Το ΒΗΜΑ, 05/03/2006 Οι πέντε κορυφαίες Γυναίκες της ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Την περασµένη Πέµπτη απονεµήθηκαν στο Παρίσι τα βραβεία «L'Oréal - UNESCO για τις Γυναίκες στην Επιστήµη» σε γυναίκες που διακρίθηκαν στην επιστηµονική έρευνα τη χρονιά που πέρασε ΣΠ. ΦΡΑΓΚΟΣ ΠΑΡΙΣΙ, ΜΑΡΤΙΟΣ. Για άλλη µία χρονιά η χώρα µας ήταν απούσα από έναν κορυφαίο επιστηµονικό θεσµό, τα Βραβεία «L'Oréal - UNESCO Για τις Γυναίκες στην Επιστήµη», που απονεµήθηκαν την περασµένη Πέµπτη στο Παρίσι σε γυναίκες οι οποίες διακρίνονται για τις επιδόσεις τους στην επιστηµονική έρευνα. Γυναίκες από ολόκληρο τον κόσµο συγκεντρώθηκαν στη µεγάλη αίθουσα της UNESCO για να παραλάβουν τα βραβεία και τις υποτροφίες τους, αλλά ανάµεσά τους δεν βρισκόταν καµία Ελληνίδα. Βραβεύτηκαν γυναίκες µε καταγωγή από τη Ζιµπάµπουε, το Ουζµπεκιστάν και το Περού, οι οποίες εργάζονται σε µεγάλα ερευνητικά κέντρα µακριά από την πατρίδα τους, αλλά καµία από την Ελλάδα. Αυτό δεν οφείλεται βέβαια στην επιστηµονική ανεπάρκεια των ελληνίδων επιστηµόνων, αλλά στην έλλειψη του κατάλληλου δικτύου και των επαφών που απαιτούνται για να προωθηθούν ελληνικές υποψηφιότητες στην επιτροπή των βραβείων και στο γεγονός ότι τα βραβεία δεν είναι τόσο γνωστά στη χώρα µας, ώστε οι ίδιες οι υποψήφιες να κινηθούν κατάλληλα. H ιδιαιτερότητα επίσης του θεσµού, που βραβεύει κάθε χρόνο µία γυναίκα από κάθε ήπειρο, συνιστά ένα µεγάλο εµπόδιο για τις ελληνικές υποψηφιότητες, που θα πρέπει να συναγωνιστούν µε «µεγαθήρια» της έρευνας από τη Γηραιά Ηπειρο. Οι υποψηφιότητες για τα βραβεία διακινούνται µέσα από τη διεθνή επιτροπή κρίσεως, µε µέλη της σηµαντικούς επιστήµονες από ολόκληρο τον κόσµο και µε µερικά βραβεία Νοµπέλ στη σύνθεσή της. Στην επιτροπή µετείχαν εφέτος οι κάτοχοι του Νοµπέλ Ιατρικής 1974 Κριστιάν ντε Ντυβ, ο οποίος είναι ο ιδρυτικός πρόεδρος, και του Νοµπέλ Ιατρικής 1999 Γκύντερ Μπλόµπελ. H επιτροπή αυτή συγκέντρωσε τις υποψηφιότητες από όλον τον κόσµο για τον κλάδο των Βιοεπιστηµών και επέλεξε τις πιο άξιες για να βραβευθούν, είτε µε τα πέντε «µεγάλα» βραβεία των 100.000 δολαρίων το καθένα, που απευθύνονται σε καταξιωµένες επιστήµονες, είτε µε τις υποτροφίες που χορηγεί σε 15 νέες συναδέλφους τους για τη συνέχιση των ερευνών τους. Οι Βιοεπιστήµες και οι Επιστήµες των Υλικών (Φυσική, Χηµεία κ.ά.) εναλλάσσονται κάθε χρόνο στα βραβεία. Του χρόνου δηλαδή είναι η σειρά των
Επιστηµών των Υλικών να βραβευθούν. Είναι καιρός όµως η ελληνική πανεπιστηµιακή κοινότητα να δραστηριοποιηθεί στον τοµέα αυτόν για να δούµε κάποια στιγµή µια Ελληνίδα να βραβεύεται, έστω και µε κάποιο από τα «µικρά» βραβεία (τις υποτροφίες) ως αρχή. Μια καλή αρχή για την Ελλάδα Μια καλή αρχή γίνεται µε την πρωτοβουλία της L'Oréal και της UNESCO επί ελληνικού εδάφους για την καθιέρωση υποτροφιών συνολικού ύψους 20.000 ευρώ που θα χορηγούνται σε ελληνίδες επιστήµονες κάτω των 35 ετών. Ηδη έχει συσταθεί η επιτροπή που θα κρίνει τις υποψηφιότητες, µε πρόεδρο τον καθηγητή Βιοµηχανικής Χηµείας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών Νίκο Χατζηχρηστίδη (ο οποίος είναι ο µοναδικός Ελληνας που µετέχει στη διεθνή επιτροπή κρίσεως για τις Επιστήµες των Υλικών) και µέλη της τον αντιπρύτανη του Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου ηµοσθένη Ασηµακόπουλο, τον πρύτανη του ΕΜΠ Ανδρέα Ανδρεόπουλο, τους καθηγητές του Πανεπιστηµίου Αθηνών Χριστίνα Σπυράκη, Φωτεινή Στυλιανοπούλου και Παναγιώτη Σουκάκο (ως εκπρόσωπο της UNESCO) και τον διευθύνοντα σύµβουλο της L'Oréal Hellas Σπύρο Παππά (ως εκπρόσωπο της χορηγού εταιρείας). H αναγγελία του ελληνικού προγράµµατος «L'Oréal-UNESCO Για τις Γυναίκες στην Επιστήµη» θα γίνει τον ερχόµενο µήνα, µε στόχο η βράβευση των πρώτων Ελληνίδων να πραγµατοποιηθεί ως το τέλος της χρονιάς. H πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο των εθνικών ενεργειών του προγράµµατος «Για τις Γυναίκες στην Επιστήµη» και δεν αναιρεί, φυσικά, την ανάγκη να υπάρξει ελληνική εκπροσώπηση στο διεθνές κοµµάτι του προγράµµατος, που είναι και το πιο σηµαντικό. Κριστιάνε Νυσλάιν-Φόλχαρντ Μια νοµπελίστρια δείχνει τον δρόµο και στις άλλες... Κορυφαία στιγµή της τελετής ήταν η βράβευση της «Μεγάλης Κυρίας» της Μοριακής Βιολογίας, της Γερµανίδας Κριστιάνε Νυσλάιν-Φόλχαρντ, η οποία έχει
τιµηθεί το 1995 µε το Βραβείο Νοµπέλ Ιατρικής για την περίφηµη εργασία της (µαζί µε τους Ερικ Βισχάους και Εντουαρντ Λιούις) που αφορά τον γενετικό έλεγχο της πρώιµης εµβρυϊκής ανάπτυξης. Με πειράµατα στο έντοµο Drosophila melanogaster, η καθηγήτρια µπόρεσε να προσδιορίσει και να ταξινοµήσει έναν µικρό αριθµό γονιδίων που παίζουν ρόλο-κλειδί στη δηµιουργία ενός οργανισµού. Τα ευρήµατά της στις µύγες αφορούν και ανώτερους οργανισµούς, όπως ο άνθρωπος. H γερµανίδα καθηγήτρια έχει εργαστεί στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας (EMBL) της Χαϊδελβέργης και αυτή την περίοδο είναι επικεφαλής του τοµέα Γενετικής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ, στο Τύµπιγκεν της Γερµανίας. H εξαιρετική βράβευσή της µε το ποσό των 100.000 δολαρίων δεν έγινε για το επιστηµονικό της έργο. Πώς θα µπορούσε εξάλλου να γίνει αυτό, όταν ήδη είναι κάτοχος ενός Νοµπέλ; H επιτροπή των βραβείων L'Oréal-UNESCO τίµησε την κυρία Νυσλάιν-Φόλχαρντ για την πρωτοβουλία της να ιδρύσει ένα ίδρυµα µε το όνοµά της, το οποίο βοηθάει γυναίκες-ερευνήτριες µε παιδιά να συνδυάσουν τον διπλό ρόλο της επιστήµονος και της µητέρας. Το ίδρυµα χορηγεί υποτροφίες και οικονοµική βοήθεια σε γυναίκες οι οποίες θεωρούν ότι η επαγγελµατική τους εξέλιξη απειλείται από την ευθύνη της ανατροφής των παιδιών τους. Στην ουσία δηλαδή διευκολύνει νεότερες συναδέλφους της πρωτοπόρου νοµπελίστριας να ακολουθήσουν τον δικό της δρόµο. Χαµπίµπα Μπουχάµεντ-Σααµπούνι Πρόληψη κληρονοµικών διαταραχών H καθηγήτρια Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήµιο της Τύνιδας βραβεύτηκε για τη συµβολή της στην ανάλυση και στην πρόληψη των κληρονοµικών διαταραχών. H κυρία Σααµπούνι έχει αφιερώσει το ιατρικό και ερευνητικό της έργο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών και των οικογενειών της Τυνησίας που πάσχουν από γενετικές διαταραχές, όπως η µεσογειακή αναιµία και το σύνδροµο Down, και στην άνοδο του χαµηλού επιπέδου φροντίδας που τους παρέχεται, καθώς η Τυνησία παρουσιάζει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αιµοµικτικών γάµων στον κόσµο και κατά συνέπεια υψηλό ποσοστό γενετικών διαταραχών. H κυρία Σααµπούνι συνειδητοποίησε ότι η γενετική συµβουλευτική αποτελεί την καλύτερη
µέθοδο αντιµετώπισης των κληρονοµικών νόσων στην πατρίδα της και το 1981 χάρη στις πρωτοβουλίες της άρχισαν να παρέχονται για πρώτη φορά τέτοιες υπηρεσίες, ενώ το 1993 εγκαινιάστηκε το πρώτο τµήµα Ιατρικής Γενετικής. H κυρία Σααµπούνι έχει συµβάλει σηµαντικά στην αναδιάρθρωση της ιατρικής εκπαίδευσης στην Τυνησία, καθώς έχει διασφαλίσει ότι όλοι οι φοιτητές Ιατρικής αποκτούν γνώσεις Γενετικής, ενώ βρίσκεται πίσω από µια πρωτοβουλία µε στόχο την παροχή πρακτικής εκπαίδευσης για τις γενετικές διαταραχές, τη γενετική συµβουλευτική και τον προγεννητικό έλεγχο σε όλους τους ιατρούς της Τυνησίας. Τζένιφερ Γκρέιβς Γενοµική των θηλαστικών H καθηγήτρια του Εθνικού Πανεπιστηµίου της Αυστραλίας, µε έδρα την Καµπέρα, βραβεύτηκε για το ερευνητικό της έργο στη γενοµική των θηλαστικών. H συνεισφορά της κυρίας Γκρέιβς στην κατανόηση της εξέλιξης, της λειτουργίας και της οργάνωσης των γονιδιωµάτων των θηλαστικών έχει επηρεάσει σηµαντικά τη σύγχρονη θεώρηση του συγκεκριµένου επιστηµονικού κλάδου και οι µελέτες της µας έχουν δώσει πολύτιµα στοιχεία για την εξέλιξη, την αναπαραγωγή, τις γενετικές νόσους και τους µηχανισµούς αντιµετώπισης των νόσων των θηλαστικών. Επιστρέφοντας στην Αυστραλία, µετά τις σπουδές της στο Πανεπιστήµιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, συνειδητοποίησε την πληθώρα των γενετικών πληροφοριών που προσφέρουν τα µοναδικά θηλαστικά της χώρας της (όπως το καγκουρό) για τη µελέτη των γενετικών περιοχών, οι οποίες διατηρούνται από τα πρώτα θηλαστικά ως τον άνθρωπο. Μία από τις πλέον σηµαντικές ανακαλύψεις της ήταν ότι ένα γονίδιο του ανθρώπινου χρωµοσώµατος Υ, το οποίο θεωρείται υπεύθυνο για την ανάπτυξη των όρχεων και συνεπώς για τη δηµιουργία του αρσενικού, δεν βρίσκεται στο χρωµόσωµα Υ των µαρσιποφόρων. Στο εργαστήριό της εντοπίστηκε το γονίδιο που είναι τελικά υπεύθυνο για τον καθορισµό του φύλου (γνωστό ως SRY) και ανευρίσκεται στο χρωµόσωµα Υ, τόσο σε θηλαστικά µε πλακούντα, όπως ο άνθρωπος και το ποντίκι, όσο και στα µαρσιποφόρα, τα οποία διαχωρίστηκαν από το δέντρο της εξέλιξης πριν από περίπου 180 εκατοµµύρια χρόνια. Έκτοτε, έχει αφιερώσει µεγάλο µέρος του έργου της στην επίλυση του µυστηρίου που αφορά την εξέλιξη του συγκεκριµένου
γονιδίου και τον πολύπλοκο τρόπο ενεργοποίησης και αναστολής των γονιδίων, σύµφωνα µε τον οποίο ελέγχεται ο σχηµατισµός των όρχεων. Κριστίν βαν Μπροκχόβεν Νόσος του Αλτσχάιµερ H καθηγήτρια Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής στο Πανεπιστήµιο της Αµβέρσας βραβεύτηκε για τις γενετικές έρευνες που πραγµατοποίησε πάνω στη νόσο του Αλτσχάιµερ και άλλες νευροεκφυλιστικές διαταραχές. Με το έργο της η κυρία Βαν Μπροκχόβεν έχει συµβάλει στην κατανόηση της παθολογίας της νόσου του Αλτσχάιµερ, που αποτελεί την πιο κοινή µορφή άνοιας, ενώ η ίδια θεωρείται παγκοσµίως αυθεντία στη συγκεκριµένη νόσο. Σηµαντική ήταν επίσης η συµβολή της στην αναγνώριση των γονιδίων που ευθύνονται για µια κληρονοµική µορφή της συγκεκριµένης νόσου, η οποία εµφανίζεται σχετικά πρώιµα (πριν από την ηλικία των 65 ετών). Συνέβαλε επίσης στην αναγνώριση της µοριακής βάσης της νόσου Charcot-Marie-Tooth (CMT), µιας κληρονοµικής διαταραχής του νευροµυϊκού συστήµατος, και συνέβαλε στο να έρθει η Ευρώπη στο προσκήνιο των ερευνών για τη νόσο αυτή, µε την ίδρυση µιας επιστηµονικής κοινοπραξίας στην οποία συνεργάζονται περισσότερες από 100 ερευνητικές οµάδες. Εσθερ Ορόσκο Λοιµώξεις από αµοιβάδες H καθηγήτρια του Τµήµατος Πειραµατικής Παθολογίας στο Κέντρο Προηγµένης Ερευνας (CINVESTAV) του Εθνικού Πολυτεχνικού Ινστιτούτου στην Πόλη του Μεξικού βραβεύτηκε για την ανακάλυψη του µηχανισµού ελέγχου των λοιµώξεων από αµοιβάδες σε περιοχές µε τροπικό κλίµα. Από τα πρώτα στάδια της επαγγελµατικής της σταδιοδροµίας η κυρία Ορόσκο επέλεξε να ερευνήσει ένα σοβαρό πρόβληµα για τη δηµόσια υγεία στο Μεξικό και σε άλλες αναπτυσσόµενες
χώρες. Το παράσιτο Entamoeba histolytica καταλαµβάνει το παχύ έντερο του ανθρώπου και προκαλεί αµοιβαδική δυσεντερία, µε αποτέλεσµα να πεθαίνουν κάθε χρόνο περίπου 100.000 άνθρωποι, µεταξύ των οποίων πολλά παιδιά και βρέφη. Ως σήµερα δεν υπάρχει κάποιο προστατευτικό εµβόλιο και η λοίµωξη από το συγκεκριµένο παράσιτο εξακολουθεί να αποτελεί την τρίτη κατά σειρά πιο κοινή αιτία θνησιµότητας από παρασιτικές λοιµώξεις. H κυρία Ορόσκο έχει αφιερώσει το ερευνητικό της έργο στη µελέτη των πρωτεϊνών και των γονιδίων που εµπλέκονται στη λοιµογόνο δύναµη του εν λόγω παράσιτου και οι ανακαλύψεις της έχουν δηµιουργήσει τις προοπτικές για την ανάπτυξη στο µέλλον ενός εµβολίου για αυτό το παράσιτο το οποίο προσβάλλει ένα ποσοστό µεγαλύτερο από το 10% του παγκόσµιου πληθυσµού. H κυρία Ορόσκο συνέβαλε επίσης στην ανακάλυψη ορισµένων γονιδίων στο εν λόγω παράσιτο, τα οποία ευθύνονται για την αντοχή του σε πολλά φάρµακα, γεγονός που βοήθησε στην κατανόηση αυτού του φαινοµένου που έχει σηµαντικές επιπτώσεις στη δηµόσια υγεία. Πάµελα Μπγιόρκµαν Ανοσοποιητικό - Αυτοάνοσα νοσήµατα H καθηγήτρια Βιολογίας στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας (CalTech) βραβεύτηκε για τη συνεισφορά της στην κατανόηση του τρόπου µε τον οποίο λειτουργεί το ανοσοποιητικό σύστηµα του ανθρώπου. H κυρία Μπγιόρκµαν έχει αφιερώσει την καριέρα της στη µελέτη των δοµών και των αλληλεπιδράσεων των πρωτεϊνών που εµπλέκονται στην αναγνώριση των «εισβολέων» και έχει πραγµατοποιήσει ανακαλύψεις οι οποίες είχαν σηµαντικές επιπτώσεις στην κατανόηση των αυτοάνοσων παθήσεων, του ιού HIV, του καρκίνου και του µεταβολισµού του σιδήρου. Είναι η ίδια που από την εποχή που έκανε το διδακτορικό της στο Χάρβαρντ αποκωδικοποίησε την πρωτεΐνη MHC, που είναι γνωστή στον άνθρωπο ως HLA. Πρωταρχική λειτουργία της πρωτεΐνης αυτής είναι να δεσµεύει τµήµατα των ιικών πρωτεϊνών (πεπτίδια), τα οποία εντοπίζονται στα µολυσµένα από τον ιό κύτταρα και να τα παρουσιάζει µε τέτοιον τρόπο ώστε να αναγνωρίζονται ως «εισβολείς» από έναν τύπο λευκών αιµοσφαιρίων τα Τ λεµφοκύτταρα του ανοσοποιητικού συστήµατος. Μετά τη λήψη αυτού του «σήµατος κινδύνου», τα Τ κύτταρα επιτίθενται και καταστρέφουν το µολυσµένο κύτταρο. Χρησιµοποιώντας την πρωτοποριακή τεχνική της κρυσταλλογραφίας
ακτίνων X για να επισηµάνει τη θέση κάθε ατόµου στο µόριο, η κυρία Μπγιόρκµαν ανακάλυψε τι πηγαίνει στραβά στην περίπτωση ενός αυτοάνοσου νοσήµατος: τα Τ λεµφοκύτταρα αναγνωρίζουν λανθασµένα κάποιο πεπτίδιο του οργανισµού ως «ξένο» πεπτίδιο, µε αποτέλεσµα να καταστρέφουν υγιή κύτταρα και ιστούς. H ανακάλυψη αυτή της κυρίας Μπγιόρκµαν θεωρείται ένα από τα πολύ σηµαντικά επιτεύγµατα στην ανοσολογία και µία από τις καλύτερες αποδείξεις για το πώς η κατανόηση της φυσικής δοµής µιας πρωτεΐνης µπορεί να εξηγήσει τη βιολογική της λειτουργία.