Π.3.2.5 Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Νεοελληνική Γλώσσα Β Δημοτικού Τίτλος: «Ανατρεπτικό παραμύθι» Συγγραφή: ΤΣΑΡΜΠΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΗ Εφαρμογή: ΚΟΣΜΙΔΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2013
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι. Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.3.2.5. Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνοι υπο-ομάδας εργασίας γλώσσας πρωτοβάθμιας: Κώστας Ντίνας & Σωφρόνης Χατζησαββίδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 20
Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Ανατρεπτικό παραμύθι Εφαρμογή σεναρίου Ιωάννα Κοσμίδου Δημιουργία σεναρίου Αντιγόνη Τσαρμποπούλου Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική Λογοτεχνία Τάξη Β Δημοτικού Σχολική μονάδα 5ο Δημοτικό Σχολείο Αγίας Βαρβάρας Αττικής Χρονολογία Από 07-10-2013 έως 06-12-2013 Διδακτική/θεματική ενότητα Εντάσσεται στην ευρύτερη διδακτική ενότητα με θέμα το «Παραμύθι» που προβλέπεται για τη Β Δημοτικού. Διαθεματικό Όχι Χρονική διάρκεια Για την εφαρμογή του σεναρίου απαιτήθηκαν 13 διδακτικές ώρες. Σελίδα 3 από 20
Χώρος Ι. Φυσικός χώρος Εντός σχολείου: εργαστήριο Πληροφορικής. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Αντιγόνη Τσαρμποπούλου, Ανατρεπτικό παραμύθι, Νεοελληνική Λογοτεχνία Β Δημοτικού, 2013. Το σενάριο αντλεί Το συγκεκριμένο σενάριο είναι πρωτότυπο και δεν αξιοποιεί στοιχεία από άλλα σενάρια. Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το παρόν σενάριο προσεγγίζει το θέμα των ανατρεπτικών παραμυθιών. Σκοπός της ανάγνωσης των ανατρεπτικών παραμυθιών στην τάξη δεν είναι να παροπλιστούν ως παρωχημένα τα κλασικά παραμύθια, αλλά να μυήσει τα παιδιά στη διαδικασία ανατροπής του κειμένου και των ιδεών του μεταγράφοντας τα θεματολογικά και χαρακτηρολογικά στερεότυπα των κλασικών παραμυθιών. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Ο όρος «ανατρεπτικά παραμύθια» στη σύγχρονη βιβλιογραφία χρησιμοποιείται για να περιγράψει το είδος των νεωτερικών παραμυθιών που αποδομούν τα ιδεολογικά Σελίδα 4 από 20
στερεότυπα ή παρωδούν πρωτότυπα κλασικά έργα αντιστρέφοντας τους ρόλους των πρωταγωνιστών. Το είδος εμφανίζεται τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα και αντανακλά την τάση που επικρατεί την περίοδο αυτή στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, συγγραφής κειμένων τα οποία να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας εκφράζοντας οικολογικές, αντιαυταρχικές, αντιρατσιστικές και αντισεξιστικές αντιλήψεις. Ως αποτέλεσμα της τάσης αυτής, πολλά από τα κλασικά παιδικά κείμενα και παραμύθια μεταγράφηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να ανατρέπουν κυρίαρχα ιδεολογικά και κοινωνικά στερεότυπα και να προβάλουν νέα μηνύματα στα παιδιά της σύγχρονης κοινωνίας σχετικά με ζητήματα έμφυλης, εθνικής ή άλλου είδους ταυτότητας. Οι συγγραφείς των νεωτερικών αυτών παιδικών έργων διατυπώνουν μια άλλη άποψη της αλήθειας, όπου το φανταστικό στοιχείο λειτουργεί λυτρωτικά προβάλλοντας αντιλήψεις και μοντέλα ζωής που απελευθερώνουν το δημιουργικό δυναμικό του ανθρώπου. Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι σκοπός του παρόντος σεναρίου δεν είναι η καταξίωση των «πολιτικώς ορθών» κειμένων, όπως έχει επικρατήσει να αναφέρονται συχνά τα ανατρεπτικά παραμύθια, εφόσον πολλά από αυτά γράφονται με συγκεκριμένη πολιτική πρόθεση και δεν αποφεύγουν ένα είδος διδακτισμού, εξίσου ασφυκτικού με τον αντίστοιχο των πιο παραδοσιακών παραμυθιών. Αντίθετα, το είδος επιλέγεται στο προτεινόμενο διδακτικό σενάριο, με κυρίαρχο σκοπό να προβληθεί στην τάξη μια εναλλακτική εικόνα του κόσμου, η οποία θα τροφοδοτήσει την τάση αμφισβήτησης που χαρακτηρίζει τα παιδιά γενικά, και, ταυτόχρονα, θα δώσει τη δυνατότητα στους μαθητές και τις μαθήτριες να γίνουν συμπαίκτες στην παραγωγή του νοήματος κατανοώντας ότι τα κείμενα δεν είναι ιερά και αμετάβλητα αλλά μπορούν να αλλάζουν ανάλογα με την εποχή και τις ανάγκες της. Σελίδα 5 από 20
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι στην κατηγορία των ανατρεπτικών παραμυθιών θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν και οι γνωστές «παραμυθοσαλάτες», βιβλία, δηλαδή, που περιπλέκουν σε νέα πλοκή γνωστούς ήρωες «κλασικών» έργων ή βιβλία η ανάγνωση των οποίων απαιτεί μια πιο ενεργητική συμμετοχή του αναγνώστη στην εξέλιξη της πλοκής επιλέγοντας από έναν ανοιχτό κατάλογο πιθανών εκβάσεων. Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Οι μαθητές επιδιώκεται: να κατανοήσουν ότι τα βασικά στοιχεία του παραμυθιού είναι η πλοκή, τα πρόσωπα, οι λειτουργίες και το μαγικό ή φανταστικό στοιχείο να αντιλαμβάνονται ότι μια ιστορία προφορική, γραπτή ή εικονική είναι ένα σύνολο με αλληλουχία γεγονότων να κατανοήσουν ότι τα ανατρεπτικά παραμύθια αποκτούν σημασία κατά κανόνα μέσα από τις διακειμενικές σχέσεις που αναπτύσσουν με άλλα κλασικά κείμενα και παραμύθια να κατανοήσουν ότι, ενώ τα κλασικά παραμύθια αποτελούσαν (τουλάχιστον στην αρχική τους σύνθεση) προφορικό είδος, τα ανατρεπτικά παραμύθια αποτελούν γραπτό είδος που ανήκει στη σύγχρονη εποχή με σκοπό την υπέρβαση της παραδοσιακής ηθικής σύγκρουσης καλού κακού που χαρακτηρίζει τα κλασικά λαϊκά παραμύθια, ανανεώνοντας ταυτόχρονα θεματολογικά το κειμενικό περιβάλλον του αναγνώστη να κατανοήσουν ότι τα ανατρεπτικά παραμύθια εκφράζουν συχνά τη χιουμοριστική τάση και το γλωσσικό παιχνίδισμα των συγγραφέων. Σελίδα 6 από 20
Γνώσεις για τη γλώσσα Οι μαθητές επιδιώκεται: να διακρίνουν ένα παραμύθι από άλλα είδη αφήγησης να μπορούν να αφηγηθούν μια ιστορία μόνο από μια εικόνα ή μια σειρά εικόνων να αναπαριστούν ένα προφορικό ή γραπτό κείμενο σε εικόνες να αναδιηγούνται μια ιστορία ή ένα παραμύθι παίρνοντας τον ρόλο ενός προσώπου της ιστορίας να μπορούν να βρούνε τα βασικά πρόσωπα του παραμυθιού να συνδέουν τα ανατρεπτικά παραμύθια με κλασικά παραμύθια τα οποία μεταγράφουν να περιγράφουν την υπερβολή που υπάρχει στη σκιαγράφηση των ηρώων στα κλασικά παραμύθια, τον κάθετο διαχωρισμό καλών και κακών χαρακτήρων αλλά και την παρουσίαση ζώων με ανθρώπινα χαρακτηριστικά να εντοπίζουν τις αλλαγές στους χαρακτήρες και τις πράξεις-λειτουργίες τους που υπάρχουν στα ανατρεπτικά παραμύθια σε σχέση με τα κλασικά παραμύθια να εντοπίζουν τις αλλαγές στα στερεότυπα και τις συμβάσεις των παραμυθιών να εντοπίζουν τα χιουμοριστικά στοιχεία όπως αυτά προκύπτουν μέσα από την ασυμβατότητα των καταστάσεων και των γεγονότων, την ιδιότυπη χρήση των λεκτικών στοιχείων, την εικονογράφηση και τις τεχνικές ασυναρτησίας που χρησιμοποιούν συχνά οι συγγραφείς. Γραμματισμοί Οι μαθητές επιδιώκεται: Σελίδα 7 από 20
να έρθουν σε επαφή με τη χρήση λογισμικών ανοιχτού τύπου, όπως λογισμικό επεξεργασίας κειμένου, λογισμικό παρουσίασης, λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης να έρθουν σε επαφή με περισσότερα λογοτεχνικά έργα, διαβάζοντας ή ακούγοντας κείμενα από επιλεγμένες ιστοσελίδες (π.χ. Μικρός αναγνώστης ΕΚΕΒΙ, You tube). Διδακτικές πρακτικές Οι μαθητές εμπλέκονται σε δραστηριότητες συνεργατικού τύπου και γι αυτό αναμένεται να αποκτήσουν δεξιότητες συνεργασίας, να γίνουν υπεύθυνοι, να αποκτήσουν ομαδικές και κοινωνικές ικανότητες και να αναπτύξουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Ο εκπαιδευτικός δημιουργεί συνεργατικό περιβάλλον μάθησης, στα πλαίσια του οποίου επικρατεί θετική αλληλεπίδραση ανάμεσα στα μέλη της ομάδας. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Το παρόν σενάριο στηρίζεται στην ομαδική εργασία και τη μέθοδο project. Αναπτύσσεται σε τρεις φάσεις ξεκινώντας από τη φάση πριν από την ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων, κατά την οποία δίνονται ερεθίσματα στα παιδιά και καλλιεργείται στην τάξη μια ατμόσφαιρα ανατροπής, ένα παιχνίδι μπερδέματος γνωστών ιστοριών και ηρώων. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ενότητα «Παραμύθι» προβλέπεται για τις αρχές της Β Δημοτικού και τα παιδιά μόλις έχουν κατακτήσει τον μηχανισμό ανάγνωσης και γραφής, οι παρουσιάσεις τους και τα μικρά κείμενα που συνθέτουν σκοπό έχουν, κυρίως, να προσφέρουν στα παιδιά τη δυνατότητα να παίξουν με αυτό που είναι αγαπημένο και γνωστό και να διασκεδάσουν με τις παραμυθοσαλάτες τους, Σελίδα 8 από 20
παρά να είναι σε θέση να αιτιολογήσουν επαρκώς τις επιλογές τους. Επομένως, τα παραμύθια που θα γράψουν δεν κρίνονται με κριτήρια ενηλίκων, αλλά για το αν είναι σύμφωνα με αυτά που τους ζητήθηκαν. Αξιολογείται η προθυμία των παιδιών να συμμετάσχουν στην ομαδική εργασία, να απαντούν στις ερωτήσεις, να συμμετέχουν γενικά. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι, όπως προκύπτει από σχετικές έρευνες, πολλά παιδιά συχνά αντιστέκονται στις αλλαγές, ιδιαίτερα εάν έχουν μεγαλώσει με τα παλιά παραμύθια, δεν θέλουν να τους τα αλλάξουν. Επομένως, εάν οι κοινωνικές προσδοκίες τους έχουν καθοριστεί ήδη από μια συντηρητική διαδικασία κοινωνικοποίησης, βρίσκουν τις αλλαγές στα παραμύθια κωμικές, αλλά συχνά άδικες και ανησυχητικές, ακόμη κι αν τα παραμύθια σκοπεύουν να είναι προς όφελός τους και επιδιώκουν τη δική τους χειραφέτηση. Στη συνέχεια τα παιδιά, χωρισμένα σε ομάδες, αναλαμβάνουν να διαβάσουν ολόκληρα βιβλία με ήρωες και θέματα που επιλέγουν τα ίδια, να εξετάσουν ανατροπές γνωστών μύθων, ενώ παίζουν τα ίδια με τη μεταγραφή των βιβλίων τους, κυρίως με μέσα εικαστικά και θεατρικά. Οι δραστηριότητες σκοπό έχουν να καλλιεργηθεί, στην τελική φάση, η επιθυμία των παιδιών να γράψουν ή να σκηνοθετήσουν τα ίδια μια ανατρεπτική ιστορία, βασισμένη σε γνωστούς ήρωες και κλασικά παραμύθια. Τα κείμενα που παράγονται, ή οι θεατρικές παρουσιάσεις, στο τέλος του project, μπορούν να παρουσιαστούν σε γειτονικές τάξεις ή στους γονείς των παιδιών, μια μέρα στην οποία διοργανώνεται διαγωνισμός ανατρεπτικών παραμυθιών και η οποία περιγράφεται πιο εκτενώς παρακάτω, στη φάση μετά την ανάγνωση και παρουσίαση των βιβλίων τους. Οι μαθητές αξιολογούνται τόσο για τις ατομικές εργασίες τους όσο και για τη συμμετοχή τους στις ομαδικές εργασίες. Αξιολογούνται για τον προφορικό και Σελίδα 9 από 20
γραπτό τους λόγο, τη γενικότερη συμμετοχή τους στο μάθημα και τη συμβολή τους στη δουλειά της ομάδας τους. Αξιολογούμε την ικανότητα των μαθητών και των μαθητριών: Να μπορούν να αναγνωρίσουν το ανατρεπτικό χαρακτήρα των παραμυθιών που επεξεργάζονται στο πλαίσιο του προτεινόμενου σεναρίου. Να περιγράφουν τις αλλαγές και να εκφράζουν τη γνώμη τους για αυτές. Να αφηγούνται τα παραμύθια αυτά με επιτόνηση, να τα εικονοποιούν και να τα δραματοποιούν με ποικίλα μέσα και τεχνικές. Να συνεργάζονται για να φτιάξουν τα δικά τους μπερδεμένα παραμύθια. Να μπορούν να μεταγράψουν γνωστά τους παραμύθια με διδακτικό ή χιουμοριστικό σκοπό. Κείμενα Ανθολόγιο Λογοτεχνικών κειμένων Ρόαλντ Νταλ, «Η τρεχάλα» Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ & Δ Δημοτικού, σ. 165. Ολόκληρα κείμενα Χαρά Γιαννακοπούλου, Αργυρώ Πιπίνη και Κώστας Χαραλάς, Μια αγάπη επτά χρώματα και ένας λύκος. Αθήνα: Μεταίχμιο, 2007. Μπιέ Πασκάλ, Ένας καλλιεργημένος λύκος / μτφ Μπέκη Μπλουμ. Αθήνα: Ζεβρόδειλος, 1998. Ευγένιος Τριβιζάς, Η Δόνα Τερηδόνα και το μυστικό της γαμήλιας τούρτας. Αθήνα: Καλέντης, 2001. Ευγένιος Τριβιζάς, Τα τρία μικρά λυκάκια. Αθήνα: Ελληνικά γράμματα, 2003. Ταινίες Cory Edwards, Todd Edwards (2005), Woodwinked Ουές Άντερσον (2009), Ο απίθανος κύριος Φοξ Εκπαιδευτική τηλεόραση, Έχω ράμματα για την γούνα σου Σελίδα 10 από 20
Youtube, Τα τρία γουρουνάκια, του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν Youtube, Τα τρία μικρά λυκάκια, του Ευγένιου Τριβιζά Youtube, Η Αλεπού και το Λελέκι, μύθος του Αισώπου Youtube, Η Δόνα Τερηδόνα, του Ευγένιου Τριβιζά Εκπαιδευτικό υλικό Το λογισμικό για τη Γλώσσα Α -Β του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Χρήσιμες ιστοσελίδες Mikrosanagnostis.gr, Η Κοκκινοσκουφίτσα από μέσα, της Χαράς Γιαννακοπούλου http://paramithi-paramithi.blogspot.com/2010/07/blog-post.html http://www.biblionet.gr/main.asp?page=showauthor&personsid=2377 Φύλλα εργασιών 1ο Φύλλο εργασίας Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις 1η & 2η διδακτική ώρα (Εργασία στην ολομέλεια και σε ομάδες, εργαστήριο Πληροφορικής) Την πρώτη διδακτική ώρα κάναμε μια εισαγωγή στα παραμύθια. Αρχικά, ψάξαμε να βρούμε ποια παραμύθια ξέρουμε. Μετά, καθίσαμε σε κύκλο και με την εισαγωγή «Μια φορά και έναν καιρό, σε ένα μεγάλο δάσος ζούσε η Χιονάτη. Μια μέρα η μητριά της, η κακιά, έστειλε έναν λύκο να τη φάει», ξεκινήσαμε ένα δικό μας μπερδεμένο παραμύθι. Βάλαμε όσους ήρωες θυμόμαστε και μπερδέψαμε τις δράσεις από γνωστά παραμύθια (βλ. αρχείο: Synodeutika/Paramythosalata.docx). Την παραμυθοσαλάτα αυτήν την εικονογραφήσαμε στο τέλος του σεναρίου (βλ. 11η 13η διδακτική ώρα). Η διαδικασία συγγραφής της 1 ης παραμυθοσαλάτας Η δασκάλα έκανε την αρχή και έδινε τη σκυτάλη στον μαθητή που είχε μια ιδέα για να συνεχιστεί το παραμύθι και ταυτόχρονα κρατούσε σημειώσεις. Σε Σελίδα 11 από 20
κάποια σημεία που οι ιδέες ήταν περισσότερες αποφάσιζε η ολομέλεια την ιδέα που ήταν πιο ταιριαστή στο παραμύθι μας. Στο τέλος, οι ιδέες καταγράφηκαν, από τη δασκάλα, στον κειμενογράφο και δόθηκαν για εικονογράφηση. Επειδή, όμως, διαπιστώσαμε ότι δεν θυμόμαστε πολλά παραμύθια, αποφασίσαμε το επόμενο χρονικό διάστημα να μελετήσουμε πολλά παραμύθια και να φτιάξουμε ένα παραμύθι δικό μας, ανακατεύοντας ήρωες και καταστάσεις των παραμυθιών αυτών. Να κάνουμε, δηλαδή, μια παραμυθοσαλάτα. Ξεκινήσαμε το ταξίδι μας στον θαυμαστό κόσμο των παραμυθιών με την ταινία κινούμενων σχεδίων των Cory Edwards και Todd Edwards (2005), Woodwinked. Η ταινία αυτή αποτελεί μια διασκεδαστική ανατροπή της γνωστής «Κοκκινοσκουφίτσας». Όταν τελείωσε, συζητήσαμε στην ολομέλεια τις διαφορές από το κλασικό παραμύθι, εάν γίνεται πιο αστεία ή πιο περιπετειώδης η ιστορία στη σύγχρονη εκδοχή, και για τον τρόπο που παρουσιάζονται οι μοντέρνοι ήρωες και πώς επηρεάζεται η πλοκή της ιστορίας. Σελίδα 12 από 20
3η & 4η διδακτική ώρα (Εργασία στην ολομέλεια και σε ομάδες, αίθουσα διδασκαλίας) Το επόμενο διδακτικό δίωρο παρακολουθήσαμε το παραμύθι «Η Κοκκινοσκουφίτσα από μέσα». Όταν τελείωσε το παραμύθι, συζητήσαμε τα ερωτήματα: Ποιες ομοιότητες-διαφορές εντοπίζετε με το κλασικό παραμύθι; Θα μπαίνατε στο στόμα του λύκου, αν βρισκόσασταν στον χώρο του παραμυθιού; Ποια ήταν τα συναισθήματα της Κοκκινοσκουφίτσας; Στη συνέχεια, παρακολουθήσαμε από την εκπαιδευτική τηλεόραση το παραμύθι «Έχω ράμματα για την γούνα σου» και προσπαθήσαμε να βρούμε από παραμύθια προέρχονται οι λύκοι της ιστορίας. Καταλήξαμε ότι τον λύκο τον παρουσιάζουν κακό οι συγγραφείς, γι αυτό και εμείς μπορούμε να αλλάξουμε τους ήρωες των παραμυθιών και από κακούς να τους κάνουμε καλούς. Μιλήσαμε, επίσης, με αφορμή την ιστορία, για τη δουλειά του συγγραφέα και του εικονογράφου. 5η & 6η διδακτική ώρα (Εργασία στην ολομέλεια και σε ομάδες, αίθουσα διδασκαλίας) Το δίωρο αυτό παρακολουθήσαμε «Τα τρία γουρουνάκια» και «Τα τρία μικρά λυκάκια». Το γνωστό παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν ανατρέπεται από το βιβλίο του Ευγένιου Τριβιζά στο οποίο ο Ρούνι Ρούνι είναι ένα ύπουλο κακό γουρούνι το οποίο γκρεμίζει συνεχώς τα σπιτάκια που τα λυκάκια χτίζουν, ώσπου στο τέλος με έναν πρωτότυπο τρόπο συμφιλιώνονται μεταξύ τους. Εντοπίσαμε τις ανατροπές που έχει κάνει ο συγγραφέας και διαβάσαμε το παραμύθι του Πασκάλ Μπιέ «Ένας καλλιεργημένος λύκος». Στο τέλος, μετά από όλα αυτά τα ανατρεπτικά παραμύθια, συζητήσαμε για το αν έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον λύκο. Οι μαθητές διαπίστωσαν ότι οι λύκοι δεν είναι και τόσο άγριοι και μάλλον οι συγγραφείς τους κάνουν έτσι. Σελίδα 13 από 20
7η & 8η διδακτική ώρα Το δίωρο αυτό ασχοληθήκαμε με την αλεπού στα παραμύθια. Παρακολουθήσαμε αρχικά τον γνωστό μύθο του Αισώπου «Η Αλεπού και το Λελέκι». Στη συνέχεια εργαστήκαμε στο 1ο Φύλλο εργασίας (βλ. αρχείο: Synodeutika/FE1.docx) και απαντήσαμε σε ερωτήσεις που αφορούσαν τον Αίσωπο και τον χαρακτήρα της αλεπούς (βλ. αρχείο: Synodeutika/Alepou.isf και Tekmiria/FE1.pdf). Την επόμενη ώρα διαβάσαμε από το Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ & Δ δημοτικού, σ. 165 το κείμενο «Η τρεχάλα» του Ρόαλντ Νταλ και συζητήσαμε τις διαφορές στον τρόπο που παρουσιάζουν την αλεπού τα δύο παραμύθια. 9η διδακτική ώρα Παρακολουθήσαμε το παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά «Η Δόνα Τερηδόνα» και βρήκαμε ομοιότητες με το παραμύθι των αδερφών Γκριμ «Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι». Σελίδα 14 από 20
10η, 11η, 12η & 13η διδακτική ώρα Τις τελευταίες 4 ώρες φτιάξαμε μια καινούρια παραμυθοσαλάτα με τίτλο «Η Κοκκινοσκουφίτσα και οι φίλοι της» και την παρουσιάσαμε σε λογισμικό παρουσίασης (βλ. αρχείο: Tekmiria/kokkinoskoufitsa_kai_filoi.pptx). Επίσης, εικονογραφήσαμε και την πρώτη μας παραμυθοσαλάτα (βλ. αρχεία: Tekmiria/Paramythosalata1-5.pdf). Η διαδικασία συγγραφής της 2 ης παραμυθοσαλάτας Σε ένα αρχείο παρουσίασης δόθηκε στην ολομέλεια η αρχή από τη δασκάλα: «Μια φορά κι έναν καιρό ήτανε ένα κοριτσάκι που το έλεγαν Κοκκινοσκουφίτσα...». Οι μαθητές έλεγαν τις ιδέες τους και γραφόταν αυτή που αποφάσιζε η ολομέλεια. Όταν ολοκληρώθηκε η ιστορία, στην ολομέλεια αποφασίστηκε και ο τίτλος του παραμυθιού, δηλαδή «Η Κοκκινοσκουφίτσα και οι φίλοι της». Η δασκάλα επέλεξε τις εικόνες που ταίριαζαν στα λόγια του παραμυθιού και παρουσιάστηκε στους μαθητές. Σελίδα 15 από 20
Σελίδα 16 από 20
ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/-Α ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Ημερομηνία: Ομάδα: 1ο Φύλλο Εργασίας 1. Ποιος ήταν ο Αίσωπος;.. 2. Τι γνωρίζετε γι αυτόν;.. 3. Σκεφτείτε τον μύθο του Αισώπου «Η αλεπού και το λελέκι» και γράψτε όσα επίθετα δείχνουν τον χαρακτήρα της αλεπούς (βλ. αρχείο: Synodeutika/Alepou.isf). Σελίδα 17 από 20
Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Το προτεινόμενο σενάριο περιλαμβάνει μια πληθώρα κειμένων και εναλλακτικών δραστηριοτήτων από τα οποία ο εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει αυτά που θεωρεί πιο κατάλληλα για την τάξη του κάθε φορά, ανάλογα με την ανταπόκριση που θα δείξουν τα παιδιά. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι ομαδικές εργασίες του προτεινόμενου σεναρίου, οι οποίες χρησιμοποιούν ΤΠΕ, πραγματοποιούνται, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα, στο εργαστήριο πληροφορικής ή στη γωνιά του υπολογιστή η κάθε ομάδα, κατόπιν συνεννόησης, ενώ, την ίδια ώρα, οι υπόλοιπες ομάδες υλοποιούν κάποιες άλλες δραστηριότητες σχετικές με τις παρουσιάσεις των βιβλίων τους. Ωστόσο, όλα τα προτεινόμενα τεχνολογικά μέσα έχουν επιλεγεί με τρόπο που να μπορούν να αντικατασταθούν με παραδοσιακότερα εργαλεία απεικόνισης και συγγραφής (χειρόγραφα, ζωγραφική, κολάζ). Επίσης, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι τεχνικές δραματοποίησης που προτείνονται πρέπει να προετοιμαστούν καλά και προϋποθέτουν κάποια τριβή των παιδιών με το θέατρο, η οποία μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από σχετικές δραστηριότητες κατά την ευέλικτη ζώνη. Οι τεχνικές αυτές μπορούν να εναλλάσσονται ανάλογα με την ανταπόκριση των παιδιών και σε καμιά περίπτωση δεν αφορούν μόνο τα κείμενα με τα οποία συνδέονται παραπάνω στις προτεινόμενες δραστηριότητες. Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι πολλά αξιόλογα κείμενα από το χώρο των ανατρεπτικών παραμυθιών, ενδεχομένως, δεν συμπεριλαμβάνονται στα προτεινόμενα βιβλία, εφόσον κάτι τέτοιο ξεπερνά τις δυνατότητες αλλά και τους στόχους του παρόντος σεναρίου. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε σχετικό κείμενο γνωρίζει και κρίνει ενδιαφέρον, αρκεί αυτό να γίνεται στην κατεύθυνση των διδακτικών στόχων που περιγράφτηκαν παραπάνω. Επομένως, η μη συμπερίληψη κάποιων κειμένων στον κατάλογο οφείλεται κυρίως στο μεγάλο Σελίδα 18 από 20
πλήθος της σχετικής εκδοτικής παραγωγής, αλλά και στο γεγονός ότι συχνά κάποιες αξιόλογες εκδόσεις είναι εξαντλημένες ή δυσεύρετες. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Κατά την εφαρμογή του σεναρίου όλα κύλησαν ομαλά. Οι μαθητές ενθουσιάστηκαν διότι ασχολήθηκαν με ένα θέμα που είναι πολύ αγαπημένο τους, τα παραμύθια. Συμμετείχαν με ενθουσιασμό σε όλες τις δραστηριότητες, και χαίρονταν ιδιαίτερα όταν τις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης μετακόμιζαν στην αίθουσα με τους υπολογιστές. Αυτό που αποτέλεσε ιδιαίτερο πρόβλημα σε μένα ήταν το ίδιο το σενάριο. Δεν είχε ξεκάθαρη δομή, με φύλλα εργασίας και βήμα-βήμα πορεία διδασκαλίας, αλλά πολλές προτάσεις, γενικού χαρακτήρα, για το θέμα της διδασκαλίας των παραμυθιών. Για το λόγο αυτό επιλέχτηκαν κάποια παραμύθια, υλοποιήθηκαν επιλεκτικά κάποιες σχετικές δραστηριότητες και επιτεύχθηκαν κάποιοι από τους στόχους. Η εμπειρία υλοποίησης ενός τέτοιου σεναρίου που έχει χαλαρή καθοδήγηση, είναι ότι ο δάσκαλος πρέπει να καταβάλει περισσότερο χρόνο και προσπάθεια για να το υλοποιήσει. Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δρούγκα, Κ., Α. Καρακίτσιος, Η. Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος. 2006. Ιστορικές διαδρομές και ιδεολογικές αποτυπώσεις του κινήματος της πολιτικής ορθότητας στη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία, Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου «Λαϊκός Πολιτισμός και Εκπαίδευση» (CD - ISBN: 978-960-8373-10-5, www.eipe.gr), Βόλος. Έκο, Ου. 2001. Όχι άλλους κακούς λύκους. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο http://archive.enet.gr/online/online_text/c=113,dt=11.11.2001,id=94219132 Σελίδα 19 από 20
Κανατσούλη, Μ. 2005. Παλίμψηστα των λαϊκών, προφορικών παραμυθιών: Μορφές επιβίωσής τους στο σύγχρονο πολιτισμό της εικόνας και του γραπτού λόγου, Περιοδικό Σύγκριση 16, 119-139. Παπαντωνάκης, Γ. 2007. Ευγένιος Τριβιζάς: Παραμύθια από τη χώρα των χαμένων χαρταετών, Περιοδικό Κείμενα, τεύχος 6, Σεπτέμβριος 2007. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο http://keimena.ece.uth.gr/main/t6/arthra/tefxos6/downloads/papantonakis.pdf *Τα κείμενα ακολουθούν τη νέα σχολική Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α, Β, Γ Γυμνασίου (Σ. Χατζησαββίδης σε συνεργασία με Αθ. Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ 2007). **Για πρακτικούς λόγους, η χρήση του αρσενικού γραμματικού γένους θεωρείται ότι συμπεριλαμβάνει και το θηλυκό. Σελίδα 20 από 20