Α.Τ.Ε.Ι ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΙΟΙΚΗΣΗ &ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ ΣΠΟΥ ΑΣΤΗΣ: ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2006
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... ΣΕΛ01 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΣΕΛ02 ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ.. ΣΕΛ02 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.. ΣΕΛ05 ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ.. ΣΕΛ05 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3.. ΣΕΛ10 ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑ ΙΚΟ ΧΩΡΟ.. ΣΕΛ10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΣΕΛ16 ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ. ΣΕΛ16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΕΛ19 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΥΚΑ ΠΑΤΣΙΟΛΟ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ.. ΣΕΛ19 ΚΕΦΑΛΑΙ0 6 ΣΕΛ27 ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΕΛ27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΣΕΛ29 Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΟΥ ΙΕΠΕΙ ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗ ΣΕΛ29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΣΕΛ34 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. ΣΕΛ34 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΕΛ36
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ε γνωρίζουµε σε ποια εποχή εµφανίστηκε η ανάγκη της Λογιστικής µέσα στα βάθη της προϊστορίας. Αν λάβουµε υπόψη µας όµως ότι «οι ρίζες της πολιτιστικής εξέλιξης του ανθρώπινου γένους βρίσκονται στην εποχή του Λίθου», είναι λογικό να υποθέσουµε ότι οι ρίζες της Λογιστικής, πρέπει να βρίσκονται σ αυτήν την εποχή, γιατί η Λογιστική πορεύτηκε παράλληλα µε την πολιτιστική εξέλιξη της ανθρωπότητας. Άλλωστε, στην εποχή του Λίθου, διαδραµατίστηκε η «παραγωγική επανάσταση» που έθεσε «τις στέρεες βάσεις, πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν όλοι οι µεταγενέστεροι υψηλοί πολιτισµοί της αρχαιότητας» οπότε, δεν ήταν δυνατό να απουσιάζει η Λογιστική από τις εξελίξεις αυτές, αφού εξελίχθηκε παράλληλα µε αυτές. Είναι ιστορικά εξακριβωµένο ότι οι άνθρωποι των προϊστορικών πολιτισµών έκαναν λογιστικές εγγραφές χωρίς αριθµούς και χωρίς γράµµατα, «γράφοντας» διάφορα σύµβολα, γραµµές ή σηµεία, πάνω σε δέντρα, πλάκες, πίνακες και ξύλα (ράβδους) για να εκφράσουν λογιστικές πράξεις. Επάνω σε κοµµάτια ξύλου π.χ. που λέγονταν «σκυτάλες»,χάραζαν εγκοπές, που κάθε µια τους παρίστανε µια συναλλαγή. Ο τρόπος ήταν απλός: έκοβαν το ξύλο στη µέση, έβαζαν τα δυο τεµάχια παράλληλα, δίπλα-δίπλα και χάραζαν µια εγκοπή στην ίδια ευθεία. Το ένα κοµµάτι έπαιρνε ο πιστοδότης και το άλλο ο πιστολήπτης. Κατά την ηµέρα εξόφλησης του χρέους, πρώτα γινόταν ο έλεγχος της γνησιότητας των δυο ξύλων, ενώνοντας το ένα µε το άλλο, για να διαπιστωθεί ότι τα δυο κοµµάτια είναι του ίδιου ξύλου. Έπειτα τα τοποθετούσαν παράλληλα για να δουν αν συµπίπτουν οι εγκοπές και έτσι γινόταν αρχικά ο πρωτόγονος έλεγχος, µε «ένα πρωτόγονο διπλογραφικό σύστηµα». Στην αρχαία Αίγυπτο βρέθηκαν πινακίδες χρονολογούµενες από τη νεολιθική εποχή που εµφανίζουν «λογαριασµούς». Πράγµα το οποίο σηµαίνει ότι υπήρχε κάποια υποτυπώδης λογιστική, που την έκαναν αναγκαία οι πρωτόγονες συναλλαγές. Αυτό δεν πρέπει να µας ξενίζει γιατί οι σχέσεις µεταξύ των ανθρώπων δεν είναι παρά µια «συνεχής εκκαθάριση λογαριασµών. Οι πρωτόγονες φυλές χρησιµοποιούσαν «εγχάρακτους ράβδους» στις οποίες κάθε χάραξη ήταν σύµβολου λογαριασµού ή άλλης ιδέας.
Ορισµένες φυλές ερυθρόδερµων (Algonquin Indians) προσθέτανε στις χαράξεις αυτές και εικόνες και µετέτρεπαν έτσι τα ραβδιά σε στήλες τοτέµ (σε µικρογραφία). «Εκτός εάν τα ίδια τα τοτέµ δεν είναι τίποτε άλλο, παρά γιγαντιαίες λογιστικές ράβδοι». Οι ινδιάνοι του Περού µε συνδυασµούς κόµβων σηµείωναν αριθµούς, ιδέες και λογαριασµούς σε σκοινιά διαφόρων χρωµάτων. Οι φυλές των Ίνκας χρησιµοποίησαν τα νήµατα για λογιστικές ανάγκες και εφάρµοσαν µια ιδιότυπη λογιστική, χωρίς γραφή, αριθµούς, γραµµές και σηµεία. ιάφορες οµάδες από νήµατα που τοποθετούνταν σε ράβδους, συµβόλιζαν σύγχρονες λογιστικές έννοιες, µε τη συνδροµή των χρωµάτων και των κόµβων. Π.χ. µια οµάδα από νήµατα συµβόλιζε το λογαριασµό «απάνες» και τα διάφορα χρώµατα το είδος της δαπάνης. Οι κόµβοι των νηµάτων έδιναν τα ποσά. Γενικότερα είναι γνωστό ότι η ανάπτυξη του εµπορίου µεταξύ των φυλών κατέστησε αναγκαία τη χρησιµοποίηση των γραπτών σηµείων. Γι αυτό τα πρώτα στοιχεία γραφής ήταν σχέδια, που παρίσταναν είδη εµπορίου και λογαριασµούς των συναλλαγών. Και επειδή το εµπόριο γινόταν µεταξύ φυλών µε διαφορετικές γλώσσες, ήταν απαραίτητο να υπάρχει ένα σύστηµα επικοινωνίας κατανοητό από όλους. Τα σηµεία που παρίσταναν αριθµούς ήταν τα πρώτα γραπτά σύµβολα. Αυτά τα σύµβολα-σχέδια αφορούσαν εµπορικές πληροφορίες. Παράλληλα µε τα σύµβολα αναπτύχθηκε µια µορφή γραφής, που ήταν κλάδος της ζωγραφικής και του σχεδίου. Ανάλογη εξέλιξη του σχεδίου προς τη γραφή παρατηρούµε και στο Μεσογειακό κόσµο κατά το τέλος της νεολιθικής εποχής. Αργότερα µε την ανάπτυξη της γραφής και των συναλλαγών εµφανίσθηκαν οι γραφείς που συνέβαλλαν στην ανάπτυξη των εµπορικών συναλλαγών, συντάσσοντας διάφορα έγγραφα, σχετικά µε τις συναλλαγές, µε τη Λογιστική και τα οικονοµικά ζητήµατα. Τα έργα των γραφέων ήταν ποικίλα και κάλυπταν όλες τις σύγχρονες οργανωτικές, διοικητικές και οικονοµικές αρµοδιότητες της Πολιτείας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Λογιστική κατά την αρχαιότητα Οι ρίζες της Λογιστικής βρίσκονται στις πρώτες µορφές του κοινωνικού και οικονοµικού βίου των ανθρώπων. ιαµέσου των αιώνων και σε όλους τους σηµαντικούς πολιτισµούς στην Αιγύπτου, τη Βαβυλώνα, τη Περσίας, τη Φοινίκη, την Ινδία, την Αραβία., την Σουµερία,, το Ελάµ, την Ρώµη, τη Συρία, την Ελλάδα, αρχαιολογικά ευρήµατα και ιστορικές αποδείξεις που οδηγούν πολλές φορές σε πολύ προηγούµενες εποχές, αποδεικνύουν ότι η Λογιστική υπήρχε από αποµνηµονεύων ετών. Η Εγγύς Ανατολή που είχε το προβάδισµα στις πολιτιστικές εξελίξεις(μαθηµατικά, Ιατρική, αλφάβητο, γραφή, λογοτεχνία, στο φόρο εισοδήµατος) επόµενο ήταν να προηγηθεί χρονολογικά και στις Λογιστικές εκδηλώσεις. Είναι ιστορικά βεβαιωµένο, ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι της παλαιολιθικής εποχής πριν αισθανθούν την ανάγκη της γραφής για επικοινωνία, ένιωσαν την ανάγκη, στο στάδιο της ανταλλαγής των αγαθών, της παρακολουθήσεως των δοσοληψιών τους µε τους συνανθρώπους τους. Όπως είναι γνωστό, ο πρωτόγονος άνθρωπος, αποστρέφεται την ανταλλαγή στο πρώτο στάδιο της αυστηρής παραγωγής. Έτσι παράγει µόνο για τις ανάγκες του «οίκου» µε την ευρεία έννοια που καλύπτει όλο το γένος και δεν ανταλλάσει τα προϊόντα του µε άλλες οικογένειες. Η κατάσταση όµως αυτή, που την χαρακτηρίζει η έλλειψη κάθε ανταλλαγής µεταξύ των οίκων, δεν κράτησε πολύ, η δηµιουργία αλλού ελλειµµάτων και αλλού περισσευµάτων ανάγκασε τους πρωτόγονους, να στραφούν προς την ανταλλαγή γιατί τα πλεονάσµατα δεν καταναλίσκονταν και τα ελλείµµατα άφηναν ανικανοποίητες ανάγκες. Έτσι παράλληλα διαµορφώθηκε το στάδιο της «χαλαρής οικιακής παραγωγής» όπου η αρχή της ανταλλαγής λαµβάνει ολοένα και µεγαλύτερη έκταση και η οικονοµική επικοινωνία µεταξύ των διάφορων οικιακών οικονοµιών, καθίσταται ολοένα πιο στενή. Τα αίτια που προκάλεσαν την χαλάρωση της οικιακής παραγωγής θεωρούνται: Α)η τάση προς αύξηση της ποικιλίας των µέσων για την ικανοποίηση των αναγκών. Β)η τάση προς ποιοτική βελτίωση των µέσων για την ικανοποίηση των αναγκών. Οι τάσεις αυτές που πηγάζουν από τη φύση του ανθρώπου, δεν ήταν δυνατό παρά να εµφανιστούν στα µέλη της οικιακής οικονοµίας, να προκαλέσουν την βαθµιαία διάσπασή της και να εξαναγκάσουν τους αρχηγούς των οίκων να ζητήσουν από τους γείτονες µε
δανεισµό στην αρχή µε ανταλλαγή κατόπιν µε άλλα προϊόντα τα οποία είχαν ανάγκη. Και έτσι η ανάγκη να σηµειώνουν κάπου αυτές τις ανταλλαγές συντέλεσε στο να επινοηθούν, διάφοροι τρόποι, όπως το δέσιµο των κόµβων, η χάραξη γραµµών σε ξύλα, δέντρα, λίθους, όστρακα, να θυµάται και να µπορεί να ελέγχει ο πρωτόγονος τις συναλλαγές µε τους συνανθρώπους. Πως όµως γινόταν η παρακολούθηση, ο έλεγχος και η επαλήθευση των ανταλλαγών; Από ευρεθέντα στοιχεία, αλλά και από στοιχεία των σηµερινών πρωτόγονων φυλών, συµπεραίνονται τα εξής: Έπαιρναν ένα γερό ξύλο και το έσπαζαν στη µέση. Έπειτα τοποθετούσαν τα δυο κοµµάτια παράλληλα και χάραζαν µε αιχµηρό όργανο µια ευθεία. Το ένα ξύλο έπαιρνε ο ένας πιστολήπτης και το άλλο κρατούσε ο πιστοδότης. Αργότερα, όταν πρόκειται να γίνει η τακτοποίηση των δοσοληψιών, πρώτα γινόταν ο έλεγχος της γνησιότητας των δυο ξύλων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Αρχές της Λογιστικής στο χώρο της Εγγύς Ανατολής στα προϊστορικά χρόνια Επισηµάνσεις Έχουµε αναφέρει ήδη ότι οι ρίζες της πολιτιστικής εξέλιξης του ανθρώπινου γένους βρίσκονται στην εποχή του λίθου, όπου διαδραµατίστηκε η «παραγωγική επανάσταση που έθεσε τις στέρεες βάσεις πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν όλοι οι µεταγενέστεροι υψηλοί πολιτισµοί της αρχαιότητας». Η πλήρης Νεολιθική Εποχή στη Μέση Ανατολή αρχίζει γύρω στο 7000 π.χ. περίπου µε ένα πλήθος συνοικισµών, που βρίσκονται σε µια βαθµίδα «ακεραµεική» ή «προκεραµική», όπου έχουµε καλλιέργεια δηµητριακών και εξηµέρωση ζώων. Τα χαρακτηριστικά αυτά εµφανίζονται και στην Ελλάδα στην Προκεραµική Νεολιθική φάση, στην Άργισσα και το Σέσκλο της Θεσσαλίας. Είναι ιστορικά βεβαιωµένο ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι της παλαιολιθικής εποχής,πριν αισθανθούν την ανάγκη της τροφής για επικοινωνία, ένιωσαν την ανάγκη της παρακολούθησης των δοσοληψιών τους µε τους συνανθρώπους τους. Και έτσι, η ανάγκη να σηµειωθούν κάπου αυτές οι ανταλλαγές συντέλεσε στο να επινοηθούν διάφοροι µνηµοτεχνικοί τρόποι: όπως το δέσιµο των κόµβων, η χάραξη των γραµµών σε ξύλα, δέντρα, λίθους, όστρακα, για να γνωρίζει, και να θυµάται, αλλά και να µπορεί να ελέγχει ο πρωτόγονος τις συναλλαγές µε τους συνανθρώπους του. Σε άλλη φάση της εξέλιξης µέσα στην εποχή του λίθου, χάραζαν µε αιχµηρή γλυφίδα, παραστάσεις-σχέδια-εικόνες που παρίσταναν τα προϊόντα ή τα εργαλεία που αντάλλασαν. Και έτσι κάτω από τις ανάγκες των ανταλλαγών, δηµιούργησαν και τη γραφή, που θεωρείται «προϊόν και δώρο του εµπορίου, στο οποίο οφείλει πολλά ο πολιτισµός. Αρχές της Λογιστικής στους αρχαίους λαούς της Εγγύς Ανατολής 1. Το Ελάµ
Το αρχαίο Ελάµ είναι µια περιοχή πάνω από τον Περσικό κόλπο και δεξιά του Τίγρη ποταµού, µε κέντρο την αρχαία πόλη των Σούσων. Η περιοχή αυτή που είναι γνωστή στην ιστορία σαν «Άνω Χώρα», οι ισραηλιτικές πηγές την αναφέρουν ως Ελάµ. Αρχαιολογικές έρευνες των Γάλλων αρχαιολόγων ανακάλυψαν ανθρώπινα λείψανα, χρονολογούµενα από 20000 έτη ως και ίχνη ενός «προοδευτικού πολιτισµού που ήκµασε 4500 έτη π.χ.». Οι Ελαµίτες είχαν µικτή οικονοµία (κυνήγι, γεωργία, κτηνοτροφία και διέθεταν χάλκινα όπλα και εργαλεία) είχαν ανεπτυγµένο εµπόριο που έφθανε µέχρι την Αίγυπτο και τις Ινδίες και προηγµένο νεολιθικό πολιτισµό µε ανεπτυγµένη τέχνη (διακοσµητική, αγγειοπλαστική, ζωγραφική). Στο Ελάµ πρωτοεµφανίζεται ο τροχός του αγγειοπλάστου και ο τροχός της αµάξης. Τα ευρεθέντα κοίλα δοχεία που είναι επεξεργασµένα σχήµατα και αναπαραστάσεις ζώων και φυτών θεωρούνται µεταξύ των καλύτερων που κατασκεύασε ο άνθρωπος µέχρι σήµερα. Η πόλη των Σουσών που επέζησε επί 6000 έτη, ήταν µια από τις πιο φηµισµένες της αρχαιότητας και διέθετε πολλά πλούτη. Οι Ελαµίτες γνώριζαν την ιερογλυφική γραφή, την οποία χρησιµοποιούσαν και οι γραφείς-λογιστές. εν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για αυτούς. Παρατηρούµε µόνο ότι παρακολουθούσαν την διακίνηση του πλούτου των ανακτόρων, τους λογαριασµούς του εµπορίου και τηρούσαν τα κρατικά αρχεία. 2. Η Σουµέρια Οι Σουµέριοι «ο µέγας αυτός παράγων πολιτισµού» κατέβηκαν µέσα στην τέταρτη χιλιετία από τα υψίπεδα της Κεντρικής Ασίας και εγκαταστάθηκαν στην Μεσοποταµία. Ανήκουν σε ιδιαίτερο ανθρωπολογικό τύπο. Ο πολιτισµός της Σουµέριας ήταν ήδη παλαιός, όταν το 2500 π.χ. περίπου οι ιερείς σοφοί της προσπάθησαν να γράψουν την ιστορία και τον θαυµαστό πολιτισµό της χώρας τους. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στη Σουµέρια δηµιουργήθηκαν οι πόλεις-κράτη(ουρ, Λόγκος, Ουρούκ) στις οποίες δρούσαν βασιλείς και συνέθεσαν το όνοµά τους µε την ιστορία θα αναφέρουµε τον Ουρακαγκίνο του Λάγκος που το όνοµά του συνδέεται µε τον αρχαιότερο τον συνοπτικότερο και τον δικαιότερο από τους κώδικες που µας άφησε η ιστορία. Τον Γκουντέα, τον φωτισµένο µονάρχη που από το 2500 π.χ. ανέπτυξε την λογοτεχνία κ τις τέχνες. Τα αγάλµατά του µε τις ιερογλυφικές διακοσµήσεις αποτελούν θαυµάσια δείγµατα
γλυπτικής. Με τη δίκαιη πολιτική του λατρεύτηκε ως θεός µετά τον θάνατό του. Ο Ούρ, άφησε τον πρώτο εκτενή κώδικα της ιστορίας και που στο όνοµά του µε διαταγή του Σαµάς απεκατέστησε για πάντα την δικαιοσύνη. Οι Σουµέριοι έκαναν µεγάλα έργα. Πρώτα έµαθαν να υποτάσσουν τις πληµµύρες µε την κατασκευή αρδευτικών έργων. Το αρδευτικό τους σύστηµα που υπολογίστηκε ότι κατασκευάστηκε 4000 έτη π.χ. θεωρείται από τα µεγαλύτερα επιτεύγµατα τους. Γνώριζαν τη χρήση µετάλλων και κατασκεύασαν πρώτοι το µπρούτζο. Οι µεγάλες πολεµικές εφευρέσεις στο ξίφος, το µεταλλικό κράνος, η ασπίδα, ο σχηµατισµός της στρατιωτικής φάλαγγας που ύστερα από 2500 έτη θα εφεύρουν και θα τελειοποιήσουν οι Σπαρτιάτες και οι Μακεδόνες, ήταν επιτεύγµατα των Σουµέριων. Αλλά το πλέον εντυπωσιακό που άφησαν είναι η γραφή που εξελίχθηκε σε σφηνοειδή. Η πρώτη γραφή τους ήταν γραµµική. Με τις γραφές αυτές γράφτηκαν πολλά κείµενα που τα παρέλαβαν οι διάδοχοί τους και τα µετέφεραν στους σηµιτικούς λαούς. Μέσω των Εβραίων και της Αγίας Γραφής οι παραδόσεις αυτές διατηρήθηκαν και µεταδόθηκαν στους χριστιανικούς λαούς. Στο πολιτισµό των Σουµέριων διαδραµατίζουν σπουδαίο ρόλο οι γραφείς-λογιστές. Κάνουν πολλές εργασίες. Παρακολουθούν και χαράσσουν σε πήλινες πλάκες τις εµπορικές συναλλαγές που διενεργούνται µε την Αίγυπτο και τις Ινδίες. Τις προφορικές τις καταχωρούν γραπτώς και παρουσία µαρτύρων. Χρησιµοποιούσαν και κάποιο πιστωτικό σύστηµα που διευκόλυνε το δανεισµό εµπορευµάτων χρυσού, αργύρου κ.α. µε τόκο που πληρωνόταν σε εµπορεύµατα του ίδιου είδους. 3. Η Αίγυπτος Η ανακάλυψη της αρχαίας Αιγύπτου οφείλεται βασικά στον Γάλλο αρχαιολόγο Sampoloon ο οποίος κατόρθωσε µε τη βοήθεια της ελληνικής γλώσσας να αποκρυπτογραφήσει ύστερα από µελέτη 20 ετών µια τριπλή επιγραφή που ήταν γραµµένη η µια µε ιερογλυφικά η άλλη στη δηµοτική αιγυπτιακή γλώσσα και η τρίτη στην ελληνική. Με τον τρόπο αυτό πέτυχε να σχηµατίσει το αιγυπτιακό αλφάβητο και έτσι να ανοίξει τον δρόµο για την ανακάλυψη ενός χαµένου κόσµου. Ύστερα ακολούθησαν πολλές έρευνες και ανασκαφές από αρχαιολόγους που έδωσαν µια πλήρη σχεδόν διαδοχή των παλαιολιθικών περιόδων της εκπολιτιστικής ανάπτυξης της Αιγύπτου. Από την πρώτη ιστορική δυναστεία τους είχαν αρχίσει να αντικαθιστούν τον λίθο και τα µέταλλα. Κατασκεύαζαν πλοία, έσπερναν δηµητριακά, ύφαιναν µε τελειότητα τάπητες και
υφάσµατα, είχαν κοσµήµατα και αρώµατα, ήταν ζωγράφοι και γλύπτες. Χρησιµοποιούσαν την εικονογραφική γραφή και τις κυλινδρικές σφραγίδες όπως οι Σουµέριοι. Κανείς δεν γνωρίζει ακόµη, από πού προήλθαν οι παλαιοί Αιγύπτιοι. Έγκυροι ερευνητές όµως υποστηρίζουν ότι ήταν αποτέλεσµα της διασταυρώσεως ιθαγενών φυλών: Νουβίων, Αιθιόπων και Λιβίων µε τους Σηµιτικούς εισβολείς ή µετανάστες που έφεραν µαζί τους και τον υψηλό πολιτισµό τους, µε αποτέλεσµα να προκύψει από την φυλετική αυτή ένωση ένας ενιαίος λαός που δηµιούργησε την ιστορία της Αιγύπτου. Στην τέταρτη δυναστεία (3100-2965 π.χ.) έχτισαν τις περιβόητες πυραµίδες και οι Αιγύπτιοι έµποροι κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο. Κατασκεύασαν στολο µε τον οποίο κρατούσαν την επιρροή τους στην Εγγύς Ανατολή. Η γεωργία, η κτηνοτροφία και η βιοτεχνία της Αιγύπτου ήταν ανεπτυγµένες. Η τέχνητου του µηχανικού έφτασε στην Αίγυπτο σε βαθµό που µόλις σστην εποχή µας ξεπεράστηκε. Όλες συνεχώς οι εκπολιτιστικές εκδηλώσεις και όλα τα επαγγέλµατά τους βρισκόταν σε µεγάλη ανάπτυξη. Έτσι δεν ήταν δυνατό να υστερεί σ αυτό το όργιο της αναπτύξεως το επάγγελµα των γραφέων. Πραγµατικά οι γραφείς έχουν τον χρυσό αιώνα τους. Αποτελούν τα βασικά στελέχη της βασιλικής αριστοκρατίας µε την οποία οι Φαραώ και οι λοιποί άρχοντες διατηρούσαν την δηµόσια τάξη και εξασφάλιζαν την εφαρµογή των νόµων. Οι γραφείς δεν ήταν µόνο λογιστές, αλλά και ένα σωρό άλλοι διοικητικοί υπάλληλοι. Οι γραφείς-λογιστές όµως έχουν εξέχουσα θέση γιατί τα καθήκοντά τους είναι αξιόλογα: Ενεργούσαν τις απογραφές του πληθυσµού, κατάρτιζαν απογραφές των εσοδευµένων και εξοδευµένων ποσοτήτων αργυρού, σιτηρού και άλλων εµπορευµάτων, εξέταζαν τις στατστικές του φόρου εισοδήµατος,έκαναν προβλέψεις πλυµµήρων του Νείλου, κατένεµαν τις πιστώσεις στις διάφορες δηµόσιες υπηρεσίες,συνέτασαν τα διάφορα έγγραφα των συναλλαγών, τα συµβόλαια αγοροπωλησίας και τις διαθήκες, συµπλήρωναν τις δηλώσεις φόρου εισοδήµατος των κυρίων τους, έκαναν εσωτερικό έλεγχο και θεώρηση βιβλίων, είχαν την εποπτία του εµπορίου και της βοιτεχνίας, υπολόγιζαν τις µελλοντικές συγκοµιδές. Επωµίζοντας συνεπώς πολλά από τα καθήκοντα ενός σύγχρονου λογιστή. Έτσι δεν ήταν µόνοι καταστιχογράφοι οι λογιστές αλλά και ελεγκτές, φοροτεχνικοί, ειδικοί στο δηµόσιο λογοστικό αλλά και στις προβλέψεις των εσόδων και των φόρων. Για να µπορούν να ανταποκρίνονται στα καθήκοντα τους οι γραφείς-λογιστές φοιτούσαν αρχικά σε σχολεία που λειτουργούσαν µέσα στους ναούς, όπου τα περισσότερα µαθήµατα ήταν εµπορικού περιεχοµένου, γιατί «οι Αιγύπτιοι απέβλεπαν στην πρακτική
χρησιµότητα των γνώσεων» και γενικά απέβλεπαν να προετοιµάσουν γραφείς για τις δηµόσιες υπηρεσίες. Μετά το σχολείο των ναών, φοιτούσαν σε ανώτερα σχολεία και µετά τη φοίτηση τους οι λογιστές έπαιρναν το δίπλωµά τους και διορίζονταν υπάλληλοι στη Φαραωνική Αυλή. Γενικά σηµειώνουµε για τους γραφείς-λογιστές ότι έχαιραν µεγάλης εκτιµήσεως και κατελάµβαναν µεγάλα αξιώµατα. 4. Βαβυλωνία και Ασσυρία Ο Βαβυλωνιακός πολιτισµός στηριζόταν βασικά στο εµπόριο. Η Βαβυλώνα έγινε το σπουδαιότερο κέντρο όλης της Εγγύς Ανατολής. Πλούτισε γρήγορα και για αυτό όλα τα έθνη της Μεσογείου έρχονταν σε επαφή µαζί της. Στη Βαβυλώνα συγκεντρώνονταν τα προϊόντα του µισού τότε κόσµου. Είχαν εξελιγµένο νοµισµατικό σύστηµα. Χρησιµοποιούσαν ράβδους χρυσού και αργυρού ως ανταλλακτικά µέσα. Τράπεζες δεν υπήρχαν. Μερικές οικογένειες τις υποκαθιστούσαν. Χορηγούσαν δάνεια και χρηµατοδοτούσαν τις βιοτεχνικές επιχειρήσεις. Η βιοτεχνία είχε οργανωθεί σε συντεχνίες, από την εποχή του Χαµουραµπί, που τις αποτελούσαν οι τεχνίτες και οι µαθητευόµεναι. Τις έλεγαν «φυλές». άνεια χορηγούσαν και οι ιερείς στους αγρότες για τη χρηµατοδότηση της σποράς και της συγκοµιδής. Οι ιερείς ήταν επίσης και µεγάλοι έµποροι και χρηµατοδότες της Βαβυλώνας. Στην κοσµοπολίτικη Βαβυλώνα οι γραφείς ήταν πάρα πολλοί, όπως και στην Αίγυπτο Από πρόσφατες έρευνες προκύπτει ότι οι γραφείς - λογιστές έγραφαν τους λογαριασµούς και έκαναν τις λογιστικές πράξεις στη συλλαβική γραφή, που είχε 300 συλλαβικά σηµεία- τα µάθαιναν απ' έξω. Έγραφαν µε σφηνοειδή γραφή σε πήλινες πλάκες, χρησιµοποιώντας για πένα ένα ξύλο στενό που είχε µια άκρη τριγωνική Οι λογιστές έγραφαν την ιδιότητα τους σε κυλινδρική σφραγίδα και τύχαιναν ειδικής µορφώσεως σε σχολεία των ναών, όπου οι ιερείς προσπαθούσαν να δώσουν γνώσεις πρακτικές και εµπορικές, όπως προκύπτει από τον κώδικα του Χαµουραµπί που θεωρείται το αρχαιότερο λογιστικό κείµενο. Γενικά οι γραφείς - λογιστές έχαιραν εδώ µεγάλης εκτιµήσεως και καταλάµβαναν µεγάλες θέσεις της κρατικής ιεραρχίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Αρχές της Λογιστικής στον ελλαδικό χώρο στους προϊστορικούς χρόνους Εισαγωγικά Οι πρωτόγονοι άνθρωποι «έγραφαν» διαφορά σύµβολα, για να εκφράσουν λογιστικές πράξεις. Το φαινόµενο όµως αυτό δεν ήταν τοπικής ανατολικής προέλευσης, αλλά είχε γενικό οικουµενικό χαρακτήρα. Εµφανίζεται παντού, στο σηµείο που αρχίζουν οι πρώτες ανταλλαγές στο στάδιο της «οικιακής παραγωγής». Το ίδιο έγινε και στον ελλαδικό χώρο. Είναι γνωστό από τη Βιολογία ότι «η λειτουργία δηµιουργεί το όργανο, τη δε λειτουργία κινεί η ανάγκη». Αυτό σηµαίνει ότι η εξέλιξη έχει ως κινητήρα τις αντιξοότητες, που αναγκάζουν τα έµβια όντα να δηµιουργούν τα µέσα επιβίωσης τους. Το ίδιο αληθεύει και για το ανθρώπινο γένος. ιαπιστώθηκε ότι «η ανάγκη-πίεση εξωτερικών συνθηκών, αποτέλεσε τον κινητήρα της εκπολιτιστικής προόδου και ότι η πνευµατική ζωή του νεολιθικού ανθρώπου δηµιουργήθηκε κάτω από την πίεση εξωτερικών αναµορφώσεων και ότι «το δραµατικό αυτό φαινόµενο ήταν οικουµενικό». Παρουσιάστηκε παντού, αλλά µε ποσοτικές και ποιοτικές διαφορές, που οφείλονται: α) στην έκταση και την ένταση των παλαιολιθικών παραδόσεων και β) στο ρυθµό και στην επιτυχία αναπροσαρµογής του ανθρώπου στο νέο τρόπο ζωής. Θα παρακολουθήσουµε τις εξελίξεις αυτές στον Ελλαδικό χώρο µε βάση τα αρχαιολογικά δεδοµένα. Οι νεολιθικοί οικισµοί της Αιγαιίδας έχουν χαρακτήρα γεωργικό, πράγµα που προϋποθέτει άµεση συνεργασία του Ανθρώπου µε τη Γη-Φύση, που είναι «το κυρίαρχο χαρακτηριστικό στοιχείο του νεολιθικού κόσµου». Όλες οι άλλες δραστηριότητες είναι «παραπληρωµατικές και δευτερογενείς». Ο νεολιθικός άνθρωπος διακοσµεί τα αγγεία του, τα «ειδώλια», και έτσι, µε τη διακοσµητική ξεκίνησε και διαµορφώθηκε το πρώτο σύστηµα γραφής. Αργότερα τα πρώτα στοιχεία της γραφής έγιναν σχέδια, που παρίσταναν είδη εµπορίου και λογαριασµούς συναλλαγών. Κι έτσι οι ανάγκες της ανταλλαγής δηµιουργούν, µε τη βαθµιαία εµφάνιση
του εµπορίου, την ανάγκη της Λογιστικής, στους χώρους όπου αναπτύσσεται έντονη οικονοµική ζωή. Γιατί λογιστικές απαρχές και λογιστικοί έλεγχοι σηµειώθηκαν παντού όπου το απαίτησαν οι ανάγκες των ανταλλαγών και του εµπορίου, ως και η ανάγκη ύπαρξης τάξης και ασφάλειας στις συναλλαγές. Άλλωστε σ' όλες τις αρχαίες κοιτίδες του πολιτισµού, όπως προέκυψαν από τις ανασκαφές του Petrie, τα πρώτα σύµβολα της γραφής ήταν εµπορικού περιεχοµένου και εµφανίζονται σ όλο το µεσογειακό χώρο. εν µπορεί να υπάρξει αµφιβολία, έλεγε ο Freeman ότι πολλές από τις πλέον ουσιώδεις εφευρέσεις της πολιτισµένης ζωής εφευρέθηκαν επανειληµµένα και πολλές φορές σε διάφορους καιρούς και σε αποµακρυσµένες χώρες, καθώς οι διάφορες φυλές, έφθαναν στα ιδιαίτερα εκείνα σηµεία της κοινωνικής παραγωγής, οπότε οι εφευρέσεις αυτές γίνονταν αναγκαίες. Με βάση τις ιστορικές διαπιστώσεις, ο αιγαιακός χώρος δεν θα µπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Ήδη από τα πρώτα στάδια της πολιτιστικής του εξέλιξης εµφανίζονται απαρχές Λογιστικής και λογιστικού ελέγχου. Αργότερα όταν διαµορφώθηκε ο πρωτοελλαδικός πολιτισµός στην εποχή της Χαλκοκρατίας, εµφανίζονται στον ελλαδικό χώρο, κάτω από την πίεση των αναγκών του εµπορίου, και τα πρώτα συστήµατα γραφής. Όπως προκύπτει από την αποκρυπτογράφηση της γραµµικής γραφής Β', ως και της ιερογλυφικής γραφής τα περισσότερα ευρεθέντα στοιχεία έχουν «Λογιστικό χαρακτήρα» και συγκεντρώνουν λογιστικά δεδοµένα. Απαρχές Λογιστικής στον Ελλαδικό χώρο 1) Κρήτη Στην προϊστορική Κρήτη αναπτύχθηκε ο Μινωικός πολιτισµός. Καλύπτει την περίοδο µεταξύ 2600 και 1900 π.χ. που λέγεται Προανακτορική, την Παλαιοανακτορική (1900-1700 π.χ.) τη Νεοανακτορική (1700-1450 π.χ.) και τη Μετανακτορική (1450-1140 π.χ.) περίοδο. Οι ανταλλαγές µεταξύ Κρήτης και νησιών του Αιγαίου ήταν πυκνές. Έτσι µε το σύστηµα των ανταλλαγών αναπτύχθηκε το εµπόριο, οργανώθηκε η παραγωγή των ντόπιων προϊόντων και συστηµατοποιήθηκε η επεξεργασία του µετάλλου. Στην προανακτορική φάση (2600-1900 π.χ.) συνεχίζεται η ανάπτυξη του εµπορίου πάλι µε το σύστηµα των ανταλλαγών. Συσσωρεύονται πολλά πλούτη που επιταχύνουν το ρυθµό εξέλιξης του πολιτισµού, ρυθµό που παρακολουθούν και επιταχύνουν την ανάπτυξη του και οι λογιστές. Από αρχαιολογικές έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι πριν από το 2000 π.χ. άρχισε να αναπτύσσεται ένα είδος γραφής. Οι περισσότερες πινακίδες που βρέθηκαν εµφανίζουν λογαριασµούς ή καταγραφές εµπορευµάτων. Ο πολιτισµός ακτινοβολεί από τα ίδια τα
ανακτορικά κέντρα, στα οποία γίνεται «συστηµατική οργάνωση των δυνάµεων» που υποτάσσει τις κοινωνικές τάξεις σε µια ιεραρχία µε σκοπό την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου κατά τον καλύτερο τρόπο. Από την οργάνωση των ανακτόρων προκύπτει ότι εκεί είχε συγκεντρωθεί η γενική διοίκηση και ότι είχε οργανωθεί κατά γραφειοκρατικό σύστηµα που βοηθούσε το έργο της διοίκησης και του ελέγχου. Γενικότερα στα παλαιοανακτορικά κέντρα του Μινωικού πολιτισµού η συγκέντρωση δύναµης και η συσσώρευση πλούτου οδήγησαν σε «πρωτοφανή πολιτιστική ανάπτυξη». Το εµπόριο είναι υπό τον έλεγχο των ανακτόρων και η παραγωγή έχει προσαρµοστεί στη ζήτηση των εξωτερικών αγορών, «πράγµα που βεβαιώνεται από αιγυπτιακές και ανατολικές πηγές». Περίφηµα µινωικά σκεύη βρέθηκαν στη Φοινίκη και στην Αίγυπτο, και στα ανάκτορα της Κνωσού βρέθηκε σφραγιδοκύλινδρος του Βαβυλώνιου βασιλιά Χαµουραµπί. Η πρόοδος συνεχίζεται. Η κοινωνική οργάνωση έφθασε σε βαθµό τελειότητας γιατί κατόρθωσε να διατηρήσει, σε µια εσωτερική ειρήνη την ισορροπία ανάµεσα στις διάφορες τάξεις, εφαρµόζοντας «αληθινή ευνοµία και δικαιοσύνη». Η πολιτική διοίκηση εξασφάλισε µε την οργάνωση της θαλασσοκρατίας την ελεύθερη επικοινωνία µε τον έξω κόσµο, τονώνοντας έτσι το εµπόριο και τις πολιτιστικές σχέσεις µε το νησιώτικο και ηπειρωτικό κόσµο της Ανατολικής Μεσογείου, της Αιγύπτου και της Ανατολής (Φοινίκης κ.ά.). Για τον οικονοµικό βίο σηµειώνουµε ότι τα ανάκτορα στην νεοανακτορική περίοδο είναι τα κέντρα της βασιλικής βιοτεχνίας, µεταλλοτεχνίας, του βασιλικού εµπορίου, και των αποθηκών των προσφορών (είδος φόρου) που βοήθησαν στην «οργάνωση και εκτέλεση των µεγάλων δηµόσιων έργων κοινής ωφέλειας». Τα εργαστήρια, ήταν χωροταξικά κατανεµηµένα κατά τρόπο που να είναι εύκολος ο έλεγχος της εργασίας από τον ίδιο το βασιλιά, που χρησιµοποιούσε ειδικούς υπαλλήλους (γραφείς-λογιστές) για να καταγράφουν σε πινακίδες (λογιστικά κατάστιχα) και να ταξινο- µούν προκαταρκτικά τα εµπορεύµατα από τη µεταφορά σε αποθήκες, όπου εφαρµόζεται και αυτόµατο σύστηµα περισυλλογής των υγρών (λαδιού, κρασιού) µε πολλούς αυτόµατους συλλεκτήρες. Για αυτό έχουµε εδώ ένα λογιστικό σύστηµα σε ανάπτυξη, µε λογιστικά κατάστιχα, λογιστικά αρχεία και αποθήκες παρακολούθησης των πολυτίµων θησαυρών και µε αρχιελεγκτή τον ίδιο το βασιλιά που είχε κάτω από τον έλεγχο του όλη την ανακτορική παραγωγή, αλλά και το εµπόριο, µε ειδικά ενδιαιτήµατα του στο λιµάνι. Ουσιαστικά
ολόκληρο το εµπόριο ελεγχόταν από τα ανάκτορα, όπου οι έµποροι ήταν στην πραγµατικότητα υπάλληλοι των βασιλιάδων,.έχουµε, σ' όλα αυτά την παρουσία µιας οργανωµένης βασιλικής γραφειοκρατίας, που δεν ήταν δυνατό να συντηρηθεί χωρίς συστηµατικά αρχεία, χωρίς λογιστικό σύστηµα, χωρίς λογιστές. Άλλωστε όπως απέδειξε, µε. πειστικά επιχειρήµατα, ο αρχαιολόγος Στυλ. Αλεξίου «το εµπόριο ήταν ουσιαστικά βασιλικό, οργανωµένο και ελεγχόµενο από τα ανάκτορα «δηλαδή από τους γραφειοκράτες -λογιστές, που έπρεπε µάλιστα να παρακολουθούν λογιστικά τη διακίνηση των εισαγωγών και εξαγωγών σε ξένα νοµίσµατα, γιατί το εµπόριο διεξαγόταν µε τα κυρία κέντρα της Ανατολίας, της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου». Γενικότερα η όλη οργάνωση της καθηµερινής ζωής µέσα στα ανάκτορα προκαλεί κατάπληξη για την υψηλή στάθµη, τη µοναδική λεπτότητα και χάρη που την «ξεχωρίζει από τη ζωή σε άλλα κέντρα των σύγχρονων πολιτισµών της Αιγύπτου και της Ανατολής». 2) Μυκήνες Για τις Μυκήνες σηµειώνουµε συνοπτικά τα κατωτέρω: Το τέλος της Ελλαδικής Χαλκοκρατίας συµπίπτει µε την περίοδο που ονοµάζεται Μυκηναϊκή ή Υστεροελλαδική (1600-1100 π.χ. περίπου). Είναι η περίοδος που δηµιούργησε στην ηπειρωτική Ελλάδα ένα επίπεδο υψηλού πολιτισµού, µε αστική οργάνωση, µε µνηµειώδη τέχνη και γραφή, που αποτελεί την «πρώτη έξαρση του Ελληνικού πνεύµατος». Στην Πρώιµη περίοδο επικρατούν τα παραδοσιακά στοιχεία. Βαθµιαία όµως ξεπερνιέται η παλιά κλειστή αγροτική οικονοµική οργάνωση και σηµειώνονται «βαθιές αλλαγές µε τη συγχώνευση των παλαιότερων αιγαιακών πρωτοελλαδικών στοιχείων του πληθυσµού». Κι έτσι η πίεση που από καιρό άσκουσε ο γειτονικός πληθυσµός της Μινωικής Κρήτης και των Κυκλάδων, «µπόρεσε να καρποφορήσει και να προετοιµαστεί µια ριζική πολιτιστική αλλαγή». Η όλη πολιτιστική οργάνωση έχει στρατιωτικό χαρακτήρα και στερείται θεοκρατικής βάσεως. Στα µεγάλα Μυκηναϊκά κέντρα ήταν εγκατεστηµένη η βασιλική δυναστεία, που άσκουσε απολυταρχική διοίκηση. Το µυκηναϊκό εµπόριο ελεγχόταν από το βασιλιά, όπως στην Κρήτη. Βαθµιαία απλώθηκε το εµπόριο σε ξένες αγορές και εκτόπισε το µινωικό. Η παλαιότερη µυκηναϊκή βιοτεχνία έχει χαρακτήρα «έντονα Κρητικό» γιατί οι πολυπληθείς τάξεις των βιοτεχνών δεν µπόρεσαν να ανταγωνιστούν τη µινωική βιοτεχνία και εγκατέλειψαν τη ντόπια παραγωγή. Έτσι εµφανίζεται στον 14ο αιώνα π.χ. µια γενική βελτίωση των µεθόδων καλλιέργειας και εκµετάλλευσης των αποδοτικών περιοχών, όπου
παρατηρείται και µεγαλύτερη συγκέντρωση κατοίκων. Παράλληλα µε τη γεωργία και κτηνοτροφία αναπτύσσεται η βιοτεχνία, ξαπλώνεται το εµπόριο και δηµιουργείται έτσι ένα δεύτερο πεδίο - ευρύτερο, οικονοµικής δραστηριότητας. Γενικά γίνονται εισαγωγές πρώτων υλών και εξαγωγές επεξεργασµένων βιοτεχνικών προϊόντων, κυρίως κεραµικών. Πολύ συχνά οι Αχαιοί ακολουθούσαν τα προϊόντα τους ταξίδευαν για αναζήτηση εργασίας και τελικά έµεναν εκεί όταν εύρισκαν ευνοϊκές συνθήκες. Σ την Κύπρο υπήρχε µεγάλη κοινότητα Αχαιών που, χωρίς να αποξενωθούν από τις εξελίξεις της ηπειρωτικής Ελλάδας, έδιναν στα προϊόντα τους ένα «έκδηλο τοπικό χαρακτήρα». Ο Ι αιώνας είναι η εποχή που η Μυκηναϊκή Ελλάδα έρχεται σε επαφή µε τον ευρύτερο περίγυρο της και «αναπτύσσει το σύστηµα που θα αποτελέσει τα πλαίσια της µεγάλης ακµής» και θα καταστεί η ενδοξότερη περίοδος του Μυκηναϊκού πολιτισµού. Μια περίοδος «εκρηκτικής εξάπλωσης των Αχαιών και της κυριαρχίας τους στην ανατολική Μεσόγειο». Οι Μυκηναϊκές επιδράσεις και οι εµπορικές σχέσεις φθάνουν µέχρι τη νότια Ιταλία, τις Συροπαλαιστινιακές ακτές και την Αίγυπτο. Όλα αυτά προϋποθέτουν ισχυρή κεντρική εξουσία, ισχυρή πολιτική και οικονοµική δύναµη, ικανή να ελέγχει τις περιοχές αυτές. Από τις ανασκαφές αποδεικνύεται ότι η δύναµη αυτή υπάρχει στα ανάκτορα όπου ελέγχει όλες τις δραστηριότητες, µε τη βοήθεια µιας στρατιάς «γραφέων -λογιστών». Έτσι βλέπουµε ότι τόσο ο Μινωικός όσο και ο Μυκηναϊκός πολιτισµός µε την τεράστια και καταπληκτική οικονοµική, εµπορική, στρατιωτική και κοινωνική οργάνωση αναπτύχθηκε µε την συµβολή των γραφέων - λογιστών. 3) Κυκλάδες Από έρευνες που έγιναν στις Κυκλάδες, εξακριβώθηκε «νεολιθικός πολιτισµός σε προχωρηµένη φάση» από το τέλος της πέµπτης χιλιετίας π.χ. Στην Πρώιµη Χαλκοκρατία (γύρω στα 3200 π.χ.) και στην περίοδο που επακολούθησε αναπτύχθηκε ένας «ιδιότυπος πολιτισµός» ο Πρώτο-κυκλαδικός, που καλύπτει ολόκληρη την τρίτη χιλιετία π.χ. και εξελίσσεται παράλληλα µε τον Πρωτοµινωικό και τον Πρωτοελλαδικό της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο πολιτισµός αυτός έχει «στενή» επικοινωνία µε τις παραιγαιακές περιοχές και σηµειώνει ανταλλαγές πολιτιστικών στοιχείων. Χωρίς τη Λογιστική και τον έλεγχο δε θα µπορούσε να παρακολουθούνται οι ανταλλαγές αυτές, εάν λάβουµε υπόψη και το γεγονός
ότι «το εµπόριο ήταν µια δραστηριότητα, που από τη Νεολιθική εποχή ακόµη είχε εµφανισθεί στον αιγιακό χώρο». Οι Κυκλάδες είχαν «εκτεταµένες ανταλλαγές» µε τα παράλια της Αττικής και η Κυκλαδική παρουσία έχει επισηµανθεί από πολύ νωρίς στην Ανατολή, αλλά και στη υτική Μεσόγειο. Αγγεία του πολιτισµού της Φυλακωτής πόλεως, βρέθηκαν στις Βαλεαρίδες νήσους. Η τέχνη του πρωτοκυκλαδικού πολιτισµού εκφράζεται µε λύσεις τολµηρές για την εποχή της. Σπάνια παρατηρούνται σε έργα προϊστορικής τέχνης πλαστικές αναλογίες, σαν αυτές που απαντούν στα κυκλαδικά µαρµάρινα ειδώλια. Το εµπόριο είναι µια δραστηριότητα που παρατηρείται από πολύ νωρίς στον Αιγαιακό χώρο. Από τη νεολιθική εποχή η Μήλος εξάγει οψιανό (κρυσταλλική, ηφαιστειακή ύλη, κατάλληλη για µαχαιρίδια) στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα. Στη δεύτερη φάση του Κυκλαδικού πολιτισµού πυκνώνουν οι ανταλλαγές και οι εµπορικές σχέσεις µε τα παράλια της Αττικής (Ραφήνα, Μαραθώνα κ.ά.), τη Βοιωτία, την Εύβοια, την Αργολίδα και την Κορινθία, τις παραδουνάβιες περιοχές, την Αζοφική θάλασσα και τη νησίδα Ηoar της Αδριατικής, αλλά και µε την Ανατολή. Νεότερες αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως στοιχεία που αποδεικνύουν ότι υπήρχαν συναλλαγές του αιγιακού χώρου από την τρίτη χιλιετία π.χ. µε την Εγγύς Ανατολή. Κείµενο γραµµένο επάνω σε πλίνθους µε σουµερική γραφή, που βρέθηκε κοντά στην αρχαία Βαβυλώνα, ηλικίας 2200 ετών π.χ., αναφέρει ότι οι ντόπιοι συναλλάσσονται σε δραχµές. Γράφει: «Έχω σαράντα τετράδραχµα. Ο Λασσαβίδ, γιος του Μπελ-Άκχε-Ίριµπ, θα πληρώσει στα χέρια του Ζιρ Ιδίµ, γιο του Χαµπλάι, στο µήνα ΙΝάρ, σαράντα τετράδραχµα, µέσα στο ναό του Ηλίου στη Βαβυλώνα. Μάρτυρες... Ζιρ Ιδίµ γιος του Χαµπλαι γραφεύς.εν Βαβυλώνι, επί βασιλείας του Πάκουρους βασιλέως της Περσίας». Το κείµενο αυτό είναι µεγάλης ιστορικής σηµασίας γιατί επιβεβαιώνει τις πανάρχαιες συναλλαγές σε δραχµές, καθώς και το ρόλο του γραφέως. Φαίνεται µάλιστα πως πρέπει να µετατοπίσουµε κατά πολλούς αιώνες πίσω τη χρήση του νοµίσµατος από τους Έλληνες. Επιβεβαιώνονται λοιπόν οι συναλλαγές µε την Εγγύς Ανατολή. Αλλά και µεταξύ των νησιών του Αιγαίου γίνονται ανταλλαγές στους προϊστορικούς χρόνους, όπου οι συντεχνίες των αγγειοπλαστών και των µαρµαρογλύφων διοχετεύουν προς διάφορα κέντρα τα προϊόντα τους. Και εδώ εποµένως παίζουν το ρόλο τους οι λογιστές. εν θα µπορούσε να υπάρξει εµπόριο ανταλλακτικό και µάλιστα εξαγωγικό σε όλο το χώρο της Μεσογείου χωρίς την παρακολούθηση των ανταλλαγών από τους λογιστές. Ούτε να αναπτυχθούν συντεχνίες, χωρίς παρακολούθηση των συναλλαγών και των κερδών από τους λογιστές.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ιστορικοί χρόνοι 1. Αρχαία Ελλάδα Από πάπυρους, όπως και από άλλα γραπτά κείµενα διαπιστώνεται ότι στους κλασσικούς χρόνους η οικονοµία των Αθηνών εµφανίζει ανεπτυγµένο σύστηµα δηµόσιας Λογιστικής. Στους χρόνους αυτούς η Αθήνα είναι το εµπορικό κέντρο της Ελλάδας και ο Πειραιάς το µεγάλο λιµάνι του διαµετακοµιστικού εµπορίου της Μεσογείου. Τα κέρδη από το εµπόριο, τη ναυτιλία, τη βιοτεχνία και τις πιστωτικές (τραπεζικές) εργασίες ήταν µεγάλα- και οι συνεισφορές των συµµαχικών πόλεων αύξησαν τον πλούτο των Αθηνών και πραγµατοποίησαν το λαµπρό χρυσό αιώνα των Αθηνών (5ος αιώνας), όπου δόθηκε σηµασία στα δηµόσια οικονοµικά και ιδίως: α) στα νοµισµατικά θέµατα, β) στην τελειότερη οργάνωση των εσόδων, γ) στο ότι δόθηκε µεγάλη προσοχή στο δηµόσιο λογιστικό, δ) στη δίκαιη οικονοµική διαχείριση. Ύστερα απ' αυτήν την οικονοµική ανάπτυξη, ήταν επόµενο να αναπτυχθεί η Λογιστική και το ηµόσιο Λογιστικό. Στην Αρχαία Ελλάδα, στην Αθήνα ήδη από το 300 π.χ. υπάρχει «σύστηµα ελέγχου των ηµόσιων Οικονοµικών». Οι λογιστές σ' αυτό συνιστούν ηµόσια Αρχή, παρόµοια µε το σηµερινό Ελεγκτικό Συνέδριο. Αυτό αποδεικνύεται από την «Αθηναίων Πολιτεία» του Αριστοτέλη όπου στο κεφάλαιο «περί λογιστών, στους οποίους (και κυρίως στο συνέδριο τους) έδιναν πολλά δικαιώµατα ελέγχου της διαχείρισης του ηµόσιου πλούτου και των χρηµατικών υπόλογων του ήµου, αλλά και των αρχόντων, που υποχρεώνονταν από το Νόµο να καταχωρούν σε λογαριασµούς τα «λήµατα» (έσοδα) και τις δαπάνες-, όπως προκύπτει και από τον Πλούταρχο, ο οποίος γράφει: «τ αναλωµένα έδωκα και ούτε ελογιζόµην» (δεν τα έγραψα στο λογαριασµό). Στον αιώνα του Περικλή, κάθε πολίτης ήταν και ελεγκτής γιατί κστ' έθιµο οι εργολάβοι ανέγερσης δηµόσιων κτιρίων, έγραφαν υποχρεωτικά, σε εντοιχµένες πινακίδες επί λίθου της οικοδοµής τα έσοδα και τα έξοδα τους. Αργότερα στην Αθήνα το 400 π.χ. επιβάλλει ο Νόµος τη δηµοσίευση των λογαριασµών των εταιρειών. Στη λοιπή αρχαία Ελλάδα συγκεκριµένα στην Αχαϊκή
Συµπολιτεία ο έλεγχος γίνεται από τους «εξεταστές», τους «συνηγόρους», τους «δοκιµαστήρες» στη Θάσο από τους «απόλογους». Ως προς το λογιστικό σύστηµα και τη λογιστική τέχνη των αρχαίων Ελλήνων υποστηρίζεται ότι: «είναι σφάλµα να λέγεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες λογιστές τηρούσαν τα βιβλία τους κατά τη διγραφική µέθοδο». Όµως χρησιµοποιούσαν: δύο κύρια λογιστικά βιβλία: α) τις εφηµερίδες (ηµερολόγια), β) τα τραπεζικά γραµµάτια (βιβλία των λογαριασµών) και διέκριναν τους λογαριασµούς σε: λογαριασµούς εις είδος και λογαριασµούς σε νοµισµατικές µονάδες. Επιπλέον διέκριναν τους λογαριασµούς σε απλούς και σύνθετους (περιληπτικούς) όπου έδιναν περίληψη των εσόδων και των εξόδων. Στο βιβλίο - ηµερολόγιο καταχωρούνταν λεπτοµερώς οι καθηµερινές συναλλαγές και τα έσοδα και τα έξοδα αναλύονταν µε ακρίβεια, γεγονός που του προσέδιδε αποδεικτική ισχύ και ενώπιον των δικαστηρίων. Από ελληνικό πάπυρο του 3ου π.χ. αιώνα (φυλάσσεται στην Εθνική βιβλιοθήκη) διαπιστώνουµε ότι υπήρχαν και λογαριασµοί γεωργικής φύσεως. Εποµένως δεν απείχαν πολύ από τη διγραφία. 2. Αρχαία Ρώµη Για τη Ρωµαϊκή εποχή, δυστυχώς, οι διάφοροι συγγραφείς δε µας δίνουν στοιχεία για τη Λογιστική (ιδιωτική και δηµόσια). εν υπάρχει αµφιβολία ότι χρησιµοποιείται η Λογιστική τόσο από τους ιδιώτες, όσο και από το ηµόσιο. Από πάπυρο του Ζήνωνα διαπιστώνεται ότι υπήρχε κάποια λογιστική τεχνική και χρήση βιβλίων, όπου καταχωρούνταν τα εις είδος και χρήµα περιουσιακά στοιχεία, κυρίως των ναών και των αρχόντων, που χρησίµευαν και για τον έλεγχο των ατασθαλιών. Γενικότερα διαπιστώνουµε ότι οι γραφείς - λογιστές στη Ρωµαϊκή εποχή τηρούσαν κάποια βιβλία. Π.χ. ένα είδος ηµερολογίου που ήταν ανάλογο µ' αυτό που τηρούσαν οι Pater Familias για τον έλεγχο του ηµόσιο θησαυροφυλάκιο. Χρησιµοποιούσαν ακόµα ένα βιβλίο εσόδων και εξόδων που το έλεγαν codex accepto et depensi όπου σηµείωναν αναλυτικά τα έσοδα και τα έξοδα και κρατούσαν και προσωπικούς λογαριασµούς καθώς και ισοζύγιο κάθε µήνα. Χρησιµοποιούσαν και το calendarium (βιβλίο οφειλών), αλλά και ειδικά βιβλία για τους τρεχούµενους λογαριασµούς που παρακολουθούσαν τις δοσοληψίες µεταξύ του Fiscus και του στρατού.
Στον ιδιωτικό τοµέα τηρούσαν τα βιβλία εσόδων-εξόδων και οι τράπεζες επιπλέον ένα ειδικό ηµερολόγιο (είδος βιβλίου λογαριασµών) το λεγόµενο liber rationum όπου οι πελάτες είχαν ο καθένας ανοιχτό λογαριασµό 3. Μεσαίωνας Το Μεσαίωνα έχουµε στασιµότητα στην εξέλιξη της Λογιστικής όπως σε όλες τις εκδηλώσεις της οικονοµικής ζωής. Αυτό αποδίδεται στην πτώση της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, που αποσύνθεσε τη Ρωµαϊκή κοινωνία και παρέλυσε τις συναλλαγές, αλλά και στην επίδραση του Χριστιανισµού, ο οποίος στα πρώτα στάδια της διάδοσης του περιφρονούσε την οικονοµική ζωή. Πρέπει όµως να σηµειώσουµε ότι οι σταυροφορίες µεταξύ 11ου και 13ου αιώνα επηρέασαν την ανάπτυξη της Λογιστικής, γιατί ανέπτυξαν τα ρεύµατα της νέας εµπορικής κίνησης και έφεραν σ' επαφή την Ευρώπη µε την Εγγύς Ανατολή πράγµα που συντέλεσε στην ανάπτυξη του διαµετακοµιστικού εµπορίου των πόλεων της Ιταλίας: Γένοβας και Βενετίας. Λόγω της «αρχής του κυρίαρχου κράτους» υποχρέωναν οι Ενετοί όλες τις κτίσεις τους, να περνούν τα εξαγόµενα είναι µέσω της Βενετίας, πράγµα που την πλούτισε, λόγω της εισαγωγής και επανεξαγωγής φόρων και την κατέστησε κυρίαρχη δύναµη. Γενικά η εξελικτική πορεία της Λογιστικής πήρε στο Μεσαίωνα τις πιο κάτω φάσεις: α) πέρασε από τη Λογιστική του µνηµονίου και των προσωπικών λογαριασµών, στη λογιστική των πιστωτικών πράξεων και των ταµιακών συναλλαγών, β) κατόπιν, κάτω από την πίεση των πραγµάτων, αποσπάστηκαν από το µνηµόνιο οι προσωπικοί λογαριασµοί και λογαριασµοί των αξιών κι έτσι διαµορφώθηκε η «απλογραφική λογιστική». γ) Με το σύστηµα αυτό έγινε κάποια προσπάθεια οργάνωσης της επιχείρησης, γιατί µε τα διαφορά βιβλία που χρησιµοποιούσε το λογιστικό αυτό σύστηµα, παρακολουθούνταν τα κέντρα δράσης της επιχείρησης αλλά και τα αποτελέσµατα της απ' όλη τη δραστηριότητα της δ) Μετέπειτα ανακαλύφθηκε η θεµελιώδης αρχή της διπλογραφικής µεθόδου στον 13ο αιώνα και τελειοποιήθηκε το 1494 από το µοναχό Λουκά Πατσιόλο, και από την εποχή αυτή έχουµε ανάπτυξη της λογιστικής, τόσο στο πρακτικό όσο και στο θεωρητικό επίπεδο.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η Λογιστική από το Λουκά Πατσιόλο µέχρι σήµερα 1. Λογιστική στον αιώνα του Πατσιόλο (15 ος αιώνας) Ο Πατσιόλο ονοµάστηκε πατέρας της Λογιστικής. Εξέδωσε (1494) την πρώτη του µελέτη µε τίτλο: «Summa di Arithmetrica, Geometrica, Proportioni e Proportionalita». Όπως φαίνεται και από τον τίτλο, δεν πρόκειται µόνο για µελέτη Λογιστικής, αλλά και Άλγεβρας και Γεωµετρίας. Στο βιβλίο αυτό εξέθεσε τις αντιλήψεις του για τη διπλογραφική (διγραφική λέµε σήµερα) µέθοδο, στην οποία προβλέπει τρία βιβλία: α) το Πρόχειρο (µνηµόνιο), όπου καταχωρούνται οι συναλλακτικές πράξεις ιστορικά για να µεταφερθούν κατόπιν σε λογαριασµούς µε οποιαδήποτε συναλλακτική αξία, β) το Ηµερολόγιο όπου εγγράφονταν οι συναλλακτικές πράξεις µε την αντίστοιχη αξία τους, γ) το Καθολικό, όπου µεταφέρονταν οι λογαριασµοί κατά χρέωση και πίστωση. Η δηµοσίευση του έργου του Πατσιόλο (1494) αποτέλεσε σταθµό στα λογιστικά χρονικά και έδωσε αφορµή να αναπτυχθεί µετά µια λογιστική φιλολογία στην Ιταλία και σ' άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Γερµανία, Ολλανδία, Γαλλία) σε µια εποχή που χαρακτηρίζεται στη λογιστική βιβλιογραφία, ως Λογιστική µετά τον Πατσιόλο. 2. Η µετά τον Πατσιόλο Λογιστική (16ος-18ος αιώνας) Την εποχή αυτή δηµοσιεύτηκαν διαφορές εργασίες που δεν προώθησαν όµως τη Λογιστική, γιατί ουσιαστικά πρόκειται για παραφράσεις του έργου του Πατσιόλο που απέβλεπαν στη διάδοση πρακτικών κανόνων καταστιχογραφίας που πήραν το όνοµα «Ιταλική Λογιστική». ε ν έλειψαν βέβαια κάποιες προσπάθειες βαθύτερης αντίληψης των πραγµάτων από διάφορους συγγραφείς, αλλά αυτές κινούνταν µέσα στα πλαίσια της κατάστιχογραφίας και της προσωποποίησης των λογαριασµών. Αργότερα σηµειώθηκε πρόοδος στη Λογιστική καταστιχογραφια, που ήταν συνέπεια της οικονοµικής ανάπτυξης και της επέκτασης του εµπορίου, οι ανάγκες του οποίου απαίτησαν διάθεση πιο πολλών κε-
φαλαίων. Όλα αυτά συντέλεσαν στην ανάπτυξη της εµπορικής πίστης και στο θεσµό των προσωπικών εταιρειών, µε συνέπεια : να διασταλεί η έννοια της επιχείρησης από τον επιχειρηµατία- και στη συνέχεια να διαµορφωθεί «η αρχή της συνέχειας της επιχειρηµατικής δραστηριότητας». Τα δεδοµένα αυτά είχαν τις προεκτάσεις τους µε αποτέλεσµα : - να υιοθετηθεί η τεχνική της καταστιχογραφίας από το Κράτος και τα µοναστήρια. Κι' αυτό συντέλεσε στη γενίκευση των εφαρµογών της σ' όλους τους τοµείς της οικονοµίας. - να υπολογίζονται τόσο τα γενικά αποτελέσµατα της δραστηριότητας των επιχειρήσεων, όσο και οι χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις κατά τακτά χρονικά διαστήµατα και όχι κατά έργο ή συναλλαγή. - να δηµιουργηθούν τάσεις κριτικής κατά της ακολουθούµενης τεχνικής, πράγµα που διευκόλυνε τις µετέπειτα εξελίξεις του 17ου αιώνα. Έτσι στον αιώνα αυτό που κυριαρχείται από τον Φλαµανδό Siman Stevin, αρχίζει η Σύγχρονη Λογιστική που χαρακτηρίζεται από το ότι: - είναι διαυγής και συστηµατική λογιστική µέθοδος - καταργήθηκε η προσωποποίηση των λογαριασµών και δηµιουργήθηκε θέση για τη ηµόσια Λογιστική (Λογιστική του Ηγεµόνα) - συνοδεύεται το ετήσιο κλείσιµο των λογαριασµών από έκθεση που εµφανίζει την κατάσταση του Ενεργητικού και του παθητικού «κι έτσι εισάγεται για πρώτη φορά η µορφή του σύγχρονου ισολογισµού». Κατόπιν σηµειώθηκαν νέες εξελίξεις µε τις εργασίες του J.Savary και του De la porta. Ο Savary µε το έργο του: ο τέλειος έµπορος επιφέρει σηµαντικές βελτιώσεις στον τρόπο τήρησης των λογιστικών βιβλίων και µε την ερµηνεία που έδωσε στο ιάταγµα του 1673 του Caibert (υπουργού οικονοµικών του Λουδοβίκου XIV της Γαλλίας) κατέστησε υποχρεωτική την τήρηση λογιστικών βιβλίων για τους εµπόρους, αναγνώρισε το Ηµερολόγιο ως ένα από τα πιο ισχυρά αποδεικτικά µέσα και καθιέρωσε την ανά διετία κατάρτιση του ισολογισµού και κατοχύρωσε νόµιµα τη Λογιστική. Ο De la porta που µπορεί να θεωρηθεί -πρόγονος του συγκεντρωτικού συστήµατος» προώθησε τη λογιστική τεχνική, συµβουλεύοντας την άµεση µεταφορά των εγγραφών από τα αναλυτικά βιβλία (ηµερολόγια) στο γενικό καθολικό χωρίς τη µεσολάβηση δηλαδή του συγκεντρωτικού ηµερολογίου. Εξέλιξη δηλαδή που υιοθετήθηκε στις ΗΠΑ µεταπολεµικά. Από τότε σηµειώνεται συνεχώς θεωρητική και τεχνική πρόοδος στη Λογιστική. Και στα τέλη του 17ου αιώνα αρχίζει και σηµειώνονται νέες κατευθύνσεις που
αποβλέπουν στο να γίνει η Λογιστική (όπως επεσήµανε ο Venture) : όργανο διαχείρισης. διοίκησης και ελέγχου των επιχειρήσεων, δηλαδή φθάσαµε από τότε σε τάσεις της Σύγχρονης Λογιστικής. Γι αυτό θα πρέπει να θεωρήσουµε το Venture προγονό της. Οι εξελίξεις αυτές ήταν προϊόν της εν γένει ανάπτυξης: των Μαθηµατικών, της Οικονοµικής επιστήµης, της Νοµικής και του Εµπορίου και άνοιξε νέους ορίζοντες. Σ το 18ο αιώνα συνεχίστηκε η ανάπτυξη της Λογιστικής κυρίως στη Γαλλία όπου δηµιουργήθηκε η Γαλλική Λογιστική Σχολή από τους De la porta, Irson, Samuel, Ricard και Barrene. Και προς το τέλος του αιώνα ο Degranges ανέπτυξε το αµερικάνικο λογιστικό σύστηµα που περιλαµβάνει µαζί το Γενικό ηµερολόγιο και το Γενικό καθολικό και καθιέρωσε πέντε γενικούς λογαριασµούς (ταµείο, εµπορεύµατα, γραµµάτια εισπρακτέα και πληρωτέα, ζηµίες και κέρδη). Και στη συνέχεια οι συνεχιστές του έργου του Quiney και Deplangue δηµιούργησαν Σχολή που ονοµάστηκε Cinquecontistes (επειδή χρησιµοποιούσε τους πιο πάνω πέντε λογαριασµούς) που τους θεωρούσε πρόσωπα που συναλλάσσονται µε τον επιχειρηµατία. Συνοψίζοντας τα ανωτέρω, συµπεραίνουµε ότι µονό προς τα τέλη του 18ου αιώνα σηµειώνεται ανάπτυξη της καταστιχογραφίας και παράλληλη µεταβολή στον προσανατολισµό της, ως αποτέλεσµα της αλλαγής συνθηκών που προκάλεσε η βιοµηχανική επανάσταση και η ανάπτυξη του καπιταλισµού. Ειδικότερα, η εξέλιξη της Λογιστικής επηρεάστηκε από τα πιο κάτω γεγονότα και τις θεσµολογικές µεταβολές : 1) ηµιουργήθηκαν µεγάλες επιχειρήσεις στον 18ο αιώνα, ύστερα από την ανάπτυξη του εµπορίου, της βιοµηχανίας, της ναυτιλίας και του τραπεζικού συστήµατος. 2) ιευρύνθηκε ο κύκλος των επιχειρήσεων µε το θεσµό των εταιρειών περιορισµένης ευθύνης. 3) Καθιερώθηκε η µε µισθό διοίκηση των οικονοµικών µονάδων, πράγµα που συντέλεσε στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων αλλά και στη δηµιουργία νέων αναγκών για λογιστικά και στατιστικά στοιχεία. 4) Η ανάπτυξη των επιχειρήσεων, µε τα µεγάλα κέρδη που δηµιούργησαν, προκάλεσε παρέµβαση του Κράτους για φορολογικούς σκοπούς. Οι εξελίξεις αυτές όµως επηρέασαν και τη λογιστική θεωρία, µε αποτέλεσµα: να καθιερωθεί η έννοια της λογιστικής χρήσης,
- να επικρατήσει η θεωρία του επιχειρηµατία, όπου διαστέλλεται η έννοια της επιχείρησης από τον επιχειρηµατία, - να εµφανιστεί ο νέος κλάδος της Λογιστικής, η Κοστολόγηση για να αντιµετωπίσει τα σηµαντικά προβλήµατα εξεύρεσης του κόστους της βιοµηχανικής παραγωγής, - να καθιερωθούν οι λογιστικοί έλεγχοι, από εµπειρογνώµονες λογιστές, - να αναγνωριστεί η ανάγκη των αποσβέσεων ως και της κατάρτισης και εµφάνισης οµοιόµορφων λογιστικών καταστάσεων. 3. Η Λογιστική στον 19ο αιώνα Στο πρώτο µισό του αιώνα αυτού σηµειώνεται άνθηση στη λογιστική βιβλιογραφία, αλλά δεν προωθείται η λογιστική θεωρία. Παρέχονται συµβουλές µόνο µε τη µορφή των «λογιστικών συνταγών». Μετά το 1860 καταβάλλεται προσπάθεια «ανύψωσης της Λογιστικής σε επίπεδο πραγµατικής Επιστήµης». Αυτό προκλήθηκε από τη µεγάλη ανάπτυξη των επιχειρήσεων που παρατηρήθηκε στα µέσα του 19ου αιώνα καθώς και από την «προϊούσα διαµόρφωση του νεότερου καπιταλισµού», που είχε ως αποτέλεσµα να προωθηθεί η Λογιστική έρευνα και να διαµορφωθούν οι «υλιστικές» θεωρίες που ασχολούνται µε προβλήµατα της περιουσίας. Σηµειώθηκαν κι άλλες εξελίξεις που απέβλεπαν κυρίως στην άσκηση καλύτερου ελέγχου των επιχειρήσεων και γενικά κα αξιόλογες προσπάθειες για την ανάπτυξη της λογιστικής θεωρίας. Γιατί η εποχή αυτή, όπου κυριαρχούν οι µεγάλες επιχειρήσεις, µε τα µεγάλα προβλήµατα τους, οδήγησε την έρευνα της Λογιστικής σε νέες αναζητήσεις, για να µπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης οικονοµίας, που δηµιούργησε η σύγχρονη εποχή του 20ου αιώνα. 4. Η Λογιστική της Σύγχρονης Εποχής Μπαίνοντας στον 20ο αιώνα αρχίζουν να διαµορφώνονται νέες τάσεις και κατευθύνσεις στη Λογιστική θεωρία στην οποία οι συγγραφείς δε βλέπουν πια τη Λογιστική σαν ένα µέσο προοριζόµενο να καταγράφει τα οικονοµικά γεγονότα και να προσδιορίζει και αναλύει τα οικονοµικά αποτελέσµατα που αφορούν την επιχείρηση- ούτε την αντιµετωπίζουν σαν αυτό-νοµή τεχνική, αλλά τη θεωρούν ως ένα επιστηµονικό µέσο που συµβάλλει στην ανάπτυξη της επιχείρησης. Κι έτσι η Λογιστική αντιµετωπίζεται σαν µια«κατ' εξοχήν µέθοδος επιστηµονικής οργάνωσης» θεωρείται ως «µέθοδο Οικονοµικής
παρατήρησης και επιστηµονικής οργάνωσης» και ως «όργανο διαχείρισης, διοίκησης και ελέγχου». Οι πιο πάνω εξελίξεις οφείλονται σε διάφορους παράγοντες που συνέτειναν τα µέγιστα στην περαιτέρω ανάπτυξη της λογιστικής θεωρίας και πρακτικής. Ως κυριότεροι παράγοντες αναφέρονται: 1) Το µεγάλο ενδιαφέρον που δόθηκε στις µεθόδους προγραµµατισµού και ελέγχου, ύστερα από τις διαπιστώσεις της οργανωτικής ότι αυτές συµβάλλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας και στη µείωση του κόστους 2) Στο γεγονός ότι οι managers των επιχειρήσεων δεν ενδιαφέρονται µόνο για τα θέµατα της παραγωγής, αλλά στρέφουν το ενδιαφέρον τους και στον τοµέα της διάθεσης των αγαθών, αλλά και σ' όλους τους τοµείς της διοίκησης. Κι αυτό γιατί διαπιστώθηκε (από µελετητές της οργάνωσης των επιχειρήσεων) η αναγκαιότητα οργάνωσης όλων των τοµέων της για την καλύτερη ανάπτυξη της. 3) Η αναγνώριση της σηµασίας και των δυνατοτήτων του προτύπου κόστους στην άσκηση τιµολογιακής πολιτικής. 4) Η αναγνώριση της σπουδαιότητας των προγραµµάτων δράσης καθώς και της σηµασίας της µεθοδολογίας: της απολογιστικής επαλήθευσης των προγραµµάτων αυτών. 5) Η εµφάνιση και ανάπτυξη της Ελεγκτικής. 6) Η υιοθέτηση από τις επιχειρήσεις της Λογιστικής µηχανογραφίας και στη συνέχεια της χρήσης των υπολογιστών, που απάλλαξαν τους λογιστές από την καταστιχογραφία και έγιναν για τη ιοίκηση απαραίτητο όργανο άµεσης πληροφόρησης κ.ά. 7) Η χρησιµοποίηση της Μακρολογιστικής από τις επιχειρήσεις, για την παρακολούθηση των µεταβολών: των οικονοµικών µεγεθών, που είναι απαραίτητα για τη χάραξη πολιτικής οικονοµικής πρόγνωσης. 8) Η εµφάνιση και ανάπτυξη του κλάδου της ιοικητικής Λογιστικής, απαραιτήτου οργάνου στη λήψη διοικητικών αποφάσεων, Τα παραπάνω δεδοµένα ήταν εύλογο να επιφέρουν ριζικές µεταβολές στις κατευθύνσεις της Λογιστικής θεωρίας και πρακτικής και να καταστήσουν τη Σύγχρονη Λογιστική ικανή να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σήµερα, ωθώντας την να αναλάβει να ικανοποιήσει το διπλό πρόσταγµα της σύγχρονης ιοίκησης που απαιτεί: - η Λογιστική να υπηρετεί τη ιοίκηση
- η ιοίκηση να ασκείται µέσω της Λογιστικής. Κι έτσι, µε το ρόλο αυτό, η Σύγχρονη Λογιστική προσέλαβε επιστηµονικό χαρακτήρα και έγινε: ιοικητική Επιστήµη Οι αλµατώδεις εξελίξεις που σηµειώθηκαν µεταπολεµικά στην οικονοµία, την τεχνολογία, τα συστήµατα επεξεργασίας των πληροφοριών και γενικότερα στην επιστήµη µε τη δηµιουργία και ανάπτυξη νέων επιστηµονικών κλάδων (επιχειρησιακή έρευνα - Πληροφορική, οργάνωση και διοίκηση Επιχειρήσεων κ.ά.), άλλαξαν το εννοιολογικό περιεχόµενο της και τους αντικειµενικούς της σκοπούς της και έστρεψαν το ενδιαφέρον της από το παρελθόν στο µέλλον. ιαπιστώθηκε ότι ένα καλά οργανωµένο λογιστικό σύστηµα, δεν πρέπει να περιορίζεται µόνο στην εγγραφή των οικονοµικών πράξεων και στον προσδιορισµό των αποτελεσµάτων, αλλά πρέπει να είναι και όργανο πρόβλεψης για το µέλλον, αλλά και µια αποδεκτή βάση: για την κατάρτιση του προϋπολογισµού και για τον προϋπολογιστικό έλεγχο, για να γίνει έτσι ένα αισθητό «βαρόµετρο» της οικονοµικής κατάστασης της επιχείρησης. Η επιχείρηση είναι ανοιχτό σύστηµα και ως τέτοιο, πρέπει να περιλαµβάνει: ένα µηχανισµό «επικοινωνίας µε το περιβάλλον ένα µηχανισµό επαναπληροφόρησης και ένα µηχανισµό «διόρθωσης και προσαρµογής» που θα αποβλέπει να εναρµονίζεται µε τους σκοπούς που έχει προκαθορίσει. Και µε την έννοια αυτή, αντιµετωπίζεται κάθε επιχείρηση ως αυτορρυθµιζόµενο σύστηµα µε ρυθµιστή τη λειτουργία της ιοίκησης. Έτσι, µε βάση τα ανωτέρω: Μολονότι η ιστορική «παραδοσιακή» Λογιστική εξακολουθεί να συνιστά ένα ουσιώδες καθήκον, η ανάγκη πρόβλεψης και σχεδιασµού των µελλοντικών εργασιών της επιχείρησης, έστρεψε την «παραδοσιακή» Λογιστική προς τη ιοικητική Λογιστική που είναι η σύγχρονη µορφή της και αποβλέπει: στη συστηµατική παρουσίαση των λογιστικών πληροφοριών µε σκοπό να βοηθήσουν τη ιοίκηση: - στη χάραξη πολιτικών - στη διαχείριση - στη λήψη αποφάσεων σε θέµατα τακτικής και στρατηγική - των επιχει ρήσεων. Κι έτσι, µ' αυτά τα δεδοµένα, η Σύγχρονη ( ιοικητική) Λογιστική δεν λειτουργεί µόνο: