Νέες μέθοδοι-ορολογία. Μετά την επικοινωνιακή προσέγγιση: η παιδαγωγική των κειμενικών ειδών. Κειμενικά είδη για διδακτική χρήση.
Γραμματισμός: έννοια-παιδαγωγικές συνέπειες Σήμερα, στην αναπτυγμένη τεχνολογικά κοινωνία, ο όρος γραμματισμός δε σημαίνει μόνο την ικανότητα του ατόμου να διαβάζει και να κατανοεί ένα γραπτό κείμενο, αλλά και την ικανότητα να κατανοεί, να ερμηνεύει και να αντιμετωπίζει κριτικά τους διάφορους τύπους λόγου, να είναι σε θέση να παράγει μια γκάμα ειδών λόγου και γενικά να ελέγχει τη ζωή και το περιβάλλον του διά του γραπτού λόγου.
Ο γραμματισμός προϋποθέτει την ικανότητα χειρισμού του έντυπου λόγου. Με την ευρύτερη έννοια γραμματισμός σημαίνει την πολιτική χειραφέτηση. Αποτελεί έναν κοινωνικό θεσμό, ένα περίπλοκο φαινόμενο που συνδυάζει πολλαπλές πολιτισμικές, κοινωνικές, ιστορικές και γνωστικές πλευρές.
Πολυγραμματισμοί: έννοια Οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που σημειώθηκαν την τελευταία δεκαετία στις χώρες του δυτικού κόσμου (πολυμορφίαπολυπολιτισμικότητα, κυριαρχία των ΜΜΕ, διάδοση των τεχνολογιών, πολυτροπικότητα των κειμένων) απαιτούν την ανάπτυξη ικανοτήτων για την κατανόηση του νέου περιβάλλοντος.
Ο γραμματισμός συμπληρώθηκε ως έννοια, με αντίστοιχες επιπτώσεις στη διδακτική πράξη. Είναι απαραίτητη η ανάπτυξη δεξιοτήτων κατανόησης όλων των σημειωτικών πρακτικών για τη δημιουργία νοημάτων στα κείμενα σε ένα πολυπολιτισμικό και πολυμορφικό κοινωνικό περιβάλλον.
Είδη λόγου είδη κειμένων Στη διεθνή βιβλιογραφία ο όρος genre χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη διαδικασία (process, π.χ. περιγράφω) ή/και το τελικό προϊόν (product, π.χ. περιγραφή).
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α: Το ΑΠΣ κάνει διάκριση μεταξύ «αναφορικού λόγου» (αφήγηση, περιγραφή, ανακοίνωση κ.ο.κ.) και «κατευθυντικού» (πρόσκληση, ερώτηση, παράκληση, οδηγία, συνταγή, επιχειρηματολογία κ.ο.κ.). Ο επεξηγηματικός λόγος φαίνεται να μην υπολογίζεται από το ΑΠΣ ως ξεχωριστό είδος.
Στη σχετική ελληνική βιβλιογραφία εντοπίζονται όροι όπως: «γένη λόγου», «είδη λόγου», «κειμενικά είδη», «κειμενικοί τύποι» κ.ά. 1. Είδη λόγου: (αναφορικός λόγος και κατευθυντικός λόγος). 2. Κειμενικά είδη: (κειμενικά είδη του αναφορικού λόγου είναι η αφήγηση και η περιγραφή και του κατευθυντικού λόγου οι προσκλήσεις/οδηγίες και τα επιχειρήματα.
3. Αντικείμενα-κατηγορίες (επιμέρους ενότητες περιεχομένου κάθε κειμενικού είδους, για παράδειγμα αντικείμενακατηγορίες της περιγραφής είναι η περιγραφή αντικειμένου, η περιγραφή προσώπου, η περιγραφή ζώου κτλ., αντικείμενα-κατηγορίες της αφήγησης είναι η αφήγηση πραγματικής ιστορίας, η αφήγηση φανταστικής ιστορίας, το παραμύθι κτλ., των οδηγιών οι οδηγίες παιχνιδιού, οι οδηγίες κατασκευής κτλ.) 4. Κειμενικοί τύποι (λογοτεχνικό κείμενο, δημοσιογραφικό άρθρο κτλ., που αποτελούν το μέσο πραγμάτωσης των διαφόρων κειμενικών ειδών).
Παιδαγωγική των Κειμενικών ειδών: Βασικές αρχές. Το κείμενο, ως ενότητα λόγου με συγκεκριμένο λειτουργικό ρόλο σε συγκεκριμένα κοινωνικά συμφραζόμενα, ερμηνεύεται και αξιοποιείται ως σύστημα χαρακτηριζόμενο από γλωσσική συνοχή και νοηματική συνεκτικότητα. Τα κειμενικά είδη περιέχουν μορφές και έννοιες οι οποίες απορρέουν και εγγράφουν τις λειτουργίες, τους σκοπούς και τα νοήματα κοινωνικών περιστάσεων.
Αποτελούν, έτσι, ενός είδους δείκτη και κατάλογο του συνόλου των κοινωνικών περιστάσεων μιας κοινότητας σε μία δεδομένη ιστορική στιγμή. Καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή με πληθώρα κειμενικών ειδών, όπως είναι η διαπροσωπική συνδιάλεξη, ηδιαφήμιση, το άρθρο εφημερίδας, το ανέκδοτο, το υπόμνημα, το διήγημα, το μάθημα σε μια τάξη ή την ακαδημαϊκή διάλεξη, τις οδηγίες χρήσης ενός αντικειμένου, τη συνταγή μαγειρικής κ.ά.
Γιαναλειτουργήσεικανείςεποικοδομητικάστις όποιες περιστάσεις επικοινωνίας δεν αρκεί να γνωρίζει τους κανόνες γραμματικής, να έχει πλούσιο λεξιλόγιο και ικανότητες γραφής και ανάγνωσης. Πρέπει να γνωρίζει τους κανόνες και τις συμβάσεις σύνταξης διαφορετικών κειμενικών ειδών, τα οποία είναι συνυφασμένα με την πολιτισμική και την ιδεολογική διάσταση της γλώσσας, ώστε να έχει τη δυνατότητα συμμετοχής στα κοινωνικά δρώμενα.
Από τη στιγμή που είναι αποδεκτό ότι το κείμενο μπορεί να διδαχτεί, αυτό συνεπάγεται μία διδασκαλία στην οποία προέχει η ανάπτυξη στρατηγικών για την κατανόηση και την παραγωγή πλαισιωμένου λόγου με στόχο την επικοινωνία. Επομένως, καθίσταται προφανής η σύνδεση της κειμενοκεντρικής με την επικοινωνιακή προσέγγιση. Η διδακτική έμφαση μετατοπίζεται από το προϊόν, το κείμενο καθαυτό, προς τη διαδικασία της σταδιακής συγγραφής κειμένου.
ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟ Ιδεολογία- Κειμενικό είδος- Επίπεδο ύφους- Γλώσσα
Το μοντέλο του τροχού Στάδια στο μοντέλο του τροχού: 1.«Παρουσίαση του κειμένου». Ο/Η διδάσκων/ουσα εξηγεί ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός κειμενικού είδους και των υποκατηγοριών του, των λειτουργιών που αυτά τα χαρακτηριστικά του στοιχεία επιτελούν, τωντρόπωνοργάνωσηςτων πληροφοριών του και της δόμησής του. Εξηγεί επίσης το είδος των λεξικογραμματικών επιλογών που συνηθίζεται στο συγκεκριμένο κειμενικό είδος. 2.«Από κοινού σύνθεση». Ο/Η διδάσκων/ουσα βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν το δικό τους κείμενο, βάσει των αρχών που διέπουν το συγκεκριμένο κειμενικό είδος. 3. «Αυτόνομη σύνθεση», όπου οι μαθητές επιχειρούν τη δική τους, ανεξάρτητη συγγραφή κειμένου.
Βιβλιογραφία (ενδεικτική) Baker, E. (2010). The New literacies: Multiple perspectives on research and practice. N.Y: Guilford Publications. Beck, A. S. (2005). A place for critical literacy. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 48(5), 392-400. Cope, B. & Kalantzis, M. (Eds.). (2000). Multiliteracies: Literacy learning and the design of social futures. New York: Routledge. Westby, C. (2010). Multiliteracies: The changing world of communication. Topics in Language Disorders, 30 (1), 64-71. - ημάση, Μ. (2012). Κειμενικά είδη και δια-πολιτισμική ανάγνωση των εγχειριδίων γλωσσικής διδασκαλίας του Γυμνασίου. Στο: Π. Καμπάκη-Βουγιουκλή, Μ. ημάση (Επιμ.) Ζητήματα ιδακτική της Γλώσσας. Πρακτικά Συνεδρίου, Κομοτηνή 7-8 Μαΐου 2010. (27-54). Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη. - ημάση, Μ.- Αραβανή, Ευ. (2013). Η παιδαγωγική των πολυγραμματισμών στα σχολικά εγχειρίδια της Νεοελληνικής γλώσσας του Γυμνασίου: ουτοπία ή πραγματικότητα;
Kalantzis, M., & Cope, B. (2001). «Πολυγραμματισμοί». Στο: Α. Χριστίδης (Επιμ.) Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 214 216. Κέκια, Αιμ. (2002). Παιδαγωγική του γραμματισμού με βάση τα κειμενικά είδη: μία εναλλακτική πρόταση για τη γλωσσική αγωγή στη σχολική εκπαίδευση. Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδας. Ναύπλιο, 2001. Ντίνας, Κ. (2004). Γραμματισμός - Πολυγραμματισμοί και διαπολιτισμική γλωσσική διδασκαλία. Στο: Π. Γεωργογιάννης (Επιμ). ιαπολιτισμική Εκπαίδευση. 1ο Πανελ-λήνιο Συνέδριο, Πάτρα: Κέντρο ιαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, 193-206. Χατζησαββίδης, Σ. (2005). Από την παιδαγωγική του γραμματισμού στους πολυγραμματισμούς. Νέες τάσεις, διαστάσεις και προοπτικές στη διδασκαλία της γλώσσας. Στο: Κ. Μπαλάσκας & Κ. Αγγελάκος (επιμ.). Γλώσσα και λογοτεχνία στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. (35-52). Αθήνα: Μεταίχμιο. Χατζησαββίδης, Σ. (2006). «Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στο πλαίσιο των πολυγραμματισμών». Στο: Χ. Τσολάκης (Επιμ.) Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Παγγλωσσία: Η Πανελλήνιο Συνέδριο. Αφιέρωμα στον Αχιλλέα Τζάρτζανο (113-124). Θεσσαλονίκη: Κώδικας.