E.M.Π. ΣXOΛH APXITEKTONΩN AKA HMAΪKO ETOΣ 2010-11 TOMEIΣ I, II, III 9 ο XEIMEPINO EΞAMHNO MAΘHMA: APXITEKTONIKOΣ ΣXE IAΣMOΣ 9: AΣTIKOΣ ΣXE IAΣMOΣ ιδακτική οµάδα: Ντίνα Βαΐου, καθηγήτρια, Αριάδνη Βοζάνη, λέκτορας, Μαργαρίτα Γραφάκου, αν. καθηγήτρια, Βαλεντίνη Καρβουντζή, λέκτορας, Ανδρέας Κούρκουλας, επ. καθηγητής, Νίκος Μπελαβίλας, επ. καθηγητής, Σπύρος Ρογκάν, καθηγητής, Κώστας Σερράος, επ. καθηγητής, Θεανώ Φωτίου, καθηγήτρια, Ελένη Χανιώτου, επ. καθηγήτρια. Συντονιστές: Βαλεντίνη Καρβουντζή λέκτορας, Κώστας Σερράος επ. καθηγητής Επικουρικό διδακτικό έργο: Ιωάννα Λάζαρη, ηµήτρης Μπαλαµπανίδης, Πασχάλης Σαµαρίνης. Γραµµατειακή υποστήριξη: Mαρία Παπαδάτου, ETEΠ Oι διδάσκοντες έχουν συγκροτήσει πέντε οµάδες / φροντιστήρια µε τη συµµετοχή διδασκόντων των Tοµέων I, II, και III ως εξής: Θέµα Α: Ν. Βαΐου Θ.Φωτίου. M. Γραφάκου Ν. Μπελαβίλας. Β. Καρβουντζή Κ. Σερράος. Σπ. Ρογκάν Ε. Χανιώτου. Θέµα Β: Α. Βοζάνη Α.Κούρκουλας Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες συγκροτούν αντίστοιχα διµελείς ή τριµελείς οµάδες, επιλέγουν µία από τις παραπάνω διδακτικές οµάδες, δηλώνοντας υποχρεωτικά και δύο ακόµα επιλογές, ώστε να διευκολυνθεί η κατανοµή των σπουδαστικών οµάδων στα φροντιστήρια. 1
E.M.Π. ΣXOΛH APXITEKTONΩN AKA HMAΪKO ETOΣ 2010-11 TOMEIΣ I, II, III 9 ο XEIMEPINO EΞAMHNO MAΘHMA: APXITEKTONIKOΣ ΣXE IAΣMOΣ 9: AΣTIKOΣ ΣXE IAΣMOΣ ιδακτική οµάδα: Ντίνα Βαΐου, καθηγήτρια, Αριάδνη Βοζάνη, λέκτορας, Μαργαρίτα Γραφάκου, αν. καθηγήτρια, Βαλεντίνη Καρβουντζή, λέκτορας, Ανδρέας Κούρκουλας, επ. καθηγητής, Νίκος Μπελαβίλας, επ. καθηγητής, Σπύρος Ρογκάν, καθηγητής, Κώστας Σερράος, επ. καθηγητής, Θεανώ Φωτίου, καθηγήτρια, Ελένη Χανιώτου, επ. καθηγήτρια. Συντονιστές: Βαλεντίνη Καρβουντζή λέκτορας, Κώστας Σερράος επ. καθηγητής Επικουρικό διδακτικό έργο: Ιωάννα Λάζαρη, ηµήτρης Μπαλαµπανίδης, Πασχάλης Σαµαρίνης. Γραµµατειακή υποστήριξη: Mαρία Παπαδάτου, ETEΠ Θέµα Α: ANAΠΛAΣH ΣTΟ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙ ΑΣ Φωτ. Από Google Earth 2
ΠEPIEXOMENO TOY MAΘHMATOΣ H οργάνωση του συνθετικού µαθήµατος του 9 ου εξαµήνου, αφορά στην ισότιµη συνεργασία των Τοµέων I, II και ΙΙΙ σε κοινά θέµατα. Οι συνεργασίες αυτές έχουν αποβεί πολύτιµες, διότι εµπλουτίζουν τη διδασκαλία προσφέροντας από διαφορετικές οπτικές και προσεγγίσεις την εµπειρία και τη γνώση των διδασκόντων. Το περιεχόµενο του µαθήµατος αφορά στον Αστικό Σχεδιασµό µε ειδικότερη έµφαση και στην κλίµακα της Αστικής Σύνθεσης (Urban Design). Πρόκειται για επεµβάσεις µεγάλης κλίµακας που προσδιορίζουν τη µορφή του αστικού περιβάλλοντος και των στοιχείων που το συγκροτούν. Στόχος δηλαδή του Αστικού Σχεδιασµού είναι η ένταξη νέων λειτουργιών σε συγκεκριµένη περιοχή, στο πλαίσιο µιας ευρύτερης ανάπλασης των λειτουργικών και µορφολογικών στοιχείων που συγκροτούν τον υφιστάµενο χαρακτήρα και την εικόνα της περιοχής. Οι επεµβάσεις αυτές στα σηµερινά δεδοµένα αναφέρονται συγχρόνως σε δύο επίπεδα: στο επίπεδο της λειτουργικής, οικονοµικής και κοινωνικής αναδιάρθρωσης της περιοχής: στο βαθµό που η χρήση συγκεκριµένων κτιρίων έχει εγκαταλειφθεί, επιβάλλεται κάλυψη νέων αναγκών και τα δίκτυα υποδοµής και η κυκλοφορία πρέπει να ανταποκριθούν σε νέες σχέσεις κ.ο.κ. στο επίπεδο της µορφής και δοµής του κτισµένου περιβάλλοντος: κλίµακα, τυπολογίες κτιρίων, οικοδοµικά τετράγωνα ή άλλες διατάξεις, ανοιχτοί και πράσινοι χώροι, δρόµοι, σχέση δοµηµένων και αδόµητων χώρων κ.ο.κ. Οι επεµβάσεις Αστικού Σχεδιασµού αποτελούν σήµερα το πιο επίκαιρο, ίσως, θέµα σχεδιασµού. Οι έντονες παραγωγικές, κοινωνικές, πολιτικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν την εποχή µας, τοποθετούν την πόλη στο επίκεντρο των αναδιαρθρώσεων που επιτελούνται και αναδεικνύουν τη σηµασία που έχει η δοµή και οργάνωσή τους, όχι µόνο στο επίπεδο εξασφάλισης καλύτερης ποιότητας περιβάλλοντος στους κατοίκους, αλλά και στο επίπεδο του οικονοµικού, παραγωγικού ανταγωνισµού για την προσέλκυση δραστηριοτήτων, απασχόλησης κ.ο.κ. Μπορούµε δηλαδή να πούµε ότι σήµερα στις παρεµβάσεις Αστικού Σχεδιασµού συµπυκνώνονται (και συχνά συγχέονται) οι στόχοι αφ ενός της βελτίωσης της οργάνωσης του περιβάλλοντος και εικόνας της πόλης, µε αποδέκτες τους χρήστες κατοίκους της και αφ ετέρου της προβολής και προσέλκυσης νέων δραστηριοτήτων και επισκεπτών που, στα πλαίσια των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, αναµένεται ότι θα βοηθήσουν την κοινωνία της πόλης µε τη δηµιουργία εσόδων και θέσεων εργασίας. Η Ελλάδα, µε τη δική της πορεία στα θέµατα του σχεδιασµού των πόλεων, είναι δεδοµένο ότι, εκ των πραγµάτων, τα τελευταία χρόνια συντονίζεται όλο και περισσότερο µε τις διαδικασίες που επικρατούν στην άλλη Ευρώπη και διεθνώς. Σειρά δηµοσιονοµικών και παραγωγικών ανακατατάξεων φέρνει στο προσκήνιο πολλά και ενδιαφέροντα θέµατα Αστικού Σχεδιασµού. Παράλληλα όµως, η µικρή εµπειρία σε σχεδιασµούς µεγάλης κλίµακας µέσα στα δεδοµένα µορφής και δοµής του κτισµένου περιβάλλοντος και των διαδικασιών κατασκευής και οικειοποίησής του στη χώρα µας, ξέρουµε ότι µπορεί να οδηγήσει σε αστοχίες ή αποτυχίες. Με την έννοια αυτή, το µάθη- µα του Αστικού Σχεδιασµού µε την έρευνα που προωθεί είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον στη διδασκαλία σήµερα. Με αυτό το σκεπτικό, επιλέγεται η συγκεκριµένη περιοχή επέµβασης, µε κύριο ζητού- µενο την ανασύσταση των λειτουργικών και µορφολογικών στοιχείων της, τον ανασχεδιασµό του δηµόσιου χώρου και την κάλυψη ενός προγράµµατος µεικτών χρήσεων. 3
Η ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙ ΑΣ Η πόλη της Χαλκίδας, που θα αποτελέσει πεδίο µελέτης, προσφέρεται για την ανάπτυξη προσεγγίσεων του αστικού σχεδιασµού, σε συνάρτηση µε τα ζητήµατα που θέτει η αναδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού της πόλης, η ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, καθώς και η κατασκευή υποδοµών (νέα γέφυρα, προαστιακός, οδικοί άξονες) που µεταβάλλουν την προσπελασιµότητα της πόλης και δηµιουργούν νέες συνθήκες αστικής ανάπτυξης. Για το θέµα του µαθήµατος ενδιαφέρει ειδικότερα η τύχη αφ ενός των µεγάλων και µικρότερων «κενών» που αφήνουν οι δραστηριότητες που αποχωρούν (βιοµηχανικά συγκροτήµατα, στρατόπεδα κλπ), και αφ ετέρου του εκτεταµένου θαλασσίου µετώπου που συµµετέχει µε διάφορους τρόπους και λειτουργίες στην καθηµερινότητα της πόλης (αναψυχή, θαλάσσια µπάνια, λειτουργίες λιµανιού κλπ). Τα ζητήµατα αυτά προσφέρουν δυναµικές ευκαιρίες για την ανασυγκρότηση του αστικού ιστού. Η Χαλκίδα, µε πληθυσµό περίπου 53.000 κατοίκους στην απογραφή 2001, εκτείνεται σήµερα στις δύο πλευρές του πορθµού του Ευρίπου, µε τον ιστορικό της πυρήνα στην Εύβοια, όπου σήµερα αναπτύσσεται και το µεγαλύτερο µέρος της πόλης. Η µακραίωνη ιστορία εξέλιξής της αποτυπώνεται στον ιστό της παλαιάς πόλης, παρ όλο που ελάχιστα στοιχεία έχουν διασωθεί από τις οχυρώσεις, το ιστορικό λιµάνι και τον κτιριακό πλούτο άλλων εποχών 1. Στη σύγχρονη ιστορία της, σηµαντικό σταθµό αποτέλεσε η σιδηροδροµική σύνδεση µε την Αθήνα-Πειραιά το 1904, ενώ στις δεκαετίες 1970 και 1980 εγκαταστάθηκαν στην περιοχή πολλές βιοµηχανίες και βιοτεχνίες, από τις οποίες ελάχιστες παραµένουν σήµερα σε λειτουργία. Την περίοδο αυτή, µεγάλο µέρος του ενεργού πληθυσµού απασχολήθηκε στη µεταποίηση, τόσο στην περιοχή της Χαλκίδας όσο και στη βιοµηχανική ζώνη των Οινοφύτων, πράγµα που χαρακτήρισε την κοινωνική συγκρότηση και τους ρυθµούς της καθηµερινότητας στην πόλη. Οι µεγάλες παραγωγικές αναδιαρθρώσεις της δεκαετίας 1990 έχουν συµβάλει σε ση- µαντικές αλλαγές του χαρακτήρα της, στις οποίες έχουν συντελέσει και τα έργα συγκοινωνιακών υποδοµών (νέα γέφυρα, οδικοί άξονες, προαστειακός σιδηρόδροµος). Τα έργα αυτά έχουν µεταβάλει τις χρονο-αποστάσεις και την προσπελασιµότητα της πόλης, «πλησιάζοντάς» την ακόµη περισσότερο στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Αθήνας. H ΠEPIOXH TΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Στο πλαίσιο αυτό διαµορφώνεται και το θέµα του µαθήµατος: θεωρούµε ότι αποµακρύνεται το στρατόπεδο της Σχολής Πεζικού και η έκτασή του πρόκειται να ενταχθεί στον ιστό της πόλης. Η θεσµική ένταξη ενός στρατοπέδου στο σχέδιο πόλης προϋποθέτει την απόδοση του 50% της έκτασής του σε κοινόχρηστους-αδόµητους χώρους (νόµος 2745/99). Για την υπόλοιπη έκταση, προτείνεται η ανάπτυξη και ο σχεδιασµός ενός οικιστικού προγράµµατος µικτών χρήσεων, µε βάση το πρόγραµµα που παρουσιάζεται στη συνέχεια. Την προτεινόµενη περιοχή παρέµβασης αποτελεί το ενιαίο οικόπεδο 1484 που στα δυτικά του συνορεύει µε το λιµάνι της Χαλκίδας (η χρήση του οποίου διατηρείται) και περιβάλλεται από: την οδό Λιάσκα στη δυτική πλευρά, τις οδούς Σκαλκώτα και Παππά στη βόρεια και ανατολική πλευρά αντίστοιχα και τέλος το νέο περιφερειακό δρόµο προς το νότο και τη θάλασσα (βλ. χάρτη που ακολουθεί). Το οικόπεδο έχει συνολική επιφάνεια 80.000 τ.µ., επιτρεπόµενο Σ.. 0,80 και µέγιστο επιτρεπόµενο ύψος 13.00 µ. 1 Για µια πιο λεπτοµερή αναφορά στην ιστορική εξέλιξη της πόλης, βλ. τις εργασίες των Παλόγου, Σ., Καλαθέρη, Ε. στην ιστοσελίδα του µαθήµατος. 4
ΣTOXOI THΣ ANAΠΛAΣHΣ ΚΑΙ ΠPOΓPAMMA EΠEMBAΣHΣ Στόχοι: η ένταξη της περιοχής µελέτης στην ευρύτερη περιοχή, η οργάνωση της κυκλοφορίας πεζών και οχηµάτων, η οργάνωση και ο σχεδιασµός των δηµόσιων πράσινων και ελεύθερων χώρων, η χωροθέτηση και ο σχεδιασµός της κατοικίας και των λοιπών χρήσεων. H περιοχή µελέτης θα επανασχεδιαστεί ώστε να αναδιαταχθούν οι πολεοδοµικές ε- νότητες και οι χρήσεις, να αποκτήσει κάθε τµήµα της την ταυτότητά του και να επιλυθούν οι µεταξύ τους σχέσεις (όρια, γειτνιάσεις). H κατανοµή των επιφανειών που προτείνονται για κάθε ενότητα χρήσεων έγινε µε βάση τις ανάγκες του λειτουργικού προγράµµατος και το ισχύον θεσµικό πλαίσιο. Έτσι προτείνονται τα εξής: Στο οικόπεδο θα χωροθετηθούν και θα σχεδιαστούν: 1. Οργανωµένο υψηλό και χαµηλό πράσινο σε µορφή αστικού πάρκου στο 50% της συνολικής έκτασης. 2. Χρήσεις συλλογικής κατοικίας (όπως αυτή µπορεί να εξειδικευτεί από τις οµάδες των διδασκόντων) επιφάνειας 15.000 τ.µ. 3. Κεντρικές χρήσεις (εµπόριο, υπηρεσίες-γραφεία, κ.ά.) επιφάνειας 2.500 τ.µ. 4. Χρήση παιδικού σταθµού επιφάνειας 200 τ.µ. 5. Χρήσεις αναψυχής - πολιτισµού επιφάνειας 600 τ.µ. 5
Tο µάθηµα οργανώνεται σε 3 στάδια: 1 ο Στάδιο Mετά από την επίσκεψη και αναγνώριση της περιοχής, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αξιολογούν την υπάρχουσα κατάσταση και διατυπώνουν πρόταση για τον συνολικό σχεδιασµό της περιοχής (master plan) ως προς: την πολεοδοµική οργάνωση (χρήσεις γης και συσχετισµός τους), το κυκλοφοριακό δίκτυο και την κίνηση πεζών και οχηµάτων, το δοµηµένο περιβάλλον, τους πράσινους και ελεύθερους χώρους, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και επιρροές της περιοχής (κλιµατικά δεδοµένα, πηγές ρύπανσης, θόρυβος, µικροκλίµα κ.α.) σε αυτό το στάδιο, θα σχεδιαστεί η λειτουργική σύνδεση µε τον ευρύτερο αστικό ιστό, συγκεκριµένα τις περιοχές που βρίσκονται στα βόρεια και ανατολικά της περιοχής µελέτης, καθώς και η σύνδεση µε το παραλιακό µέτωπο και το οικόπεδο 704 που καταλαµβάνεται από αθλητικές εγκαταστάσεις και κοινόχρηστο πράσινο. Τα παραπάνω θα απεικονιστούν σε κλίµακες 1:5000, 1:2000 και 1:1000. 2 ο Στάδιο Στο 2 ο στάδιο καθορίζονται οι στόχοι, τα κριτήρια και οι αρχές σχεδιασµού που προσδιορίζουν την πρόταση. ιατυπώνεται η πρόταση, η οποία περιλαµβάνει το σύστηµα δόµησης, τη διαµόρφωση και τις αναλογίες των όγκων, τη σχέση υπαίθριων και κλειστών χώρων, τη χωροθέτηση και τη µορφή των πράσινων χώρων. Στην πρόταση θα απεικονίζονται σε κλί- µακα 1:500. Οι συνθετικές αρχές της πρότασης. H γενική διάταξη και η διαµόρφωση των όγκων του συγκροτήµατος. H κατανοµή των µονάδων κατοικίας και των άλλων χρήσεων και η οργάνωσή τους σε κτιριακούς όγκους. H συγκρότηση των υπαίθριων πράσινων ή ελεύθερων χώρων (κοινόχρηστων, ιδιωτικών). H κυκλοφορία πεζών, οχηµάτων και η στάθµευση. Η σύνδεση µε την ευρύτερη περιοχή. H τυπολογία κατόψεων των µονάδων κατοικίας σε κλίµακα 1:200. Mακέτα της περιοχής µελέτης και του περιβάλλοντα χώρου της σε κλίµακα 1:500. 3 ο Στάδιο Στο 3 ο στάδιο οριστικοποιούνται οι σχεδιαστικές προτάσεις και γίνεται η επιλογή επι- µέρους στοιχείων της πρότασης που θα µελετηθούν µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια. Θα παραδοθούν: Σχέδιο γενικής διάταξης σε κλίµακα 1:500 και κατόψεις στη στάθµη του εδάφους (όπου θα φαίνονται οι προσπελάσεις των κτιρίων) σε κλίµακα 1:500. Χαρακτηριστικές τοµές που θα φαίνεται η σύνδεση µε την ευρύτερη περιοχή. Eπιλεγµένο τµήµα στοιχείων της πρότασης σε κλίµακα 1:200, καθώς και τυπολογία µονάδων κατοικίας σε κλίµακα 1:100. Mακέτα σε κλίµακα 1:500 της περιοχής µε το άµεσο περιβάλλον της. H επεξεργασία του θέµατος σύµφωνα µε τα παραπάνω ζητούµενα, θα παρουσιαστεί σε 4 το πολύ πινακίδες διαστάσεων Α0. Κοινές παρουσιάσεις των εργασιών θα γίνουν σύµφωνα µε το χρονοδιάγραµµα του µαθήµατος. 6
ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΜΟΝΑ ΩΝ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Για την κατοικία, ο αριθµός των νοικοκυριών θα προκύψει µε βάση την υπόθεση ότι κάθε νοικοκυριό συγκροτείται από 3,2 άτοµα, ενώ ο συνολικός πληθυσµός θα προκύψει από τη διαίρεση του συνολικού εµβαδού κατοικίας µε την απαιτούµενη επιφάνεια ανά άτοµο (30 µ 2 ). Η κατανοµή του πληθυσµού κατά µέγεθος οικογένειας θα βασιστεί στις εξής παραδοχές για τη σύνθεση των νοικοκυριών: Aριθµός µελών οικογένειας Oικογένειες Nοικοκυριά (%) 2 10% 3 45% 4 40% 5 5% O αριθµός µονάδων κατοικίας συµπίπτει µε τον αριθµό των οικογενειών νοικοκυριών και το εµβαδόν κάθε µονάδας κατοικίας βασίζεται στην υπόθεση ότι για κάθε µέλος της οικογένειας απαιτούνται 30 µ 2 (µε έναν κοιτώνα/άτοµο). Ειδικότερα, τα προγραµµατικά µεγέθη του οικιστικού συγκροτήµατος έχουν ως εξής: Προσδιορισµός γηπέδου για σχεδιασµό Συνολικό γήπεδο (µ2) 80.000,00 Εισφορά σε γη (%) 50,00 Κοινόχρηστα πόλης από εισφορά σε γη (µ2) 40.000,00 Γήπεδο για σχεδιασµό (υπόλοιπο µετά την εισφορά γης) (µ2) 40.000,00 Υπολογισµός δόµησης είκτης πυκνοκατοίκησης (µ2 δόµησης/άτοµο) 30,00 αριθµός κατοίκων 500,00 Απαιτούµενη δόµηση κατοικίας (µ2) 15.000,00 Απαιτούµενη δόµηση κεντρικών χρήσεων πόλης 2.500,00 Αναλογία τοπικού παιδικού σταθµού / νηπιαγωγείου (µ2/4% κατοίκων) 10,00 Απαιτούµενη δόµηση τοπικού παιδικού σταθµού 200,00 Αναλογία τοπικής αναψυχής - πολιτισµού (µ2/κατοίκους) 1,20 Απαιτούµενη δόµηση αναψυχής - πολιτισµού 600,00 ΣΥΝΟΛΟ ΟΜΗΣΗΣ (µ2) 18.300,00 Υπολογισµός επιφανειών γηπέδου σχεδιασµού Σ (netto) 0,80 Απαιτούµενη επιφάνεια για δόµηση (netto) (µ2) 23.000,00 Αναλογία επιφάνειας για κυκλοφορία (%) 15,00 Απαιτούµενη επιφάνεια για κυκλοφορία (µ2) 3.450,00 Λοιποί κοινόρηστοι χώροι οικιστικού συγκροτήµατος 13.550,00 Αναλογία λοιπών κοινοχρ. χώρων στο γήπεδο σχεδιασµού (%) 34 Μέγιστο ύψος κατά ΓΟΚ (µ) 13,00 κατοικίες 2 ατόµων 10% (µ2) 1.500,00 κατοικίες 3 ατόµων 45% (µ2) 6.750,00 κατοικίες 4 ατόµων 40% (µ2) 6.000,00 κατοικίες 5 ατόµων 5% (µ2) 750,00 Σύνολο δόµησης κατοικίας (µ2) 15.000,00 7
Σηµείωση Ενηµερώνονται οι φοιτητές και οι φοιτήτριες ότι θα διανεµηθούν τα παρακάτω βιβλία και σηµειώσεις, που αφορούν στο σύνολο του µαθήµατος (επιλέγετε ή την οµάδα Α µε κωδικό 114714 ή την οµάδα Β µε κωδικό 114716 ή την οµάδα Γ µε κωδικό 122717) Α. Grassi Giorgio, Κείµενα για την Αρχιτεκτονική, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1998 Κούκης Γιάννης, Ι.Β.Α. Κτίριο και Αστικός Χώρος, Εκδ. Συµµετρία, Αθήνα, 2000 Β. Φατούρος ηµήτρης, Η επιµονή της Αρχιτεκτονικής, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2003 Γ. Συλλογικό έργο, Εκλάµψεις της Πόλης: Η Αποσπασµατική Πόλη, Εκδ. Futura, Αθήνα, 2007 Επίσης, οι ανακοινώσεις σχετικές µε το µάθηµα θα αναρτώνται: Α. Στον πίνακα ανακοινώσεων έξω από τα γραφεία των Συνθέσεων (κτ. Τοσίτσα, 2 ος όροφος) Β. Στον πίνακα ανακοινώσεων δίπλα στο ασανσέρ του κτ. Τοσίτσα, ισόγειο Γ. Στο διαδίκτυο του µαθήµατος: www.arch.ntua.gr, επιλέγετε: σπουδές προπτυχιακές ιστοσελίδες µαθηµάτων 9 ο εξάµηνο αρχιτεκτονικός σχεδιασµός 9 ανακοινώσεις 8