ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ - ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Τομέας Παιδαγωγικής Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής Ακαδημαϊκό έτος: 2014-2015 Επιμορφωτικό Σεμινάριο: ΒΙΩΜΑ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ Υπεύθυνος Σεμιναρίου και Επιμορφωτής: Ανδρέας Μήτσου Συγγραφέας και τ. Σχολικός σύμβουλος φιλολόγων Δευτ/θμιας Εκπαίδευσης. Διάρκεια: 30 ώρες (10 συναντήσεις των 3 διδακτικών ωρών) Στόχος του σεμιναρίου Σκοπός του σεμιναρίου είναι να γίνει κατανοητή η έννοια του βιώματος και η σχέση του με τη λογοτεχνία, δηλαδή πως η μυθοπλασία μετα-στοιχειώνει την πραγματικότητα και δρα παρηγορητικά. Επεξηγηματικές Σκέψεις Τι είναι εμπειρία; Πώς ορίζεται το βίωμα; Μεταφέρεται ό,τι μας συμβαίνει απ ευθείας στη συνείδηση ή θάβεται κατά περίπτωση; Με ποιούς τρόπους αισθητοποιείται και μεταμορφώνεται η πραγματικότητα; Πώς «απωθούμε την αμεσότητα του πραγματικού» και καταφέρνουμε έτσι να αναπνεύσουμε; Ποιό το νόημα της καθημερινότητας; Τι είναι το σημαντικό και τι το ασήμαντο; Επιδρά η λογοτεχνία στο να γίνει η καθημερινότητά μας υποφερτή και ανεκτή; Μπορούμε δηλαδή να «παίξουμε» κι εμείς έτσι κατά πως το λέει ο Φρόυντ, «το αντίθετο του παιγνίου δεν είναι η σοβαρότητα αλλά η πραγματικότητα»; Συντελεί δηλαδή η γραφή και η λογοτεχνία σ αυτό το παιγνίδι; Πώς μπορεί να αναγνωριστεί, ν ανιχνευθεί και να εξορρυχθεί, εντέλει, το κεκρυμμένο σ ένα κείμενο, να βγει στην επιφάνεια, στον αφρό της συνείδησης, ώστε να συντελέσει στην παρηγορία και στην άφεση; 1
Τι σημαίνει ύφος γραφής, τι ρυθμός; Πώς προκύπτουν οι τεχνικές της αφήγησης; Λογοτεχνία-παραλογοτεχνία, ψέμα-αλήθεια, φανερό-κεκρυμμένο; Υπαινιγμός, σιωπή-προφάνεια, ομορφιά-ασχήμια; Τέτοιες έννοιες θα επιχειρηθεί να προσεγγιστούν, να αναδυθούν μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα, αλλά μ έναν τρόπο που θυμίζει τους στίχους του Απολιναίρ: «Κάνω κενές χειρονομίες ανάμεσα στις μοναξιές». Θα γίνει επομένως μια προσπάθεια να αναδειχθούν οι σημασίες, χωρίς να τραυματιστεί, όσο γίνεται, η σιωπή τους. Θα κινούμαστε δηλαδή με συστολή ανάμεσα στο λόγο και στη σιωπή. Στο πρόδηλο και το ανείπωτο. «Στ αφανή και τα προς ποσί». Μεταξύ επικοινωνίας και μοναξιάς. Φιλοσοφία των μαθημάτων Πρωταρχικός στόχος της επικοινωνίας μας, να γίνει κατανοητή η έννοια του βιώματος και η σχέση του με τη λογοτεχνία. Πώς δηλαδή η μυθοπλασία μετα-στοιχειώνει την πραγματικότητα και δρα παρηγορητικά. Ο κάθε σπουδαστής επιδιώκεται, μέσω της επαφής με τα κείμενα και τους δημιουργούς, να επιτύχει μια ουσιαστικότερη «συνάντηση» με το λεγόμενο εσώτερο εαυτό, ώστε να αναδυθούν από αυτή τη «συνάντηση» τα άδηλα και κεκρυμμένα. Αυτά θα πάρουν νομοτελειακά τη φόρμα τους στα δικά σας κείμενα, εφόσον κατορθωθεί να ζυμωθούν δημιουργικά, ώστε να εκφράζουν την αλήθεια των συγγραφέων τους, την αισθητική και τις προοπτικές τους. Ο «δάσκαλος» θα αποτελεί τον διαμεσολαβητή ερμηνευτή των εμβληματικών κειμένων που θα παρουσιάζονται. Θα καταθέτει επίσης και δικά του διηγήματα. Η άμεση αναφορά στο πρωτογενές βίωμά του και η όποια λογοτεχνική αποτύπωση αισθητοποίηση αυτού του βιώματος, έχει στόχο να αποτελέσει οδηγό κατανόησης μιας συγγραφικής λειτουργίας και να επιφέρει επίσης μια επιθυμητή οικειότητα μεταξύ των συμμετεχόντων σπουδαστών και του διαμεσολαβητή δασκάλου, καθώς η «έκθεσή» του αυτή, είναι δυνατόν να παρακινήσει σε αντίστοιχη ενθάρρυνση και αναστολή των δισταγμών των σπουδαστών, την «αποκάλυψη» και λογοτεχνική έκφραση του δικού σας κόσμου, με την κατάθεση των κειμένων σας. Αυτά θα τα «σχολιάζει» ο δάσκαλος, επισημαίνοντας τις αρετές και ελλείψεις τους. Αφηγηματικές τεχνικές και φιλοσοφία της λογοτεχνικής δημιουργίας, στις οποίες θα γίνονται εκτενείς αναφορές και επισημάνσεις, θα συντελέσουν στη μορφοποίηση και πιστότερη έκφραση. Οι έννοιες του πραγματικού και του φανταστικού, η αλήθεια και το ψεύδος, ο χρόνος, ο έρωτας, ο θάνατος κλπ., θα εντοπίζονται και θα επανορίζονται κατά την ερμηνευτική διαδικασία και ενδοσκόπηση των κειμένων. Πρέπει να τονισθεί ότι η δομή των δέκα «συναντήσεων» και το περιεχόμενο της κάθε μιας ξεχωριστά, δεν είναι αυστηρώς καθορισμένη, καθώς οι έννοιες, στη λογοτεχνική έκφρασή τους, συνείρονται διαρκώς και αναδεικνύονται διαφορετικές, στον κάθε συγγραφικό κόσμο. Επομένως, τα ίδια θέματα είναι πιθανόν να επαναλαμβάνονται υπό το πρίσμα της αισθητικής προσέγγισης και ιδιαιτερότητας του συγγραφέα τους. Αυτή η μοναδικότητα των δημιουργών είναι που νοηματοδοτεί, εγκαθιδρύει το νόημα των πραγμάτων. Και αυτή θα επισημαίνεται και θα ιχνηλατείται κατά την προσπέλαση των εμβληματικών κειμένων των συγκεκριμένων συγγραφέων. Επομένως, συχνά θα 2
επανερχόμεθα στην ίδια, κατ επίφασιν, θεματολογία και στις πολλαπλές ερμηνευτικές εκδοχές. Κυρίαρχη σημασία αποδίδεται επίσης στο ρόλο του αναγνώστη. Η ιδιότητα αυτή επιχειρείται να αναδειχθεί ως όρος αναγκαίος της συγγραφής. Φιλοδοξία μας, εν τέλει, είναι οι συναντήσεις μας να συντελέσουν στη δημιουργία εκείνης της «ζέσης» γύρω από τη διαδικασία της συγγραφής και ανάγνωσης της λογοτεχνίας, η οποία θα παρακινήσει σε αμεσότερη εμπλοκή και στην κατάθεση λογοτεχνικών αφηγήσεων από τους σπουδαστές, ώστε να καθίστανται όχι καταναλωτές, αλλά παραγωγοί. Περιεχόμενο Σεμιναρίου Τα 10 μαθήματα επιγραμματικά: Μάθημα 1: Ορισμός, περιδιάβαση στις έννοιες του βιώματος και της καθημερινότητας και η λογοτεχνική μορφοποίησή τους. Μάθημα 2: Επιφανειακή ζωή βαθειά ζωή ο ρυθμός στην αφήγηση και λειτουργία της αισθητικής μεταστοιχείωσης των γεγονότων. Μάθημα 3: Μάθημα 4: κειμένων. Μάθημα 5: κείμενα. Γλώσσα, σημαντικό-ασήμαντο, φανερό-άδηλο. Επισκόπηση των θεωρητικών αναζητήσεων της ερμηνείας των Βασικά στοιχεία αφηγηματολογίας και εφαρμογές τους σε επιλεγμένα Μάθημα 6: Θεωρήσεις της έννοιας του χρόνου και της χρονικότητας, εν σχέσει με τη γραφή. Πραγματικό υπερβατικό φανταστικό. Μάθημα 7: Επισημάνσεις θεωρητικών εκδοχών στα κείμενα, μέσα από ερμηνευτικές προσεγγίσεις τους. Μάθημα 8: Προφανές μάσκα αποκάλυψη όνειρο αλήθεια εξαπάτηση. Περιδιάβαση ενδοσκόπηση διηγημάτων, επισημάνσεις διαπιστώσεις. Μάθημα 9: Ο έρωτας και το παράλογο. Ο φόνος, το πένθος, η εκδίκηση. Περιδιάβαση σχολιασμοί στο διήγημα «Πίστωμα» του κ. Θεοτόκη. Μάθημα 10: Νοηματοδότηση, ύφος, κωδικοποίηση και διασαφήνιση βασικών εννοιών της λογοτεχνικής λειτουργίας. Παρατίθενται, στη διάρκεια του σεμιναρίου, κείμενα των: Α. Παπαδιαμάντη, Θ. Βαλτινού, Δημοσθένη Βουτυρά, Νίκου Χουλιαρά, Κ. Θεοτόκη, Φ. Κάφκα, Αθ. Γραμβάλη, Ιωάννη Κονδυλάκη, Ντίνου Χριστιανόπουλου, Ηλία Παπαδημητρακόπουλου και Ανδρέα Μήτσου. 3
Δομή Εκπαιδευτικών Ενοτήτων Μάθημα 1ο: Τι είναι βίωμα και πώς μεταστοιχειώνεται αισθητικά σε λογοτεχνία. Αυτό θα επιχειρηθεί να αναδειχθεί με αναφορές σε θέσεις φιλοσόφων και ποιητών. Ταυτόχρονα, επιχειρείται να ορισθεί και να γίνει κατανοητό το πραγματικό και το ψευδές στην τέχνη, αλλά και πώς «γίνεται», «φανερώνεται» κανείς ως συγγραφέας. Παρουσιάζεται χαρακτηριστικό αφήγημα («Η Αμερικανική Βοήθεια»). Μάθημα 2ο: Ο ρυθμός στην αφήγηση. Οι λέξεις και ο ρόλος τους. Η Γραφή ως «παίγνιον». Παραθέσεις θέσεων φιλοσόφων-στοχαστών. Πώς νοηματοδοτούνται τα πράγματα. Περιδιαβάσεις σε κείμενο του Χριστιανόπουλου («Λατρεία»). Αναφορά στο «ρούχο», ως φορέα νοήματος, εν σχέσει με την απώλεια προσώπων και της «εντελέχειας» των πραγμάτων. Μάθημα 3ο: Η αρχή της αφήγησης. Η απόσταση από το αφηγούμενο. Το ασήμαντο και το σημαντικό στη λογοτεχνική έκφραση. Σχολιασμός κειμένου του Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλου («Το Μουλάρι»). Μάθημα 4ο: Ανασκόπηση θεωρητικών αναζητήσεων και ερμηνείας των κειμένων από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Συνοπτικές αναφορές επισημάνσεις. Μάθημα 5ο: Ο χρόνος και οι ποικίλες θεωρήσεις του στη Γραφή. Ιδιαίτερη παρουσίαση των θέσεων του Gennete. Μάθημα 6ο: Αφηγηματικές τεχνικές και βασικές θεωρήσεις της αφηγηματολογίας. Μάθημα 7ο: Ερμηνευτική προσέγγιση στο διήγημα «Το Μυρολόγι της Φώκιας», του Αλ. Παπαδιαμάντη. Εφαρμογή αφηγηματολογικών εκδοχών, αναζήτηση της αφηγηματικής λογικής του. 4
Μάθημα 8ο: Διεξοδική προσέγγιση του διηγήματος «Παραλάρμα» του Δ. Βουτυρά. Ανάδειξη του ανατρεπτικού ρόλου της γλώσσας και της ιδιαίτερης νοηματοδότησης των κειμένων, όπως και του διηγήματος «Ο Οιδίποδας» του Αθ. Γραμβάλη. Μάθημα 9ο: Ανάδειξη του ρόλου του Ονείρου, σε αναφορά προς το θάνατο και την απώλεια. «Το ξένο» βίωμα είναι δυνατόν να το οικειοποιηθούμε και να το αποδώσουμε λογοτεχνικά; (Παρουσίαση, σχολιασμός σχετικών κειμένων). Ο έρωτας και το παράλογο, ο φόνος, η εκδίκηση, η σιωπή του κειμένου. Επιχειρείται ερμηνευτική προσέγγιση και επισήμανση των εννοιών, μέσα από το διήγημα «Πίστωμα» του Κ. Θεοτόκη. Μάθημα 10ο: Σύνοψη θεωριών, απόδοση-ερμηνεία θέσεων συγγραφέων και στοχαστών, αλλά και συμπερασμάτων, τα οποία αναδείχθηκαν στη διαδικασία παρουσίασης του υλικού. Για τον επιμορφωτή Ο Ανδρέας Μήτσου κατάγεται από την Αμφιλοχία. Έχει σπουδάσει αγγλική λογοτεχνία, ελληνική φιλολογία και είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας. Έχει εκδώσει εννιά συλλογής διηγημάτων, τέσσερα μυθιστορήματα και μία νουβέλα. Το μυθιστόρημά του «Τα ανίσχυρα ψεύδη του Ορέστη Χαλκιόπουλου» τιμήθηκε το 1996 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος. Η συλλογή διηγημάτων του «Σφήκες» απέσπασε το «Βραβείο Γραμμάτων Κώστα Ουράνη» της Ακαδημίας Αθηνών το 2002. Το 2007 η νουβέλα του «Ο κύριος Επισκοπάκης» τιμήθηκε με το Βραβείο Αναγνωστών (ΕΚΕΒΙ- ΕΡΤ), ενώ την επόμενη χρονιά διασκευάστηκε για το θέατρο από τον ίδιο τον συγγραφέα και ανέβηκε στο «104 Κέντρο Λόγου και Τέχνης», σε σκηνοθεσία του Στέλιου Μάινα. Έργα του έχουν ανθολογηθεί και μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Εργάστηκε ως φιλόλογος στη δημόσια εκπαίδευση και ως σχολικός σύμβουλος φιλολόγων στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αθήνας. Που απευθύνεται Το σεμινάριο απευθύνεται σε όλους όσους ασχολούνται ή θα ασχοληθούν στο μέλλον, ερασιτεχνικά ή μη, με την γραφή και την έκφραση μέσω αυτής. Το σεμινάριο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς αλλά και σε ιδιώτες που χρησιμοποιούν τη δημιουργική γραφή στη ζωή τους. Στους συμμετέχοντες θα δοθεί Βεβαίωση Παρακολούθησης Επιμορφωτικού Σεμιναρίου από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.). 5
Διαδικαστικά: Έναρξη σεμιναρίου: 04/12/2014 Διάρκεια: 30 ώρες, 10 συνεδρίες των 3 διδακτικών ωρών Ώρες μαθημάτων κάθε Πέμπτη 16:00-19:00 Η τιμή συμμετοχής ανά εκπαιδευόμενο: 180 Ευρώ Οι ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ πρέπει να σταλούν έως και: 19/11/2014 Απαιτείται ελάχιστος αριθμός συμμετεχόντων για την υλοποίηση: 11 άτομα. ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Τη δήλωση συμμετοχής μπορείτε να τη βρείτε στην: www.ergastirio.ppp.uoa.gr και να την αποστείλετε, ως συνημμένο αρχείο, στο email: ergastirio@ppp.uoa.gr στις ακόλουθες συμβατές μορφές αρχείου μόνο: Δήλωση σε μορφή Acrobat (pdf) Δήλωση σε μορφή Word (doc) συμβατή με όλες τις εκδόσεις Word Οι ενδιαφερόμενοι παρακαλούνται να προσέξουν να μην στείλουν τα αρχεία σε μορφή μη συμβατή π.χ. docx κ.λ.π. Η διαδικασία μέχρι την έναρξη του σεμιναρίου με χρονολογική σειρά: 1) Λήγει η προθεσμία αποστολής των δηλώσεων συμμετοχής (19/11/2014) 2) Βγαίνει ανακοίνωση στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου (Ε.Π.Π.- «Ανακοινώσεις - http://www.ergastirio.ppp.uoa.gr/anakoinoseis.html), που ενημερώνει εάν μπορεί να συγκροτηθεί τμήμα ή όχι. Εάν το σεμινάριο μπορεί να ξεκινήσει, η ανακοίνωση σας ενημερώνει και για το χρονικό διάστημα που το Εργαστήριο θα σας στείλει το email με τις οδηγίες κατάθεσης των διδάκτρων και όποια άλλη πληροφορία σας είναι απαραίτητη (π.χ. αίθουσα κ.λ.π.). 3) Το Εργαστήριο στέλνει το email με τις οδηγίες σε όσους δήλωσαν συμμετοχή. 4) Οι συμμετέχοντες ακολουθούν τις οδηγίες που τους στάλθηκαν και μέχρι την έναρξη του σεμιναρίου ελέγχουν τις «Ανακοινώσεις» στην ιστοσελίδα μας, για οποιαδήποτε έκτακτη ανακοίνωση που αφορά το σεμινάριό τους. Το Εργαστήριο επικοινωνεί μαζί σας, μετά τη λήξη της προθεσμίας αποστολής δηλώσεων συμμετοχής, αποκλειστικά με ηλεκτρονικό τρόπο (email). 6
Επισημάνσεις: 1) Τα χρήματα της οικονομικής συμμετοχής δεν μπορούν να επιστραφούν σε περίπτωση μη παρακολούθησης του σεμιναρίου. 2) Δυνατότητα απουσιών: 10% επί του συνόλου των ωρών παρακολούθησης του σεμιναρίου. 3) Οι ενδιαφερόμενοι παρακαλούνται να ελέγχουν τακτικά και οπωσδήποτε έως και την έναρξη του σεμιναρίου τις νεότερες ανακοινώσεις, για έκτακτες εξελίξεις (http://www.ergastirio.ppp.uoa.gr/anakoinoseis.html). Σε κάθε επικοινωνία με το Εργαστήριο παρακαλείστε να αναφέρετε τον τίτλο του σεμιναρίου που ενδιαφέρεστε, ώστε να μπορείτε να εξυπηρετηθείτε άμεσα. Η Δ/ντρια του Εργαστηρίου Πειραματικής Παιδαγωγικής Καθηγήτρια Χρ. Νόβα-Καλτσούνη 7