Το έδαφος,ο ουρανός και ο μικρός -μεγάλος κόσμος

Το έδαφος,ο ουρανός και ο μικρός -μεγάλος κόσμος Υποδειγματικό Σενάριο Γνωστικό αντικείμενο: Καλλιτεχνικά / Εικαστικά Δημιουργός: ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΑΦΙΔΑ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Σημείωση Το παρόν έγγραφο αποτελεί προϊόν αυτόματης δημιουργίας και εκτύπωσης του Ψηφιακού Διδακτικού Σεναρίου με Τίτλο: «Το έδαφος,ο ουρανός και ο μικρός -μεγάλος κόσμος». Δημιουργήθηκε στις 30/11/2018 19:36:26 και έχει υποστηρικτικό ρόλο στο έργο του εκπαιδευτικού. Δεν αντικαθιστά το Ψηφιακό Διδακτικό Σενάριο, το οποίο περιέχει όλο το Διαδραστικό Περιεχόμενο και αξιοποιεί τις ψηφιακές δυνατότητες της Πλατφόρμας «Αίσωπος». Το σενάριο αυτό έχει χαρακτηρισθεί ως «Υποδειγματικό» ύστερα από εργασία επιστημονικής επιτροπής εμπειρογνωμόνων (Εκπαιδευτικός Αυξημένων Προσόντων, Σχολικοί Σύμβουλοι, Μέλος ΔΕΠ / Επιστημονικό Προσωπικό του ΙΕΠ). Το Διαδραστικό Ψηφιακό Διδακτικό Σενάριο με το πλήρες ψηφιακό περιεχόμενό του βρίσκεται στον σύνδεσμο: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170 Επισημαίνεται ότι τα σενάρια της Πλατφόρμας «Αίσωπος» διακρίνονται σε: Υποδειγματικά Σενάρια: Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια που έχουν προκύψει από επιστημονικές επιτροπές εμπειρογνωμόνων (Εκπαιδευτικοί Αυξημένων Προσόντων, Σχολικοί Σύμβουλοι, Μέλη ΔΕΠ / Επιστημονικό Προσωπικό του ΙΕΠ). Βέλτιστα Σενάρια: Αξιολογημένα Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια εκπαιδευτικών με βαθμολογία άνω των 70 μονάδων. Επαρκή Σενάρια: Αξιολογημένα Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια εκπαιδευτικών με βαθμολογία από 50 έως 70 μονάδες. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Ανάπτυξη Mεθοδολογίας και Ψηφιακών Διδακτικών Σεναρίων για τα Γνωστικά Αντικείμενα της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Γενικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης» - MIS: 479325, ΣΑΕ: 2014ΣΕ24580051. Η πράξη συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΚΤ) και το Ελληνικό Δημόσιο στο πλαίσιο του ΕΠ «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του ΕΣΠΑ 2007-2013 και υλοποιείται σε σύμπραξη από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής και την Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Εκπαιδευτικών Δράσεων του Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. Η Πλατφόρμα Ανάπτυξης, Σχεδίασης, Υποβολής, Αξιολόγησης και Παρουσίασης Ψηφιακών Διδακτικών Σεναρίων «Αίσωπος», αναπτύχθηκε με ίδια μέσα από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο πλαίσιο του Υποέργου 2: «Ψηφιακό Σύστημα Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Υποβολής, Αξιολόγησης, Διαχείρισης και Αξιοποίησης Ψηφιακών Σεναρίων καθώς και καθοδήγησης και Υποστήριξης των Εκπαιδευτικών» της Πράξης. Ομάδα Επιστημονικής και Διοικητικής Εποπτείας της Πράξης: Επιστημονικός Υπεύθυνος Πράξης για τις Δράσεις που αφορούν το Ι.Ε.Π: Ιωάννης Σταμουλάκης, Φιλόλογος, Σύμβουλος Α' Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. Υπεύθυνος Υποέργου 1: Ιωάννης Σταμουλάκης, Φιλόλογος, Σύμβουλος Α' Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. Υπεύθυνος Υποέργου 2: Νικόλαος Γραμμένος, Πληροφορικός, Σύμβουλος Γ' Ι.Ε.Π. Υπεύθυνος Υποέργου 3: Νικόλαος Γραμμένος, Πληροφορικός, Σύμβουλος Γ' Ι.Ε.Π. Επιστημονική Συντονίστρια των ειδικών επιστημόνων του Υποέργου 1: Βασιλική Καραμπέτσου, Φιλόλογος, Εισηγήτρια Ι.Ε.Π. Σελίδα 2/19

Γενική Περιγραφή Σεναρίου Γνωστικό αντικείμενο: Καλλιτεχνικά / Εικαστικά Θεματική ταξινομία: Καλλιτεχνικά / Εικαστικά -> Ζωγραφική Εκπαιδευτικό πρόβλημα: Ο μαθητής/τρια της πρώτης παιδικής ηλικίας συχνά δεν αποδίδει το βάθος του εικαστικού χώρου στο έργο του/της. Αρκείται σε μια στερεότυπη σειριακή απεικόνιση των μορφών στο κάτω μέρος της εικόνας πάνω σε μιά οριζόντια πράσινη λωρίδα που δηλώνει το έδαφος, και σε μια οριζόντια γαλάζια λωρίδα στο πάνω μέρος της εικόνας που δηλώνει τον ουρανό. Ανάμεσα στις δύο αυτές περιοχές μεσολαβεί συνήθως αρκετός κενός λευκός χώρος του χαρτιού, τον οποίο αντιμετωπίζει με αμηχανία. Στο σενάριο αυτό μέσα από τη παρατήρηση της φύσης και μέσα από τη τέχνη θα διδαχτεί για τη γραμμή του ορίζοντα, ή τη γραμμή που ξεχωρίζει τον ουρανό από τη γη. Θα ανακαλύψει ότι το έδαφος στη φύση και στη τέχνη δεν είναι πάντα πράσινο,ούτε ο ουρανός πάντα γαλανός. Θα μάθει να αντιλαμβάνεται το βάθος μιας δισδιάστατης επιφάνειας και να το αποδίδει με απλούς τρόπους. Γενική περιγραφή περιεχομένου: Στο σενάριο αυτό ο μαθητής/-τρια θα έρθει σε επαφή με την έννοια του βάθους του εικαστικού χώρου.θα μάθει αντιλαμβάνεται το χώρο και το βάθος της εικόνας και να το αποδίδει με διαφορετικούς τρόπους. ν' Διδακτικοί Στόχοι: Να Να Να Να κατανοεί τις έννοιες της επιφάνειας και του βάθους του εικαστικού χώρου. χρησιμοποιεί απλή ορολογία για να περιγράψει την έννοια του βάθους. εφαρμόζει όσα έμαθε στο εικαστικό του έργο, αξιοποιώντας τη θέση, το μέγεθος, την επικάλυψη. μπορεί να εφαρμόζει αυτές τις τεχνικές σε απλά λογισμικά εικαστικών στον Η/Υ. Λέξεις κλειδιά που χαρακτηρίζουν τη θεματική του σεναρίου: γραμμή του ορίζοντα επιφάνεια- βάθος θέση μέγεθος κρύβεται. Υλικοτεχνική υποδομή: Ένας Υπολογιστής ανά μαθητή ή ανά δύο μαθητές. Eργαστήρι εικαστικών ή συνθήκες εργαστηρίου - υλικά εικαστικών. Οπτικό πλαίσιο ( προαιρετικό), 5-6 μπάλες ή κορίνες γυμναστικής ή μπουκάλια νερού 1lt. Τρία υλικά σε σκόνη διαφορετικού χρώματος από 3-5 λίτρα το καθένα (π.χ άμμος, αλάτι, τουβλόσκονη,χαλίκια κλπ.) Τυπικός χρόνος αλληλεπίδρασης με το εκπαιδευτικό σενάριο σε διδακτικές ώρες για δουλειά εντός του σχολείου: Σελίδα 3/19

2 ώρες Πνευματικά δικαιώματα ή άλλοι αντίστοιχοι περιορισμοί: ανοικτή πρόσβαση, CC- Non-Commercial- Share alike -Attribution / κοινό κτήμα). Εκτιμώμενο Επίπεδο Δυσκολίας: Μέτριας δυσκολίας Τύπος διαδραστικότητας : Συνδυασμός παθητικής και ενεργητικής μάθησης Επίπεδο διαδραστικότητας : Μεσαίο Προτεινόμενη ηλικιακή ομάδα του τελικού χρήστη: 6-9 Εκπαιδευτική βαθμίδα που απευθύνεται το σενάριο: Δημοτικό Σελίδα 4/19

Σύνοψη φάσεων σεναρίου: 1η Φάση: Ανακαλύπτω τον ορίζοντα. Χρονική Διάρκεια: 20 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα ή εργαστήρι πληροφορικής. Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: 1. 2. 3. 4. 5. To έδαφος, ο ουρανός. Σχεδιάζω τη γραμμή έξω από το παράθυρο. Άσκηση σε χαρτί και στον Η/Υ. Ζωγραφίζω τη γραμμή του ορίζοντα. Σχεδιάζω τη γραμμή στο πρόγραμμα ζωγραφικής. πρόγραμμα ζωγραφικής 2η Φάση: Αναγνωρίζω το κοντινό και το μακρινό στην εικόνα. Χρονική Διάρκεια: 20 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: σχολική αίθουσα ή εργαστήρι εικαστικών Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: 1. 2. 3. 4. Πείραμα με το οπτικό πλαίσιο. Το οπτικό πλαίσιο του ζωγράφου Άλμπρεχτ Ντύρερ. To πρόβλημα των τριών βουνών. Άσκηση με χαρτί και μολύβι. 3η Φάση: Σχεδιάζω το βάθος με διαφορετικούς τρόπους. Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: 1. Οδηγίες για το πρόγραμμα που ακολουθεί. 2. Σχεδιάζω το βάθος στον Η/Υ. Σελίδα 5/19

4η Φάση: Δημιουργία εικαστικού έργου. Δομικά - Διαδραστικά στοιχεία: 1. Το αγαπημένο μου μέρος -τοπίο. 2. Παιδική πινακοθήκη α'-γ' δημοτικού. Σελίδα 6/19

1η Φάση: Ανακαλύπτω τον ορίζοντα. Σελίδα 7/19

1η Φάση: Ανακαλύπτω τον ορίζοντα. Χρονική Διάρκεια: 20 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: Σχολική αίθουσα ή εργαστήρι πληροφορικής. Η ηλικακή ομάδα στόχου μέσα από τη παρατήρηση της φύσης και των έργων τέχνης, θα οδηγηθεί να ανακαλύψουν το είδος και τη θέση της γραμμής του ορίζοντα, ή της γραμμής που χωρίζει τα τοπία τους σε δύο μέρη: τον ουρανό και τη γη. Ακόμη θα ανακαλύψει ένα πλούτο χρωμάτων στη γη και στον ουρανό, όπως αλλάζουν με τις εποχές,και με τις ώρες της, θα τυχόν στερεότυπα που με τη σειρά τους θα γεννήσουν εμπνεύσεις ημέρας. Συγκρίνοντας με εφαρμογές από προηγούμενα έργα τους που ακολουθούν οδηγηθούν σε γνωστικές συγκρούσεις και ανατροπές στο δικό τους έργο. 1. To έδαφος, ο ουρανός.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Διαδραστικό Βίντεο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/2336/#question9499 Αυτό το διαδραστικό εργαλείο περιέχει βίντεο και είναι διαθέσιμο στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. 2. Σχεδιάζω τη γραμμή έξω από το παράθυρο.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Ήχος Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/2336/#question9643 Αυτό το διαδραστικό εργαλείο περιέχει απόσπασμα ήχου και είναι διαθέσιμο στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 8/19

3. Άσκηση σε χαρτί και στον Η/Υ. Ζωγραφίζω τη γραμμή του ορίζοντα.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/2336/#question9799 Διάλεξε ένα από τα παράθυρα της αίθουσας. Κοίτα έξω από το παράθυρο. Τι βλέπεις ακριβώς κάτω από τον ουρανό; Δέντρα;πολυκατοικίες; σπίτια; θάλασσα; α) Zωγράφισε τη γραμμή που χωρίζει τον ουρανό από τα υπόλοιπα σε ένα χαρτί με ό,τι υλικό θέλεις. β) Κάνε το ίδιο με τα ψηφιακά πινέλα και χρώματα στο πρόγραμμα ζωγραφικής που ακολουθεί.. Μπορείς ακόμη να βάψεις τον ουρανό και τη γη με χρώματα και να προσθέσεις περισσότερα πράγματα στο τοπίο. 4. Σχεδιάζω τη γραμμή στο πρόγραμμα ζωγραφικής.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Ήχος Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/2336/#question9800 Αυτό το διαδραστικό εργαλείο περιέχει απόσπασμα ήχου και είναι διαθέσιμο στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 9/19

5. πρόγραμμα ζωγραφικής: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εξωτερικό περιεχόμενο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/2336/#question9658 Διεύθυνση ιστοτόπου (URL): http://www.abcya.com/abcya_paint.htm Σελίδα 10/19

2η Φάση: Αναγνωρίζω το κοντινό και το μακρινό στην εικόνα. Σελίδα 11/19

2η Φάση: Αναγνωρίζω το κοντινό και το μακρινό στην εικόνα. Χρονική Διάρκεια: 20 λεπτά της ώρας Χώρος Διεξαγωγής: σχολική αίθουσα ή εργαστήρι εικαστικών Σε αυτή τη φάση ο μαθητής/τρια θα κατανοήσει πως τα κοντινά και μακρινά αντικείμενα του χώρου αλλάζουν θέση και μέγεθος στην επιφάνεια μιας εικόνας. 1. Πείραμα με το οπτικό πλαίσιο.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1575/#question9838 Για το πείραμα αυτό θα χρειαστείς ένα οπτικό πλαίσιο και μπάλες του τένις ή κορίνες (ή μπουκάλια νερού 1λτ.) και ένα μαρκαδόρο για γυαλί. Στην εικόνα που ακολουθεί φαίνεται το οπτικό πλαίσιο του Durer. Μπορείς να φτιάξεις ένα οπτικό πλαίσιο με ένα κομμάτι πλεξιγκλάς σε μια βάση. Αν η τάξη σου είναι στο ισόγειο, μπορείς να χρησιμοποιήσεις για οπτικό πλαίσιο το τζάμι του παραθύρου. Ενώνοντας μερικά θρανία φτιάχνουμε ένα μεγάλο τραπέζι και βάζουμε πάνω του 5-6 κορίνες ή μπάλες σε διάφορες αποστάσεις από την αρχή του τραπεζιού μέχρι το τέλος. Τα παιδιά σε ομάδες περνούν εκ περιτροπής μπροστά από το πλαίσιο. α)περνώντας με την ομάδα σου ένας- ένας σχεδίασε με το μαρκαδόρο γυαλιού και με το ένα μάτι κλειστό τις κορίνες ή τις μπάλες μέχρι το βάθος του τραπεζιού. Σχεδιάζοντας πάνω στο γυαλί, ανακάλυψε τη θέση των αντικειμένων πάνω ή κάτω στην επιφάνεια του γυαλιού ανάλογα με το βάθος,δηλαδή μπρος ή το πίσω. Τέλος αν κάποια μπάλα ή κορίνα κρύβεται πίσω από κάποια άλλη, σχεδίασε κι αυτή όπως τη βλέπεις. Εάν η τάξη είναι στο ισόγειο, το ίδιο πείραμα μπορείς να κάνεις δίχως οπτικό πλαίσιο χρησιμοποιώντας το τζάμι του παραθύρου, ενώ οι μπάλες ή οι κορίνες τοποθετούνται σε διάφορες αποστάσεις στο δάπεδο της αυλής. β)συζήτησε με την ομάδα σου τις παρατηρήσεις για το μέγεθος, τη θέση και την επικάλυψη των αντικειμένων προς το βάθος της εικόνας. γ)ανακοίνωσε με την ομάδα σου τις παρατηρήσεις σας στη τάξη. 2. Το οπτικό πλαίσιο του ζωγράφου Άλμπρεχτ Ντύρερ.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα με διαδραστικά σημεία Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1575/#question9841 Αυτό το εργαλείο περιέχει διαδραστική εικόνα και η λειτουργία διαδραστικότητας παρουσιάζεται στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 12/19

3. To πρόβλημα των τριών βουνών.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εικόνα με διαδραστικά σημεία Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1575/#question9971 Διευκρίνιση: Διασκευή εικόνας (από Piaget & Inhlelder,1969). Το έργο του παιδιού θέλει να δείξει πως θα έβλεπε κάποιος την αναπαράσταση από μια οπτική γωνία διαφορετική από τη δική του. Αυτό το εργαλείο περιέχει διαδραστική εικόνα και η λειτουργία διαδραστικότητας παρουσιάζεται στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 13/19

4. Άσκηση με χαρτί και μολύβι.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1575/#question10017 Διευκρίνιση: Για την άσκηση θα χρειαστεί :κυκλική διάταξη θρανίων, ένα θρανίο στη μέση και τρία υλικά διαφορετικών χρωμάτων σε σκόνη π.χ, αλάτι, άμμος, τσιμέντο, τουβλόσκονη,χαλίκια,ή παρόμοια υλικά κατασκευών, ή χρωματισμένο τσαλακωμένο χαρτί σε σχήμα βουνών. Κάνε την αναπαράσταση των τριών βουνών στη τάξη πάνω σ' ένα θρανίο με τη βοήθεια του δασκάλου/-ας.για να φτιάξεις τα βουνά χρησιμοποιείς τρία διαφορετικά υλικά σε τρία διαφορετικά χρώματα. (διάβασε τη διευκρίνιση). Σε ένα χαρτί σχεδίασε με μολύβι το περίγραμμα των βουνών από το θρανίο σου. Βάψε με μαρκαδόρους ή ξυλοχρώματα κάθε βουνό με ένα χρώμα. Σελίδα 14/19

3η Φάση: Σχεδιάζω το βάθος με διαφορετικούς τρόπους. Σελίδα 15/19

3η Φάση: Σχεδιάζω το βάθος με διαφορετικούς τρόπους. 1. Οδηγίες για το πρόγραμμα που ακολουθεί.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1576/#question10181 Στο πρόγραμμα που βρίσκεται εδώ μπορείς να φτιάξεις τη δική σου εικόνα χρησιμοποιώντας τα εργαλεία και τα σχήματα της παλέτας. Κάνε τα εξής βήματα: 1. Γράψε το όνομά σου. 2. Πάτησε την εικόνα "Το εργαστήρι μου". 3. Στο μενού που εμφανίζεται πάτησε την εικόνα "Σύνθεση".Πατώντας "Σύνθεση'' θα εμφανιστεί το περιβάλλον που μπορείς να δημιουργήσεις την εικόνα σου. Θα εμφανιστεί ένας κύριος που θα σου εξηγήσει πως χρησιμοποιείς αυτά τα εργαλεία! 2. Σχεδιάζω το βάθος στον Η/Υ.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Εξωτερικό περιεχόμενο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1576/#question10050 Διεύθυνση ιστοτόπου (URL): http://ts.sch.gr/repo/online-packages/dim-glossa-c-d/start.html Σχόλιο: Σχεδίασε μία δική σου εικόνα, αλλάζοντας το μέγεθος, τη θέση με τα εργαλεία "μικρό-μεγάλο" και "μπροςπίσω". Σελίδα 16/19

4η Φάση: Δημιουργία εικαστικού έργου. Σελίδα 17/19

4η Φάση: Δημιουργία εικαστικού έργου. 1. Το αγαπημένο μου μέρος -τοπίο.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Κείμενο Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1577/#question10063 Με όσα έμαθες σε αυτό το σενάριο φτιάξε το αγαπημένο σου μέρος. Κλείσε τα μάτια και σκέψου πως θα ήταν. Τι χρώματα θα είχε; Σε τι μέγεθος χαρτί το φαντάζεσαι ; με τι υλικά; Διάλεξε μία επιφάνεια, χαρτί ή χαρτόνι σε όποιο χρώμα θέλεις. Διάλεξε υλικά. Εάν το αγαπημένο σου μέρος είναι μέσα σε ένα χώρο ( σπίτι,σχολείο), κάνε το όπως φαίνεται από έξω. Αν προτιμάς μπορείς να δουλέψεις σε ζευγάρι με το διπλανό σου. Θυμήσου δύο πράγματα: τη γραμμή που χωρίζει το έδαφος από τον ουρανό. το μπροστά και το πίσω( μικρό-μεγάλο, πάνω κάτω, κρύβεται...) Στη παρουσίαση που ακολουθεί μπορείς να δεις έργα που έφτιαξαν παιδιά της Α', Β' και Γ δημοτικού, όταν ολοκληρώσαμε αυτή την ενότητα. 2. Παιδική πινακοθήκη α'-γ' δημοτικού.: Τύπος Δομικού/Διαδραστικού Εργαλείου: Διαδραστική παρουσίαση Υπερσύνδεσμος: http://aesop.iep.edu.gr/node/6170/1577/#question10068 Αυτό το διαδραστικό εργαλείο περιέχει διαδραστική παρουσίαση και είναι διαθέσιμη στον παραπάνω υπερσύνδεσμο. Σελίδα 18/19

Σελίδα 19/19 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)