ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρ λογος... 15

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρ λογος....................................................... 15 ΚΕΦΑΛΑΙO ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 1.1. Εισαγωγή.................................................... 23 1.2. Προστασία δίχως σ στηµα - Aπ την προχριστιανική περίοδο µέχρι τον Μεσαίωνα......... 24 1.3. O Μεσαίωνας αναδεικν ει τις πρώτες οργανωµένες µορφές πρ νοιας............................... 28 1.4. Απ την Aναγέννηση µέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα....................... 31 1.4.1. Η Βιοµηχανική Επανάσταση και η αβεβαι τητα των εργατών.. 32 1.4.2. Η Γαλλική Επανάσταση................................... 33 1.4.3. Η βάση της κοινωνικής ασφάλισης τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη. 36 1.5. H κοινωνική ασφάλιση και η κοινωνική προστασία στα νε τερα χρ νια............................... 41 1.5.1. Η απαρχή των συστηµάτων κοινωνικής ασφάλισης........... 41 1.5.2. O 20 ς αιώνας: O αιώνας της κοινωνικής ασφάλισης.......... 46 1.6. H οδ σσεια του κράτους πρ νοιας στην Eυρώπη µετά τον Β Παγκ σµιο Π λεµο............................... 48 1.6.1. Tο κεφαλαιοποιητικ σ στηµα στην κοινωνική ασφάλιση...... 49 1.6.2. Η Ευρώπη και το κράτος πρ νοιας.......................... 51 1.7. H κοινωνική ασφάλιση στη νε τερη Eλλάδα: Iστορική επισκ πηση......................................... 56

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.7.1. Η δεκαετία του 1930: Η υποχρεωτική ασφάλιση, η επικουρική ασφάλιση και η διεθνής κρίση του 1929.......... 57 1.7.2. Η µεταπολεµική περίοδος.................................. 60 1.8. H κοινωνική προστασία σήµερα στον κ σµο................... 63 1.9. Συµπεράσµατα............................................... 67 ΚΕΦΑΛΑΙO ΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ 2.1. Εισαγωγή.................................................... 71 2.2. Η τυπολογία των κοινωνικών συστηµάτων στην Ευρώπη...... 73 2.2.1. Η τυπολογία του Titmuss.................................. 75 2.2.2. Η τυπολογία του Esping-Andersen.......................... 76 2.2.3. Η τυπολογία του Ferrera................................... 80 2.3. Το Ευρωπαϊκ Κοινωνικ Μοντέλο........................... 82 2.3.1. Κοινωνικές προκλήσεις.................................... 84 2.4. απάνες κοινωνικής προστασίας............................. 86 2.4.1. Κοινωνικές δαπάνες ως ποσοστ του ΑΕΠ................... 87 2.5. Η διάρθρωση των δαπανών κοινωνικής προστασίας........... 91 2.5.1. ιαχρονική εξέλιξη των δαπανών........................... 102 2.5.2. Πολιτικοί κ κλοι και κοινωνικές δαπάνες.................... 105 ΚΕΦΑΛΑΙO ΤΡΙΤΟ H ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ 3.1. Εισαγωγή.................................................... 113 3.2. Η πολιτική και η οικονοµική σηµασία της κοινωνικής ασφάλισης.................................... 113 3.3. Το κοινωνικο-ασφαλιστικ σ στηµα.......................... 121 3.3.1. Τα βασικά χαρακτηριστικά εν ς προγράµµατος της κοινωνικής ασφάλισης................................. 121 3.3.2. Η κοινωνική ασφάλιση ως σ στηµα......................... 122 3.3.3. Τα µέρη εν ς κοινωνικο-ασφαλιστικο συστήµατος........... 124 3.3.4. Η αλληλεπίδραση της κοινωνικής ασφάλισης και του οικονοµικο περιβάλλοντος......................... 129 3.3.5. Βασική τυποποίηση των συστηµάτων ασφάλισης.............. 131 3.4. H χρηµατοδ τηση των ασφαλιστικών συστηµάτων............ 136 3.5. Σ γχρονα ασφαλιστικά συστήµατα........................... 139 3.5.1. Oι κλάδοι υγείας και σ νταξης στην ιδιωτική ασφάλιση........ 140 3.5.2. Συνταξιοδοτικά συστήµατα: Το διανεµητικ και το κεφαλαιοποιητικ..................... 144

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9 3.5.3. Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα διανεµητικών και κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών συστηµάτων......... 154 3.6. Η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης και οι στρατηγικές αντιµετώπισής της......................... 160 3.6.1. Πώς φτάσαµε στην περίοδο της κρίσης στην Ευρώπη και συγκριτικά στον υπ λοιπο κ σµο........................ 160 3.6.2. Πώς αντιµετώπισε η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι διεθνείς οργανισµοί την κρίση της κοινωνικής ασφάλισης και του συνταξιοδοτικο της κλάδου........................ 168 3.6.3. Oι διαρθρωτικές τάσεις του ασφαλιστικο συστήµατος και του συνταξιοδοτικο του κλάδου για τις χώρες της Ε.Ε...... 173 3.7. Συµπεράσµατα............................................... 177 ΚΕΦΑΛΑΙO ΤΕΤΑΡΤΟ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΙΑΝΟΜΗΣ ΤΟΥ ΕΙΣΟ ΗΜΑΤΟΣ 4.1. Εισαγωγή.................................................... 181 4.2. Έννοιες εισοδήµατος......................................... 182 4.2.1. Εισ δηµα απ απασχ ληση................................ 184 4.3. Θεωρίες της προσωπικής διανοµής του εισοδήµατος........... 184 4.3.1. Θεωρίες ατοµικών χαρακτηριστικών και επιλογής............. 186 4.3.2. Θεωρίες της κατατµηµένης αγοράς εργασίας................. 187 4.3.3. Θεωρία ανθρωπίνου κεφαλαίου............................ 187 4.3.4. Η θεωρία των εξισωτικών διαφορών........................ 194 4.3.5. Η θεωρία της αποδοτικ τητας των αµοιβών.................. 196 4.3.6. Συλλογικές διαπραγµατε σεις: Θεωρητικές προσεγγίσεις....... 197 4.4. Εναλλακτικές θεωρίες της διανοµής του εισοδήµατος.......... 201 4.4.1. Η θεωρία της εσωτερικής αγοράς εργασίας................... 201 4.4.2. Θεωρίες της κατατµηµένης αγοράς εργασίας και ριζοσπαστικές απ ψεις................................ 203 4.5. Η θεωρία υποτίµησης........................................ 207 4.6. Η προσέγγιση του δυαδικο τοµέα της οικονοµίας: η προσέγγιση του Kuznets.................................... 207 4.7. Κριτική στις θεωρίες της κατατµηµένης αγοράς εργασίας, εµπειρικές ενδείξεις................................ 212 4.8. Συµπεράσµατα............................................... 219

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙO ΠΕΜΠΤΟ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ 5.1. Ιστορική διάσταση της φτώχειας.............................. 223 5.2. Θεωρίες φτώχειας............................................ 227 5.2.1. Φτώχεια και Κοινωνικ ς αρβινισµ ς....................... 228 5.2.2. Η υποκουλτο ρα της φτώχειας............................. 229 5.2.3. Φτώχεια και κοινωνικ ς αποκλεισµ ς....................... 230 5.3. Μεθοδολογικές προσεγγίσεις µέτρησης της φτώχειας.......... 237 5.3.1. Εισαγωγικά σχ λια για τη γραµµή της φτώχειας.............. 238 5.3.2. O ορισµ ς του εισοδήµατος και οι κλίµακες ισοδυναµίας....... 238 5.3.3. ρια φτώχειας........................................... 240 5.4. Μέτρηση της φτώχειας....................................... 241 5.4.1. Απ λυτο ριο της φτώχειας: Η προσέγγιση βασικών αναγκών.. 241 5.4.2. Σχετικ ριο της φτώχειας................................. 243 5.4.3. Υποκειµενική µέθοδος..................................... 247 5.5. Άλλες µέθοδοι............................................... 253 5.5.1. Η νοµική ή πολιτική µέθοδος............................... 253 5.5.2. Oι δείκτες του Oργανισµο Ηνωµένων Εθνών................ 253 5.6. Συµπεράσµατα............................................... 255 ΚΕΦΑΛΑΙO ΕΚΤΟ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ 6.1. Εισαγωγή.................................................... 259 6.2. Αξιωµατικά κριτήρια ισοκατανοµής.......................... 260 6.2.1. O βαθµ ς ανισοκατανοµής................................. 260 6.2.2. O πληθυσµ ς του δείγµατος................................ 261 6.2.3. Αµετάβλητοι δείκτες (invariant) απ τις µονάδες µέτρησης..... 261 6.2.4. Η αρχή της µεταβίβασης εισοδήµατος....................... 263 6.3. Μέτρα ανισοκατανοµής του εισοδήµατος..................... 264 6.3.1. Το ε ρος................................................. 264 6.3.2. Τεταρτηµ ρια............................................ 265 6.3.3. Σχετικές αποκλίσεις απ το µέσο Μ......................... 266 6.3.4. ιακ µανση Μέση (τυπική) απ κλιση τετραγώνου........... 267 6.3.5. Συντελεστής µεταβλητ τητας............................... 268 6.3.6. Λογαριθµική διακ µανση ή λογαριθµική µέση απ κλιση....... 269 6.3.7. Συντελεστής Gini......................................... 271 6.3.8. O δείκτης του Theil....................................... 277 6.3.9. O δείκτης του Atkinson.................................... 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 11 6.4. Μια κριτική θεώρηση στα µέτρα ανισοκατανοµής............. 283 6.5. είκτες οικονοµικής φτώχειας................................ 289 6.5.1. Αξιωµατικά κριτήρια των δεικτών φτώχειας.................. 290 6.5.2. Μέτρα φτώχειας.......................................... 290 6.6. Συµπεράσµατα............................................... 293 ΚΕΦΑΛΑΙO ΕΒ ΟΜΟ OΙ ΕΙΚΤΕΣ ΤΟΥ ΛΑΕΚΕΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ 7.1. Εισαγωγή.................................................... 299 7.2. Σ ντοµο ιστορικ............................................ 299 7.3. Η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισµο για την Κοινωνική Ενσωµάτωση.............................. 300 7.4. Κ ριοι και δευτερε οντες δείκτες............................. 302 7.5. Πηγές δεδοµένων µέτρησης των δεικτών του Λάεκεν.......... 306 7.5.1. Η έρευνα πάνελ των νοικοκυριών European Community Household Panel (ECHP).............. 307 7.5.2. H Έρευνα Εισοδήµατος και Συνθηκών ιαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC)............................... 310 7.6. Παραδείγµατα εφαρµογής των δεικτών του Λάεκεν........... 314 7.6.1. είκτες οικονοµικής ανισ τητας............................ 315 7.6.2. Φτώχεια κατά ηλικία και κατάσταση απασχ λησης............ 321 7.6.3. Η φτώχεια πριν και µετά τις κοινωνικές µεταβιβάσεις.......... 323 7.7. Εθνικ Σχέδιο ράσης για την Κοινωνική Ενσωµάτωση....... 323 7.8. Συµπεράσµατα............................................... 326 ΚΕΦΑΛΑΙO ΟΓ ΟΟ TΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 8.1. Εισαγωγή.................................................... 331 8.2. H δοµή του ασφαλιστικο συστήµατος στην Eλλάδα........... 332 8.2.1. Τα είδη της ασφάλισης..................................... 332 8.2.2. Η διάρθρωση του ασφαλιστικο συστήµατος κατά φορέα και είδος παρεχ µενης προστασίας ασφαλιστικοί κλάδοι..... 333 8.2.3. Η ιοίκηση των Ασφαλιστικών Ταµείων..................... 349 8.3. Η περιουσία των ασφαλιστικών ταµείων και η αξιοποίησή της. 353 8.3.1. Oι π ροι και τα έσοδα..................................... 353 8.3.2. Oι δαπάνες-έξοδα των ασφαλιστικών φορέων................ 354 8.3.3. Η αξιοποίηση της περιουσίας των Ασφαλιστικών Ταµείων..... 356

12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 8.4. Η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης στην Eλλάδα.............. 362 8.4.1. Το χρηµατοδοτικ πρ βληµα εκδηλώνεται µε τη δηµιουργία ελλειµµάτων.............................. 362 8.4.2. Εξωγενή αίτια για τα προβλήµατα του Ασφαλιστικο......... 364 8.4.3. Ενδογενή αίτια για τα προβλήµατα του Ασφαλιστικο......... 372 8.5. Oι πρ σφατες µεταρρυθµιστικές παρεµβάσεις στο ελληνικ ασφαλιστικ σ στηµα και τα αποτελέσµατά τους.............. 376 8.5.1. Η περίοδος 1980-1990: Η κρίση και οι πρώτες παρεµβάσεις..... 376 8.5.2. O 21ος αιώνας: Πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης απ τους διεθνείς Oργανισµο ς, την Τράπεζα της Ελλάδος και τα αυξαν µενα ελλείµµατα............................. 379 8.5.3. Η ευρωπαϊκή εµπειρία προτείνει για το Ασφαλιστικ.......... 381 8.6. Συµπεράσµατα............................................... 382 ΚΕΦΑΛΑΙO ENATΟ TΟ ΣΥΝΤΑΞΙΟ ΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ EΛΛΑ Α 9.1. Εισαγωγή.................................................... 385 9.2. Το διανεµητικ συνταξιοδοτικ σ στηµα στην Eλλάδα........ 386 9.2.1. Τα προβλήµατα του ελληνικο συνταξιοδοτικο συστήµατος... 388 9.2.2. Oι δείκτες µελέτης του ελληνικο συνταξιοδοτικο συστήµατος. 390 9.2.3. Η ανισ τητα στο ελληνικ συνταξιοδοτικ σ στηµα........... 399 9.2.4. Το κ στος του συνταξιοδοτικο συστήµατος................. 404 9.2.5. Τα αίτια και τα χαρακτηριστικά των προβληµάτων του ελληνικο διανεµητικο συστήµατος..................... 406 9.3. Mεταρρυθµίσεις, προτροπές και τάσεις για το µέλλον του συνταξιοδοτικο συστήµατος............................. 419 9.3.1. Oι πιθανές δοµικές µεταβολές στο ελληνικ ασφαλιστικ σ στηµα και η διάρθρωση του συνταξιοδοτικο συστήµατος.... 425 9.4. Συµπεράσµατα............................................... 427 ΚΕΦΑΛΑΙO ΕΚΑΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ 10.1. Εισαγωγή................................................... 431 10.2. Έννοιες απασχ λησης και ανεργίας......................... 432 10.2.1. Μορφές ανεργίας....................................... 434 10.3. Πολιτικές απασχ λησης στην Ευρώπη....................... 435 10.3.1. Η Σ νοδος Κορυφής της Λισαβ νας...................... 436

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13 10.3.2. H Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισµο (Open Method of Coordination)........................... 441 10.3.3. Η Σ νοδος Κορυφής της Νίκαιας......................... 442 10.3.4. Oι Ευρωπαϊκοί Στ χοι για την Απασχ ληση............... 443 10.3.5. Η απασχ ληση στις χώρες της Ε.Ε......................... 444 10.3.6. Απασχ ληση γυναικών.................................. 446 10.4. Πολιτικές απασχ λησης στην Ελλάδα....................... 449 10.4.1. είκτες απασχ λησης................................... 450 10.4.2. Η ανεργία στην Ελλάδα................................. 451 10.4.3. Πληθωρισµ ς - ανεργία - ανάπτυξη....................... 454 10.5. Το Εθνικ Σχέδιο ράσης για την Απασχ ληση (ΕΣ Α)...... 456 10.5.1. Μέτρα αντιµετώπισης της ανεργίας και α ξησης της απασχ λησης........................... 460 10.6. Συµπεράσµατα............................................. 463 ΚΕΦΑΛΑΙO ΕΝ ΕΚΑΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ 11.1. Εισαγωγή................................................... 469 11.2. Oρισµ ς της φτώχειας....................................... 471 11.3. Η δεκαετία του 1970........................................ 472 11.4. Η δεκαετία του 1980 και η συµβολή του EKKE................ 474 11.4.1. Η πρώτη µελέτη του ΕΚΚΕ µε τον Σάκη Καράγιωργα........ 474 11.4.2. Η δε τερη µελέτη του ΕΚΚΕ µε τη συµµετοχή στο Europass.. 476 11.4.3. Σχεδιασµ ς της έρευνας................................. 476 11.4.4. ηµογραφική σ νθεση.................................. 478 11.4.5. Μέτρηση της οικονοµικής ανισ τητας..................... 478 11.4.6. Αποτελέσµατα ερευνών για την εισοδηµατική ανισ τητα..... 480 11.4.7. Μέτρηση της φτώχειας.................................. 480 11.5. Η δεκαετία του 1990........................................ 484 11.5.1. Μελέτες της Eurostat.................................... 486 11.5.2. Η φτώχεια στις 25 χώρες της Ε.Ε.......................... 489 11.6. Τα αίτια της φτώχειας....................................... 491 11.6.1. Σ γχρονες πολιτικές αντιµετώπισης της φτώχειας........... 493 11.6.2. Ελάχιστο Εγγυηµένο Εισ δηµα........................... 497 11.7. Συµπεράσµατα............................................. 498

14 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙO Ω ΕΚΑΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣTΑΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ 12.1. Εισαγωγή................................................... 503 12.2. Παράγοντες που συµβάλλουν στην πολιτική Υγείας.......... 504 12.3. Το Ευρωπαϊκ Υγειονοµικ Μοντέλο........................ 506 12.3.1. απάνες Υγείας........................................ 508 12.4. Μεταρρυθµίσεις στις χώρες της Ν τιας Ευρώπης............. 512 12.4.1. Το χρονικ των µεταρρυθµίσεων στην Ελλάδα............. 515 12.5. Αξιολ γηση................................................ 523 12.5.1. Ιατροκεντρικές µεταρρυθµίσεις και πληθωρισµ ς γιατρών... 524 12.5.2. Ικανοποίηση απ το Σ στηµα Υγείας..................... 526 12.5.3. ιαχειριστικ Πλαίσιο................................... 527 12.5.4. Σ γχρονες Τεχνικές ιοίκησης........................... 528 12.6. Συµπεράσµατα............................................. 532 Βιβλιογραφία................................................... 533