ΤΟ ΠΡOΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΝΙΤΡΟΡYΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ KAI ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ Καρυώτης Θεόδωρος 1 και Κυριάκος Γιαννούλης 2 1 τ. Τακτικός Ερευνητής του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ 2 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος Λάρισα, 2-3 Νοεμβρίου 2018
Το πρόβλημα της νιτρορύπανσης - Εγινε γνωστό μετά την έκδοση της Οδηγίας 676/91/ΕΚ -Το 1996 άρχισε η εφαρμογή σχετικού προγράμματος στη Θεσσαλία -Το ΕΘΙΑΓΕ οργάνωσε μηχανισμό ελέγχου των παραγωγών -Συντάχθηκε ΚΟΓΠ και Σχέδιο δράσης (Θεσσαλία, περιοχή Φθιώτιδας) -Η πρώτη περίοδος εφαρμογής του Προγράμματος, σύμφωνα με έκθεση της Commission (COM 407 final, 2002), θεωρήθηκε ως μια από τις 5 πλέον επιτυχείς δράσεις στη EU. -Στις 24 Απριλίου 2018, από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εκδόθηκε καταδικαστική απόφαση (NVZs, σχέδια δράσης κ.λ.π.)
Ευαίσθητες στη νιτρορύπανση περιοχές 2000-2007 Κριτήρια;
Χάρτης συγκέντρωσης νιτρικών στα υπόγεια νερά της Θεσσαλίας
Πηνειός, μέγιστες τιμές νιτρικών (mg/kg) 2015 ΠΗΝΕΙΟΣ νιτρικά (mg/l) 39 54.818760' N 22 40.919100' E 5,87 39 53.799900' N 22 36.916680' E 4,55 39 51.628620' N 22 31.640700' E 7,90 39 49.891800' N 22 29.024640' E 9,00 39 46.506000' N 22 24.106440' E 8,96 39 39.453360' N 22 16.073460' E 8,28 39 36.859500' N 22 12.900540' E 7,60 39 35.201100' N 22 10.124160' E 7,77 39 31.542900' N 21 44.038380' E 24,26 39 34.165698' N 22 4.744800' E 10,71
Πηνειός, διακύμανση και Μ.Ο. νιτρικών (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, 2016-2018) Δείγμα Περίοδος Περιοχή δείγματος Π1 Π2 Π3 Π4 NO 3 (mg/l) Σεπ-16 8,4 Απρ-17 8,3 Αμυγδαλέα Σεπ-17 2,8 Απρ-18 8,8 7.1 Σεπ-16 7,7 Απρ-17 7,7 Σεπ-17 Λάρισα 1,8 Απρ-18 8,6 6.5 Σεπ-16 9,8 Απρ-17 8,5 Σεπ-17 Γυρτώνη 1,1 Απρ-18 8,6 7.0 Σεπ-16 8,5 Απρ-17 8,4 Σεπ-17 Ροδιά 1,4 Απρ-18 9,8 10.2
Πηνειός - ελαφρώς επιβαρυμένος σε νιτρικά - M.O στα σημεία δειγματοληψίας < από την τιμή κατωφλίου (ένα σημείο >15 mg/l) που όρισε η Ε.Ε. για τα επιφανειακά νερά - Ο ευτροφισμός του Πηνειού οφείλεται κυρίως στη συγκέντρωση νιτρικών (>5 mg/kg) και διαλυμένου Ρ που βρέθηκε 0.1-0.37 mg/l (Παλαιόπυργος, Κουλούρα) -Επίσης, στην τιμή της χλωροφύλλης a βρέθηκε 6.2-19.6 μg/l (ΙΧΤΕΛ-INAΛΕ, 2012) η οποία
Φαινόμενα ευτροφισμού στο δέλτα του Πηνειού
Λίμνη Κάρλα (Μ.Ο. νιτρικών Μαΐου Αυγούστου 2015) Latitude / Y Longitude / X NO 3 (mg/l) ΛΙΜΝΗ ΚΑΡΛΑ 39 29.923440' N 22 46.823280' E 0,17 39 29.585700' N 22 47.288640' E 0,23 39 29.151660' N 22 48.377160' E 0,64 39 28.321800' N 22 47.859000' E 0,28 39 26.858040' N 22 48.886980' E 0,43 39 28.584660' N 22 51.643860' E 0,20 39 29.606700' N 22 51.822840' E 0,29 39 30.815400' N 22 50.019600' E 0,23 39 30.625380' N 22 48.467760' E 0,18 39 31.644600' N 22 47.401800' E 0,11
Επιφανειακά νερά Δυτικής Θεσσαλίας
Ληθαίος -αυξημένη συγκέντρωση νιτρικών, σε δύο σημεία δειγματοληψίας (>25.0 mg/l) - η περιεκτικότητα των υδάτων με νιτρικά ήταν αυξημένη κατά τη διέλευση του ποταμού στην πόλη των Τρικάλων -Μέγιστη τιμή νιτρικών 38.6 mg/l
Υπόγεια νερά άρδευσης Αυξημένη νιτρορύπανση στην Ανατολική Θεσσαλία (2015) ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ NO 3 mg/l ΠΡΙΝΙΑ 174,5 ΔΑΣΟΛΟΦΟΣ 131,3 ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ 104,2 ΔΙΛΟΦΟ 162,5 ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ NO 3 mg/l ΑΕΡΙΝΟ 131,0 ΔΙΜΗΝΙ 202,3 ΑΛΜΥΡΟΣ 134,6 ΝΟΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ NO 3 mg/l ΑΝΑΒΡΑ 64,5 ΓΕΦΥΡΙΑ 56,0 ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 98,4 ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ NO 3 mg/l ΕΛΕΥΘΕΡΟΧΩΡΙ 39,5 ΚΡΗΝΗ 48,6
Υπόγεια νερά στην περιοχή δέλτα Πηνειού NO 3 mg/l Δειγμ. Υπ. Νερ. Μ.Ο. νιτρικών mg/l (3 δειγματοληψ.) Δ1 30,9 Δ2 1,0 Δ3 4,9 Δ4 0,2 Δ5 2,3 Δ6 1,1 Δ7 1,7 Δ8 0,3 Δ9 0,4 Δ10 0,7
Οι ευαίσθητες στη νιτρορύπανση ζώνες (NVZs) της Θεσσαλίας -Οι NVZs είχαν καθορισθεί τη δεκαετία του 90 με βάση το Μ.Ο. της συγκέντρωσης νιτρικών (όπου υπήρχαν δεδομένα) -Είναι προφανές ότι η κατάσταση έχει αλλάξει και οι NVZs πρέπει να επαναπροσδιορισθούν
NVZs κατά μήκος του Πηνειού
Ο προσδιορισμός των NVZs πρέπει να στηρίζεται: -στην περιεκτικότητα των νερών (επιφανειακά και υπόγεια) σε νιτρικά -στην ανάλυση κλίσεων των υπο λεκανών που στραγγίζουν -στην ανάλυση των τροφικών συνθηκών για τα επιφανειακά (παράκτια, λίμνες) -στις ποσότητες αζωτούχων λιπασμάτων για κάθε λεκάνη απορροής
χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων ανά στρέμμα (δεξιά) στη Θεσσαλία Χρήση αζωτούχων λιπασμάτων ανά στρέμμα
NVZs
Περιοχές εφαρμογής για τη μείωση της νιτρορύπανσης -Ο χάρτης που περιλαμβάνει τις 30 ευαίσθητες στη νιτρορύπανση ζώνες, δεν συντάχθηκε με βάση την προβλεπόμενη μεθοδολογία -Στις NVZs της Θεσσαλίας περιλαμβάνονται κυρίως ορεινοί όγκοι NVZs -Θα έπρεπε να εμφανίζονται οι NVZs στις αγροτικές περιοχές -Οι NVZs πρέπει να προσδιορισθούν με βάση τα όρια των λεκανών απορροής, για να συνδεθεί με την Οδηγία 60/2000/ΕΚ
Εναλλακτική Πρόταση Ολόκληρη η χώρα να χαρακτηρισθεί ως ευαίσθητη στη νιτρορύπανση, όπως έγινε με άλλες χώρες π.χ. Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Δανία, Φινλανδία κ.ά. Όμως, πρέπει να συνταχθεί ένας ενιαίος ΚΟΓΠ που πρέπει να εφαρμόζεται από όλους τους αγρότες
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ NVZs Project: EuropeAid/126902/D/SER/TR Technical Assistance for the Implementation of Nitrate Directive in Turkey
Σταθμοί παρατήρησης επιφανειακών νερών (11.229 μετρήσεις ΝΟ 3 ) Σταθμοί παρατήρησης υπόγειων νερών (7.167 μετρήσεις ΝΟ 3 )
Ευαίσθητες ζώνες στη νιτρορύπανση ανά γεωγραφική περιοχή Τελικός χάρτης, Δεκ. 2017
Ευαίσθητες ζώνες στη νιτρορύπανση στις λεκάνες απορροής Τελικός χάρτης, Δεκ. 2017
Λιπαντική αγωγή - Προτεινόμενες βελτιώσεις Xρειάζεται επικαιροποίηση της λιπαντικής αγωγής Σήμερα, οι χώρες της ΕU, συνδέουν τις λιπάνσεις με την κλιματική αλλαγή (π.χ. εξαέρωση αμμωνίας από κτηνοτροφία και ανόργανα λιπάσματα)
OMAΔΟΠΟΙΗΣΗ ΕΔΑΦΙΚΩΝ ΚΛΑΣΕΩΝ Ν. ΛΑΡΙΣΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ Tyrnavos Ampelonas Falani LARISSA I II III IV V VI VII VIII Plains, light texture, moderate-good hydromorphy Plains, medium-textured, moderate-good hydromorphy Plains, heavy-texture, moderate-good hydromorphy Plains, heavy texture, insufficient >> Plains, light-medium texture, insufficient >> Hilly soils, light-texture, moderate-good hydromorphy Hilly soils, medium texture, moderate-good >> Hilly soils, heavy texture, >> >> Scale 1:50,000 Map of soil units in E. Thessaly after grouping
Μοντέλο Ν λιπαντικής αγωγής για την προστασία επιφανειακών και υπόγειων νερών από τη νιτρορύπανση N f = N req [(N m + N in +N r, irr ) (N l + N d + N v + N runoff )] όπου: N f η συνιστώμενη ποσότητα αζωτούχου λιπάσματος N req το συνολικό N που χρειάζεται η καλλιέργεια για συγκεκριμένη παραγωγή N m το άζωτο που ανοργανοποιείται από τα φυτικά υπολείμματα N in το υπολειμματικό ανόργανο N, πριν τη σπορά N r, irr εισροές Ν από τη βροχόπτωση και άρδευση N l, N d, and N v είναι οι απώλειες N από έκπλυση, απονιτροποίηση, εξαέρωση αμμωνίας N runoff η απώλεια από επιφανειακή απορροή σε επικλινείς περιοχές
Αποτελέσματα αυτόματου μοντέλου λιπαντικής αγωγής - Γλώσσα Προγραμματισμού PYTHON
Μέτρα και πρακτικές για την αντιμετώπιση του προβλήματος -εγκατάσταση συστηματικού δικτύου παρακολούθησης νιτρικών. Το δίκτυο παρακολούθησης του ΥΠΕΚΑ αφορά την εφαρμογή της Οδηγίας 60/200 για τα νερά, είναι χρήσιμο όμως δεν επαρκεί - oρθολογική Ν λίπανση των καλλιεργειών - γεωργικές πρακτικές που αυξάνουν την αποτελεσματικότητα των Ν λιπασμάτων (αξιοποίηση υπολειμματικού Ν, χρόνος εφαρμογής, δόσεις, κ.ά.) -επικαιροποίηση του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής -προσδιορισμός των NVZs στη Θεσσαλία -σύνταξη Σχεδίων Δράσης ξεχωριστά για κάθε NVZ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ -Γιατί δεν προσδιορίσθηκαν οι NVZs στη Θεσσαλία με βάση τα κριτήρια που εφαρμόζουν τα Κ-Μ της EU; -Πόσο βελτιώθηκε η ποιότητα των υπόγειων και επιφανειακών νερών 20 και πλέον χρόνια από την εφαρμογή του Προγράμματος της νιτρορύπανσης στη Θεσσαλία; Πάντως, η έκθεση της Commission {COM(2018) 257 final} για την εφαρμογή της Οδηγίας για τη νιτρορύπανση, αναφέρει ότι επίσημα η χώρα μας δήλωσε μεγάλη αύξηση των νιτρικών στα υπόγεια και επιφανειακά νερά (>10%) για την περίοδο 2012-2015!!! (πυκνότητα στα υπόγεια 3.6 σημεία ανά 1.000.000 στρέμματα) -Γιατί καταργήθηκε ο μηχανισμός ελέγχου της νιτρορύπανσης και οι εργαστηριακές αναλύσεις;
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ -Παρατηρήθηκε εποχιακή διακύμανση των νιτρικών κατά μήκος του Πηνειού, ελαφρώς επιβαρυμένος σε νιτρικά. Γενικά, ο M.O στα σημεία δειγματοληψίας < από την τιμή κατωφλίου που όρισε η Ε.Ε. για τα επιφανειακά νερά -Διαπιστώθηκαν φαινόμενα ευτροφισμού στο δέλτα Πηνειού -Αυξημένες οι τιμές NO 3- στον Ληθαίο -Αυξημένη νιτρορύπανση στα υπόγεια της Αν. Θεσσαλίας -Χαμηλή περιεκτικότητα στις λίμνες της Θεσσαλίας -Προγράμματα όπως π.χ. η μείωση της νιτρορύπανσης, δεν πρέπει να θεωρούνται ως ευκαιρία ενίσχυσης του αγροτικού εισοδήματος Η λογική των ενισχύσεων δικαιολογείται λόγω απώλειας αγροτικού εισοδήματος από μειωμένη παραγωγή, ή κόστους εφαρμογής των γεωργικών πρακτικών που απαιτούνται
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ