ΠANOPAMA THΣ XPIΣTIANIKHΣ

9 ΠAPOYΣIAΣ ΠANOPAMA THΣ XPIΣTIANIKHΣ ΣTON KOΣMO (ΠOΛITIΣMOΣ) Σκοπ ς αυτής της διδακτικής εν τητας είναι: ñ Να κατανοήσετε τη δυναµική του Χριστιανισµο σε λες τις εκφάνσεις της ζωής και να γνωρίσετε τη συµ ολή του στην ανάπτυξη του πολιτισµο. ñ Να σταθείτε κριτικά απέναντι στα σκοτεινά σηµεία της ιστο - ρικής πορείας του Χριστιανισµο. Τη µεγάλη δ ναµή του ο χριστιανισµ ς τη χρωστο σε στην επ ίδραση που ά- φησε, απ τα πρώτα χρ νια, να ασκήσει απάνω του η ελληνική φ ιλοσοφία. Αυτή η επίδραση έδωσε στη χριστιανική θεολογία ένα πνευµατικ περιεχ - µενο, χάρη στο οποίο µπ ρεσαν να ασπαστο ν το χριστιανισµ πολλοί απ τους πιο ικανο ς και πιο αθείς διανοουµένους της εποχής. Ο τε ο µιθραϊσµ ς ο τε οι άλλες µυστικιστικές θρησκείες θα µπορο σαν να δηµιουργήσουν ανθρώπους της πνευµατικής ολκής των πρώτων χριστιαν ών πατέρων, µορφές σαν τον Ωριγένη, τον Ειρηναίο, τον Τερτυλλιαν ή τον Κλήµεντα τον Αλεξανδρέα, θεολ γους που τους ξεπέρασαν µ νο οι διάδοχοί τους, οι πατέρες του τετάρτου αιώνα. Παρά το σχίσµα στη ση και τις αιρέ σεις στην Ανατολή, η χριστιανική εκκλησία έγινε γρήγορα η πιο ισχυρ ή οργάνωση της Αυτοκρατορίας Στο τέλος του τρίτου αιώνα η ελληνορωµαϊκή τέχνη δεν ήταν πια δυνατ ν να εξελιχθεί περισσ τερο. Τον αρχαίο ελληνικ νατουραλισµ, που είχε τ ση ο- µορφιά και χάρη, τον είχαν εξωρα σει στην ελληνιστική επο χή, και ακ µα πε-

O XPIΣTIANIΣMOΣ MIA ΣTAΣH ZΩHΣ 63 ρισσ τερο επί Ρωµαίων, µε µια περίτεχνη επεξεργασία των λ επτοµερειών και συνήθως µιαν α ξηση των διαστάσεων, που έκαναν κάθε έργο τ έχνης ένα κολοσσιαίο tour de force. Ο τέταρτος αιώνας έφερε µια αντίδραση απ την Ανατολή. Σε λο τον κ σµο οι θρησκείες που είχαν συριακή ή συρο αιγυπτιακή προέλευση γίνονταν µε τον καιρ λο και πιο δηµοφιλείς. Το κ ριο χαρακτηριστικ των οπαδών τους ήταν ο µυστικισµ ς και η απογοήτευση απ τα ε- γκ σµια, και εποµένως γι αυτο ς η αυταρέσκεια του ελληνι στικο νατουραλισµο δεν είχε κανένα ν ηµα. Γι αυτο ς η φ ση ήταν συχνά ά σκηµη και ή- ταν προετοιµασµένοι να αντιµετωπίσουν την ασκήµια της. Αδ ιαφορο σαν για τη λεπτ τητα του σχεδίου και την ισορροπία της σ νθεσ ης. Απαιτο σαν µια τέχνη που να µπορεί να τους µιλήσει απ ευθείας, χωρίς σ υµ ι ασµο ς, να τους µεταρσιώνει µάλλον σε µια ένταση συγκινησιακή παρ ά να τους αυκαλίσει µε µια αισθητική ικανοποίηση. Ο θρίαµ ος του χρισ τιανισµο ήταν αναπ φευκτο να σηµάνει την ενίσχυση αυτής της αραµαϊκής α ντίληψης της τέχνης. Στή εν Ράνσιµαν, Βυζαντιν ς Πολιτισµ ς, εκδ. Γαλαξία, Αθήνα 1969, σσ. 22, 287. Η συνάντηση Ελληνισµο και Χριστιανισµο A. IΣTOPIKH ANA POMH: Το χριστιανικ µήνυµα της σωτηρίας, ξεκινώντας απ τα Ιεροσ λυµα, γρήγορα κατέκτησε λο τον τ τε γνωστ κ σµο. Το έδαφος για την επαφή του µε τον ελληνικ πολιτισµ είχε προετοιµαστεί λίγους αιώνες πριν τον ερχοµ του Χριστο µε ΛEΞEIΣ KΛEI IA Ελληνορθ δοξος, Πρ οδος, Πολιτισµ ς, χριστιανική τέχνη, Κριτική, Εξανθρωπισµ ς, Οικουµενικ τητα, χριστιανική σκέψη, Παράδοση, Aνανέωση τις εκπολιτιστικές εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου. Πιο άµεση µως ε- παφή απ κτησε ταν µε το κήρυγµα του Αποστ λου Πα λου ο Χριστιανισµ ς ρίζωσε στον ελληνικ χώρο. Τους τρεις πρώτους µεταχριστιανικο ς αιώνες µπήκαν οι ά σεις για µια γ νιµη και δηµιουργική συνεργασία ανάµεσα στους δ ο κολοσσιαίους πολιτισµο ς. Οι εκατέρωθεν αντιδράσεις, που υπ ήρξαν στην αρχή (διωγµοί των ειδωλολατρών Ρωµαίων κατά των χριστιανών και χριστιανών αυτοκρατ ρων του Βυζαντίου κατά των ει δωλολατρών) και ήταν αποτέλεσµα παρανοήσεων και φανατισµο, ξεπε-

64 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ ράστηκαν ιδιαίτερα µε το έργο των Τριών Ιεραρχών. Απ τ τε και καθ λη τη διάρκεια του Βυζαντίου αλλά και στην περίοδο τη ς τουρκοκρατίας, Ελληνισµ ς και Χριστιανισµ ς άδισαν σε παράλ ληλους δρ µους, άζοντας στο περιθώριο ακραίες και φανατισµένες φωνές που ζητο σαν τη σ γκρουση µεταξ τους. Η συγγένεια που υπή ρχε ανάµεσα στους δ ο αυτο ς πολιτισµο ς οδήγησε και τους δ ο να προσφέρουν τις αξίες τους για να διαµορφωθεί το ελληνορθ δοξο πνε µα. B. AMOIBAIA ΠPOΣΦOPA KAI ΣYZEYΞH TΩN YO ΠOΛITIΣMΩN Στη σ ζευξη Ελληνισµο και Χριστιανισµο ο πρώτος πρ σφε ρε τη γλώσσα, µε την οποία γράφτηκαν τα κείµενα της Εκκλησίας, τη φιλοσοφία, µε την οποία διατυπώθηκε η διδασκαλία της Εκκλ ησίας και αντικρο στηκαν οι αιρέσεις, την αναπτυγµένη θρησκευτ ικ τητα, που διευκ λυνε την αποδοχή των αληθειών του Χριστιανισµο, τη δηµοκρατία, που έγινε η άση του συνοδικο τρ που οργάνωσ ης της Εκκλησίας και την πνευµατικ τητα της αγωγής του. Ο Χριστιανισµ ς έδωσε προτεραι τητα στην πίστη έναντι το υ λογικο και στην αγάπη ανάµεσα σ λες τις αρετές. Στη θέση του αυστηρο θεο των αρχαίων Ελλήνων πρ αλε τον στοργικ Πατέ ρα. Eξ ψωσε τον άνθρωπο µέχρι το Θε, κατοχ ρωσε την αξία του ανθρωπίνου σώµατος, που οι Έλληνες θεωρο σαν δεσµωτήριο της ψυχής και προώθησε την ισοτιµία λων των ανθρώπων ενώπιον τ ου Θεο. Αυτή η σ ζευξη αποδείχτηκε σωτήρια, χι µ νο για το ελλη νικ έθνος, αλλά και για ολ κληρο τον κ σµο, αφο πάνω σ αυτή θε µελιώθηκε ο σ γχρονος δυτικ ς πολιτισµ ς. Συµ ολή του Χριστιανισµο στην ανάπτυξη του πολιτισµο Ο πολιτισµ ς είναι η κληρονοµιά του συν λου των γνώσεων, τ ων πεποιθήσεων, των τεχνικών επιτευγµάτων και των προτ πων σ υµπεριφοράς µιας οµάδας ή λου του ανθρώπινου γένους. Στην επο χή µας γίνεται περισσ τερο λ γος για πρ οδο και ο πολιτισµ ς µας θεωρείται ο πιο εξελιγµένος σε σ γκριση µε τους προηγο µενου ς. Παρατηρεί, µως, κανείς τι ο σ γχρονος πολιτισµ ς είναι περισ σ τερο τεχνικ ς ή τεχνολογικ ς και εξυπηρετεί τις υλικές και διανο ητικές ανάγκες του ανθρώπου, αδιαφορώντας ταυτ χρονα για τις πνευµα τικές και ψυχικές του ανάγκες που είναι εξίσου, αν χι περισσ τε ρο, απα-

O XPIΣTIANIΣMOΣ MIA ΣTAΣH ZΩHΣ 65 ραίτητες. Ένας απ τους σηµαντικ τερους παράγοντες διαµ ρφωσης του πολιτισµο είναι και οι θρησκείες. Έτσι, ο Χριστιαν ισµ ς στην ιστορική του πορεία συνέ αλε αποφασιστικά στη δηµιο υργία και στην ανάπτυξη του πολιτισµο. A. ΣTOIXEIA TOY XPIΣTIANIKOY ΠOΛITIΣMOY ñ Η γέννηση και το έργο του Θεανθρώπου Χριστο έγινε τοµή στ ην παγκ σµια ιστορία και χρονολ γηση και απαλλάχτηκε η θρησ κεία απ ειδωλολατρικά στοιχεία και δεισιδαιµονίες. ñ Πρ σφερε ένα πλέγµα υψηλών πνευµατικών αξιών (αγάπη, συγχωρητικ τητα, εγκράτεια, πρα τητα κ.τ.λ.) που εξ ψωσαν την προσωπική και κοινωνική ζωή των ανθρώπων. ñ Στον τοµέα της τέχνης αναπτ χτηκαν η µουσική, η αρχιτεκτο νική, η ζωγραφική, η υµνογραφία και η ποίηση και διασώθηκαν στις µοναστηριακές ι λιοθήκες αρχαίοι πάπυροι και περγαµηνές, στοιχεία ανεκτίµητα για την παγκ σµια ιστορία (π.χ. Άγιον ρος). ñ Την εποχή του Βυζαντίου εκχριστιανίστηκαν και εκπολιτίσ τηκαν λαοί του Βορρά (Σλά οι, Ρώσοι, Βο λγαροι) και της σης (Σκα ν- δινα οί, Γερµανοί) και ο δυτικ ς Χριστιανισµ ς θεµελίωσε τον σ γχρονο ευρωπαϊκ και αµερικανικ πολιτισµ. ñ Μπήκαν οι άσεις για την αποκατάσταση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την ισοτιµία των δ ο φ λων, την αξία του σώµατος κ αι των υλικών αγαθών, την επικράτηση του πλουραλισµο των ιδ εών και των απ ψεων. ñ Με άση το απελευθερωτικ του µήνυµα έγιναν αγώνες για τη ν αυτοδιάθεση των λαών, για την ειρήνη και για την κοινωνική απελευθέρωση. ñ Πολλά φιλανθρωπικά ιδρ µατα οργανώθηκαν ( πως π.χ. η "Βασιλειάδα" του Μ. Βασιλείου, γηροκοµεία, ορφανοτροφεία, νοσοκο- µεία κ.ά.) που ώθησαν την πολιτεία να ενδιαφερθεί ενεργά γι α την κοινωνική πρ νοια. ñ Προσδιορίστηκε η ιστορική πορεία πολλών λαών, αφο επηρεάστηκαν τα Συντάγµατα και οι ν µοι τους, τα ήθη και τα έθιµά τους. Κοντά στις τ σες και πολλές άλλες θετικές ψεις του χριστ ιανικο

66 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ πολιτισµο υπήρξαν αναµφισ ήτητα µέσα στην ιστορική του πορεία και µελανές σελίδες που οφείλονταν στις αδυναµίες των ίδι ων των χριστιανών και χι του χριστιανικο µην µατος. Θα µπορο σ ε εδώ κανείς να αναφέρει το Μεσαίωνα, την Ιερή Εξέταση, την αποικιοκρατία, τις σταυροφορίες, την ένοχη πολλές φορές σιωπή µπρ οστά σε κοινωνικά προ λήµατα, την εχθρ τητα προς τη γνώση, την επι στήµη και την πρ οδο, την έµφαση σε έναν στείρο ηθικισµ, την καλλιέργεια τυφλής υπακοής σε ανεξέλεγκτες πολιτικές εξουσίες, τους θρησκευτικο ς πολέµους και το θρησκευτικ φανατισµ. Αυτές κ αι πολλές άλλες είναι οι περιπτώσεις για τις οποίες αντηχεί σα ρ άπισµα η καταγγελία του προφητικο λ γου: "Αυτά λέει ο Κ ριος εξαι τίας σας διαρκώς το νοµά µου λασφηµείται ανάµεσα στους ειδωλολάτρες" (Ησα ας 52,5). B. H KATAΣTAΣH ΣTH ΣHMEPINH EΠOXH Είκοσι αιώνες έχουν περάσει απ την εµφάνιση του Χριστο στη γη. Η απλή ή αθιά θετική επίδραση του Χριστιανισµο στον κ σµο είναι ψηλαφητή παντο : στα ον µατα προσώπων, π λεων, τοποθεσιών και ιδρυµάτων, στις διαπροσωπικές και κοινωνικές µας σχέσεις, στα ήθη και στα έθιµά µας, στη γλώσσα, στα αισθήµατα και στι ς νοοτροπίες µας, στην επιστήµη, στην τέχνη, στο δίκαιο, τελικά σ ε κάθε µορφή πολιτισµο. Σήµερα µως ο Χριστιανισµ ς είναι αντιµέτωπος µε νέες προ κλήσεις. Η δηµιουργία της Ενωµένης Ευρώπης, το φαιν µενο της παγκοσµιοποίησης, η καθολική σχεδ ν κυριαρχία του δυτικο π ολιτισµο, η αλµατώδης τεχνολογική επανάσταση και το οξ τατο π λέον οικολογικ πρ ληµα, είναι θέµατα, που ανάµεσα στα ποια θ ετικά τους στοιχεία, δηµιουργο ν νέα προ λήµατα στο σ γχρονο άν θρωπο. Τα αδιέξοδα που δηµιο ργησε η µονοµερής κυριαρχία εν ς µ νο πολιτισµο, έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη για µια πολυπ ολιτισµική κοινωνία, που διάφοροι πολιτισµοί θα µπορο ν να επι ιώνουν αρµονικά. Πέρα µως απ αυτ είναι επείγουσα η ανάγκη για ένα νέο ανθ ρώπινο ήθος, το οποίο δε θα " ελτιώσει" απλά τον κ σµο, αλλά θα τ ον µεταµορφώνει µε άση το ραµα της Βασιλείας του Θεο. Χρειάζεται δηλαδή ένας πολιτισµ ς που θα σέ εται το Θε, τον άνθρω πο, και το φυσικ περι άλλον. Η Ορθ δοξη Εκκλησία µε την Παράδ οσή

O XPIΣTIANIΣMOΣ MIA ΣTAΣH ZΩHΣ 67 της αναπτ σσει και διαρκώς ανανεώνει αυτ ν τον πολιτισµ και έχει τις προϋποθέσεις να οδηγήσει τον κ σµο στην αληθινή πρ οδο. Είναι η µικρή ζ µη που µπορεί να "ζυµώσει" λο το ζυµάρι, το "φως του κ σµου" που διώχνει το σκοτάδι και το "αλάτι της γης" που συντηρεί τον κ σµο, αλλά ταυτ χρονα ενοχλεί τις πληγές του, δ ηλαδή καταγγέλλει τις αστοχίες του. ΤΙ ΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΑΣΩ ñ "Ο Ελληνισµ ς ολοκληρώθηκε µέσα στην Εκκλησία". Η αρµονική σ ζευξη των δ ο πολιτισµών δηµιο ργησε το ελληνορθ δο ξο πνε µα και επηρέασε το σ γχρονο δυτικ πολιτισµ. ñ Παρά τις µελανές σελίδες στην ιστορική του πορεία, ο Χριστ ιανισµ ς δηµιο ργησε τον δικ του πολιτισµ και επέδρασε κα θοριστικά στη διαµ ρφωση λων των εκφάνσεων του σ γχρονου πολιτισµο. ñ Με την Παράδοσή της, που είναι χώρος φανέρωσης και δηµιουργίας του αληθινο πολιτισµο, η Ορθ δοξη Εκκλησία µπορεί στη δ σκολη σ γχρονη πραγµατικ τητα να µεταµορφώσει τον κ σµο και τον πολιτισµ του στην κατε θυνση της Βασιλ είας του Θεο. EXOYN ΣHMAΣIA AYTA ΓIA TH ZΩH MOY; 1. Τι σε ενοχλεί προσωπικά στο σ γχρονο πολιτισµ ; Τι θα έκανες για να τον αλλάξεις; 2. Κάποιοι στις µέρες µας ισχυρίζονται τι ο Χριστιανισµ ς ήταν η "ταφ πλακα" του Ελληνισµο. Πώς κρίνεις µια τέτοια άποψη; 3. Πώς η Εκκλησία µπορεί να συµ άλει στην ανάπτυξη του πολιτισµο στη σηµερινή εποχή; 4. Ανάφερε σα στοιχεία χριστιανικο πολιτισµο θυµάσαι. Ποιο αξιολογείς ως το σηµαντικ τερο και γιατί;