Πώς γράφουμε μια επιστημονική ερευνητική εργασία στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες Κατερίνα Κεδράκα Επικ. Καθηγήτρια ΠΘ-ΤΜΒΓ 2014-15
Ακαδημαϊκός εγγραματισμός Η ΓΕ πρέπει να δείχνει ότι έχετε κατακτήσει ένα επίπεδο επιστημονικών γνώσεων και ακαδημαϊκής αντίληψης. Εκτός από το περιεχόμενο, η δομή της ΓΕ, ο τρόπος γραφής των βιβλιογραφικών αναφορών (τόσο μέσα στο κείμενο, όσο και στο τέλος), και η γλώσσα του κειμένου είναι σημαντικές ενδείξεις γι αυτό.
Η γλώσσα του κειμένου Κρατάμε: ημοτική και μονοτονικό Ενιαίο ύφος γραφής το δικό μας!! Αποφεύγουμε: Αντιγραφές-συρραφές αυτούσιων κομματιών από το εκπαιδευτικό υλικό Αδόκιμους τύπους της καθαρεύουσας. Μεγάλες προτάσεις Μεγάλες ή πολύ μικρές παραγράφους Προσέχουμε τη χρήση: της ορολογίας των ονομάτων των χρόνων του προσώπου των σημείων στίξης
Σημεία-κλειδιά Το σημείο-κλειδί για μια ΓΕ είναι η ακρίβεια όσων περιγράφονται. Χρειάζεται να αναπτύξετε μια ικανοποιητική προβληματική σχετικά με το τι προτίθεστε εσείς να κάνετε στην εργασία σας και με τους τρόπους υλοποίησης της συγκεκριμένης έρευνας κι όχι να μένετε προσκολλημένοι/ες σε γενικότητες, κοινοτυπίες και ασάφειες.
Σημεία-κλειδιά Η σημασία του θέματος που διερευνάτε/ παρουσιάζετε: Ποιο είναι το επιστημονικό ενδιαφέρον του θέματος που επιλέξατε και για ποιους λόγους αξίζει να διερευνηθεί; Τι καινούργιο θα προσφέρει η συγκεκριμένη έρευνα σε όσα έχουν ήδη μελετηθεί/ ερευνηθεί; Ποια ζητήματα είναι εκείνα, η διερεύνησητων οποίων θα συμβάλλει στην πληρέστερη γνώση του επιστημονικού πεδίου ή θα «φωτίσει» πλευρές που μέχρι σήμερα δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς ή σε βάθος;
Σημεία-κλειδιά Ξεκάθαροι σκοπός και στόχοι της έρευνας. Οσκοπός της έρευνας περιγράφει το τι βασικά επιδιώκει να ερευνήσει/ μελετήσει η συγκεκριμένη εργασία. Οι στόχοι μιας έρευνας δείχνουν επιμέρους επιδιώξεις του ερευνητή. Η μέθοδος προσέγγισης ή/και ανάπτυξης του θέματος. Εδώ χρειάζεται να περιγράψετε, σε αδρές γραμμές ποια μεθοδολογία σκοπεύετε να ακολουθήσετε προκειμένου να διερευνήσετε το θέμα σας. Για παράδειγμα, η προσέγγιση σας θα είναι ποιοτική; Ποσοτική; Βιβλιογραφική; Συγκριτική; Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Τα ευρήματα της συγκεκριμένης έρευνας πώς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, από ποιους; καισεποιοπλαίσιο;
Γιαναεπιλέξουμετοθέματης εργασίας/ έρευνας Προτείνετε/ ορίζετε και περιγράφετε -πολύ συνοπτικά- τα πιθανά θέματα τα οποία θα σας ενδιέφερε να διερευνήσετε στη ΓΕ σας Πρόκειται για μια πρώτη προτίμηση για κάποια θέματα και μια αρχική σκέψηπεριγραφή του πώς θα τα ερευνήσετε.
Οι αρχικές σκέψεις-προτάσεις δεν έχουν σκοπό να σας «εγκλωβίσουν» σε μια πρώιμη ερευνητική πρόταση, αλλά να σας βάλουν στη διαδικασία σκέψης και σχεδιασμού της έρευνας με την οποία πρόκειται να ασχοληθείτε κατά τη διάρκεια της ΓΕ σας. Μπορείτε στη συνέχεια να κάνετε τροποποιήσεις.
ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κατανοούμε το θέμα Λέξεις-κλειδιά Ερωτήσεις μια προς μια Εκτός θέματος εργασίες Τεκμηριώνουμε (στηρίζουμε βιβλιογραφικά) τα όσα γράφουμε. Πηγές και εκτός του εκπαιδευτικού υλικού συνεκτιμώνται πολύ θετικά Προσεγγίζουμε κριτικά το θέμα (όχι «συρραφές» κειμένων) Συμβουλευόμαστε τυχόν υποστηρικτικό υλικό που μας έχει δοθεί.
Εξώφυλλο Θέμα της εργασίας Περιεχόμενα Αρίθμηση και τίτλοι Η δομή της ΓΕ Εισαγωγή Εξηγούμε με δικά μας λόγια το θέμα, το αντικείμενο της εργασίας, ελέγχοντας συγχρόνως κατά πόσο έχουμε κατανοήσει αυτό που θα παρουσιάσουμε. Αναφέρουμε το πώς είναι διαρθρωμένη η εργασία μας.
Κυρίως σώμα της εργασίας Ενότητες, υποενότητες. Ακολουθούμε νοηματική συνοχή. Κείμενο κριτικό και συνθετικό. εν μεταφέρουμε μέρη ή αποσπάσματα του διδακτικού υλικού, αλλά αναπτύσσουμε με δικό μας τρόπο και κριτική σκέψη τις απόψεις μας τεκμηριωμένα, δηλ, στηριγμένες στις πληροφορίες που δίδονται στο διδακτικό υλικό ή άλλες βιβλιογραφικές πηγές. Συμπεράσματα- Επίλογος Ένα είδος σύνοψης των όσων παρουσιάσαμε στην εργασία μας, όπου σημειώνονται τα κυριότερα (τα βασικά) σημεία της εργασίας. Ελέγχουμε αν το γραπτό, στο σύνολό του, έχει απαντήσει στα ζητούμενα. Βιβλιογραφικές αναφορές Παρουσιάζονται όλες οι βιβλιογραφικές αναφορές -και μόνον αυτές- που έχουμε χρησιμοποιήσει μέσα στην εργασία μας.
Τα μέρη μιας γραπτής εργασίας Στο ΕΞΩΦΥΛΛΟ πρέπει να βρίσκονται γραμμένα: Ο φορέας όπου εκπονείται η διπλωματική εργασία (δηλ το ΠΘ-ΤΜΒΓ), + λογότυπα ΟτίτλοςτηςΕργασίας. Ο/η συγγραφέαςτης, δηλ το ονοματεπώνυμό σας +ΑΕΜ, Το ονοματεπώνυμο του/της Επιβλέποντος/ουσας ΕΠ (προαιρετικά) Ο τόπος και ο χρόνος κατάθεσής της (δηλ, Αλεξ/πολη, 20ΧΧ
Τα Περιεχόμενα Είναι η δομή της εργασίας (η εργασία με μια ματιά!) Χρησιμοποιήστε τον αντίστοιχο Οδηγό που υπάρχει μέσα στο Word (Εισαγωγή Αναφορά Ευρετήρια και Πίνακες), που σας φτιάχνει τον Πίνακα Περιεχομένων ή το Ευρετήριο, και το κυριότερο, τα ενημερώνει αυτόματα, σύμφωνα με τις αλλαγές που εσείς κάνετε στο περιεχόμενο τηςεργασίαςσας.
Τα μέρη μιας ΓΕ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ/Α ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Αν στην εργασία σας περιέχονται πίνακες με δεδομένα ή/και διαγράμματα χρειάζεται να βάλετε ένα Ευρετήριό τους. Αν δεν χρησιμοποιήσετε τον αυτόματο τρόπο σχηματισμού του Ευρετηρίου Πινάκων και ιαγραμμάτων, πρέπει να ελέγχετε αν τις όποιες αλλαγές κάνετε μέσα στο κείμενό σας τις έχετε περάσει και στο Ευρετήριο.
Τα μέρη μιας ΓΕ Αν χρειάζεται να υπάρχει, η ΠΕΡΙΛΗΨΗ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ και ΑΓΓΛΙΚΑ) Η Περίληψη είναι ένα σύντομο κείμενο, όπου με πολύ αδρό αλλά περιεκτικό τρόπο περιγράφετε ολόκληρη την εργασία σας: τι ερευνάτε και γιατί, σε ποιο θεωρητικό πλαίσιο στηρίζεστε, ποια είναι η ταυτότητα της έρευνας, τι βρήκατε και τι συνεισφέρει στο επιστημονικό πεδίο στο οποίο κινείται η εργασία. ΗΠερίληψηγράφεταιπάντααφού ολοκληρώσετε την εργασία σας. Βεβαιωνόμαστε ότι το αγγλικό κείμενο είναι σωστά γραμμένο. Μπορείτε να το δώσετε για μια δεύτερη ματιά και σε κάποιον που ξέρει καλά τη γλώσσα.
Τα μέρη μιας ΓΕ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο Πρόλογος πρέπει να είναι σύντομος. Εδώεξηγείτετο πλαίσιο διεξαγωγής της εργασίας/ έρευνάς σας: πχ, ότι «η έρευνα αυτή διεξάγεται στο πλαίσιο του μαθήματος., που υλοποιείται από το Πανεπιστήμιο.», κτλ, και το κεντρικό θέμα σας: πχ, «επιχειρεί να διερευνήσει τις εκπαιδευτικές ανάγκες των.. στο Νομό ΧΧΧΧΧΧ». Επίσης, στο σημείο αυτό γίνονται οι αναφορές σε όσους σας βοήθησαν/συμμετείχαν/στήριξαν και γράφονται ευχαριστίες. Ο Πρόλογος είναι καλύτερα να γραφτεί αφού ολοκληρώσετε την εργασία σας.
Τα μέρη μιας ΓΕ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Παρουσιάζετε το σκεπτικό σας ως ερευνητού/τριας / την αφετηρία/ τον αρχικό προβληματισμό κι ενδιαφέρον σας για την έρευνα Μετά, περιγράφετε, με συντομία, τα μέρη της εργασίας (καισετιαναφέρεταιτοκαθένα), ώστε να βοηθήσετε τον αναγνώστη να σχηματίσει μια πλήρη εικόνα του τι περιέχει η συγκεκριμένη εργασία. Η Εισαγωγή είναι καλύτερα να γραφτεί αφού ολοκληρώσετε την εργασία σας.
Α. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ, που περιλαμβάνει: Την οριοθέτηση τουπεδίουτηςέρευναςκαιτον εννοιολογικό προσδιορισμό των όρων που σχετίζονται με το θέμα μας (πρακτικά, των όρων του τίτλου). Την επισκόπηση της βιβλιογραφίας, δηλ τι έχει γραφτεί μέχρι σήμερα, τι βρήκαν άλλοι ερευνητές, τι στοιχεία έχετε για το θέμα σας ή/και τις επιμέρους πτυχές του. Στο κομμάτι αυτό δεν πρέπει να κάνετε μια απλή παράθεση κομματιών (συχνά αυτούσιων, χωρίς καν σωστή βιβλιογραφική αναφορά), που τα εντοπίζετε στα βιβλία, τα επιστημονικά περιοδικά και στο Ιντερνέτ και που τα έχετε έτοιμα από άλλες εργασίες.
ΣΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Απαιτείται η συνθετική και κριτική παρουσίαση των θέσεων που παρουσιάζετε, και της επιλογής τους. Αποφεύγετε να επαναλαμβάνετε μεγάλα τμήματα της θεωρίας τα οποία θεωρούνται γνωστά στην επιστημονική κοινότητα στο πλαίσιο της οποίας εκπονείται η εργασία σας. Η ανασκόπηση και χρήση (διεθνούς) βιβλιογραφίας είναι ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ σε μια ΓΕ.
ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Συμπεράσματα ή Επίλογος ή Αντί επιλόγου Σύντομα και «ζουμερά» παρουσιάζουμε τα όσα θέλουμε τα κρατήσουμε από τη συγκεκριμένη μελέτη που κάναμε.
Αν πρόκειται για έρευνα
Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Σύμφωνα με όσα έχετε ήδη γράψει- ορίζετε το θεωρητικό σας υπόβαθρο, δηλτοδικόσας ερευνητικό πλαίσιο (πχ σε ποια θεωρητική αρχή/ θεωρία/ προσέγγιση έχετε στηριχτεί και γιατί, ποιο ακριβώς σημείο επιχειρείτε να διερευνήσετε, γιατί το συγκεκριμένο θέμα σας φαίνεται σημαντικό). Το κομμάτι αυτό αποτελεί ένα είδος «γέφυρας» ανάμεσα στο Θεωρητικό και το Ερευνητικό Μέρος της Εργασίας.
Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: Η ταυτότητα της έρευνας Η μεθοδολογία της έρευνας περιγράφει τι θα μελετήσετε και πώς. Αποτελεί ένα δεύτερο, μεγάλο μέρος της εργασίας σας. Εδώ πρέπει να παρουσιαστούν αναλυτικά όλα όσα ως ερευνητές/τριες κάνατε σε όλητηδιάρκειατηςέρευνάςσαςκαι που δίνουν την πλήρη εικόνα της
Η ταυτότητα της έρευνας Σκοπός και επιμέρους στόχοι της έρευνας (διατυπώνονται σύντομα και με σαφήνεια).
Η ταυτότητα της έρευνας Το/τα Ερευνητικό/ά ερώτημα/τα (=δεν γνωρίζουμε τι ισχύει, άρα το ψάχνουμε). Η ερευνητική υπόθεση (την θέτουμε, όπως προκύπτει από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση και ψάχνουμε να την επιβεβαιώσουμε ή όχι) Η διατύπωσή τους είναι σημαντική, γιατί η ακρίβεια στα λόγια δείχνει ακριβώς και το τι θα αναζητήσετε στη συγκεκριμένη έρευνα. Είναι η «καρδιά» κάθε έρευνας, γιατί με βάση τα ερευνητικά ερωτήματα διαμορφώνουμε το εργαλείο συλλογής των δεδομένων, τα ευρήματα και τα συμπεράσματα. Όλη η έρευνα υφαίνεται γύρω από τα ερευνητικά ερωτήματα. εν χρειάζονται πολλά ερευνητικά ερωτήματα: δύο ή τρία είναι αρκετά.
Επιλογή ερευνητικής μεθόδου Ποια ερευνητική μέθοδο επιλέγετε για την εργασία σας πχ, ποσοτική ή ποιοτική μέθοδος ή συνδυασμός; Και γιατί; Για το κάθε θέμα υπάρχει η πιο πρόσφορη, η πιο κατάλληλη θα λέγαμε- μέθοδος προσέγγισής του.
Ποσοτική προσέγγιση Η ποσοτική προσέγγιση επιτρέπει να μάθουμε «τι συμβαίνει;», δηλαδή «φωτογραφίζει», καταγράφει μια κατάσταση, μια τάση ενός συγκεκριμένου πληθυσμού σε μια δεδομένη στιγμή και μέσα σε ορισμένες συνθήκες, την επιλέγουμε όταν θέλουμε να αποδείξουμε ή να βρούμε τι ισχύει.
Ποιοτική προσέγγιση Βοηθά να εξετάσουμε το «γιατί συμβαίνει;» κάτι. Την επιλέγουμε όταν μας ενδιαφέρει να κάνουμε βαθύτερη ανάλυση και ερμηνεία καταστάσεων, γεγονότων, προτάσεων, συναισθημάτων, συμπεριφορών ή εμπειριών.
Βιβλιογραφική προσέγγιση Η βιβλιογραφική προσέγγιση προσφέρεται πχ, όταν γίνονται συγκριτικές μελέτες ή εκτενείς ανασκοπήσεις ή όταν τα ερευνητικά μας δεδομένα αντλούνται δευτερογενώς από αρχεία, συγγράμματα κτλ. ΌΜΩΣ: εν σημαίνει ότι γίνεται μια απλή συρραφή θεωρητικών κομματιών!!
Τεχνική συλλογής δεδομένων Ανάλογα με την ερευνητική μέθοδο που έχετε επιλέξει, στη συνέχεια επιλέγετε την τεχνική συλλογής δεδομένων (Συνέντευξη; Ερωτηματολόγιο; «Σχάρα» παρατήρησης; Ημερολόγιο του ερευνητή; Βιβλιογραφική έρευνα; Μελέτη περίπτωσης; Ιστορίες ζωής;). Είναι ιδιαίτερα σκόπιμο, για λόγους εγκυρότητας της έρευνας, να χρησιμοποιείτε περισσότερες από μία τεχνικές συλλογής δεδομένων (βλ "τριγωνοποίηση").
είγμα Το είγμα της έρευνας πρέπει να οριστεί αυστηρά. Χρειάζεται αναλυτική περιγραφή του, ώστε να είναι γνωστές όλες οι μεταβλητές που το περιγράφουν, τα χαρακτηριστικά του και το πώς επιλέχτηκε. Ανάλογα με τον σχεδιασμό κάθε έρευνας, ο/η φοιτητής/τρια, πρέπει να απαντήσει σε ερωτήματα όπως: Ποιο δείγμα θα χρησιμοποιήσω στην έρευνά μου; Πώς θα τους προσεγγίσω; Ήταν τυχαίος ο τρόπος επιλογής του δείγματος; Ή ήταν επιλογή «ευκολίας» (πχ γνωστοί-φίλοισυγγενείς;) καιτιμπορείνασημαίνειαυτόγιατην εγκυρότητα κι αξιοπιστία της έρευνας;
Συχνό λάθος O αρχάριος ερευνητής σχεδιάζει την έρευνά του με βάση την ευκολία (ή μη) της συλλογής των ερευνητικών δεδομένων. Μην ξεκινάτε τον σχεδιασμό της έρευνάς σας με την ερώτηση: «Πόσα ερωτηματολόγια πρέπει να μαζέψω; Ή πόσες συνεντεύξεις να κάνω;». Είναι σίγουρο ότι, παρόλο που σας «τρομάζει», δεν είναι αυτό το πιο δύσκολο μέρος μιας έρευνας!
Τελικά: Στις ποσοτικές έρευνες το δείγμα καθορίζεται σε σχέση με τον πληθυσμό αναφοράς της κάθε έρευνας. Ωστόσο, κρατώντας κάθε μεθοδολογική επιφύλαξη και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε έρευνας, ένας κατώτατος αριθμός, που να εξασφαλίζει κάποια μεθοδολογική ασφάλεια, είναι τα 60 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια για να προχωρήσετε στη στατιστική επεξεργασία τους.
Τελικά: Στις ποιοτικές έρευνες (με συνεντεύξεις) ο γενικότερος σχεδιασμός της έρευνας υπαγορεύει πόσες συνεντεύξεις χρειάζονται. Πχ, άλλος αριθμός χρειάζεται όταν το μόνο ερευνητικό εργαλείο συλλογής των δεδομένων είναι η συνέντευξη (χρειάζονται τουλάχιστον 10 συνεντεύξεις) κι άλλος όταν γίνονται συνεντεύξεις από τρεις διαφορετικές ομάδες, (πχ εκπαιδευτές μιας μονάδας εκπαίδευσης, διευθυντικά στελέχη, εκπαιδευόμενοι, βοηθητικό προσωπικό, κτλ) ή χρησιμοποιείται συνδυασμός τεχνικών για τη συλλογή δεδομένων (πχ, γίνεται και παρατήρηση ή χρησιμοποιούνται αρχεία της μονάδας εκπαίδευσης κτλ) Όταν έχετε ομάδες εστίασης χρειάζονται τουλάχιστον 2 συναντήσεις.
Μέσο συλλογής δεδομένων Περιγράφετε ακριβώς το πώς συλλέξατε τα δεδομένα σας: Με ερωτηματολόγιο, συνέντευξη, «σχάρα» παρατήρησης; Συνδυασμό; και ποιον; Πώς κατασκευάστηκε το εργαλείο συλλογής των δεδομένων σας και ποιο ακριβώς είναι αυτό; Από ποια μέρη αποτελείται; Χρησιμοποιήσατε αυτοσχέδιο εργαλείο ή κάποιο έγκυρο, ή προσαρμοσμένο ή αναπτυγμένο για την ελληνική πραγματικότητα; Αυτούσιο/α το/α εργαλείο/α συλλογής των δεδομένων μπαίνει/ουν σε Παράρτημα Αν έγινε τριγωνοποίηση, πρέπει να περιγραφούν όλα τα μέσα/ εργαλεία με τα οποία συλλέξετε τα δεδομένα σας, πχ και το ερωτηματολόγιο και ο Οδηγός Συνέντευξης
ιαδικασία συλλογής δεδομένων Εδώ γράφετε ακριβώς εσείς τι κάνατε βήμα-βήμα στη δική σας έρευνα: πχ, ημερομηνίες, τόπος, τυπώσατε ΧΧΧ ερωτηματολόγια, τα μοιράσατε με τον ΧΧΧ τρόπο σε ΧΧΧ ομάδες, τότε (πότε;), πόσα δώσατε, πόσα πήρατε συμπληρωμένα, ποιοι σας βοήθησαν, έγινε ταχυδρομικά; κτλ.
Μέθοδος επεξεργασίας και ανάλυσης των δεδομένων Χρειάζεται να αναφέρετε τον τρόπο / μέθοδο/ τεχνική επεξεργασίας και ανάλυσης των δεδομένων σας (πχ χρησιμοποιήσαμε το στατιστικό κριτήριο Χ2 ή την ανάλυση διακύμανσης ANOVA, κτλ. με τη χρήση του στατιστικού λογισμικού SPSS, Excel κτλ.), ή τη Μέθοδο Ανάλυσης Περιεχομένου κοκ.
Εγκυρότητα και αξιοπιστία της έρευνας Πώς εξασφαλίζονται στη δική σας περίπτωση; Ποια μέτρα λάβατε; Ποια κενά υπάρχουν; Ποιοι περιορισμοί ισχύουν; Και πώς τους λάβατε υπόψη σας;
Ε ΟΜΕΝΑ & ΕΥΡΗΜΑΤΑ: Τι βρήκα στη συγκεκριμένη έρευνα; Η παρουσίαση των Ευρημάτων πρέπει να παρακολουθεί τα ερευνητικά ερωτήματα. Παρουσιάζετε τα δεδομένα που προέκυψαν από την έρευνα, με αντικειμενικό και συνοπτικό τρόπο σε ενότητες και με πίνακες, διαγράμματα, πίτες, ραβδογράμματα κτλ. αν πρόκειται για ποσοτική έρευνα.
Ε ΟΜΕΝΑ & ΕΥΡΗΜΑΤΑ: Τι βρήκα στη συγκεκριμένη έρευνα; Κάθε πίνακας και κάθε σχήμα ΠΡΕΠΕΙ να είναι αριθμημένα ξεχωριστή αρίθμηση για τους Πίνακες, άλλη για τα Σχήματα/ ιαγράμματα/ Γραφήματα. Η λεζάντα κάθε πίνακα και γραφήματος πρέπει να είναι συνοπτική, αλλά να έχει νοηματική αυτοτέλεια (Πχ, Σχήμα 2. Κατανομή του δείγματος κατά φύλο κοκ). Η λεζάντα στους Πίνακες τοποθετείται στο πάνω μέρος του Πίνακα, με κανονική γραμματοσειρά, ενώ η λεζάντα των γραφημάτων κάτω από το γράφημα, με πλάγια γραμματοσειρά.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Πώς ερμηνεύω και σχολιάζω τα όσα βρήκα; Σχολιάζετε, προσπαθείτε να ερμηνεύσετε αυτά που βρήκατε. Πώς εξηγείτε αυτά που βρήκατε στην έρευνά σας; Τα περιμένατε ή περιμένατε άλλα αποτελέσματα; Τι έχουν βρει οι άλλοι ερευνητές γι αυτά; Ποια η δική σας γνώμη και γιατί; Τι νομίζετε ότι έγινε; Συγκρίνετε με όσα έχετε γράψει στο θεωρητικό μέρος.
Συμπεράσματα Σύντομα και «ζουμερά» Όχι φλύαρα Παρακολουθούν τα ερευνητικά ερωτήματα που έχετε θέσει
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (προαιρετικά): Έχω να προτείνω κάτι ενδιαφέρον, σύμφωνα με όσα προέκυψαν από την έρευνά μου; Προέκυψαν ενδιαφέρουσες πτυχές, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν αφετηρία νέων ερευνών; εν είναι απαραίτητο όλες οι εργασίες να καταλήγουν σε προτάσεις.