ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΔΙΑΣ ΖΩΝΗΣ (Corridor Management) N. Κοτσίκου, Αρχιτέκτων MA, υποψήφια Διδάκτωρ Σχολής Αγρονόµων & Τοπογράφων Μηχανικών Θ. Μαράτου, Dr Πολεοδόµος Αρχιτέκων Επιστηµονικοί Συνεργάτες: Α. Αραβαντινός, oµότιµος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Ε.Μ.Π. Β. Ψαριανός, καθηγητής Σχολής Αγρονόµων και Τοπογράφων Μηχανικών, Ε.Μ.Π
Τα τελευταία χρόνια το οδικό δίκτυο της χώρας µας έχει συµπληρωθεί µε νέους σηµαντικούς οδικούς άξονες. Γρήγορα όµως χάνουν την εύρυθµη κυκλοφορία τους, συντοµότερα από τον προβλεπόµενο χρόνο.
Ένας από τους λόγους είναι και η χωροθέτηση νέων, υπερτοπικών, εγκαταστάσεων στην παρόδια ζώνη κυρίως στις προαστειακές περιοχές, µε εντατικούς ρυθµούς.
Με την ευρεία χρήση των ΙΧ οχηµάτων τα κριτήρια εγκατάστασης των χρήσεων γης που περιέχονται στις κεντρικές λειτουργίες (ιδιαίτερα το εµπόριο, τα γραφεία και η αναψυχή) έχουν αλλάξει. Ο παρόδιος χώρος των µεγάλων οδικών αξόνων αναδεικνύεται σε ελκυστική περιοχή εγκατάστασής τους, ιδίως στα προάστια. Παρέχει εύκολη πρόσβαση και οικόπεδα κατάλληλα για µεγάλες εγκαταστάσεις, µε αποτέλεσµα να παρατηρείται ταχύτατη µονοµερής ανάπτυξη χρήσεων, κυρίως του τριτογενούς τοµέα, και γρήγορη αστικοποίηση περιοχών που µέχρι πρότινος ήταν προαστιακού χαρακτήρα, φυσικό περιβάλλον ή αγροτική περιοχή.
Ο παρόδιος χώρος των µεγάλων οδικών αξόνων που η χρήση του ορίζεται πολεοδοµικά σε υψηλό ποσοστό ως «γενική κατοικία» παρουσιάζει τη µεγαλύτερη αλλοίωση στη σύνθεση των επιµέρους χρήσεων γης και σταδιακά µετεξελίσσεται σε ένα εξειδικευµένο γραµµικό κέντρο πόλης. Τα γραµµικά, αυτά, κέντρα : - παρουσιάζουν µονοµέρεια στις χρήσεις (εµπόριο, αναψυχή) - παρουσιάζουν µεγάλες κατά µήκος διαδροµές που δεν υποστηρίζουν την κυκλοφορία πεζών - έχουν δυσκολία στην εγκάρσια διασύνδεση - η πρόσβαση σε αυτά γίνεται κυρίως µε οχήµατα, αυξάνοντας τον κυκλοφοριακό φόρτο της οδού και δηµιουργώντας τοπικές συµφορήσεις και απρόβλεπτες ουρές από την πρόσβαση στις εγκαταστάσεις αυτές.
Αντιπροσωπευτικό παράδειγµα γραµµικού κέντρου υπερτοπικής ακτινοβολίας στο Μαρούσι, που ανταγωνίζεται το ήδη υπάρχον κέντρο του Δήµου.
ΣΤΡΕΒΛΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΡΟΔΙΟΥ ΧΩΡΟΥ Ταχύτατη µονοµερής ανάπτυξη χρήσεων, κυρίως του τριτογενούς τοµέα (εµπόριο µε εγκαταστάσεις µεγάλης κλίµακας, αναψυχή κλπ), µε αποτέλεσµα: α. τη γρήγορη αστικοποίηση περιοχών που µέχρι πρότινος ήταν προαστιακού χαρακτήρα, φυσικό περιβάλλον ή αγροτική περιοχή. β. την υποβάθµιση γειτονικών προαστιακών κέντρων, ακόµη και του κέντρου της πόλης γ. τα δηµιουργούµενα γραµµικά κέντρα παρουσιάζουν µεγάλες κατά µήκος διαδροµές που δεν υποστηρίζουν την κυκλοφορία πεζών, έχουν δυσκολία στην εγκάρσια διασύνδεση και η πρόσβαση σε αυτά γίνεται κυρίως µε οχήµατα δ. αυξάνεται ο κυκλοφοριακός φόρτος, πέραν του επιτρεπόµενου, από την παραγόµενη κυκλοφορία των παρόδιων εγκαταστάσεων, ε. δηµιουργούνται τοπικές συµφορήσεις και απρόβλεπτες ουρές από την πρόσβαση στον παρόδιο χώρο στ. Εξ αιτίας της εντατικής αυτής χωροθέτησης νέων εγκαταστάσεων στον παρόδιο χώρο πολυδάπανα οδικά έργα κινδυνεύουν να αποτύχουν και απαιτούνται βελτιωτικά έργα σε µικρότερο χρονικό διάστηµα από το προβλεπόµενο, που επιβαρύνουν την οικονοµία.
ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ: 1. ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΧΥΟΥΣΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1α. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Καθορίζει τις γενικές χρήσεις γης που µπορούν να εγκατασταθούν παρόδια, χωρίς να προσδιορίζει το ποσοστό συµµετοχής των επιµέρους ειδικών χρήσεων γης, ούτε και το µέγεθος της εγκατάστασης της κάθε ειδικής κατηγορίας χρήσης. Το αποτέλεσµα είναι η αλλοίωση της προβλεπόµενης σύνθεσης των χρήσεων γης, της κλίµακας του παρόδιου κτιριακού κελύφους και της αναγνωσιµότητας της εικόνας της περιοχής στην οποία εντάσσεται.
ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ: 1. ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΧΥΟΥΣΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 1β. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Τυποποιεί µόνο την πυκνότητα δόµησης του παρόδιου χώρου (ΟΜΟΕ ΛΚΟΔ) και όχι το είδος των χρήσεων γης και τις προσβάσεις (access management). Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ακριβής πρόβλεψη των κυκλοφοριακών απαιτήσεων. Αποτέλεσµα της κατάστασης αυτής είναι η µείωση σε µικρό χρονικό διάστηµα της εύρυθµης λειτουργίας του οδικού δικτύου.
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΔΙΚΤΥΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ µε κατασκευή µεγάλων οδικών αξόνων και Σταθµών Μ.Μ.Μ. ΝΕΑ ΕΡΓΑ πριν από τον προβλεπόµενο χρονικό ορίζοντα µε αµφίβολα αποτελέσµατα ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τοπικές συµφορήσεις Κυκλοφοριακός κορεσµός τις ώρες αιχµής ΕΠΑΝΑΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ τριτογενούς τοµέα µε µεγάλες εγκαταστάσεις και αθρόα προσέλευση κοινού. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ελλιπή κέντρα πόλης Μονοµέρεια χρήσεων γηςζωνοποίηση Αλλοίωση φυσιογνωµίας της περιοχής Μαρασµός των υφιστάµενων προαστιακών κέντρων 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πολεοδομίας, Χωροταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης (Βόλος 2012)
ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ: 2. Η απουσία συντονισµού και συσχέτισης των διαφορετικών κατηγοριών σχεδιασµού (πολεοδοµικός, κυκλοφοριακός, µελέτες οδοποιίας). Η έλλειψη συσχετισµού των δύο σχεδιασµών και για αυτό, έλλειψη µεθοδολογίας προσδιορισµού του προβλεπόµενου αριθµού και του µεγέθους των χρήσεων γης που εγκαθίστανται παρόδια δεν βοηθά στην ακριβή πρόβλεψη των κυκλοφοριακών απαιτήσεων και των απαιτήσεων πρόσβασης.
Με το νέο ΓΟΚ, όπου πριµοδοτούνται µε υψηλότερο συντελεστή δόµησης τα µεγάλα οικόπεδα, η τάση αυτή θα εντατικοποιηθεί. Πηγή: Ν4067/2012 ΦΕΚ79Α, Άρθρα 3,10
Στο νέο ΓΟΚ αναφέρεται η απόδοση σε κοινή χρήση λωρίδας κατά µήκος του προσώπου, κυρίως µεγάλων οικοπέδων (ΑΧ20%, ΑΧ25%). Τµήµα της λωρίδας αυτής θα µπορούσε να δεσµευθεί για την διαµόρφωση της πρόσβασης (access management) σύµφωνα µε τους διεθνείς κανονισµούς. Πηγή: Ν4067/2012 ΦΕΚ79Α, Άρθρα 3,10 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πολεοδομίας, Χωροταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης (Βόλος 2012)
ΠΡΟΤΑΣΗ Προτείνεται, συνδυασµένη πολεοδοµική και κυκλοφοριακή διαχείριση του οδικού χώρου* (corridor management), προκειµένου να αποφευχθεί η λειτουργική, οικονοµική, κοινωνική και περιβαλλοντική αλλοίωση των περιοχών και να βελτιωθεί η λειτουργία και η ασφάλεια του οδικού δικτύου ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΔΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΟΔΟΠΟΙΙΑΣ * Προτείνεται να θεσµοθετηθεί νέος όρος οδικός χώρος. Ως οδικός χώρος εννοείται η οδός και η παρόδια ζώνη εκατέρωθεν (δηµόσιες και ιδιωτικές). Αποτελεί τµήµα πολεοδοµικών ενοτήτων (γενικών χρήσεων γης του πολεοδοµικού σχεδιασµού), αλλά αντιµετωπίζεται και ως ιδιαίτερη ζώνη µε συγκεκριµένες συνθήκες ανάπτυξης. Το πλάτος της παρόδιας ζώνης αποτελεί αντικείµενο έρευνας.
Επανα - προτείνεται µεθοδολογία σύνταξης και εκπόνησης: Ενιαίων Πολεοδοµικών Κυκλοφοριακών Μελετών που στοχέυουν: στην εύρυθµη λειτουργία του οδικού χώρου. στην επίλυση των πολεοδοµικών αντιθέσεων (µέσω της πολεοδοµικής επίλυσης του οδικού χώρου, σε σχέση µε την ευρύτερη περιοχή, ώστε να µην έρχεται σε αντίθεση η ανάπτυξή του) στην µελλοντική του ανάπτυξη (συνδυασµένη διαχείριση του οδικού χώρου - corridor management)
ΕΝΙΑΙΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Εξετάζει τον οδικό χώρο µε πολεοδοµικά και κυκλοφοριακά κριτήρια ώστε να εξασφαλίζει την εύρυθµη λειτουργία του οδικού χώρου (corridor management). ΣΤΑΔΙΟ Α: Οριοθέτηση οδικού χώρου παρέµβασης (µήκος, πλάτος, εύρος απαλλοτρίωσης) ΣΤΑΔΙΟ Β: Ανάπτυξη και θεσµοθέτηση µεθοδολογίας ποσοτικής και σχεδιαστικής συσχέτισης των πολεοδοµικών µε τα κυκλοφοριακά εργαλεία.
ΣΤΑΔΙΟ Β 1. Δηµιουργία κοινού υπόβαθρου αναφοράς µε σύνταξη Πίνακα, που θα προσδιορίζει τον κυκλοφοριακό φόρτο που παράγει η µονάδα του κάθε είδους χρήσης γης του παρόδιου χώρου. Λειτουργική κατηγορία οδού I,II,III,IV,V, VI A,B,C, D,E µονάδ α µέτρησ ης κ.φ. 1. κ.φ. αιχµή εµβα δόν ΕΙΔΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΓΗΣ ΕΝΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ κέντρο 2 ΓΕΝΙΚΗ (Γ), ΑΜΙΓΗΣ (Α) ΚΑΤΟΙΚΙΑ, ΕΠΑΓΓ.ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ (ΕΣ) ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: ΒΙΠΕ (Β), ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΓΗ (Α), ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (Φ) Μ Υ Τ Σ Γ Γ Α ΕΣ Β Α Φ 1. κ.φ.=κυκλοφοριακός φόρτος (οχήµατα/ώρα) 2. κέντρα=µητροπολιτικο (Μ), υπερτοπικό (Υ), τοπικό (Τ), συνοικιακό (Σ), γειτονιάς (Γ) πηγή: Μαράτου Θ., Διδακτορική Διατριβή, «Κυκλοφορία και Χρήσεις Γης», Ιούνιος 1994
ΣΤΑΔΙΟ Β 2. Κοινή µεθοδολογία προσδιορισµού των παρόδιων χρήσεων γης µε στόχο τη διασφάλιση της προβλεπόµενης κυκλοφορίας της οδού παράλληλα µε την επιθυµητή πολεοδοµική ανάπτυξη. Λειτουργική κατηγορία οδού I,II,III,IV,V, VI A,B,C, D,E µονάδ α µέτρησ ης κ.φ. 1. κ.φ. αιχµή εµβα δόν ΕΙΔΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΓΗΣ ΕΝΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ κέντρο 2 ΓΕΝΙΚΗ (Γ), ΑΜΙΓΗΣ (Α) ΚΑΤΟΙΚΙΑ, ΕΠΑΓΓ.ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ (ΕΣ) ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: ΒΙΠΕ (Β), ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΓΗ (Α), ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (Φ) Μ Υ Τ Σ Γ Γ Α ΕΣ Β Α Φ 1. κ.φ.=κυκλοφοριακός φόρτος (οχήµατα/ώρα) 2. κέντρα=µητροπολιτικο (Μ), υπερτοπικό (Υ), τοπικό (Τ), συνοικιακό (Σ), γειτονιάς (Γ) πηγή: Μαράτου Θ., Διδακτορική Διατριβή, «Κυκλοφορία και Χρήσεις Γης», Ιούνιος 1994
ΣΤΑΔΙΟ Β 3. Ανάπτυξη µεθοδολογίας καθορισµού της κατάλληλης πρόσβασης στις παρόδιες εγκαταστάσεις (access management), ώστε να διατηρηθεί η ασφάλεια και η καλή λειτουργία του οδικού άξονα, ενώ ταυτόχρονα θα παρέχεται η κατάλληλη πρόσβαση στις ιδιοκτησίες.
Προσδιορισµός του ελάχιστου προσώπου του οικοπέδου, σε σχέση µε την αρτιότητά του, αλλά και µε την κατηγορία του δρόµου και της πρόσβασης. πηγή: Kristine M. Williams, AICP, Christina Hopes, 2007. Guide for Analysis of Corridor Management Policies and Practices, Center of Urban Transportation Research (CURT)
Υποχώρηση της οικοδοµικής γραµµής µε παραχώρηση κοινόχρηστου χώρου κατά µήκος των οικοπέδων και δηµιουργία παράπλευρου δρόµου εξυπηρέτησης των εισόδων. πηγή: Kristine M. Williams, AICP, Christina Hopes, 2007. Guide for Analysis of Corridor Management Policies and Practices, Center of Urban Transportation Research (CURT)
Ενοποίηση ακαλύπτων, για την εξυπηρέτηση των εισόδων πρόσβασης στα οικόπεδα, µε εσωτερική κυκλοφορία, ώστε να υπάρχει ενδοεπικοινωνία των εγκαταστάσεων, χωρίς να γίνεται χρήση του κύριου οδικού δικτύου. πηγή: Kristine M. Williams, AICP, Christina Hopes, 2007. Guide for Analysis of Corridor Management Policies and Practices, Center of Urban Transportation Research (CURT)
Προσδιορισµός των ορίων της επιτρεπόµενης κάλυψης στο οικόπεδο (για την κατάλληλη διαµόρφωση της εισόδου και του µήκος του δρόµου εσωτερικής κυκλοφορίας) πηγή: Kristine M. Williams, AICP, Christina Hopes, 2007. Guide for Analysis of Corridor Management Policies and Practices, Center of Urban Transportation Research (CURT)
Προτεινόµενες αρχές σχεδιασµού πρόσβασης, σύµφωνα µε: α) την λειτουργική κατηγορία των προσβάσεων και β) την λειτουργική κατηγορία της οδού. πηγή: Ψαριανός Β., «Κυκλοφοριακή Διαχείριση των Προσβάσεων στο Κύριο Οδικό Δίκτυο», Σεµινάρια Συνεχιζόµενης Εκπαίδευσης, Ε.Μ.. Σ.Π.Ε.
ΣΧΕΔΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΑΞΗΣ (ρυµοτοµικό σχέδιο, όροι δόµησης, επιτρεπόµενες χρήσεις του παρόδιου χώρου) Η Ενιαία Πολεοδοµική Κυκλοφοριακή ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΕΩΝ (ως προς την πυκνότητα και την χωροθέτησή τους ανάλογα µε την κατηγορία τους & τύποι προσβάσεων για την διαµόρφωσή τους) µελέτη περιλαµβάνει: ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΔΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι Ενιαίες Πολεοδοµικές Κυκλοφοριακές Μελέτες εντάσσονται στα πλαίσια του αστικού σχεδιασµού και βοηθούν στην ακριβέστερη µελέτη του οδικού χώρου και στην αξιόπιστη πρόβλεψη µελλοντικής ανάπτυξής του. Οι Ενιαίες Πολεοδοµικές Κυκλοφοριακές Μελέτες θα πρέπει να συµπεριλαµβάνονται στο σύνολο των µελετών που απαιτούνται για την τροποποίηση ρυµοτοµικών σχεδίων, πολεοδοµικών µελετών επέκτασης και αναθεώρησης, µελετών ανάπλασης περιοχών και µελετών αστικού σχεδιασµού. Θα πρέπει να συµπληρωθεί ο Κτιριοδοµικός Κανονισµός και η σχετική νοµοθεσία, µε διατάξεις που αφορούν τον έλεγχο και τη διαµόρφωση της πρόσβασης και των χώρων στάθµευσης.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ