Διαγώνισμα 2014-15 Ενδεικτικές απαντήσεις Κυριακή 01/03/2015 Ημερομηνία Ιστορία Εξεταζόμενο μάθημα Γ Λυκείου Τάξη ΟΜΑΔΑ Α Α.1) Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής (1923) : Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης ιδρύθηκε η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Την αποτελούσαν έντεκα μέλη (τέσσερις Έλληνες, τέσσερις Τούρκοι και τρία μέληπολίτες ουδέτερων κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο κρατών) με αρμοδιότητα τον καθορισμό του τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών και της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων. Πατριαρχική Επιτροπή (Οκτ. 1918) : Η επιστροφή των προσφύγων στη Μικρά Ασία ξεκίνησε τους τελευταίους μήνες του 1918 μετά τον τερματισμό του πολέμου για την Τουρκία. Τον Οκτώβριο του 1918 συστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη Πατριαρχική Επιτροπή, με σκοπό την οργάνωση του επαναπατρισμού των εκτοπισμένων, με τη βοήθεια του Πατριαρχείου και της ελληνικής κυβέρνησης. Η παλιννόστηση έγινε τμηματικά, με τη μέριμνα του Υπουργείου Περιθάλψεως, και επιτράπηκε αρχικά να επιστρέψουν οι ευπορότεροι και οι πρόσφυγες οι προερχόμενοι από ορισμένες μόνο περιοχές της Δυτικής Μικράς Ασίας. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στις εστίες τους μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, το Μάιο του 1919. Μέχρι το τέλος του 1920 η πλειονότητα των προσφύγων είχε επιστρέψει στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Οι συνθήκες που βρήκαν στην πατρίδα τους ήταν άσχημες, καθώς πολλά σπίτια, εκκλησίες και σχολεία είχαν μερικώς ή εντελώς καταστραφεί. Επίσης, σε κάποιες περιοχές, σε σπίτια Ελλήνων είχαν εγκατασταθεί Μουσουλμάνοι πρόσφυγες από τις βαλκανικές χώρες. Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Αν. Μακεδονίας (1918) : Παράλληλα με την άφιξη προσφύγων από την Τουρκία, πρόσφυγες ήλθαν το 1916 από την Ανατολική Μακεδονία, την οποία είχαν καταλάβει οι Βούλγαροι ως σύμμαχοι των Γερμανών. Μετά τη λήξη των εχθροπραξιών το 1918, αυτοί επέστρεψαν στις εστίες τους και η «Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας» μερίμνησε για την επανεγκατάστασή τους. Αμειψισπορά: Η εναλλαγή καλλιέργειας στο ίδιο έδαφος (π,χ, τον ένα χρόνο σιτηρά, τον επόμενο ψυχανθή), για να εξασφαλίζονται καλύτερες γεωργικές αποδόσεις. Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως (1919) : Στα πλαίσια της Ύπατης Αρμοστείας Σμύρνης ιδρύθηκε το 1919 η «Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως», η οποία βοηθούσε όσους επέστρεφαν να αποκατασταθούν στα σπίτια τους και τις ασχολίες τους. Η ίδρυση της Υπηρεσίας αυτής ήταν επιβεβλημένοι καθώς οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες που παλιννόστησαν μετά τη λήξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου επέστρεψαν στις εστίες τους μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, το Μάιο του 1919. Μέχρι το τέλος, μάλιστα, του 1920 η πλειονότητα των προσφύγων είχε επιστρέψει στη Μικρά Ασία kentromeletis.edu.gr σελίδα 1 από 6
και την Ανατολική Θράκη. Οι συνθήκες που βρήκαν στην πατρίδα τους ήταν άσχημες, καθώς πολλά σπίτια, εκκλησίες και σχολεία είχαν μερικώς ή εντελώς καταστραφεί. Επίσης, σε κάποιες περιοχές, σε σπίτια Ελλήνων είχαν εγκατασταθεί Μουσουλμάνοι πρόσφυγες από τις βαλκανικές χώρες. Α.2) Α: Λ Β: Σ Γ: Λ Δ: Λ Ε: Σ Στ: Λ Ζ: Λ Η: Σ Θ: Σ Ι: Λ Α.3) 1=1917 / 2=1919 / 3=1916 / 4=1925 / 5=1922 / 6=1924 Άρα: 3, 1, 2, 5, 6, 4 Α.4.Α) Σελ.139-160: Συνοπτικά= Μικτή επιτροπή, Υπηρεσία Ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας, Οργανισμός, Ανώτατη Διεύθυνσις Περιθάλψεως, Πατριωτικό Ίδρυμα, Πατριαρχική Επιτροπή, Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως, Υπουργείο Περιθάλψεως, Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής, Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, Υπουργείο Πρόνοιας και Αντιλήψεως, Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτική Τράπεζα, Γενική Διεύθυνση Πληθυσμών, Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών, Εθνική Τράπεζα, Ανώτατο Συμβούλιο, Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης, Δευτεροβάθμιες Επιτροπές A.4.Β) Σελ.157: Την αστική αποκατάσταση...εύρεση εργασίας A.4.Γ) Σελ.161: Τον Αύγουστο στάση των προσφύγων A.4.Δ) Σελ.166: Με την ανταλλαγή δεκαετίες ΟΜΑΔΑ Β Β.1) α. Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων που μετακινήθηκαν από την περιοχή της Τουρκίας στην Ελλάδα αναφέρεται στο διάστημα ανάμεσα στα έτη 1914-1925. Συγκεκριμένα πρόκειται για ομάδες που προήλθαν από τις περιοχές: i. Της Ανατολικής Θράκης (αρχές του 1914) και Δυτικής Μ. Ασίας (Μάιος 1914), στα πλαίσια της πολιτικής εκτουρκισμού που ακολούθησε η Τουρκική κυβέρνηση, προβάλλοντας ως πρόσχημα την εκκένωση της περιοχής απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου για στρατιωτικούς λόγους, ii. Της Μ. Ασίας γενικότερα και των περιοχών του Μαρμαρά και του Πόντου (1915-1918 ως το τέλος του πολέμου), εξαιτίας της καταπίεσης που υπέστησαν οι Ελληνικοί πληθυσμοί των περιοχών από τους Οθωμανούς (διώξεις, εκτοπισμοί, υποχρεωτική στρατολογία, τάγματα ασφαλείας), kentromeletis.edu.gr σελίδα 2 από 6
iii. Της υπό Ιταλική κατοχή Νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας, του Αϊδινίου και του εσωτερικού της Μ. Ασίας (1919) λόγω της δράσης των Τούρκων εθνικιστών και της πολιτικής της Ιταλίας στη γενικότερη ζώνη. iv. Της Μ. Ασίας γενικότερα (Πόντος, Κιλικία, Καππαδοκία, Σμύρνη, Βουρλά, Αϊβαλί, Μοσχονήσια) και της Ανατολικής Θράκης κατά τα έτη 1920-1922 εξαιτίας των πολεμικών συμβάντων στην περιοχή, όπως αυτά διαμορφώθηκαν με την προέλαση του Ελληνικού στρατού προς την Άγκυρα (1921), τη σταθεροποίηση του μετώπου (1921), την αντεπίθεση των Τούρκων και την κατάρρευση του μετώπου (Αύγουστος1922), την καταστροφή της Σμύρνης και τη μαζική έξοδο των προσφύγων, v. Της χερσονήσου της Καλλίπολης καθώς και όλων αυτών που είχαν οδηγηθεί ως όμηροι στο εσωτερικό της Μ. Ασίας (ειδικά οι τελευταίοι μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα το 1924 και το 1925 με τη φροντίδα της Μεικτής Επιτροπής). β. Από την περιοχή της Ρωσίας γενικότερα μετακινήθηκαν πληθυσμοί από: i. Την περιοχή του Καυκάσου μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913, με την οποία τερματίζονταν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, μετά την αναγγελία της προσάρτησης της εύφορης Μακεδονίας, με την ελπίδα της απόκτησης γης. ii. Τις ρωσικές επαρχίες κατά την περίοδο 1919-1921 λόγω της Ρωσικής Επανάστασης και της κατάληψης ρωσικών επαρχιών από τους Τούρκους. γ. Από τη Βουλγαρία μετακινήθηκαν: i. Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας (1906). Πρόκειται για μετανάστευση μαζική και αναγκαστική, συνέπεια των βιαιοπραγιών των Βουλγάρων εξαιτίας του ανταγωνισμού με την Ελλάδα για τη Μακεδονία. ii. Έλληνες της Ανατολικής Μακεδονίας (1916) μετά την κατάληψη της από τους Βούλγαρους (συμμάχους των Γερμανών στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο), οι οποίοι επέστρεψαν στις εστίες τους μετά τη λήξη των εχθροπραξιών το 1918. iii. Έλληνες της Βουλγαρίας, οι οποίοι μετανάστευσαν αναγκαστικά βάσει των ρυθμίσεων της συνθήκης του Νεϊγύ (Νοέμβριος 1919) και του συνημμένου "Συμφώνου περί αμοιβαίας μεταναστεύσεως Ελλάδος και Βουλγαρίας". δ. Από τη Σερβία μετακινήθηκαν Έλληνες από περιοχές που είχαν παραχωρηθεί σ αυτήν μετά την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913. ε. Από την Αλβανία (περιοχή Β. Ηπείρου) κατέφυγαν στην Ελλάδα πρόσφυγες κυρίως το 1914. στ. Από τα Δωδεκάνησα ήλθαν επίσης πρόσφυγες κατά διαστήματα από το 1912 και εξής. ζ. Από τη Ρουμανία: i. απελάθηκαν Έλληνες κάτοικοι της χώρας το 1906 λόγω της έξαρσης που γνώριζε την ίδια εποχή το Κουτσοβλαχικό ζήτημα ii. μετακινήθηκαν πληθυσμοί το 1919 από περιοχές που αποτέλεσαν πεδίο πολεμικών συγκρούσεων. kentromeletis.edu.gr σελίδα 3 από 6
(σχολ. βιβλ. σελ.: 140-148). Β.2) Εισαγωγή ένταξη στο ιστορικό πλαίσιο: Η ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία υπήρξε μακραίωνη. Οι πυκνοί κατά την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους ελληνικοί πληθυσμοί αραίωσαν αισθητά μετά το 12ο αιώνα, κυρίως λόγω των μαζικών εξισλαμισμών. Όμως, κατά το 18ο και 19ο αιώνα ενισχύθηκαν και πάλι με μεταναστεύσεις από τον κυρίως ελλαδικό χώρο. Την περίοδο αυτή, εκτός από την αύξηση του ελληνικού πληθυσμού, σημειώθηκε οικονομική άνοδος των Ελλήνων, πνευματική άνθηση και αξιόλογη κοινοτική και εκπαιδευτική οργάνωση. Σε περιοχές με πυκνό ελληνικό πληθυσμό ιδρύθηκαν κοινότητες, σύλλογοι, σχολεία και ευαγή ιδρύματα με μεγάλη ακτινοβολία. Η εθνική αφύπνιση των Τούρκων, που είχε ξεκινήσει από τα τέλη του 19ου αιώνα, ενισχύθηκε μετά την εδαφική συρρίκνωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο τουρκικός εθνικισμός συνέβαλε στην εχθρική αντιμετώπιση των μειονοτήτων που ζούσαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Στο στόχαστρο βρέθηκαν κυρίως οι Έλληνες και οι Αρμένιοι, καθώς είχαν συγκεντρώσει στα χέρια τους το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου και της βιομηχανίας της χώρας. Η εκκρεμότητα επίσης στο ζήτημα της κατακύρωσης των νησιών του ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα επιδείνωσε τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. Τα στοιχεία που δίνονται από το βιβλίο: Τους πρώτους μήνες του 1914 έγιναν αθρόες μεταναστεύσεις Μουσουλμάνων της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας προς τη Μικρά Ασία, οι οποίες υποκινήθηκαν σε γενικές γραμμές από την τουρκική κυβέρνηση. Αυτό έδωσε το πρόσχημα στην τουρκική κυβέρνηση, σε συνδυασμό με την επικείμενη είσοδο της Τουρκίας στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, να εκδιώξει τους Έλληνες. Πρώτα θύματα υπήρξαν οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους στις αρχές του 1914. Το Μάιο οι διωγμοί επεκτάθηκαν και στη Δυτική Μικρά Ασία, με το πρόσχημα της εκκένωσης της περιοχής απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, για στρατιωτικούς λόγους. Όλη η επιχείρηση έγινε με την καθοδήγηση των Γερμανών, συμμάχων των Τούρκων. Η εκκένωση μεθοδεύτηκε πρώτα με ανθελληνική εκστρατεία του τουρκικού τύπου και καταπίεση των Ελλήνων για να εξαναγκαστούν σε «εκούσια» μετανάστευση. Σε πολλές περιπτώσεις διαπράχθηκαν λεηλασίες και δολοφονίες σε βάρος των Ελλήνων. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο κήρυξε την Ορθόδοξη Εκκλησία σε διωγμό και ανέστειλε τη λειτουργία των εκκλησιών και των σχολείων. Η Ελλάδα αντέδρασε και ανέλαβε διπλωματικές ενέργειες, προκειμένου να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για εθελούσια ανταλλαγή Ελλήνων ορθοδόξων της Τουρκίας και Μουσουλμάνων της Ελλάδας. Ιδρύθηκε τον Ιούνιο μία Μικτή Επιτροπή που θα ρύθμιζε τα σχετικά με την ανταλλαγή, όμως αυτή δεν λειτούργησε, λόγω της εισόδου της Τουρκίας στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, τον Οκτώβριο του 1914. Οι καταπιέσεις που υπέστησαν οι Έλληνες πήραν τις εξής μορφές: Θεσπίστηκαν έκτακτες επιβαρύνσεις και επιτάξεις ειδών για τις ανάγκες του πολέμου. Τέθηκαν εμπόδια στις εμπορικές δραστηριότητές τους. Πληθυσμοί χωριών ή και ευρύτερων περιοχών μετατοπίστηκαν από τις ακτές προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. kentromeletis.edu.gr σελίδα 4 από 6
Οι άνδρες άνω των 45 ετών, που δεν στρατεύονταν, επάνδρωσαν τα τάγματα εργασίας. Εκεί πολλοί πέθαναν από κακουχίες, πείνα και αρρώστιες. Όσοι είχαν ηλικία 20-45 ετών μπορούσαν αρχικά να εξαγοράσουν τη στρατιωτική τους θητεία. Όσοι δεν πλήρωσαν χαρακτηρίστηκαν λιποτάκτες. Μετά την κατάργηση της δυνατότητας εξαγοράς της θητείας σημειώθηκαν χιλιάδες λιποταξίες και όσοι συνελήφθησαν, εκτελέστηκαν. Οι ενέργειες των Τούρκων προκάλεσαν μεγάλο κύμα φυγής προς την Ελλάδα. Στα σπίτια που εγκατέλειψαν οι Έλληνες, οι τουρκικές αρχές εγκατέστησαν Μουσουλμάνους μετανάστες από τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Αλβανία και την Ελλάδα. Παράθεση πληροφοριών από την πηγή και συσχέτιση με τα στοιχεία του βιβλίου: Σύμφωνα με τον ανταποκριτή της αγγλικής εφημερίδας «The Times», η συντονισμένη προσπάθεια μεταφοράς μουσουλμανικών πληθυσμών από τη Μακεδονία στα παράλια μέρη της Μικράς Ασίας, και ιδίως σε αυτά που βρίσκονταν απέναντι από τη Χίο και τη Μυτιλήνη, αποσκοπούσε στο να ενισχύσει το μουσουλμανικό στοιχείο των εκεί περιοχών, και να θέσει έτσι ένα σημαντικό φραγμό μεταξύ των Ελλήνων που βρίσκονταν στα νησιά κι εκείνων που βρίσκονταν στα παράλια της Μικράς Ασίας. Οι Τούρκοι θεωρούσαν πως οι Έλληνες, και ιδίως εκείνοι των νησιών, ασκούσαν προπαγανδιστική επιρροή στους απέναντι ελληνικούς πληθυσμούς, μεταφέροντας προφανώς την ιδέα μιας πιθανής απελευθέρωσής τους απ την τουρκική κυριαρχία. Όπως γνωρίζουμε, μάλιστα, η δράση αυτή καλύφθηκε με το πρόσχημα πως η εκκένωση των περιοχών γινόταν για στρατιωτικούς λόγους, μιας και η χώρα επρόκειτο να συμμετάσχει σε πολεμικές επιχειρήσεις. Το σχέδιο, λοιπόν, των Νεότουρκων, όπως το παρουσιάζει ο Άγγλος δημοσιογράφος, ήταν να δημιουργήσουν ένα προπέτασμα συμπαγούς μουσουλμανικού πληθυσμού στα παράλια, επιδιώκοντας την τουρκοποίηση των εκεί οθωμανικών εδαφών και την παρεμπόδιση της αλληλεπίδρασης των γειτνιαζόντων ελληνικών πληθυσμών. Προκειμένου, μάλιστα, να επιτύχουν οι Τούρκοι το στόχο τους προσπάθησαν να εκδιώξουν τους ελληνικούς πληθυσμούς, όχι κατ ανάγκη με βίαιο τρόπο, ίσως για ν αποφύγουν πιθανές κατηγορίες άλλων κρατών σχετικά με τη δράση τους. Έτσι, όπως προκύπτει κι από τη μαρτυρία του Άγγλου ανταποκριτή, σε ορισμένες περιπτώσεις η παρουσία και μόνο των Μουσουλμάνων προσφύγων ήταν αρκετή για να οδηγήσει τους ελληνικούς πληθυσμούς σε ταχύτατη απομάκρυνση απ τις εστίες τους, χωρίς να υπάρξει απ τη μεριά των Μουσουλμάνων καμία πράξη βίας. Διαπιστώνουμε, επομένως, ότι ο Άγγλος ανταποκριτής εστιάζει περισσότερο στην προσπάθεια των Τούρκων να παρεμποδίσουν την εξάπλωση της ελληνικής «προπαγάνδας» του μηνύματος δηλαδή της αποδέσμευσης από τον τουρκικό έλεγχο. Ενώ παραγνωρίζει τους οικονομικούς λόγους, όπως και την έξαρση του τουρκικού εθνικισμού. Επειδή, μάλιστα, η δική του μαρτυρία αφορά μια περιοχή ελάχιστα ανεπτυγμένη, αναφέρεται σε οικονομικά ασθενείς ελληνικούς πληθυσμούς, οι οποίοι σαφώς δεν αποτελούσαν επίφοβο οικονομικό αντίπαλο για τους Τούρκους. Συνάμα, στη δική του μαρτυρία παρουσιάζεται μια εντελώς αναίμακτη εκδίωξη Ελλήνων, όπου δεν ασκήθηκε καμία μορφή βίας, σε αντίθεση με άλλες μαρτυρίες όπου γίνεται λόγος για τη διάπραξη λεηλασιών και δολοφονιών. kentromeletis.edu.gr σελίδα 5 από 6
Συμπέρασμα: Οι Τούρκοι, υπό την καθοδήγηση των Γερμανών συμμάχων τους και εν όψει της συμμετοχής τους στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, θέλησαν να ισχυροποιήσουν την παρουσία του μουσουλμανικού στοιχείου στα παράλια της Μικράς Ασίας, τόσο για να επανακτήσουν τον οικονομικό έλεγχο της περιοχής, όσο και για να αποδυναμώσουν την ελληνική παρουσία -και άρα πιθανές ταραχές- στο τουρκικό έδαφος. Ήδη, οι Έλληνες είχαν υπό τον έλεγχό τους τα νησιά του Αιγαίου -έστω κι αν δεν τα είχαν προσαρτήσει επίσημα-, και η ιδέα της αποτίναξης του τουρκικού ελέγχου ίσως περνούσε και στους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Η «πανελλήνια προπαγάνδα» θα μπορούσε εν δυνάμει να προκαλέσει ανεπιθύμητες αναστατώσεις στην Τουρκία, η οποία πολύ πρόσφατα (Βαλκανικοί Πόλεμοι) είχε χάσει σημαντικά ευρωπαϊκά εδάφη. Έτσι, προκειμένου να διασφαλίσει την απρόσκοπτη συμμετοχή της στον νέο πόλεμο, και θέλοντας συνάμα να δώσει μια απάντηση στην ελληνική νίκη των προ ηγηθέντων πολέμων, προχώρησε σε συστηματικές διώξεις του ελληνικού στοιχείου από τα εδάφη της. Β.3) Α) Σύγκριση Συνθηκών ( παράθεμα ) Β) Σχολικό Βιβλίο, σελ. 150: όροι Σύμβασης + εξαίρεση πληθυσμών. Σχολικό Βιβλίο, σελ. 151: Όταν έγινε γνωστή...εφαρμογή της. Παράθεμα: επιχειρήματα προσφύγων Επίλογος: Σχολικό Βιβλίο, σελ. 151 : Η πραγματικότητα...ελληνικού κράτους. Βούλα Παπαλάϊου Καθηγητές kentromeletis.edu.gr σελίδα 6 από 6