανταλλαγή απόψεων, τα θετικά τους σχόλια, τις προτάσεις τους και την εμπιστοσύνη που διέπει τη στενή συνεργασία μας τα τελευταία χρόνια. Ευχαριστούμε τα μέλη της Ομάδας Ειδικού Ενδιαφέροντος στις Διαταραχές Ροής της Ομιλίας (ΟΕΕ- ΔΡΟ) του Πανελλήνιου Συλλόγου Λογοπεδικών-Λογοθεραπευτών (ΠΣΛ) για τη χρόνια ανιδιοτελή και εποικοδομητική συνεργασία μας στη συνδιοργάνωση δράσεων υποστήριξης και ενημέρωσης του κοινού προς όφελος των προσώπων που τραυλίζουν. Το συμμαχι- xi

12 xii Ευχαριστίες κό δίκτυο του κάθε Υπερ-ήρωα (γονείς, συγγενείς, εκπαιδευτικοί) υποστηρίζεται από το έργο / υλικό της ΟΕΕΔΡΟ (συγκεντρωμένο στη σελίδα του ΠΣΛ στη διεύθυνση id=1064). Το συμμαχικό δίκτυο συμπληρώνει και η φωνή των προσώπων που τραυλίζουν, το σωματείο Πρωτοβουλία των Προσώπων που Τραυλίζουν. Φορείς κλινικής εφαρμογής για το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ αποτέλεσαν οι θεραπευτικές ομάδες του Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού (ΚΕΘΤ) και του Κέντρου Λόγου Ευ Λέγειν. Ο αναστοχασμός, η ανταλλαγή απόψεων, το μοίρασμα γνώσεων και εμπειριών από την εφαρμογή του προγράμματος οδήγησαν στις αναγκαίες αλλαγές και προσαρμογές και στην ολοκλήρωσή του. Ευχαριστούμε θερμά τους συνεργάτες μας που συμμετείχαν στην πιλοτική εφαρμογή και συντέλεσαν στην τελική ολοκλήρωση του προγράμματος. Χωρίς την υποστήριξη και την υπομονή των οικογενειών μας, το έργο αυτό θα ήταν αδύνατο να υλοποιηθεί. Οι σύντροφοί μας και τα παιδιά μας δέχθηκαν να στερηθούν ώρες, μέρες και εβδομάδες την παρουσία μας, παρέχοντάς μας αφειδώς αμέριστη υπο- στήριξη στις δύσκολες στιγμές. Τους ευχαριστούμε για την ενσυναίσθηση που έδειξαν, τους ευχαριστούμε που τους νιώθουμε σταθερά δίπλα μας, ουσιαστικούς συμμάχους στο έργο μας. Πολλές ευχαριστίες οφείλουμε στον κ.τάσο και στην κ.μαριάννα, συμμάχους ζωής για τον Δημήτρη, που μας υποστήριξαν με εδέσματα, κατανόηση και φιλοξενία στον ξενώνα τους στην Πορταριά, κατά την ασκητική φάση της εντατικής συγγραφής του εγχειριδίου. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους Υπερήρωες και τους Συμμάχους μας, τα παιδιά που τραυλίζουν και τις οικογένειές τους, που μας εμπιστεύτηκαν συμμετέχοντας στο θεραπευτικό πρόγραμμα Λεξιπόντιξ. Κάθε συμμαχία κι ένα διαφορετικό βίωμα θεραπείας, με διαφορετική αφετηρία αλλά και διαφορετικό προορισμό. Κοινός παρονομαστής η θεραπευτική αλλαγή των οικογενειών, που ταυτόχρονα ενίσχυε και την δική μας κλινική αλλαγή και εξέλιξη. Η ενθουσιώδης ανατροφοδότηση παιδιών και γονέων, τα σχόλια και οι εμπειρίες τους από το πρόγραμμα, λειτούργησαν για εμάς ως πηγή ενδυνάμωσης. Τους ευχαριστούμε για όλα όσα μας έμαθαν. Γιώργος Φούρλας Δημήτρης Μαρούσος

13 Πρόλογος Οι άνθρωποι πείθονται πιο εύκολα από ερμηνείες που μόνοι τους ανακαλύπτουν παρά από αυτές που σκέφτονται κάποιοι άλλοι. Blaise Pascal, Γάλλος στοχαστής Β άσει της τελευταίας απογραφής πληθυσμού και της συχνότητας εμφάνισης του τραυλισμού στις ηλικίες άνω των 6 ετών, θα μπορούσε κανείς να υποσ τηρίξει με σχετική ασφάλεια ότι περίπου παιδιά σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα τραυλίζουν. Το παρόν βιβλίο δεν είναι απλά χρήσιμο, είναι ένα αδιαπραγμάτευτα απαραίτητο εργαλείο για τον κλινικό που έχει την τύχη και την τιμή να συνοδεύει κάποια από αυτά παιδιά και τις οικογένειές τους στο θεραπευτικό ταξίδι με προορισμό την επικοινωνιακή επιτυχία και ενδυνάμωση. Είναι γεγονός ότι έχετε στα χέρια σας το εγχειρίδιο της Διερευνητικής Διαδικασίας του πρώτου - στην περιορισμένη ελληνική βιβλιογραφία- ολοκληρωμένου προγράμματος θεραπείας τραυλισμού για παιδιά σχολικής ηλικίας. Ο Λεξιπόντιξ είναι ένα σημαντικό επίτευγμα. Ως κλινικός, εκπαιδευτικός και ερευνήτρια με πολυετή εμπειρία στις διαταραχές ροής της ομιλίας, σας διαβεβαιώ ότι οι συγγραφείς του βιβλίου είναι από τους πιο αξιόλογους, έμπειρους, βαθιά καταρτισμένους, χαρισματικούς θα τολμούσα να πω, κλινικούς επιστήμονες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Είναι επιστήμονες για τους οποίους τρέφω ειλικρινή θαυμασμό και εκτίμηση, οι οποίοι έχουν θέσει ψηλά τον πήχη της λογοθεραπείας για όλους μας. Επιπροσθέτως, μόνο θετικά μπορεί κανείς να σχολιάσει την ικανότητά τους να περιγράφουν με τρόπο ξεκάθαρο, κατανοητό και σαφές, επιστημονικούς όρους και αντικείμενα μελέτης τα οποία ίσως να μην συμπε- ριλαμβάνονται στο καθημερινό λεξιλόγιο αρκετών λογοθεραπευτών («Βραχεία Θεραπεία Εστίασης στη Λύση», «Γνωσιακοί Κύκλοι», «Γνωστικές Παραποιήσεις», «Αυτόματες Αρνητικές Σκέψεις», «Επικοινωνιακή Αναδόμηση», «Δραστηριότητα και Συμμετοχή», «Τεχνικές Τροποποίησης Τραυλισμού», «Κλίμακες», «Επιθυμητός Προορισμός»). Όλοι αυτοί οι παράγοντες, αν και εξαιρετικά σημαντικοί, δεν θα ήταν επαρκείς ούτε απαραίτητοι για να σας παροτρύνω να διαβάσετε τα επόμενα κεφάλαια και να γνωρίσετε χαρακτήρες που φαντάζουν βγαλμένοι από παραμύθι όπως ο Υπερήρωας, ο Λεξιπόντιξ και οι Σύμμαχοι καθώς και άλλα αναπόσπαστα στοιχεία της «πλοκής», όπως το Εργοστάσιο του Νου, τα Εργαλεία, οι Αποστολές και τα Πειράματα. Ο κυριότερος λόγος που πιστεύω ότι η Διερευνητική Διαδικασία του προγράμματος Λεξιπόντιξ πρέπει να βρίσκεται στη βιβλιοθήκη κάθε κλινικού είναι ότι ανεξάρτητα από το βαθμό κλινικής εμπειρίας και θεωρητικής κατάρτισης σε θέματα διαταραχών ροής της ομιλίας, η ουσιαστική κατανόηση των αρχών που αποτελούν τους ακρωγονιαίους λίθους του προγράμματος Λεξιπόντιξ, δεν μπορεί παρά να μας κάνει ικανότερους και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση κλινικούς. Ακόμα και σήμερα, στις περισσότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις, το παιδί που τραυλίζει είναι «παραλήπτης» των θεραπευτικών στόχων που θέτει ο κλινικός. Οι στόχοι αυτοί αρκετές φορές επικεντρώνονται στην εκμάθηση τεχνικών ομιλίας, με σκοπό την τροποποίηxiii

14 xiv ση / διαχείριση στιγμών τραυλισμού ή/και την απόλυτη ευφράδεια. Το οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον συμμετέχει σαν «παρατηρητής» και ο κλινικός που κατέχει ρόλο «πρωταγωνιστή», πολλές φορές βιώνει ματαίωση, γιατί παρόλες τις προσπάθειες δε καταγράφει τις αλλαγές που επιδιώκει να πετύχει. Όμως ο Λεξιπόντιξ, από τις πρώτες κιόλας στιγμές της Διερευνητικής Διαδικασίας, μας καλεί να στοχαστούμε για ερωτήματα που πιστεύαμε ότι είχαμε απαντήσει από καιρό. Τι αλλαγές επιδιώκουμε (ευφράδεια ή επικοινωνιακή επιτυχία); Από ποιόν τις περιμένουμε (παιδί ή/και οικογένεια); Βάσει ποιου είδους διεργασιών (στείρα εξάσκηση τεχνικών ομιλίας ή ενεργοποίηση δυνάμεων του παιδιού και της οικογένειας, αυτοαξιολόγηση, αυτοενίσχυση, εστίαση στις επιτυχημένες στιγμές διαχείρισης της ροής); Ποιος θέτει τους θεραπευτικούς στόχους και βάσει ποιας διαδικασίας; Ποιος είναι ρυθμιστής της θεραπευτικής διαδικασίας; Οι ερωτήσεις αυτές δεν είναι απλές και για να τις απαντήσει κανείς χρειάζεται αρκετά εφόδια στη φαρέτρα του. Γνώση της πολυπαραγοντικής φύσης του τραυλισμού, αναγνώριση του γνωσιακού κύκλου σκέψεων, συναισθημάτων, σωματικών αντιδράσεων και συμπεριφορών που επιτείνουν και τροφοδοτούν δυσλειτουργικές σκέψεις και επικοινωνιακές πρακτικές στα πρόσωπα που τραυλίζουν, καθώς και αντίληψη της διαταραχής με λειτουργικούς παρά με ιατροκεντρικούς όρους. Επίσης, η κατανόηση αρχών Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας, η κατανόηση κλινικών προσεγγίσεων που εστιάζονται στη διερεύνηση και ενεργοποίηση δυνατοτήτων του παιδιού και της οικογένειας (όπως η Βραχεία Θεραπεία Εστίασης στη Λύση) και παραγόντων που παίζουν σημαντικό ρόλο στη θεραπευτική διαδικασία και τα αποτελέσματά της (όπως η θεραπευτική συμμαχία μεταξύ κλινικού και παιδιού / γονέων και η Θεραπεία Αλληλεπίδρασης Γονέα-Παιδιού), είναι απαραίτητες γνώσεις για κάθε κλινικό που ασχολείται με τις διαταραχές ροής της ομιλίας. Οι συγγραφείς του προγράμματος Λεξιπόντιξ κατάφεραν το ακατόρθωτο, να πραγματοποιήσουν εκτενή επισκόπηση της σύγχρονης βιβλιογραφίας και να περιγράψουν όλα τα παραπάνω με άμεσο, κατανοητό, και μεστό λόγο. Αλλά κατά τη γνώμη μου, το μεγαλύτερο κατόρθωμα και η υπέρτατη μαεστρία τους είναι ότι βρήκαν τον τρόπο να συνδυάσουν τη θεωρητική γνώση με την πολύχρονη κλινική τους εμπειρία και να μετουσιώσουν το παράγωγο αυτής της σύνθεσης σε ένα πρωτοποριακό και εξαιρετικά δομημένο, αλλά συνάμα ευέλικτο και φιλικό προς τον κλινικό και το παιδί σχολικής ηλικίας που τραυλίζει, θεραπευτικό πρόγραμμα. Σαν Ελληνίδα είμαι χαρούμενη που η πρώτη γλώσσα του Λεξιπόντικα είναι τα ελληνικά. Αδημονώ ωστόσο να γίνει δίγλωσσος, γιατί το ταξίδι του μόλις ξεκίνησε και είμαι σίγουρη ότι θα φτάσει σε μακρινά μέρη και θα αγγίξει πολλούς κλινικούς, όπως άγγιξε εμένα και πιστεύω ότι θα αγγίξει και εσάς. Σας καλώ λοιπόν να απολαύσετε το δικό σας ταξίδι στις σελίδες του Λεξιπόντικα και, αν και ο προορισμός του καθενός μας θα είναι διαφορετικός, αυτό που θα μας συνδέει στο τέλος είναι ότι θα έχουμε γίνει λίγο καλύτεροι κλινικοί σε αυτό το ταξίδι. Κατερίνα Ντούρου, PhD, CCC-SLP Επίκουρη Καθηγήτρια Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας Τμήμα Επιστημών των Διαταραχών Επικοινωνίας Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα Οκλαχόμα, ΗΠΑ

15 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Εισαγωγή Ο τραυλισμός δυσχεραίνει την Επικοινωνιακή Λειτουργικότητα. Παιδιά σχολικής ηλικίας που τραυλίζουν μπορεί να βιώνουν, εξαιτίας του τραυλισμού τους, στιγμές επικοινωνιακής αποτυχίας. Στο βίωμα του τραυλισμού και τις προβλέψιμες, από την προηγούμενη εμπειρία, συνέπειές του αρχίζουν να αναπτύσσουν Αυτόματες Αρνητικές Σκέψεις και Πεποιθήσεις. (De Nil & Brutten, 1991a 1991b Hylebos & Peleman, 2000 Vanryckeghem & Brutten, 1997). Σκέψεις και Πεποιθήσεις που έχουν να κάνουν με την εικόνα τους τη στιγμή του τραυλισμού («δείχνω σαν χαζός, ακούγομαι παράξενος»), με το πώς αντιδρούν οι άλλοι στον τραυλισμό («θα με κοροϊδέψουν, θα συζητούν για μένα πίσω από την πλάτη μου») ή με το τι σκέφτονται οι άλλοι τη στιγμή του τραυλισμού («θα νομίζουν ότι είμαι παράξενος, θα νομίζουν ότι είμαι βλάκας»). Δυσάρεστα, αρνητικά συναισθήματα, όπως ντροπή, φόβος, άγχος, απογοήτευση, συνοδευόμενα από σωματικές αντιδράσεις ανησυχίας, όπως κοκκίνισμα, σφίξιμο, ταχυκαρδία, ενεργοποιούνται σαν αποτέλεσμα των αρνητικών, μη βοηθητικών, αυτόματων σκέψεων που συνοδεύουν τη στιγμή του τραυλισμού. Σαν αντίδραση στις δυσάρεστες προβλέψεις και τα έντονα συναισθήματα που τις συνοδεύουν, τα παιδιά που τραυλίζουν μεταβάλλουν τη συμπεριφορά τους, για να αντισταθμίσουν την αρνητική εμπειρία και να διαχειριστούν το αίσθημα απειλής και έντονης συναισθηματικής φόρτισης. Πιέζουν το στόμα τους να βγάλει τη λέξη, αλλάζουν λέξεις, αφήνουν τους άλλους να μιλήσουν εκ μέρους τους ή δεν μιλούν καθόλου. Και αυτές οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές, που παροδικά εκλαμβάνονται ως επιτυχία γιατί σώζουν την κατάσταση, στην πραγματικότητα λειτουργούν σαν μοχλός ενίσχυσης του φόβου επικείμενων στιγμών τραυλισμού. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί αποφασίσει να μη μιλήσει στην τάξη επειδή φοβάται ότι θα τραυλίσει και θα το κοροϊδέψουν, ανακουφίζεται παροδικά με την αποφυγή συμμετοχής, αλλά ποτέ δεν μαθαίνει αν ο φόβος του θα επιβεβαιωνόταν ή αν θα ήταν σε θέση να τον διαχειριστεί και να μιλήσει αποτελεσματικά. Ενεργοποιείται και εδραιώνεται ένας φαύλος κύκλος σκέψεων, συναισθημάτων, σωματικών αντιδράσεων και συμπεριφορών, που τροφοδοτεί, πολλαπλασιάζει και ενισχύει τις αρνητικές -μη βοηθητικές- σκέψεις και συναισθήματα, οδηγώντας σε όλο και περισσότερο επικοινωνιακά αναποτελεσματικές και δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Οι γονείς αντιδρούν στη δική τους εμπειρία σε σχέση με τον τραυλισμό του παιδιού τους. Ακούγοντας το παιδί τους να τραυλίζει και να δυσκολεύεται στην επικοινωνία, ενεργοποιούν τις δικές τους Αυτόματες Αρνητικές Σκέψεις («έπρεπε να το είχα πάει σε ειδικό», «δεν θα φτάσει ποτέ στη ζωή του εκεί που μπορεί να φτάσει», «θα πέσει θύμα εκφοβισμού», «θα απομονωθεί από τις παρέες») που τους τροφοδοτούν με αρνητικά συναισθήματα ενοχής, απελπισίας, άγχους, απογοήτευσης και καταλήγουν στο να αλλάζουν τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με το παιδί τους, εξαιτίας του γεγονότος ότι τραυλίζει (Neimeyer, 1

16 κεφαλαιο 1 Εισαγωγή Εικόνα 1-2: Σοφοί άνδρες χωρίς όραση προσπαθούν να αναγνωρίσουν έναν ελέφαντα. Ινδικός μύθος. Πηγή: Wikipedia - στενού συστήματος της οικογένειας και κοινωνικών συστημάτων (σχολείο, παρέες) του ευρύτερου περιβάλλοντος. Ανοίγει, επίσης, τον δρόμο για τη συμμετοχή των γονέων στη θεραπεία του παιδιού και τον μετασχηματισμό των δικών τους Γνωσιακών Κύκλων. Τελικός σκοπός, η Επικοινωνιακή Αναδόμηση (Fourlas & Marousos, ). Δηλαδή, το παιδί που τραυλίζει (α) να αναδομήσει τον επικοινωνιακό του ρόλο («μπορώ να επικοινωνώ αποτελεσματικά») (β) να αναπροσδιορίσει την έννοια της επικοινωνιακής αποτυχίας ή επιτυχίας («πήρα αυτό που ήθελα και τραύλισα») (γ) να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της επικοινωνιακής περίστασης με τρόπο λογικό (με νόημα) και λειτουργικό («κάνω την τεχνική Αεροπλανάκι, για να βοηθηθώ να ξεκινήσω την πρόταση στην ανάγνωση στην τάξη»). Στο γνωστό παραδοσιακό παραμύθι των χωρών της Ινδικής χερσονήσου, όπου σοφοί άνδρες χωρίς όραση προσπαθούν ψηλαφίζοντας να αναγνωρίσουν τι είναι ένας ελέφαντας, αναδεικνύονται οι περιορισμοί της μονόπλευρης και κατακερματισμένης οπτικής (Εικόνα 1-2). Ένας αναγνώρισε στον ελέφαντα έναν βράχο, άλλος -αγγίζοντας το πόδι- ένα κούτσουρο κι άλλος -αγγίζοντας την ουρά- ένα φίδι. Στην ιστορία της θεραπείας τραυλισμού υπάρχει συσσωρευμένη εμπειρία από την κατακερματισμένη οπτική της διαταραχής. Χαρακτηριστική εκπρόσωπος αυτής της οπτικής, η εμμονή στις τεχνικές ομιλίας και στην απόλυτη ευφράδεια. Το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ, προκειμένου να διατηρήσει διαφορετική, ολιστική στάση, αναζήτησε ως σχήμα αξιολόγησης ένα θεωρητικό πλαίσιο ερμηνείας και περιγραφής της συνολικής εμπειρίας του τραυλισμού. Το πλαίσιο αυτό θα έπρεπε να περιγράφει με ικανοποιητικό τρόπο τη συνολική εμπειρία του τραυλισμού, αλλά και να ερμηνεύει την ιδιαίτερη, μοναδική και πολυεπίπεδη εμπειρία κάθε ενός προσώπου που τραυλίζει. Θα έπρεπε επίσης, να οργανώνει την περιγραφή της συνολικής εμπειρίας με τρόπο που να αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες ανάγκες παρέμβασης. Υιοθετήθηκε το Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης της Λειτουργικότητας, της Αναπηρίας και της Υγείας (ICF, International Classification of Functioning, Disability and Health) του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization [WHO], 2001). To σύστημα αυτό έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως από ερευνητές και κλινικούς (Ma, Threats & Worrall, 2008) και έχει αξιοποιηθεί σαν εργαλείο στη διαδικασία αξιολόγησης και παρέμβασης επικοινωνιακών διαταραχών και διαταραχών λόγου στα παιδιά, μεταξύ των οποίων οι φωνολογικές διαταραχές (McLeod & McCormack, 2007), οι γλωσσικές διαταραχές (Μαρούσος & Μαρούσου, Westby, 2007) και ο τραυλισμός (Yaruss & Quesal, 2004). Για τις ανάγκες του προγράμματος Λεξιπόντιξ μελετήθηκε σε βάθος το Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης ICF, καθώς και η προσαρμογή του στον τραυλισμό από τους Yaruss και Quesal (Yaruss & Quesal, 2004). Επίσης, αξιοποιήθηκε η κλινική εμπειρία και οι απόψεις κλινικών που ειδικεύονται στον τραυλισμό και ερευνητών που εργάζονται σε πεδία μελέτης παραγόντων που εμπλέκονται στις διαταραχές ροής, όπως είναι για παράδειγμα η ιδιοσυγκρασία, οι γλωσσικές δεξιότητες και οι επιτελικές λειτουργίες. Ως αποτέλεσμα 3

17 Κεφάλαιο 2 Το Πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Περιεχόμενα 2.1. Λογοθεραπεία: μέρος του προβλήματος ή μέρος της λύσης; Το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Από το απειλητικό ποντίκι στο φιλικό κατοικίδιο Η θεραπευτική στόχευση Δομή και περιεχόμενο προγράμματος Λεξιπόντιξ Φάση Καλλιέργειας Ετοιμότητας Συμμαχίας (ΦαΚΕΣ) Θεωρητικό πλαίσιο προγράμματος Λεξιπόντιξ Η Βραχεία Θεραπεία Εστίασης στη Λύση Οι Θεραπευτικές Συμμαχίες στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Μπλε Εργαλεία Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Κόκκινα Εργαλεία Ο έλεγχος ροής ομιλίας στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ Κίτρινα Εργαλεία Λεξιπόντιξ Η μετακίνηση της Συμμαχίας προς το επιθυμητό της μέλλον Λογοθεραπεία: μέρος του προβλήματος ή μέρος της λύσης; Όταν το στόμα κολλάει, η λέξη δεν βγαίνει και η επικοινωνιακή πρόθεση ματαιώνεται, εύλογο αίτημα των γονιών και του παιδιού είναι το «να σταματήσει να τραυλίζει και να μιλά κανονικά». Στην προσπάθεια να απαντήσει στο αίτημα του παιδιού και της οικογένειας, η πιο κοινή κλινική πρακτική που υιοθετεί ο λογοθεραπευτής είναι η εκμάθηση τεχνικών ομιλίας με στόχο τη διαχείριση της στιγμής του τραυλισμού. Ωστόσο, πολύ συχνά στην κλινική πράξη παρατηρείται το φαινόμενο, το παιδί να ακολουθεί πιστά τις τεχνικές ομιλίας που διδάσκεται και να δείχνει ικανό να μιλά με καλή ροή στον χώρο θεραπείας, αλλά να δυσκολεύεται να τις χρησιμοποιήσει σε πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας. Μια τέτοια αλλαγή, χωρίς πρακτική εφαρμογή σε πραγματικές συνθήκες καθημερινής επικοινωνίας, κάνει το παιδί απρόθυμο να χρησιμοποιήσει τις τεχνικές ομιλίας εκτός θεραπείας. Οι γονείς που ανησυχούν, μη γνωρίζοντας πώς να βοηθήσουν, εγκλωβίζονται σε δυσλειτουργικές σκέψεις και συμπεριφορές. Ενδεχομένως, `τα βάζουν' με το παιδί που δεν προσπαθεί και δεν χρησιμοποιεί τις τεχνικές, θυμώνουν με τη μη αποτελεσματική θεραπεία. Λύσεις και τεχνικές που επιβάλλονται από τους γονείς και τον θεραπευτή είναι λογικοφανείς, αλλά χωρίς ιδιαίτερο νόημα για το ίδιο το παιδί που τραυλίζει, αφού δεν επιφέρουν ιδιαίτερη αλλαγή στην επικοινωνία. Το παιδί φαίνεται να αντιστέκεται, να μην κατανοεί, να μην κινητοποιείται, να βαριέται, να αποσύρεται. Όσο το παιδί χάνει το ενδιαφέρον του, τόσο τα πρόσωπα γύρω του εντείνουν την πίεση, ενεργοποιώντας έναν φαύλο κύκλο αποτυχίας. Οι προτεινόμενες από τη θεραπεία τεχνικές ομιλίας, από μοχλός θεραπευτικής αλλαγής, γίνονται μέρος της δυσκολίας, με κεντρικό συναίσθημα την ματαίωση. Ματαίωση του παιδιού για την δυσλειτουργία που βιώνει στην επικοινωνία, ματαίωση των γονιών που προσδοκούν την ίαση, ματαίωση του λογοθεραπευτή για την αναποτελεσματικότητα των παρεμβάσεών του. 9

18 κεφαλαιο 2 Το Πρόγραμμα Λεξιπόντιξ 11 Το Εργοστάσιο του Νου Μηχανή λέξεων & συμπεριφορών Μηχανή σκέψεων Αισθητήρας σώματος Εργαστήρι συναισθημάτων Εικόνα 2-1: Το Εργοστάσιο του Νου υποστήριξη των Συμμάχων σχεδιάζει και συμμετέχει ενεργά σε Αποστολές προκειμένου να αντιμετωπίσει τις ενέργειες του Λεξιπόντικα. Το Εργοστάσιο του Νου εμπεριέχει τέσσερις βασικές και αλληλένδετες μονάδες που δουλεύουν συνεργατικά στην επικοινωνία, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα επικοινωνιακό συμβάν. Αυτές είναι: Η Μηχανή των Σκέψεων, Το Εργαστήρι των Συναισθημάτων, Ο Αισθητήρας Σώματος και Η Μηχανή Λέξεων και Συμπεριφορών. Οι μονάδες αυτές ανταποκρίνονται στα βασικά στοιχεία του μοντέλου της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας (Beck, 1967b): Σκέψεις, Συναισθήματα, Σωματικές Αντιδράσεις και Συμπεριφορές. Το Εργοστάσιο του Νου εμπεριέχει και το Κέντρο Ελέγχου. Πρόκειται για κεντρική μονάδα συντονισμού και ελέγχου του Εργοστασίου του Νου, που σταθερά λαμβάνει και εκπέμπει πληροφορίες, στην προσπάθειά της να διασφαλίζει την ομοιόσταση του συστήματος, να διατηρεί δηλαδή τα συνεργαζόμενα και συνεξαρτώμενα μέρη του Εργοστασίου του Νου σε μία αρμονική μεταξύ τους ισορροπία. Ο τραυλισμός συμβαίνει, όταν ο Λεξιπόντιξ επιχειρεί να εισχωρήσει στο Εργοστάσιο του Νου (πρόβλεψη στιγμής τραυλισμού), Σαμποτάρει κάποια από τις Μηχανές στο Εργοστάσιο του Νου (εμπειρία στιγμής τραυλισμού) ή καταλαμβάνει το Κέντρο Ελέγχου του Εργοστασίου του Νου. Η Κατάληψη του Κέντρου Ελέγχου, ως αποτέλεσμα επιτυχούς Ποντικοεπιδρομής, ενεργοποιεί έναν φαύλο κύκλο αντιδράσεων, που οδηγεί τελικά σε συμπεριφορές αποφυγής και απώλειας επικοινωνιακού ελέγχου και στην παράδοση της λειτουργίας του Εργοστασίου του Νου στα χέρια του Λεξιπόντικα. Μόνος ικανός να δαμάσει το άτακτο ποντίκι είναι ο Υπερήρωας, το παιδί που τραυλίζει. Καθώς η θεραπεία εξελίσσεται, το παιδί ενδυναμώνεται να ανακαλύψει τον ρόλο του στη θεραπεία και το ιδιαίτερο δυναμικό του, τις δυνάμεις δηλαδή και τις ικανότητες που χρησιμοποιεί για να διαχειριστεί τον επίδοξο εισβολέα Λεξιπόντιξ. Η θεραπεία στοχεύει να ενδυναμώσει το παιδί, προκειμένου εκείνο να κρατήσει τον ποντικό έξω από το Εργοστάσιο, να διατηρήσει ή να ανακτήσει τον έλεγχο του Κέντρου Ελέγχου του Εργοστασίου του Νου. Κατ αυτόν τον τρόπο, ο Λεξιπόντιξ παραμένει υπό έλεγχο. Οι απόπειρες εισβολής του είναι διαχειρίσιμες και δεν έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη λειτουργία του Εργοστασίου του Νου (Fourlas & Marousos, 2014). Το παιδί προοδευτικά βιώνει μία περισσότερο εξορθολογισμένη και αρμονική σχέση με τον τραυλισμό του και ο τραυλισμός δεν συνιστά πλέον ανησυχητική απειλή. Ο στόχος δεν είναι η εξολόθρευση ή ο αφανισμός του Λεξιπόντικα, αλλά η αρμονική συμβί-

19 32 Λεξιπόντιξ: Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας φει την ανθρώπινη λειτουργικότητα και τους περιορισμούς της. Η εφαρμογή της στον τραυλισμό μετακινεί τον φακό εστίασης στην Επικοινωνιακή Λειτουργικότητα του προσώπου που τραυλίζει, με κατεύθυνση προς τη βέλτιστη δυνατή ποιότητα ζωής. Το Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης ICF παρέχει φιλοσοφικό και επιστημονικό πλαίσιο θεώρησης του τραυλισμού, ολιστική και ταυτόχρονα πολύπλευρη ανάλυση της εμπειρίας του προσώπου που τραυλίζει και κοινή γλώσσα επικοινωνίας. Μπορεί να αξιοποιηθεί ως πλαίσιο διερεύνησης της Επικοινωνιακής Λειτουργικότητας του προσώπου που τραυλίζει, έτσι ώστε να αναδείξει τομείς διερεύνησης και να πλαισιώσει την οργάνωση της πληροφορίας. Το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ υιοθετεί το Διεθνές Σύστημα Ταξινόμησης ICF ως πλαίσιο θεώρησης της διαταραχής και ως πλαίσιο οργάνωσης της Διερευνητικής Διαδικασίας. Στη βάση αυτού του πλαισίου σχεδιάστηκε για τους σκοπούς του προγράμματος ο Χάρτης Διατύπωσης (Εικόνα 3-3), (Fourlas & Marousos, 2015). Ο Χάρτης Διατύπωσης αποτυπώνει τη συνολική εμπειρία του τραυλισμού και χρησιμοποιείται κλινικά στη διερεύνηση της Επικοινωνιακής Λειτουργικότητας των παιδιών σχολικής ηλικίας που τραυλίζουν. Δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες αξιολόγησης του προγράμματος Λεξιπόντιξ, ακολουθεί τη δομή και το περιεχόμενο του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης ICF και του προτεινόμενου από τους Yaruss και Quesal (Yaruss & Quesal, 2004) μοντέλου, αλλά συμπεριλαμβάνει και τις απαραίτητες λειτουργικές τροποποιήσεις, με στόχο την αξιοποίηση του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης ICF ως σχήματος κλινικής διερεύνησης. Ο Χάρτης Διατύπωσης αξιοποιεί την εννοιολογική δομή του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης ICF, αλλά όχι την αλφαριθμική του κωδικοποίηση. Ακολουθεί τις αρχές αυτού του παγκόσμιου βιοψυχοκοινωνικού μοντέλου και προσδιορίζει την Επικοινωνιακή Λειτουργικότητα του παιδιού που τραυλίζει εξετάζοντας διαφορετικές Ομάδες Παραγόντων που εμπλέκονται στον τραυλισμό ενός παιδιού σχολικής ηλικίας (8-12 ετών). Λειτουργεί πέραν του ιατρικού μοντέλου, σε μία περισσότερο ολιστική οπτική. Ο Χάρτης Διατύπωσης διευκολύνει την καταγρα- Χάρτης Διατύπωσης (στη βάση του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης (ICF) του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας) Εικόνα 3-3: Χάρτης Διατύπωσης (Fourlas & Marousos, 2015)

20 34 Λεξιπόντιξ: Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας Χάρτης Διατύπωσης (στη βάση του Διεθνούς Συστήματος Ταξινόμησης ICF του Π.Ο.Υ.) Εικόνα 3-4: Χάρτης Διατύπωσης Περιγραφικός Παράγοντες Αιτιολογίας ενδέχεται να αποτελέσουν θέμα συζήτησης με το παιδί και τους γονείς κατά τη διάρκεια της Διερευνητικής Διαδικασίας και της Διατύπωσης (διαδικασία απόδοσης αποτελεσμάτων Κεφάλαιο 4, Παράγραφος ), καθώς συχνά τίθενται από τους γονείς σχετικά ερωτήματα. Η αντιστάθμιση των αιτιολογικών παραγόντων, παρότι συχνά προκύπτει έμμεσα ως πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα της εφαρμογής του προγράμματος Λεξιπόντιξ ( ripple effect, de Shazer, 1985), δεν αποτελεί άμεση στόχευση του προγράμματος. Το πρόγραμμα Λεξιπόντιξ στοχεύει πρωτίστως στην απόκτηση γνώσεων βέλτιστης διαχείρισης και στη λειτουργική ρύθμιση των παραγόντων διατήρησης (ενίσχυσης / ύφεσης), παρά στον περιορισμό ή την εξάλειψη των αιτιολογικών παραγόντων ενεργοποίησης. Η απόφαση αυτή είναι συμβατή με το στάδιο εξέλιξης του τραυλισμού όπου βρίσκονται τα παιδιά σχολικής ηλικίας (8-12 ετών) στα οποία απευθύνεται το πρόγραμμα. Σε αντίθεση με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που τραυλίζουν, στα παιδιά σχολικής ηλικίας για τα οποία ο τραυλισμός εμμένει, η νευρολογικά καταγεγραμμένη εμπειρία του τραυλισμού των προηγούμενων χρόνων δεν αντισταθμίζεται με την άρση των παραγόντων αιτιολογίας / πυροδότησης και ο τραυλισμός θεωρείται χρόνιος Ομάδα Παραγόντων: Σωματική Λειτουργία Στην Ομάδα Παραγόντων Σωματική Λειτουργία του Χάρτη Διατύπωσης (Πίνακας 3.5) συμπεριλαμβάνονται οι αυτόματες-αντανακλαστικές νευροφυσιολογικές λειτουργίες του σώματος και οι ψυχικές-νοητικές λειτουργίες που αποτελούν το οργανικό υπόστρωμα του προσώπου που τραυλίζει. Το προσαρμοσμένο με βάση τη λειτουργικότητα μοντέλο αξιολόγησης του Λεξιπόντικα εξαιρεί την παράμετρο Δομή από την Ομάδα Παραγόντων Σωματική Λειτουργία. Πληροφορίες σχετικές με τον εγκεφαλικό φλοιό δεν μπορούν να αξιοποιηθούν κλινικά σε επίπεδο προγράμματος παρέμβασης και, κατ επέκταση, δεν τεκμηριώνεται η διερεύνηση και καταγραφή σχετικών δεδομένων.

21 48 Λεξιπόντιξ: Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας Πίνακας 4.2: Δομή και περιεχόμενο πρώτης Διερευνητικής Συνάντησης ΠΡΩΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ - 90 (Παιδί και Γονείς) Πατέρας Μητέρα Παιδί ΒΗΜΑ Διάρκεια 1ο ΒΗΜΑ - 10 Δραστηριότητα Συνέντευξη Οικογένειας - [Δ-04] 2ο ΒΗΜΑ - 35 Συνέντευξη Γονέων [Δ-05] Συμπλήρωση ερωτηματολογίων (CAT & OASES-S) & Παιχνίδι 3ο ΒΗΜΑ - 5 Συναισθηματογραφία - [Δ-13] Συναισθηματογραφία - [Δ-13] 4o ΒΗΜΑ - 5 Λήψη Βίντεο - [Δ-07] Palin PRS Palin PRS Λήψη Βίντεο - [Δ-07] 5ο ΒΗΜΑ - 10 Παρουσίαση Χάρτη Διατύπωσης [Δ-01] & επιλογή διαδρομής 6ο ΒΗΜΑ - 10 Διαδρομή 1 (Τερματισμός) Πληροφοριακό Έντυπο Γονέων [Δ-08] Διαδρομή 2 (Συνέχιση) Περιγραφή Διερευνητικής Διαδικασίας 7ο ΒΗΜΑ - 10 Ερωτήσεις - Απαντήσεις Ερωτήσεις Απαντήσεις Γραφείο Σπίτι Ερωτηματολόγιο Γονέων (Δημογραφικές Πληροφορίες & Σωματική Λειτουργία) [Δ-06] Ερωτηματολόγιο Γονέων (Δημογραφικές Πληροφορίες & Σωματική Λειτουργία) [Δ-06] Ερωτηματολόγιο Εκπαιδευτικού [Δ-09] Πληροφοριακό Έντυπο Γονέων [Δ-08] γονείς και το παιδί, με το παιδί να ερωτάται δεύτερο. Στο τέλος της Συνέντευξης Οικογένειας, ο θεραπευτής επιβραβεύει τους συμμετέχοντες για την ειλικρινή και υπεύθυνη στάση τους και για την ικανότητά τους να συζητούν ανοιχτά το θέμα της ροής της ομιλίας. Στη συνέχεια, ενημερώνει επιγραμματικά για το περιεχόμενο της ατζέντας της υπόλοιπης συνάντησης. Η Συνέντευξη Οικογένειας, στην έναρξη της πρώτης συνάντησης, αποσκοπεί στην ανεπηρέαστη διατύπωση των προσδοκιών του πελάτη, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο, ως ειδικού στα θέματα που τον αφορούν. Καταγράφονται οι προσδοκίες του κάθε μέλους από τη θεραπεία τόσο σε επίπεδο αποτελέσματος «Αν σήμερα ολοκληρώναμε το πρόγραμμα λογοθεραπείας και ήταν η τελική συναντηση αποχαιρετισμού, τι θα θέλατε να έχει συμβεί;» όσο και σε επίπεδο λειτουργικότητας «Αυτή η αλλαγή, τι διαφορά θα κάνει στη ζωή σας;». Με τη βοήθεια της δεκάβαθμης κλίμακας (συχνά χρησιμοποιείται στην Βραχεία Θεραπεία) σημειώνεται μια υποκειμενική ποσοτική εκτίμηση της τρέχουσας κατάστασης σε σχέση με την προσδοκία. Η ίδια κλίμακα λειτουργεί ως πέρασμα στην 3η ερώτηση της συνέντευξης «Τι σας βοηθά να βρίσκεστε στο σημείο Χ;». Η ερώτηση αυτή αναδεικνύει συμπεριφορές διαχείρισης της οικογένειας που θα μπορούσαν να αποτελέσουν Στρατηγικές Διαχείρισης. Η απάντηση ενδυναμώνει παιδί και γονείς, διευκολύνοντας τη συνειδητοποίηση ότι με ίδια (εγγενή) μέσα, έχουν ήδη διανύσει επιτυχώς μέρος της διαδρομής προς τον επιθυμητό τους προορισμό.

22 Παράρτημα - 4 Πίνακας Εντύπων Διερευνητικών Εργαλείων Πίνακας Διερευνητικών Εργαλείων 4.1 Κωδικός Περιγραφή Παρατηρήσεις Σελίδα Συνεδρία [Δ-01] Χάρτης Διατύπωσης Διαθέσιμο στο Παράρτημα , 2 & 3 Απεικονιστικός [Δ-02] Χάρτης Διατύπωσης Διαθέσιμο στο Παράρτημα , 2 & 3 Περιγραφικός [Δ-03] Χάρτης Διατύπωσης Κενός Διαθέσιμο στο Παράρτημα , 2 & 3 [Δ-14] Κατάλογος Πεδίων Παρέμβασης Διαθέσιμο στο Παράρτημα Για την οικογένεια [Δ-04] Συνέντευξη Οικογένειας Διαθέσιμο στο Παράρτημα [Δ-07] Βιντεοσκόπηση Αλληλεπίδρασης Γίνεται χρήση οποιουδήποτε γονέα-παιδιού Προϋποθέτει ενυπόγραφη δήλωση συναίνεσης διαθέσιμου μέσου λήψης βίντεο. Έντυπο Γονικής Συναίνεσης διαθέσιμο στο Παράρτημα 11 [Δ-15] Συνέντευξη Συμμαχίας Διενεργείται στο τέλος της παρέμβασης για την ανασκόπηση της θεραπευτικής αλλαγής. Διαθέσιμο στο Παράρτημα Για τους γονείς [Δ-05] Συνέντευξη Γονέων Διαθέσιμο στο Παράρτημα [Δ-13] Συναισθηματογραφία (γονέων) Διαθέσιμο παράδειγμα στο Παράρτημα Δεν παρέχεται Ερωτηματολόγιο Γονέων: Palin Parent Rating Scales. Online συμπλήρωση με τη χρήση κωδικού που παρέχει ο θεραπευτής Ελεύθερη πρόσβαση index.php - 1 [Δ-06] Ερωτηματολόγιο Γονέων Διαθέσιμο στο Παράρτημα (Δημογραφικές Πληροφορίες & Σωματική Λειτουργία) [Δ-08] Πληροφοριακό Έντυπο Γονέων Διαθέσιμο στο Παράρτημα Για το παιδί [Δ-10] Συνέντευξη Παιδιού Διαθέσιμο στο Παράρτημα [Δ-13] Συναισθηματογραφία (παιδιού) Διαθέσιμο παράδειγμα στο Παράρτημα 18 [Δ-11] Πρωτόκολλο Διερεύνησης Διαθέσιμο στο Παράρτημα Σωματικής Λειτουργίας [Δ-12] Πρωτόκολλο Διερεύνησης Σωματικής Λειτουργίας Κείμενα Ανάγνωσης Διαθέσιμο στο Παράρτημα Δεν παρέχεται Δοκιμασία Επικοινωνιακών Στάσεων (CAT) Δεν παρέχεται Αξιολόγηση Συνολικής Εμπειρίας Τραυλισμού (OASES-S) Για τον εκπαιδευτικό Σταθμίζεται στα Ελληνικά. Διαθέσιμο προσεχώς Σταθμίζεται στα Ελληνικά. Διαθέσιμο προσεχώς [Δ-09] Ερωτηματολόγιο Εκπαιδευτικού Διαθέσιμο στο Παράρτημα Συνοδευτικά Διερευνητικά Εργαλεία Κατά περίπτωση είναι απαραίτητη η διερεύνηση γλωσσικών δεξιοτήτων, επιτελικών λειτουργιών και ιδιοσυγκρασίας. Προτείνεται η χρήση των Διερευνητικών Εργαλείων που ο κλινικός έχει στη διάθεση του ή μπορεί να προμηθευτεί. 103

23 Παράρτημα - 8 Συνέντευξη Οικογένειας [Δ-04] Λεξιπόντιξ - Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας - Γ. Φούρλας & Δ. Μαρούσος, (2018) Συνέντευξη Οικογένειας [Δ-04] Ονοματεπώνυμο Παιδιού: Όνομα Μητέρας: Όνομα Πατέρα: Ηλικία: Ημερομηνία: Θεραπευτής: 1. Αν σήμερα ολοκληρώναμε το πρόγραμμα λογοθεραπείας και ήταν η τελική συνάντηση αποχαιρετισμού, τι θα θέλατε να έχει συμβεί; Αυτή η αλλαγή τι διαφορά θα κάνει στην καθημερινότητά σας / ζωή σας; Εσύ...(όνομα παιδιού), τι θα ήθελες να έχει συμβεί, εάν σήμερα ολοκληρώναμε το πρόγραμμα λογοθεραπείας και ήταν η τελική συνάντηση αποχαιρετισμού; Αυτή η αλλαγή τι διαφορά θα κάνει στην καθημερινότητά σου / ζωή σου; 2. Σε κλίμακα 0 έως 10, όπου 10 είναι η προσδοκία που μόλις διατυπώσατε από τη θεραπεία και 0 το ακριβώς αντίθετο, σε ποιο σημείο της κλίμακας τοποθετείτε τον εαυτό σας σήμερα; Το ακριβώςαντίθετο Προσδοκία της προσδοκίας Εσύ...(όνομα παιδιού), σε ποιο σημείο τοποθετείς τον εαυτό σου σήμερα στην κλίμακα, σε σχέση με την προσδοκία που μόλις διατύπωσες; Το ακριβώςαντίθετο Προσδοκία της προσδοκίας 3. Τι σας βοηθά να βρίσκεστε στο σημείο Χ; α. τι άλλο; β. τι άλλο; Εσένα...(όνομα παιδιού), τι σε βοηθά να βρίσκεσαι στο σημείο Χ; 111 Copyright (2018) Κωνσταντάρας Ιατρικές Εκδόσεις. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή της παρούσας σελίδας από λογοθεραπευτές που έχουν λάβει πιστοποιημένη εκπαίδευση στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ, αποκλειστικά και μόνο για κλινική χρήση με τα περιστατικά που παρακολουθούν.

24 Παράρτημα - 12 Πληροφοριακό Έντυπο Γονέων [Δ-08] Λεξιπόντιξ - Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας - Γ. Φούρλας & Δ. Μαρούσος, (2018) Πληροφοριακό Έντυπο Γονέων Τραυλισμός στο Παιδί Σχολικής Ηλικίας [Δ-08] Ο εξελικτικός τραυλισμός, αυτό στο οποίο οι περισσότεροι αναφερόμαστε όταν λέμε τραυλισμός, είναι μία δυσκολία στη ροή της ομιλίας που εκδηλώνεται με επαναλήψεις φθόγγων, συλλαβών και λέξεων (π.χ. τρα-τρα-τραυλισμός), επιμηκύνσεις φθόγγων (π.χ. τρααααααυλισμός) και μπλοκαρίσματα (π.χ. (τ)(τ)(τ)τραυλισμός). Συχνά, τα συμπτώματα αυτά συνοδεύονται από δευτερογενείς σωματικές συμπεριφορές (π.χ. απότομες κινήσεις στα άκρα ή το κεφάλι) στην προσπάθεια του παιδιού να βγάλει τη λέξη. Ο εξελικτικός τραυλισμός συνήθως εμφανίζεται στην προσχολική ηλικία, στην ηλικία μεταξύ 2-5 ετών. Το ποσοστό των παιδιών που ξεκινούν να τραυλίζουν είναι περίπου 5% (1 στα 20 παιδιά), ενώ 1% του πληθυσμού συνεχίζει να τραυλίζει και στην ενήλικη ζωή. Επομένως, πολλά από τα παιδιά που ξεκινούν να τραυλίζουν ξεπερνούν τον τραυλισμό τους χωρίς βοήθεια (αυθόρμητη αποκατάσταση) και κάποια ακολουθώντας εξειδικευμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Υψηλές είναι οι πιθανότητες αυθόρμητης αποκατάστασης κατά τους πρώτους μήνες ή μέσα στον πρώτο χρόνο από τη στιγμή της εμφάνισης των πρώτων συμπτωμάτων, ενώ οι πιθανότητες ο τραυλισμός να υποχωρήσει από μόνος του φθίνουν με το χρόνο. Σε ποσοστά που μειώνονται δραματικά με την πάροδο του χρόνου, εξακολουθεί να διαπιστώνεται αυθόρμητη αποκατάσταση και μετά τον 1ο χρόνο από την αρχική εκδήλωση των συμπτωμάτων. Στις περιπτώσεις εκείνες των παιδιών που ο τραυλισμός συνεχίζει να παραμένει ενεργός στη σχολική ηλικία, ο τραυλισμός θεωρείται εδραιωμένος. Επομένως το παιδί σχολικής ηλικίας που τραυλίζει είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να τραυλίζει και ως ενήλικας. Ο εξελικτικός τραυλισμός είναι μία σύνθετη διαταραχή πολυπαραγοντικής αιτιολογίας, που δεν έχει έως σήμερα χαρτογραφηθεί πλήρως, παρότι η επιστημονική έρευνα έχει προχωρήσει σημαντικά. Οι επιστημονικές μελέτες φέρνουν συνεχώς στο προσκήνιο βιολογικούς και αναπτυξιακούς παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με την έναρξη και την εξέλιξη της δυσκολίας, όπως, για παράδειγμα, η κληρονομική προδιάθεση, η γλωσσική ανάπτυξη, η ιδιοσυγκρασία, οι επιτελικές λειτουργίες, η ικανότητα κινητικού προγραμματισμού των οργάνων της άρθρωσης. Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά που τραυλίζουν διαφέρουν στον τρόπο που διαχειρίζονται τη δυσκολία τους και αυτό σε σημαντικό βαθμό προσδιορίζει την επικοινωνιακή τους λειτουργικότητα και την εξέλιξη της δυσκολίας τους. Υπάρχουν παιδιά, για παράδειγμα, που λόγω του τραυλισμού τους αποφεύγουν να συμμετέχουν ενεργά στο μάθημα, δεν προθυμοποιούνται να διαβάσουν ανάγνωση ή να σηκώσουν το χέρι τους στην τάξη για να απαντήσουν σε ερωτήσεις, με αποτέλεσμα να σημειώνουν χαμηλή σχολική επίδοση. Στις περιπτώσεις αυτές, το παιδί βλάπτεται περισσότερο από τις λειτουργικές συνέπειες του τραυλισμού στην καθημερινή δραστηριότητα και συμμετοχή του, παρά από αυτή καθ αυτή τη δυσχέρεια ροής. Η κοινωνικο-συναισθηματική διάσταση της διαταραχής δηλαδή, καταλήγει να είναι πιο σημαντική από τη βιολογική. Δεν αντιμετωπίζουν όλα τα παιδιά τον τραυλισμό τους με τον ίδιο τρόπο. Οι ατομικές αντιδράσεις του παιδιού στον τραυλισμό του παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνιακή του λειτουργικότητα, στη διαχείριση του τραυλισμού του και στην εξέλιξη της δυσκολίας του. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας που τραυ- Copyright (2018) Κωνσταντάρας Ιατρικές Εκδόσεις. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή της παρούσας σελίδας από λογοθεραπευτές που έχουν λάβει πιστοποιημένη εκπαίδευση στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ, αποκλειστικά και μόνο για κλινική χρήση με τα περιστατικά που παρακολουθούν. 123

25 Παράρτημα - 13 Ερωτηματολόγιο Εκπαιδευτικού [Δ-09] Προς τον / την εκπαιδευτικό της τάξης [Δ-09] Αγαπητέ / τή κ.... (ον/μο εκπαιδευτικού) Ημερομηνία:... Έχετε στην τάξη σας τον / την... (όνομα παιδιού) ο οποίος / η οποία συνεργάζεται μαζί μας αυτή την περίοδο, για να διερευνήσουμε θέματα σχετικά με τη ροή της ομιλίας του / της. Η συμβολή σας στη διερευνητική διαδικασία είναι σημαντική και οι διαπιστώσεις σας σχετικά με το παιδί και την επικοινωνία του στο σχολείο είναι για εμάς πολύτιμες. Παρακαλούμε να αφιερώσετε λίγο από το χρόνο σας, για να συμπληρώσετε τις ακόλουθες δηλώσεις και να παραδώσετε το συμπληρωμένο έντυπο στους γονείς προκειμένου να το λάβουμε. Προσδοκούμε ανοιχτή επικοινωνία μαζί σας, για την καλύτερη δυνατή υποστήριξη του παιδιού. 1. Εκείνο που έχω παρατηρήσει σε σχέση με την επικοινωνία αυτού του παιδιού είναι 2. Όταν δυσκολεύεται με την ομιλία, εκείνο που εγώ κάνω είναι 3. Όταν έχει δυσκολία να μιλήσει στην τάξη ή στο διάλειμμα, τα άλλα παιδιά 4. Παρότι τραυλίζει, έχω διαπιστώσει ότι 5. Για να υποστηρίξω ακόμη περισσότερο το παιδί στην τάξη, θα μου ήταν χρήσιμο: Έντυπο ενημερωτικό υλικό για τον τραυλισμό Παρακαλούμε επιλέξτε ( ) Τηλεφωνική επικοινωνία με τον/την λογοθεραπευτή/τρια Συμμετοχή σε προγραμματισμένη συνεδρία λογοθεραπείας του παιδιού Ενημερωτική συνάντηση Προτάσεις και υλικό για συζήτηση με τους μαθητές στην τάξη Ανοιχτή συζήτηση με το παιδί Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο τηλέφωνο: και στο Άλλο Επικοινωνία: Σας παρακαλούμε, σημειώστε εδώ τα στοιχεία επικοινωνίας και τον τρόπο με τον οποίο θα θέλατε να επικοινωνήσουμε μαζί σας: Με εκτίμηση (Ονοματεπώνυμο λογοθεραπευτή)... Φούρλας, Γ. & Μαρούσος, Δ. (2018) (Προγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας) Copyright (2018) Κωνσταντάρας Ιατρικές Εκδόσεις. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή της παρούσας σελίδας από λογοθεραπευτές που έχουν λάβει πιστοποιημένη εκπαίδευση στο πρόγραμμα Λεξιπόντιξ, αποκλειστικά και μόνο για κλινική χρήση με τα περιστατικά που παρακολουθούν. 127

26 60 Λεξιπόντιξ: Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας Σκοπός Διατύπωση προσδοκίας & ανάδειξη Στρατηγικών Διαχείρισης [Δ-04] Χρόνος: 10 Συνέντευξη Οικογένειας Φούρλας & Μαρούσος (2018) Συμμετέχουν 1η μέρα Περιγραφή Σύντομη συνέντευξη, κατά την οποία το παιδί και οι γονείς απαντούν σε ερωτήσεις του θεραπευτή, διατυπώνοντας την προσδοκία τους από τη λογοθεραπεία. Αναδεικνύονται Στρατηγικές Διαχείρισης της εμπειρίας του τραυλισμού. Η συνέντευξη διενεργείται στην έναρξη της 1ης Διερευνητικής Συνεδρίας. Οι απαντήσεις καταγράφονται στο έντυπο. Σκεπτικό Διατυπώνοντας τις προσδοκίες της, στην έναρξη της Διερευνητικής Διαδικασίας, η οικογένεια αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο στην υπό εδραίωση Θεραπευτική Συμμαχία. Τα μέλη της οικογένειας, αναστοχαζόμενα ως προς το επιτυχημένο τους παρελθόν, αυτό που ήδη συμβαίνει (ή κάνουν) και βοηθά: Ενδυναμώνονται Αναζητούν και εντοπίζουν επιτυχημένες συμπεριφορές διαχείρισης που μπορεί να εξελιχθούν σε Στρατηγικές. Περιεχόμενο Μέρη Τρεις (αριθμημένες) ερωτήσεις: 1. Ερώτηση Προσδοκίας 2. Ερώτηση Κλίμακας 3. Ερώτηση Στρατηγικών Τρόπος χορήγησης Στο έντυπο η κάθε ερώτηση επαναλαμβάνεται, καθώς οι ίδιες ερωτήσεις απευθύνονται και στους γονείς (αρχικά) και το παιδί (στη συνέχεια). Δίπλα στην αρίθμηση υπάρχει σήμανση που προσδιορίζει το πρόσωπο ή τα πρόσωπα στα οποία απευθύνεται η ερώτηση: Η ερώτηση απευθύνεται στους γονείς. O Η ερώτηση απευθύνεται στο παιδί. Συμβουλές Στην 3η ερώτηση (Στρατηγικών), ο θεραπευτής δίνει χρόνο, επιμένοντας στην ερώτηση «Τι άλλο;», προκειμένου να πάρει όσο το δυνατόν περισσότερες απαντήσεις από τους γονείς. Επεξεργασία Δεδομένων και Αποτελέσματα Οι απαντήσεις καταγράφονται με τις ακριβείς εκφράσεις / λόγια των μελών της οικογένειας και καμία επεξεργασία των δεδομένων δεν προβλέπεται. Σύνδεση με τον Χάρτη Διατύπωσης Προσδοκίες Γονέων Περιβαλλοντικοί Παράγοντες Προσδοκία Παιδιού Ατομικοί Παράγοντες Πληροφορία Κλίμακας & Στρατηγικές Ατομικοί Παράγοντες Περιβαλλοντικοί Παράγοντες Αντίκτυπος στη Ζωή του Παιδιού Άλλες πληροφορίες που ενδεχομένως προκύψουν ταξινομούνται στην Ομάδα Παραγόντων όπου αντιστοιχούν.

27 κεφαλαιο 5 Περιγραφή Διερευνητικών Εργαλείων (ΠεΔΕ) 61 Σκοπός Διερεύνηση οπτικής γονέων & συλλογή πληροφοριών για το παιδί [Δ-05] Χρόνος: 35 Συνέντευξη Γονέων Φούρλας & Μαρούσος (2018) Συμμετέχουν 1η μέρα Περιγραφή Εκτενής συνέντευξη. Οι γονείς, απαντώντας σε ερωτήσεις, συζητούν με τον θεραπευτή τη δική τους οπτική σε σχέση με παράγοντες οι οποίοι, αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους, προσδιορίζουν την εμπειρία του τραυλισμού και την Επικοινωνιακή Λειτουργικότητα του παιδιού τους. Σκεπτικό Οι γονείς γνωρίζουν το παιδί τους καλύτερα από κάθε άλλο πρόσωπο και, ως ειδήμονες, καλούνται: να μοιραστούν την εμπειρία τους με τον θεραπευτή να καταθέσουν ό,τι εκείνοι θεωρούν σημαντικό σε σχέση με τον τραυλισμό του παιδιού τους. Μέσα από τις απαντήσεις των γονέων, δίνεται στον θεραπευτή η δυνατότητα να γνωρίσει την οπτική των γονέων και να καταγράψει το επικοινωνιακό πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί ζει και επικοινωνεί. Περιεχόμενο Μέρη Η συνέντευξη περιλαμβάνει ανοιχτές ερωτήσεις, διατυπωμένες σε απλό λόγο. Οι ερωτήσεις αντιστοιχούν στις τέσσερις Ομάδες Παραγόντων του Χάρτη Διατύπωσης: 1. Σωματική Λειτουργία 2. Ατομικοί Παράγοντες 3. Περιβαλλοντικοί Παράγοντες 4. Αντίκτυπος στη Ζωή του Παιδιού Οι ερωτήσεις του εντύπου Συνέντευξη Γονέων εμφανίζονται ομαδοποιημένες στις Ομάδες Παραγόντων, προκειμένου να διευκολύνουν τη μεταφορά των απαντήσεων στον Χάρτη Διατύπωσης. Τρόπος χορήγησης Ο θεραπευτής διατυπώνει τις ερωτήσεις και οι γονείς καλούνται να απαντήσουν. Η σειρά των ερωτήσεων είναι ενδεικτική και δεν είναι υποχρεωτικό να ακολουθείται απαρέγκλιτα. Ο θεραπευτής παρακολουθεί την εξέλιξη της συζήτησης και, λειτουργώντας ευέλικτα, μετακινείται μπρος-πίσω στο έντυπο, προκειμένου να καταγράψει την εισερχόμενη πληροφορία στην περιοχή που αυτή αντιστοιχεί. Συμβουλές Ο θεραπευτής: εμπλέκει στη συζήτηση τον διστακτικό γονέα, απευθύνοντας τα ερωτήματα πρώτα σε εκείνον. λειτουργεί υποστηρικτικά, με ύφος αποδοχής και όχι επίκρισης, ενθαρρύνοντας τους γονείς στη διάρκεια της συζήτησης. Επεξεργασία Δεδομένων και Αποτελέσματα Ο θεραπευτής καταγράφει στον Χάρτη Διατύπωσης τις πληροφορίες εκείνες που αξιολογούνται ως σημαντικές από (α) την οικογένεια (β) τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα και (γ) την κλινική εμπειρία. Σύνδεση με τον Χάρτη Διατύπωσης Η σύνδεση με τον Χάρτη Διατύπωσης διευκολύνεται από τον σχεδιασμό του εντύπου. Ωστόσο, ανάλογα με την εξέλιξη της συζήτησης, πληροφορίες σε συγκεκριμένες απαντήσεις ενδέχεται να μην αντιστοιχούν στην Ομάδα Παραγόντων όπου συμπεριλαμβάνεται η ερώτηση ή να αντιστοιχούν σε περισσότερες από μία Ομάδες.

28 82 Λεξιπόντιξ: Πρόγραμμα Θεραπείας Τραυλισμού για Παιδιά Σχολικής Ηλικίας Ομιλία Αεροπλάνου Ομιλία Λεωφορίου Απαντητής - Α Τροποποιητής - Α Ποντικότσαρκες Πείραμα Ελέγχου Επίλυση Προβλήματος Στρατηγικές Ενδυνάμωσης Συμμαχίας Σωματική Λειτουργία Αντίκτυπος στη Ζωή του Παιδιού Ατομικοί Παράγοντες Περιβαλλοντικοί Παράγοντες Στρατηγικές Ενδυνάμωσης Συμμαχίας Διεύρυνση Συμμαχίας Συμμαχία Εκπαιδευτικού Ποντικότσαρκες Πείραμα Ελέγχου Διεύρυνση Συμμαχίας Συμμαχία Εκπαιδευτικού Στρατηγικές Ενδυνάμωσης Συμμαχίας Εικόνα 6-4: Ανά Ομάδα Παραγόντων: Πιθανά Πεδία Ενεργοποίησης στην Ευέλικτη Δομή για το πρόγραμμα του Γιάννη Λ ε ξ ι π ό ν τ ι ξ για τον Γιάννη : Ε λ ά χ ι σ τ η Δ ο μ ή κ α ι Ε υ έ λ ι κ τ η Δ ο μ ή Χρόνος Ελάχιστη Δομή: Συνεδρίες 1 έως 5 Ε Ν Α Ρ Ξ Η Ανασκόπηση Δ.Δ. Συζήτηση σταδίων θεραπείας ρόλων Συμμαχίας P C I Στρατηγικές Ενδυνάμωσης Συμμαχίας Στρατηγικές Αλληλεπίδρασης Συμμαχίας Στρατηγικές Ενδυνάμωσης Συμμαχίας Στρατηγικές Αλληλεπίδρασης Συμμαχίας Έννοιες ΛΞΠΝΤΞ & CBT Αναγνώριση Γνωσιακών Κύκλων Αναγνώριση Γνωσιακών Παραποιήσεων Απαντητής-Α Ο Μ Ι Λ Ι Α Συμπεριφορές Τραυλισμού έννοιες αναγνώριση Εθελοντικός Τραυλισμός Επαναδιερεύνηση Αναθεώρηση Χάρτη Διατύπωσης Επαναπροσδιορισμός Προορισμού Διεύρυνση Συμμαχίας Γυμνάσια Αποστολές Γυμνάσια Αποστολές Γυμνάσια Αποστολές Απαντητής-Α C B T Συνεδρία 13 Ευέλικτη Δομή: Συνεδρίες 6 έως 12 Γνωστικές Παραποιήσεις: Αλλόκοτα Γυαλιά Συμμαχία Εκπαιδευτικού Πειράματα Ελέγχου Επίλυση Προβλήματος Γυμνάσια Αποστολές Γυμνάσια Αποστολές Γυμνάσια Αποστολές Εύκολη Εκκίνηση: Ομιλία Αεροπλάνου Τροποποιητής-Α Ποντικότσαρκες Μέτα- Ενδο -Προ -τροποποίηση: Ομιλία: Ριμπάουντ - Στιγμιαίο Παρκούρ - Κασσάνδρας Γυμνάσια Αποστολές Γυμνάσια Αποστολές Γυμνάσια Αποστολές Μακρά-Συρτή Ομιλία: Ομιλία Παρκούρ Παύση: Ομιλία Λεωφορείου Εθελοντικός Τραυλισμός: Ομιλία Βα.Β.Ελ. Επιπρόσθετη Θεραπεία Επιλογή Πεδίων Παρακολούθηση Εξέλιξης σε 1, 3, 6, 12 μήνες Εικόνα 6-5: Πιθανά Πεδία Ενεργοποίησης στο Διάγραμμα εξέλιξης του θεραπευτικού Προγράμματος του Γιάννη