ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Copyright Ιούνιος 2009, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Διεύθυνση Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών Τµήµα Εκπαίδευσης 1
ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου Ενότητα AED ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Γ. ΓΕΡΑΣΙΜΑΤΟΣ - ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΡΙΟΣ Ι. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Copyright Ιούνιος 2009, Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Διεύθυνση Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών Τµήµα Εκπαίδευσης 2
ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου Ενότητα AED Αφιερωµένο σε ΣΕΝΑ που έχεις την θέληση και την ικανότητα να σώζεις ανθρώπινες ζωές. 3
Ενότητα AED Αυτόµατη Εξωτερική Απινίδωση 4
Αυτόµατη Εξωτερική Απινίδωση Η καρδιά είναι ένας µυς. Όλοι οι µύες του σώµατός µας ελέγχονται από τον εγκέφαλο και το κεντρικό νευρικό σύστηµα. Ο καρδιακός µυς διακρίνεται από τη λεγόµενη αυτοµατία, δηλαδή την ικανότητα να συσπάται χωρίς τον άµεσο έλεγχο από τον εγκέφαλο. Η αυτοµατία οφείλεται στην ξεχωριστή µορφή των κυττάρων του καρδιακού µυός, τα οποία µπορούν και δηµιουργούν ηλεκτρικούς παλµούς, χωρίς την ενέργεια κανενός εξωτερικού παράγοντα. Το ηλεκτρικό φορτίο, καθώς δηµιουργείται, διαδίδεται στην καρδιά µέσω του ερεθισµαταγωγού συστήµατος της καρδιάς. Όταν έχουµε διαταραχές στη λειτουργία του ερεθισµαταγωγού συστήµατος, δηµιουργούνται καρδιακές αρρυθµίες, δηλαδή διαταραχές του κανονικού καρδιακού ρυθµού. Οι καρδιακές αρρυθµίες που προκαλούν καρδιακή ανακοπή είναι η ασυστολία (πλήρης απουσία ηλεκτρικής δραστηριότητας), η κοιλιακή µαρµαρυγή (χαοτική κοιλιακή ηλεκτρική δραστηριότητα και απουσία σφυγµού), και η κοιλιακή ταχυκαρδία (πολύ γρήγορος καρδιακός ρυθµός, που συνοδεύεται από διαταραχή του ερεθισµαταγωγού συστήµατος της καρδιάς). Προκειµένου να διορθώσουµε τις καρδιακές αρρυθµίες που προκαλούν καρδιακή ανακοπή, διοχετεύουµε ηλεκτρικό ρεύµα στην καρδιά, µε σκοπό να επιτρέψουµε στο ερεθισµαταγωγό σύστηµα να επανεκκινήσει σωστά τη λειτουργία του. Η απινίδωση είναι η χορήγηση ηλεκτρικού σοκ στην καρδιά, σε µια προσπάθεια ανάταξης του καρδιακού ρυθµού της ανακοπής. Μέχρι πρόσφατα, η προνοσοκοµειακή απινίδωση 5
µπορούσε να γίνει µόνο από εξειδικευµένους παραϊατρικούς διασώστες. Πλέον, οι Αυτόµατοι Εξωτερικοί Απινιδιστές (ΑΕΑ) µπορούν να ερµηνεύσουν τον καρδιακό ρυθµό, να καθορίσουν αν χρειάζεται να γίνει απινίδωση, και να καθορίσουν την ενέργεια της απινίδωσης. Οι πιθανότητες επιτυχούς ανάνηψης µειώνονται κατά 10% για κάθε λεπτό που περνάει. Για το λόγο αυτό, οι ΑΕΑ είναι διαθέσιµοι και σε µη ειδικά εκπαιδευµένους παραϊατρικούς διασώστες. Χαρακτηριστικά, οι ΑΕΑ είναι διαθέσιµοι σε βασικούς διασώστες, σε ναυαγοσώστες, σε εκπαιδευµένους πολίτες. Η χρήση τους είναι εξαιρετικά εύκολη, ακόµα πιο εύκολη και από την ίδια την τεχνική της ΚΑΑ! Πολύ σηµαντικό ρόλο παίζει η ασφάλεια κατά τη χρήση του απινιδιστή. Ο απινιδιστής «στέλνει» από 150 έως 360 Joule ηλεκτρικής ενέργειας στον ασθενή µέσα σε κάποια χιλιοστά του δευτερολέπτου. Αυτό σηµαίνει ότι ο κίνδυνος από τον ηλεκτρισµό κατά τη διάρκεια της απινίδωσης είναι υπαρκτός. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να ακολουθούνται οι παρακάτω κανόνες ασφαλείας: Αφαιρέστε όποια µάσκα οξυγόνου (απλή ή ρινική ή άλλου τύπου) φοράει ο ασθενής και τοποθετήστε την τουλάχιστον 1 µέτρο µακριά από το θώρακα του ασθενή. 6
Μπορείτε να αφήσετε την συσκευή αερισµού συνδεδεµένη πάνω στο πρόσωπο του θύµατος, αλλά αφαιρέστε την παροχή οξυγόνου και αποµακρύνετέ την τουλάχιστον 1 µέτρο από το θώρακα του θύµατος. Ελαχιστοποιήστε τον κίνδυνο σπινθήρων κατά την απινίδωση. Θεωρητικά, τα αυτοκόλλητα ηλεκτρόδια (που χρησιµοποιούνται στους ΑΕΑ) παρουσιάζουν µικρότερο κίνδυνο δηµιουργίας σπινθήρα. Μην χρησιµοποιείτε τον ΑΕΑ κοντά σε νερό ή όταν ο ασθενής είναι βρεγµένος (π.χ. θύµα πνιγµού). Αποµακρύνετε το θύµα από λιµνάζοντα ή τρεχούµενα νερά και τοποθετήστε το πάνω σε σκληρή, επίπεδη και στεγνή επιφάνεια. Σκουπίστε καλά το θώρακα του θύµατος µε µια πετσέτα πριν τοποθετήσετε τα ηλεκτρόδια. Μην αγγίζετε τον ασθενή κατά τη διάρκεια του ελέγχου του καρδιακού ρυθµού από την συσκευή, αλλά και κατά τη διάρκεια της απινίδωσης! Στους ασθενείς µε τριχωτό στήθος παγιδεύεται αέρας κάτω από τα ηλεκτρόδια και η επαφή των ηλεκτροδίων είναι ελλιπής. Αυτό προκαλεί υψηλή αντίσταση στη ροή του ηλεκτρικού ρεύµατος, µειωµένη αποτελεσµατικότητα της απινίδωσης, κίνδυνο σπινθήρων µεταξύ του ηλεκτροδίου και του δέρµατος, αλλά και των ηλεκτροδίων µεταξύ τους, και µεγαλύτερη πιθανότητα πρόκλησης εγκαυµάτων στο θώρακα του θύµατος. Μπορεί να χρειάζεται να ξυρίσετε γρήγορα το 7
θώρακα του θύµατος στην περιοχή τοποθέτησης των ηλεκτροδίων, αλλά µην καθυστερήσετε την απινίδωση αν δεν υπάρχει ξυραφάκι. Μπορείτε να χρησιµοποιήσετε «ληγµένα» αυτοκόλλητα ηλεκτρόδια για γρήγορη αποτρίχωση του θώρακα του θύµατος στις περιοχές τοποθέτησης των κανονικών ηλεκτροδίων. Η θέση των ηλεκτροδίων είναι αυτή που φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Πολλοί ασθενείς µε καρδιακή νόσο φέρουν εσωτερικό βηµατοδότη. Μπορείτε εύκολα να αναγνωρίσετε την ύπαρξη τέτοιου βηµατοδότη από το χαρακτηριστικό σηµάδι από το χειρουργείο στο στήθος του θύµατος. Ορισµένα µοντέλα βηµατοδότη χορηγούν µια απινίδωση χαµηλής ισχύος όταν αντιληφθούν καρδιακή ανακοπή. Σε περίπτωση κοιλιακής µαρµαρυγής ή άσφυγµης κοιλιακής ταχυκαρδίας, ο βηµατοδότης θα χορηγήσει έως 6 το πολύ Shock. Σε κάθε Shock, θα είναι εµφανής η σύσπαση των µυών του θώρακα του θύµατος. Ο αρωγός που αγγίζει τον ασθενή δεν θα υποστεί ηλεκτροπληξία. Μην τοποθετείτε τα ηλεκτρόδια πάνω στο βηµατοδότη, διότι ο βηµατοδότης µπορεί έτσι να αχρηστευθεί. Τοποθετήστε τα ηλεκτρόδια τουλάχιστον δέκα εκατοστά µακριά από το βηµατοδότη. 8
Ο ΑΕΑ αναγνωρίζει τα ηλεκτρικά επάρµατα του βηµατοδότη. Συνεπώς, αφήστε το βηµατοδότη να ολοκληρώσει τη διαδικασία πριν χρησιµοποιήσετε τον απινιδιστή σας. Οι συνηθισµένοι ΑΕΑ είναι κατάλληλοι για χρήση σε παιδιά ηλικίας άνω των 8 ετών. Για παιδιά ηλικίας από 1 έως 8 ετών, χρησιµοποιήστε παιδιατρικά ηλεκτρόδια ή παιδιατρικό mode, αν υπάρχει. Αν δεν υπάρχει, χρησιµοποιήστε τον απινιδιστή ως έχει. Μη χρησιµοποιήστε ΑΕΑ για βρέφη ηλικίας κάτω του 1 έτους. Το σχεδιάγραµµα της διαδικασίας χρήσης του ΑΕΑ είναι το εξής: Αν ο απινιδιστής είναι άµεσα διαθέσιµος, ακολουθήστε την παρακάτω αλληλουχία ενεργειών: 9
1. Εξασφαλίστε ότι εσείς, το θύµα και τυχόν περαστικοί είστε ασφαλείς. 2. Αν το θύµα δεν έχει τις αισθήσεις του και δεν έχει σηµεία ζωής, στείλτε κάποιον να φέρει τον ΑΕΑ και να καλέσει ασθενοφόρο. 3. Ξεκινήστε ΚΑΑ σύµφωνα µε τις αρχές της Βασικής Υποστήριξης της Ζωής. 4. Αµέσως µόλις φθάσει ο απινιδιστής: Ανοίξτε τον απινιδιστή και τοποθετήστε τα ηλεκτρόδια. Αν υπάρχουν περισσότεροι του ενός αρωγοί, η ΚΑΑ θα πρέπει να συνεχίζεται κατά τη διάρκεια αυτών των ενεργειών. Ακολουθήστε τις ηχητικές και οπτικές οδηγίες. Δεν πρέπει να αγγίζει κανείς τον ασθενή κατά τη διάρκεια του ελέγχου του ρυθµού από τον απινιδιστή. 5. Αν ενδείκνυται απινίδωση ( SHOCK ADVISED ): Διασφαλίστε ότι δεν αγγίζει κανείς το θύµα. Πιέστε το κουµπί SHOCK Συνεχίστε ακολουθώντας τις ηχητικές και οπτικές οδηγίες. 6. Αν δεν ενδείκνυται απινίδωση ( NO SHOCK ADVISED ): Ξεκινήστε αµέσως ΚΑΑ, χρησιµοποιώντας αναλογία 30 συµπιέσεων προς 2 εµφυσήσεις. Συνεχίστε ακολουθώντας τις ηχητικές και οπτικές οδηγίες. 10
7. Συνεχίστε να ακολουθείτε τις οδηγίες του ΑΕΑ µέχρι: Να αναλάβει την κατάσταση εξειδικευµένο ιατρικό προσωπικό Το θύµα να αρχίσει να αναπνέει µόνο του Να εξαντληθείτε Να γίνει επικίνδυνο το περιβάλλον 11
Η Ισχύουσα Νοµοθεσία Η ισχύουσα νοµοθεσία στην Ελλάδα διαθέτει ελάχιστα άρθρα σχετικά µε την παροχή βοήθειας σε πάσχοντα. Άρθρο 288 Ποινικού Κώδικα Παρεµπόδιση αποτροπής κοινού κινδύνου και παράλειψη οφειλόµενης βοήθειας 1. Όποιος µε πρόθεση µαταιώνει ή δυσχεραίνει την ενέργεια που είναι αναγκαία για να αποτραπεί ή να κατασταλεί ένας κίνδυνος που υπάρχει ή που επίκειται, τιµωρείται µε φυλάκιση αν δεν συντρέχει περίπτωση αυστηρότερης τιµωρίας σύµφωνα µε άλλη διάταξη. 2. Όποιος σε περίπτωση δυστυχήµατος ή κοινού κινδύνου ή κοινής ανάγκης δεν προσφέρει τη βοήθεια που του ζητήθηκε και που µπορούσε να την προσφέρει, χωρίς ο ίδιος να διατρέξει ουσιώδη κίνδυνο, τιµωρείται µε φυλάκιση µέχρι έξι µηνών. Άρθρο 306 Ποινικού Κώδικα Έκθεση 1. Όποιος εκθέτει άλλον και έτσι τον καθιστά αβοήθητο, καθώς και όποιος µε πρόθεση αφήνει αβοήθητο ένα πρόσωπο που το έχει στην προστασία του ή που έχει υποχρέωση να το διατρέφει και να το περιθάλπει ή να το µεταφέρει, ή ένα πρόσωπο που ο ίδιος το τραυµάτισε υπαίτια, τιµωρείται µε φυλάκιση τουλάχιστον έξι µηνών. 2. Αν η πράξη προκάλεσε στον παθόντα: α) βαριά βλάβη στην υγεία του, επιβάλλεται κάθειρξη µέχρι δέκα ετών β) το θάνατό του, επιβάλλεται τουλάχιστον έξι ετών. Άρθρο 307 Ποινικού Κώδικα Παράλειψη λύτρωσης από κίνδυνο ζωής Όποιος µε πρόθεση παραλείπει να σώσει άλλον από κίνδυνο ζωής αν και µπορεί να το πράξει χωρίς κίνδυνο της δικής του ζωής ή υγείας, τιµωρείται µε φυλάκιση µέχρι ενός έτους. 12
Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Εγκύκλιος Υ4Α/οικ.107500 (ΦΕΚ 219/22.2.2007 τεύχος Β) Χρήστης του Αυτόµατου Εξωτερικού Απινιδιστή (ΑΕΑ) Τον ΑΕΑ χειρίζεται οποιοσδήποτε Ανανήπτης έχει εκπαιδευτεί στη Β-ΚΑΑ και τον Αυτόµατο Εξωτερικό Απινιδισµό και εφαρµόζει τις οδηγίες του κατασκευαστή. Οποιοδήποτε άτοµο που προσφέρει άµεση βοήθεια σε ένδειξη καλής θέλησης στο θύµα ΚΑ, µε ή χωρίς της χρήση του ΑΕΑ, ακόµα και αν δεν έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα, δεν θεωρείται ένοχο. Σώµα Εθελοντών Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού 13
Το παρόν εκπαιδευτικό εγχειρίδιο µε τίτλο ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Ενότητα AED, Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου, αποτελεί συµπληρωµατική εκπαίδευση της θεωρητικής κατάρτισης και πρακτικής εξάσκησης, του εκπαιδευτικού προγράµµατος Βασικές Γνώσεις Πρώτων Βοηθειών, το οποίο υλοποιείται από τον Ιανουάριο του 1998 σε όλη την επικράτεια της χώρας, από το Τµήµα Εκπαίδευσης της Διεύθυνσης Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Επιτρέπεται η αναδηµοσίευση, η αναπαραγωγή, η δηµόσια προβολή, από οποιονδήποτε τρίτο, έντυπα, οπτικοακουστικά ή ψηφιακά, υποχρεωτικά µε την έγγραφη άδεια του Τµήµατος Εκπαίδευσης και των Συγγραφέων του, αποκλειστικά και µόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς και µε την αυστηρή προϋπόθεση ότι χρησιµοποιείται εντελώς δωρεάν. Την επιµέλεια της έκδοσης, παραγωγής και διάθεσης του εκπαιδευτικού εγχειριδίου ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ για Πολίτες Ενότητα AED, Εγχειρίδιο Εκπαιδευόµενου, έχει ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός / Διεύθυνσης Σώµατος Σαµαρειτών, Διασωστών και Ναυαγοσωστών / Τµήµα Εκπαίδευσης ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Γ. ΓΕΡΑΣΙΜΑΤΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΡΙΟΣ Ι. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΑΜΑΡΕΙΤΩΝ, ΔΙΑΣΩΣΤΩΝ και ΝΑΥΑΓΟΣΩΣΤΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΤΡΑ, Ιούνιος 2009 14