ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ : ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΙΑΣ Ι ΑΚΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ: ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ,ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΜΙΝΩΙΚΟΥ 1
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος Α, Εκδοτική Αθηνών Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού : www.ime.chronos.gr Ηλεκτρονική βιβλιοθήκη ιδρύµατος Λάτση : www.latsisfoundation.org :Ν. ηµοπούλου Ρεθεµνιωτάκη :Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Υπουργείο Πολιτισµού, Παιδείας και Θρησκευµάτων, Ψηφιακές Συλλογές : www.odysseus.culture.gr Το Ελληνικό Κόσµηµα,6000 χρόνια παράδοσης : διαδικτυακό αφιέρωµα του Υπουργείου Πολιτισµού από έκθεση στη Βίλα Μπιάνκα της Θεσσαλονίκης (1997): www.culture.gr 2
ΒΑΣΙΚΗ ΕΠΙ ΙΩΞΗ: Η βιωµατική πρόσληψη της ιστορικής γνώσης µε τρόπο που συντελεί στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης 3
ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣ ΟΚΙΕΣ Να έρθουν σε βιωµατική επαφή οι µαθητές µε τα αντικείµενα - καθρέφτη του τρόπου ζωής των ανθρώπων Να αποτυπωθεί η γνώση στην οπτική τους µνήµη, καθώς διαµεσολαβεί η προσωπική εµπλοκή στην ερευνητική διαδικασία Να καλλιεργήσουν την κριτική τους σκέψη µέσα από την προσεκτική παρατήρηση των αντικειµένων, την αποκάλυψη των νοηµάτων που εµπεριέχουν και τη σύνδεσή τους µε ποικίλες παραµέτρους της µινωικής καθηµερινότητας Να συνδέσουν το χθες µε το σήµερα και να συνειδητοποιήσουν τη διαδοχή των γενεών και των πολιτισµών µέσα στον ευρύτερο οικείο χώρο της γενέθλιας πόλης Να δουν θετικά και να εκτιµήσουν τον τρόπο εργασίας σε οµάδες που συµβάλλει στην ανάπτυξη του πνεύµατος οµοθυµίας και συνεργατικότητας Να δοκιµάσουµε ένα συνολικό τρόπο ανάγνωσης του µινωικού πολιτισµού και, τελικά, µια εµπειρία 4
ΦΑΣΕΙΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Α φάση (3 ώρες ) : εισαγωγική παρουσίαση από τον εκπαιδευτικό του θέµατος «µινωικός πολιτισµός», τοποθέτησή του στο χώρο και στο χρόνο και αναφορά στις επιµέρους πτυχές του που θα γίνουν αντικείµενο διερεύνησης.στη συνέχεια οι µαθητές χωρίζονται σε 7 οµάδες (κατά την κρίση του εκπ/κού, αλλά και σύµφωνα µε τα ενδιαφέροντα των παιδιών), καθώς η οµαδοσυνεργατική µέθοδος ενεργοποιεί τη συνεργασία των µαθητών στην κατεύθυνση της επίτευξης των στόχων. Καλό για την οικονοµία του χρόνου αλλά και την αποδοτική εργασία των οµάδων θα είναι ο αριθµός των συµµετεχόντων να µην υπερβαίνει τα 4 άτοµα. Ακολουθεί η επίσκεψη στο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου όπου κρίνεται αναγκαίο ο εκπαιδευτικός να προβεί αρχικά σε µια σύντοµη ξενάγηση συγκεντρωτικά όλων των οµάδων, προκειµένου οι µαθητές να προσανατολιστούν στο χώρο και να διευκολυνθεί ο εντοπισµός και η επαφή µε τις προς διερεύνηση προθήκες. Οι οµάδες στη συνέχεια εργάζονται µε τη διακριτική εποπτεία του εκπ/κού που συχνά καλείται να λύσει απορίες, ή να δώσει περαιτέρω κατευθύνσεις. 5
ΦΑΣΕΙΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Β φάση (2 ώρες ):Οι οµάδες ανακοινώνουν στην ολοµέλεια της τάξης τα αποτελέσµατα της διερευνητικής τους εργασίας και ακολουθεί συζήτηση. Ο εκπαιδευτικός συµπληρώνει, συνοψίζει και, τέλος, αναθέτει εργασίες αξιολόγησης. Εναλλακτικά: οι δραστηριότητες των φύλλων εργασίας µπορούν να αξιοποιηθούν προς την κατεύθυνση της επέκτασης και εµπέδωσης του αντικειµένου, ύστερα από µια αρχική προσέγγιση µέσα στην τάξη. 6
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 ΟΜΑ Α 1Η : ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Αφού µελετήσετε τις τοιχογραφίες : του πρίγκιπα µε τα κρίνα (είσοδος), των ταυροκαθαψίων, της Παριζιάνας, της χορεύτριας, του γαλάζιου πουλιού και των πιθήκων στην προθήκη 17, απαντήστε στα ερωτήµατα : Α) Ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες απεικονίζονται ; Θα µπορούσαµε να πούµε ότι έχουν ειρηνικό ή πολεµικό χαρακτήρα ; Β) Με ποια τεχνική έχουν δηµιουργηθεί και ποια χρώµατα χρησιµοποιούνται ; ( διαχωρίστε την απόδοση του φύλου) Γ) Ποια εικόνα σχηµατίζουµε για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας στη µινωική Κρήτη ; (να συσχετίσετε την απάντησή σας και µε τις απεικονίσεις της κύριας θεότητας στην προθήκη 14 ) 7
Επισηµαίνεται από τους µαθητές η τεχνική της νωπογραφίας αλλά και ο συνδυασµός του ανάγλυφου στοιχείου, τα έντονα γαιώδη χρώµατα οι δραστηριότητες που εντάσσονται στο χώρο της θρησκευτικής τελετουργίας µε δηµόσια συµµετοχή αλλά και στον τοµέα της καθηµερινότητας( π,χ.συλλογή του κρόκου), το έντονα καλλωπιστικό στοιχείο στην απόδοση των γυναικών και η εξέχουσα θέση της γυναίκας (αθλήτρια, ιέρεια, θεατής δηµ. θεαµάτων, γυναικεία η βασική θεότητα ) 8
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 ΟΜΑ Α 2Η : ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Αφού παρατηρήσετε τις προθήκες 5 και 6 να αναφέρετε : Α) Πώς ονοµάζονται τα αγγεία που βλέπετε και ποια είναι η προέλευση της ονοµασίας αυτής ; Β) Καταγράψτε τα είδη τους (π.χ. καρποδόχη) Γ) Τι παρατηρείτε σχετικά µε τα θέµατα ( τι απεικονίζουν, από ποιο κόσµο προέρχονται) και τα χρώµατά τους ; ) Παρατηρήστε τις προθήκες 9 και 20 και αναφέρετε ποια είναι τα διακοσµητικά θέµατα που διακρίνονται στα αγγεία. 9
Καµαραϊκός ρυθµός : ανάγλυφη, ακιδωτή διακόσµηση και ωοκέλυφα αγγεία (κάτω) µε καµπυλόγραµµα ή φυσιοκρατικά σχέδια και έντονα χρώµατα 10
Φλασκί σε Θαλάσσιο ρυθµό µε χταπόδι, αχινούς, φύκια και βράχια και καλαθόσχηµο αγγείο µε θρησκευτικό θέµα 11
Κύπελλο και πρόχους φυσιοκρατικού ρυθµού :καλάµια και πάπυροι 12
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 ΟΜΑ Α 3Η : ΚΕΡΑΜΙΚΗ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Αφού παρατηρήσετε :τις προθήκες 12, 13, 15 16 από τη 17 τη σχετική τοιχογραφία του Ρυτοφόρου από την 23 το έκθεµα µε αρ. 6 και από την 26 το αντικείµενο µε αρ. 7 να αναφέρετε : Α) Πώς ονοµάζονται τα αγγεία που βλέπετε και ποια ήταν η χρήση τους ; Β) Να τα περιγράψετε : σχήµατα, υλικά κατασκευής Γ) Ποια είναι τα θέµατα των παραστάσεων που απεικονίζονται σε αυτά ;Από ποιο κόσµο προέρχονται; ) Υπάρχουν ανθρώπινες δραστηριότητες που ασκούνται και σήµερα ; Ποιες είναι αυτές; Ε) Στην προθήκη µε αρ. 18 υπάρχει ένα αντικείµενο για τον ελεύθερο χρόνο. Ποιο είναι, για ποιους προοριζόταν και από ποια υλικά αποτελείται; 13
Κωνικό ρυτό από ορεία κρύσταλλο µε χρυσές ενθέσεις Ρυτό από οφείτη σε σχήµα κεφαλής ταύρου Το περίφηµο τελετουργικό «αγγείο των θεριστών» συγκαταλέγεται στα αριστουργήµατα της νεοανακτορικής τέχνης και απεικονίζει ποµπή ανδρών που προχωρούν σε οµάδες τραγουδώντας και κρατώντας θεριστικά εργαλεία στον ώµο τους 14
Λεπτοµέρεια από το Ρυτό των αγωνισµάτων όπου σε 4 επάλληλες ζώνες απεικονίζοντα ι ανάγλυφα σκηνές πυγµαχίας, πάλης και ταυροκαθαψί ων 15
Το ζατρίκιο, πολυτελές επιτραπέζιο παιχνίδι των ανακτόρων και θρησκευτικοί χοροί οµάδας ανδρών σε κύκλο µε κέρατα καθοσιώσεως αλλά και γυναικών µε συνοδεία λύρας 16
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΟΜΑ Α 4Η : ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Παρατηρήστε τα ειδώλια στις προθήκες 14,25 και από την 20 το εύρηµα αριθ. 17 και αναφέρετε : Α) Ποια είναι η βασική θεότητα της µινωικής θρησκείας και µε ποιους τρόπους απεικονίζεται; Β) Τι αποκαλύπτουν οι απεικονίσεις αυτές για τις ιδιότητές της ; Γ) Αφού µελετήσετε τις προθήκες 16, 22, και 23 να αναφέρετε ποιοι ήταν οι χώροι λατρείας ) Ποια ήταν τα ιερά ζώα, δένδρα και σύµβολα της µινωικής θρησκείας ; Ε) Εντοπίστε στην προθήκη 17 ένα αγώνισµα που αποτελεί µέρος θρησκευτικής τελετουργίας και περιγράψτε το. ΣΤ) Αφού παρατηρήσετε στην προθήκη 4 τα αντικείµενα µε αρ.23 και 25 31 εξηγήστε πώς ονοµάζονται και ποιο σκοπό εξυπηρετούσαν. Στη συνέχεια και µε βάση όσα ανακαλύψατε, βρείτε ένα κοινό στοιχείο που συνδέει τους µινωίτες µε τους νεοέλληνες. 17
Τα διάφορα σύµβολα της θεάς συµβολίζουν τις διαφορετικές της ιδιότητες. Έτσι τα φίδια µαρτυρούν το χθόνιο χαρακτήρα της, τα περιστέρια είναι το σύµβολο του ουράνιου πεδίου, το αιλουροειδές στο κεφάλι την κυριαρχία της στην άγρια φύση και οι υπνοφόρες παπαρούνες είναι τα σύµβολα της µητρικής θεάς που κατευνάζει τα νήπια. Το τονισµένο στήθος αποτελεί γονιµικό σύµβολο. Τα παιδιά αντιλαµβάνονται ότι η µινωική θρησκεία σχετίζεται µε τη λατρεία της φύσης. 18
Το δαχτυλίδι του Μίνωα µε παράσταση θεοφάνειας και λατρείας - απεικονίζονται τα 3 επίπεδα της θεϊκής κυριαρχίας : η θεότητα πάνω δεξιά, µικρή αιωρούµενη µορφή στην ουράνια σφαίρα, κατόπιν καθιστή πάλι δεξιά σε βαθµιδωτό ιερό- σύµβολο της γήινης κυριαρχίας της και τέλος εικονιζόµενη στο θαλάσσιο επίπεδο πάνω στην ιερή λέµβο µαζί µε µικρό ιερό. Εικονίζονται επίσης γυναίκα - λάτρις (αριστερά) και άνδρας (στο κέντρο) σε στιγµιότυπο δενδρολατρίας ( η ελιά ιερό δένδρο) 19
Πήλινο οµοίωµα οικιακού ιερού, διπλοί πελέκεις και κέρατα καθοσιώσεως 20
Στο θαυµάσιο αυτό ρυτό από στεατίτη απεικονίζεται ανάγλυφα ένα ιερό σε ορεινό τοπίο που επιστέφεται µε κέρατα καθοσιώσεως, ενώ συγχρόνως αίγαγροι κάθονται στη στέγη ή αναπηδούν ανάµεσα από βράχια και πουλιά πετούν στον ουρανό ( Ζάκρος). 21
Αναθηµατικά αφιερώµατα τάµατα: οµοιώµατα πασχόντων µελών ή σωµάτων που ζητούν ίαση: µια διαχρονική αναγκαιότητα που σφραγίζει τη σχέση του ανθρώπου µε το θείο 22
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 ΟΜΑ Α 5Η : ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Μελετήστε τις προθήκες 7, 20, 21, 22 και 23 και αναφέρετε : Α) Είδη κοσµηµάτων και άλλων αντικειµένων που κατασκεύαζαν οι µινωίτες,υλικά που χρησιµοποιούσαν (µέταλλα, πολύτιµοι λίθοι)και προέλευση αυτών των υλικών. Β) Τεχνικές των µινωιτών χρυσοχόων που εντοπίσατε. Γνωρίζετε αν χρησιµοποιούνται και σήµερα ; Γ) Θέµατα που απεικονίζονται επάνω στα κοσµήµατα. ) Παρατηρήστε την προθήκη 24 και καταγράψτε τα µεταλλικά αντικείµενα που βλέπετε, το υλικό κατασκευής και τη χρήση τους. Σε ποιο συµπέρασµα σας οδηγούν τα ευρήµατα αυτά ; 23
Σκουλαρίκια χρυσά από συµπαγή χρυσό σε σχήµα ταυροκεφαλής. Το κάτω µέρος καλύπτεται από λεπτή κοκκίδωση (λεπτότατα σφαιρίδια χρυσού έχουν επικολληθεί ένα ένα στην επιφάνεια). Χρυσή χάντρα µε σπειροειδή διακόσµηση συρµατοτεχνικής ( επικόλληση λεπτότατων συρµάτων χρυσού στην επιφάνεια ). Χρυσό περίαπτο σε σχήµα κρινοειδούς άνθους Θεµατολογία από τη φύση αλλά και τη θρησκεία 24
Το περίφηµο χρυσό περίαπτο των µελισσών µε σφυρήλατη, συρµατερή και κοκκιδωτή διακόσµηση αχτυλίδι το πρωιµότερο δείγµα της τεχνικής cloisonne µε ένθετη υαλόµαζα Τα παιδιά εντοπίζουν την Αίγυπτο ως χώρα προέλευσης του χρυσού, των ηµιπολύτιµων λίθων και του ελεφαντόδοντου, τη Μεσοποταµία ή Συρία για τη φαγεντιανή και την Κύπρο για την προέλευση του χαλκού. 25
Χρυσό ψάριπερίαπτο και περιδέραια µε χρυσό και ηµιπολύτιµους λίθους(σάρδιο, ορεία κρύσταλλο, αµέθυστο αλλά και φαγεντιανή) 26
Οδοντόφρακτο κράνος µε δόντια κάπρου του 1450 π.χ. -µάρτυρας της µυκηναϊκής παρουσίας. Χάλκινο ξίφος παλαιοανακτορικής περιόδου µε χρυσεπένδυτη λαβή, σύµβολο κύρους και ανώτερης κοινωνικής τάξης. Χρυσό κύπελλο µε σπειροειδή διακόσµηση και χάλκινος τριποδικός λέβητας για παρασκευή φαγητού 27
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6 ΟΜΑ Α 6Η : ΣΦΡΑΓΙ ΕΣ, ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΑ ΑΧΤΥΛΙ ΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ Από την Πρωτοµινωική περίοδο εµφανίζονται σε ευρεία κλίµακα οι σφραγίδες, πολύ µικρά αντικείµενα διαφόρων σχηµάτων, µε ανάγλυφα διακοσµηµένες πλευρές, που χρησίµευαν στη σφράγιση των µεταφερόµενων αγαθών. Αν και δε γνωρίζουµε ακριβώς τη διαδικασία και τις συνθήκες του σφραγίσµατος των προϊόντων, θεωρείται βέβαιο ότι η σφράγιση ήταν ένας τρόπος να προστατεύονται από την κλοπή. Οι σφραγιστικές επιφάνειες πιέζονταν επάνω σε νωπό πηλό αφήνοντας το αποτύπωµά τους στην επιφάνειά του. Έτσι, το πήλινο σφράγισµα, που δενόταν κατόπιν µε σχοινί στη συσκευασία των προϊόντων, έφερε, όταν ξηραινόταν, µόνιµα το αποτύπωµα της σφραγίδας. Με αυτό τον τρόπο ο κάτοχος της σφραγίδας µπορούσε να ελέγξει την ασφάλεια της αποστολής του. 28
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6 ΟΜΑ Α 6Η : ΣΦΡΑΓΙ ΕΣ, ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΑ ΑΧΤΥΛΙ ΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Μελετήστε τις προθήκες 4, 20, 21, 22, 23, 24 και αναφέρετε : Α) Ποια ήταν η χρήση των σφραγίδων και των σφραγιστικών δαχτυλιδιών ; Β) Ποια θέµατα απεικονίζονται πάνω σε αυτά ; Γ) Αφού µελετήσετε ξανά προσεκτικά όλα τα αντικείµενα στις παραπάνω προθήκες (δώστε ιδιαίτερη προσοχή στα αγγεία και στα ειδώλια), να αναφέρετε αν υπάρχουν στοιχεία (και ποια ) που αποδεικνύουν την ύπαρξη επαφών και αλληλεπιδράσεων ανάµεσα στους µινωίτες και σε άλλους λαούς αυτής της περιόδου. 29
Μικροσκοπικό σφραγιστικό δαχτυλίδι µε γρύπα και ιπτάµενη θεότητα και αιγυπτιακός σκαραβαίος µε σφραγιστική επιφάνεια 30
Χρυσόδετη σφραγίδα από σάρδιο µε διπλό πέλεκυ και ιερό κόµβο, σφραγίδα από στεατίτη µε παράσταση πλοίου συροβαβυλωνιακός σφραγιδόλιθος από λάπις λάζουλι µε ανατολικές δαιµονικές µορφές και σύµβολα και φακοειδής σφραγιδόλιθος µε λιοντάρια 31
Αιγυπτιακά αλαβάστρινα αγγεία Ειδώλια κυκλαδικού τύπουεπισηµαίνονται από τα παιδιά οι επαφές και οι αλληλεπιδράσεις µέσω του εµπορίου 32
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7 ΟΜΑ Α 7Η : ΓΡΑΦΗ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Μελετήστε τις προθήκες 10 και 18 και αναφέρετε : Α) Ποια είδη γραφής αναπτύχθηκαν στη µινωική Κρήτη ;Έχουν αποκρυπτογραφηθεί; Β) Από ποιες πηγές πληροφορούµαστε την ύπαρξή τους και τι υποθέτουν οι επιστήµονες για το περιεχόµενό τους ; Γ) Περιγράψτε τα χαρακτηριστικά της καθεµιάς. 33
Ιερογλυφική και Γραµµική Α γραφή Τα παιδιά εντοπίζουν τα ιδεογράµµατα που συγκροτούν την Ιερογλυφική γραφή του δίσκου της Φαιστού,τη σπειροειδή τους διάταξη από την περιφέρεια προς το κέντρο και, τέλος, την επικρατέστερη θεωρία του θρησκευτικού ύµνου για το περιεχόµενό του. Πληροφορούνται για τη συλλαβική µορφή της Γραµµ.Α που ωστόσο περιέχει και ιδεογράµµατα και αντιλαµβάνονται ότι προέκυψε από την εξέλιξη της πρώτης. 34
ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ : 1Η: Στα πλαίσια των οµάδων λύστε το σταυρόλεξο 35
ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ- 2 Η (ατοµική): Το τµήµα σας αποφασίζει να λάβει µέρος σε καµπάνια του σχολείου υπέρ της αποπεράτωσης του Αρχαιολογικού µας Μουσείου. Στο πλαίσιο των ενεργειών που έχουν αναληφθεί ο καθένας από σας επιλέγει ένα από τα αντικείµενα- εκθέµατα που του άρεσε περισσότερο, του δίνει έναν τίτλο και γράφει ένα µικρό κείµενο (10-15 σειρές) στο οποίο θα περιγράφει τα συναισθήµατα που του προξένησε και τις σκέψεις που δηµιουργήθηκαν από την άµεση επαφή µαζί του. Το κείµενο θ αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου. 36