κ ε φ ά λ α ι ο 2 Έννοια και Μορφές Αγοράς 2.1 ΜΟΡΦΕΣ ΑΓΟΡΑΣ Οι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας διακρίνονται παραδοσιακά σε τέσσερεις κατηγορίες: στους πλήρως ανταγωνιστικούς, στα καθαρά μονοπώλια, στους μονοπωλιακά ανταγωνιστικούς και στα ολιγοπώλια. Ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνονται οι τιμές των προϊόντων και οι αποφάσεις των επιχειρήσεων για την ποσότητα του προϊόντος που θα παραχθεί διαφέρει σε κάθε μία από τις κατηγορίες αυτές που αναφέρονται ως μορφές αγοράς. Οι τέσσερεις μορφές αγοράς αποσκοπούν στο να διευκολύνουν τη μελέτη της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων στην αγορά. Αγορές όπου επικρατεί ο τέλειος ανταγωνισμός δεν υπάρχουν στη πραγματικότητα, όμως αξίζει να μελετηθεί γιατί οι συνθήκες του τέλειου ανταγωνισμού αποτελούν μια καλή αρχή με λογική βάση για την ανάπτυξη της μικροοικονομικής θεωρίας. Ορισμένες από τις συνθήκες του τέλειου ανταγωνισμού παρουσιάζονται σήμερα στις αναπτυγμένες χώρες (για παράδειγμα ΗΠΑ και Ην. Βασίλειο). Τέλος η έννοια του τέλειου ανταγωνισμού αποτελεί ένα μέτρο σύγκρισης με τις υπάρχουσες συνθήκες μιας αγοράς στην πραγματικότητα. Οι συνθήκες που χαρακτηρίζουν τον τέλειο ανταγωνισμό είναι οι ακόλουθες: Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός αγοραστών και πωλητών, ώστε να είναι αδύνατος ο επηρεασμός της τιμής ενός αγαθού είτε ενός παραγωγικού συντελεστή από κάθε ένα από αυτούς. Όλες οι πωλήσεις αφορούν τελείως ομοιογενή προϊόντα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Όλοι οι αγοραστές και οι πωλητές έχουν τέλεια γνώση των συνθηκών της αγοράς και των διαφόρων εναλλακτικών λύσεων. Όλοι οι αγοραστές και οι πωλητές συμπεριφέρονται σύμφωνα με την αρχή μεγιστοποίησης των ίδιων συμφερόντων, βασιζόμενοι στις γνώσεις τους. Υπάρχει ελευθερία εισόδου και εξόδου των αγοραστών και των πωλητών στην υπό εξέταση αγορά και πλήρης μετακίνηση των παραγωγικών συντελεστών. Τα χαρακτηριστικά του μονοπωλίου είναι (α) η ύπαρξη μιας μονάχα επιχείρησης που παράγει και προσφέρει ένα μονάχα προϊόν, και (β) η έλλειψη στενών υποκατάστατων του προϊόντος. Τα μονοπώλια μπορεί να είναι ιδιωτικά είτε κρατικά. Οι βασικές συνθήκες ύπαρξης του μονοπωλίου είναι οι ακόλουθες: Η κατοχή πρώτης ύλης. Η αποκλειστική κατοχή τεχνολογίας. Το μέγεθος της αγοράς σε σχέση με την τεχνολογία της παραγωγής. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων και η συγκέντρωση κεφαλαίου. Το ολιγοπώλιο είναι η πλέον συνηθισμένη μορφή αγοράς στις σύγχρονες καπιταλιστικές οικονομίες. Τα βασικά χαρακτηριστικά του ολιγοπωλίου είναι τα ακόλουθα: Η ύπαρξη περισσοτέρων από δύο αλλά σχετικά ολίγων επιχειρήσεων που παράγουν και προσφέρουν το προϊόν. Η επιχείρηση που παράγει το προϊόν δεν μπορεί να ενεργεί ανεξάρτητα από τις άλλες επιχειρήσεις καθώς οι ενέργειές της επηρεάζουν την κατάσταση της αγοράς. Υπάρχει συμφωνία μεταξύ των επιχειρήσεων για την τιμή του προϊόντος. Κάθε επιχείρηση επηρεάζεται από τις ενέργειες των άλλων επιχειρήσεων. 36
Έννοια και Μορφές Αγοράς Τ Ι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Οι βασικότερες μορφές αγοράς είναι: Τέλειος ή Πλήρης Ανταγωνισμός (Perfect Competition) Μονοπώλιο (Monopoly) Ολιγοπώλιο (Oligopoly) Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός (Monopolistic Competition) 2.2 ΤΕΛΕΙΟΣ ή ΠΛΗΡΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ (PERFECT COMPETITION) Στον πλήρη ανταγωνισμό πρέπει να συντρέχουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις: Να υπάρχει αρκετά μεγάλος αριθμός σχετικά μικρών επιχειρήσεων στον κλάδο, ώστε καμία επιχείρηση να μην είναι σε θέση να επηρεάσει την τιμή του προϊόντος. Το προϊόν του κλάδου να είναι απόλυτα ομοιογενές. Αυτό σημαίνει ότι όσο αφορά τους αγοραστές, δεν πρέπει να υπάρχουν πραγματικές αλλά ούτε και φανταστικές διαφορές μεταξύ των προϊόντων. εν πρέπει να υπάρχουν εμπόδια που να δυσκολεύουν την είσοδο των επιχειρήσεων στον κλάδο ή την έξοδο απ αυτόν. Όταν υπάρχει πλήρης ανταγωνισμός σ ένα κλάδο η τιμή του προϊόντος προσδιορίζεται από τη συνολική προσφορά και ζήτηση. Η επιχείρηση δεν είναι σε θέση να επηρεάσει την τιμή του προϊόντος. Κάθε επιχείρηση πρέπει να θεωρήσει την τιμή ως δεδομένη από την αγορά. Όπως γνωρίζουμε σε όλες τις μορφές αγοράς οι επιχειρήσεις επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Στο βραχυχρόνιο διάστημα μια επιχείρηση έχει ορισμένα σταθερά έξοδα, ανεξάρτητα από τον όγκο της παραγωγής της. Για να μπορέσει να προσδιορίσει το επίπεδο παραγωγής που εξασφαλίζει τη μεγιστοποίηση των κερδών της ή την ελαχιστοποίηση των ζημιών της υπάρχουν δύο τρόποι. Ο πρώτος τρόπος είναι να υπολογισθεί το συνολικό κόστος και το συνολικό έσοδο, που είναι το γινόμενο της ποσότητας επί την τιμή του προϊόντος. Ο δεύτερος τρόπος είναι να συγκριθεί το οριακό κόστος με το οριακό έσοδο για διάφορα επίπεδα παραγωγής και να προσδιορισθεί το επίπεδο 37
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 εκείνο που εξισώνει αυτά τα δύο μεγέθη και έτσι μεγιστοποιεί το κέρδος της επιχείρησης ή ελαχιστοποιεί τη ζημιά της. Αξιολόγηση του πλήρους ανταγωνισμού Από πλευράς κοινωνικής ευημερίας ο πλήρης ανταγωνισμός αποτελεί την περισσότερο επιθυμητή μορφή αγοράς. Η ισότητα που επιτυγχάνεται στο μακροχρόνιο διάστημα μεταξύ της τιμής του προϊόντος του οριακού κόστους και του ελάχιστου μέσου κόστους εξασφαλίζει την καλύτερη δυνατή χρησιμοποίηση των παραγωγικών πόρων μιας κοινωνίας και με τον τρόπο αυτό συντελεί στην εξύψωση της κοινωνικής ευημερίας. Στον πλήρη ανταγωνισμό η τιμή του προϊόντος τείνει στο μακροχρόνιο διάστημα να είναι ίση με το ελάχιστο μέσο κόστος. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο δεν πραγματοποιούν υπερβολικά κέρδη οι επιχειρήσεις αλλά επιπλέον το προϊόν παράγεται από κάθε επιχείρηση με το ελάχιστο δυνατό μέσο κόστος. Τόσο στο βραχυχρόνιο όσο και στο μακροχρόνιο διάστημα η τιμή του προϊόντος, που είναι η ίδια για όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου, ισούται με το οριακό κόστος, επιτυγχάνεται η παραγωγή του προϊόντος με το ίδιο οριακό κόστος απ όλες τις επιχειρήσεις. Όσο μικρότερο είναι το κόστος παραγωγής ενός προϊόντος, δηλαδή όσο λιγότεροι πόροι διατίθενται για την παραγωγή μιας μονάδας, τόσο καλύτερα είναι για την κοινωνία, γιατί εξοικονομούνται πόροι που μπορούν να διατεθούν για την παραγωγή άλλων αγαθών. Για να μεγιστοποιήσει μια κοινωνία, με μια δεδομένη διανομή του εισοδήματος, τη χρησιμότητα που μπορεί να αντλήσει από τους περιορισμένους πόρους της πρέπει να τους διαθέτει κατά κάποιο τρόπο ώστε η τιμή κάθε προϊόντος να είναι ίση με το οριακό του κόστος. Ο πλήρης ανταγωνισμός παρέχει ένα μηχανισμό για την αποτελεσματική κατανομή των πόρων μόνο μεταξύ των ιδιωτικών προϊόντων και όχι μεταξύ αυτών και των δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών. Τέλος, στον πλήρη ανταγωνισμό οι επιχειρήσεις δεν έχουν το κίνητρο ούτε τη δυνατότητα να αφιερώσουν σημαντικούς πόρους για έρευνα για την προώθηση της τεχνολογικής προόδου και για το λόγο αυτό είναι δυνατό να παρατηρηθεί μια τεχνολογική στασιμότητα. Κι αυτό γιατί λόγω της ύπαρξης πολλών επιχειρήσεων στον κλάδο τα οφέλη για την καθεμία από αυτές από την ανάπτυξη της τεχνολογίας θα είναι μηδαμινά. 38
Έννοια και Μορφές Αγοράς Τ Ι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Τα βασικά χαρακτηριστικά του τέλειου ή πλήρη ανταγωνισμού είναι: Μεγάλος αριθμός πωλητών (δηλαδή επιχειρήσεων) αλλά και αγοραστών που δεν επηρεάζουν την τιμή του προϊόντος. Ομοιογενή προϊόντα. Τέλεια γνώση των συνθηκών αγοράς και εναλλακτικών λύσεων από αγοραστές-πωλητές. Αγοραστές και πωλητές προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα ίδια κεφάλαια. Ελευθερία εισόδου και εξόδου για τις επιχειρήσεις. Πλήρης μετακίνηση των συντελεστών παραγωγής. 2.3 ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ (MONOPOLY) Προσδιορισμός της τιμής και του επιπέδου της παραγωγής Υπάρχει καθαρό μονοπώλιο όταν μια μόνο επιχείρηση παράγει ένα μόνο προϊόν ή υπηρεσία για το οποίο δεν υπάρχουν άλλα υποκατάστατα. Όπως γνωρίζουμε τα καθαρά μονοπώλια είναι πολύ λίγα. Μ αυτή τη μορφή εμφανίζονται οι επιχειρήσεις κοινής ωφελείας, όπως παραγωγή ηλεκτρισμού, φωταερίου, υδάτων κ.ά. Για να μπορέσει το μονοπώλιο να δημιουργηθεί πρέπει να υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες όπως: Οικονομίες μεγέθους και φυσικό μονοπώλιο Σε ορισμένους κλάδους η τεχνολογία δημιουργεί τη δυνατότητα πραγματοποίησης σημαντικών οικονομιών αν μια επιχείρηση έχει σχετικά μεγάλο μέγεθος. Ένα τέτοιο είδος επιχείρησης είναι ένα μονοπώλιο. Σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω της φύσης του προϊόντος ή της διαδικασίας παραγωγής και διανομής του δεν ενδείκνυται να υπάρχει ανταγωνισμός και πρέπει η παραγωγή του να γίνεται από μια μόνο επιχείρηση. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει πάλι φυσικό μονοπώλιο. 39
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ιδιοκτησία βασικών πρώτων υλών Μια επιχείρηση μπορεί να έχει μονοπώλιο στην παραγωγή ενός προϊόντος, αν έχει την αποκλειστική ιδιοκτησία των πηγών από τις οποίες αντλείται η πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του. ικαίωμα αποκλειστικής εκμετάλλευσης ευρεσιτεχνιών Κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις το κράτος για να ενθαρρύνει την έρευνα και την τεχνολογική εξέλιξη παρέχει για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα το αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης ενός νέου προϊόντος ή μιας νέας μεθόδου παραγωγής στην επιχείρηση που πραγματοποιεί μια καινοτομία. Η κατάσταση αυτή της επιτρέπει να πραγματοποιήσει υπερκέρδη έτσι ώστε να αφιερώσει περισσότερους πόρους για έρευνα προς την κατεύθυνση των καινοτομιών και ευρεσιτεχνιών. Έτσι μια επιχείρηση μπορεί να διατηρήσει τη μονοπωλιακή της δύναμη και θέση για πολύ καιρό. Στη περίπτωση αυτή μπορεί να επεκτείνει τη μονοπωλιακή της δύναμη και να αυξήσει περισσότερο τα κέρδη της με το σύστημα των δεδομένων πωλήσεων. ηλαδή η επιχείρηση μπορεί να υποχρεώσει τις μονάδες που θέλουν να αγοράσουν το νέο προϊόν της να αγοράσουν μαζί και άλλα προϊόντα για τα οποία δεν έχει μονοπώλιο. Αθέμιτος ανταγωνισμός Ένας άλλος τρόπος για να αποκτήσει μια επιχείρηση μονοπωλιακή δύναμη και θέση στην αγορά είναι να χρησιμοποιήσει οξύ ανταγωνισμό στην τιμή, ώστε να αναγκάσει τις άλλες επιχειρήσεις να υποχωρήσουν από τον κλάδο. Μόλις διώξει τις άλλες επιχειρήσεις και εδραιώσει την μονοπωλιακή της θέση και δύναμη μπορεί έτσι να αυξήσει την τιμή του προϊόντος στο ύψος στο οποίο μεγιστοποιεί το κέρδος της. Εκτός από τον ανταγωνισμό στην τιμή του προϊόντος μιας επιχείρηση είναι δυνατό να χρησιμοποιήσει και άλλες μεθόδους για να διώξει τις άλλες επιχειρήσεις από την αγορά. Για παράδειγμα, μια μεγάλη επιχείρηση είναι δυνατό να ασκήσει πίεση στους προμηθευτές πρώτων υλών για να τους αναγκάσει να σταματήσουν να προμηθεύουν τελείως τις ανταγωνιστικές επιχειρήσεις με πρώτες ύλες ή να μην τις προμηθεύουν με τους ίδιους όρους. Σε αντίθεση με τον τέλειο ανταγωνισμό, όπου η επιχείρηση δεν έχει καμία επιρροή στην τιμή του προϊόντος στο καθαρό μονοπώλιο, η επιχείρηση έχει τον απόλυτο έλεγχο της τιμής και πρέπει να αποφασίσει όχι μόνο την ποσότητα που θα παράγει, αλλά και για την τιμή που θα διαθέσει την ποσότητα αυτή. 40
Έννοια και Μορφές Αγοράς Το καθαρό μονοπώλιο αντιμετωπίζει μια ορισμένη ζήτηση για το προϊόν του και η απόφαση για την ποσότητα που πρέπει να παράγει συνεπάγεται και ορισμένη τιμή που πρέπει να υιοθετηθεί για να διατεθεί η συγκεκριμένη αυτή ποσότητα. Στο καθαρό μονοπώλιο η καμπύλη ζήτησης για το προϊόν της επιχείρησης είναι κατερχόμενη, γιατί υπάρχει μόνο αυτή η επιχείρηση στον κλάδο. Όπως και στον πλήρη ανταγωνισμό, έτσι και στο μονοπώλιο η επιχείρηση για να μεγιστοποιήσει το κέρδος της πρέπει να παράγει μέχρι το σημείο στο οποίο το οριακό κόστος γίνεται ίσο με το οριακό έσοδο. Επικρατεί η άποψη ότι το μονοπώλιο πραγματοποιεί πάντοτε υπερβολικά κέρδη. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις τα δεδομένα ζήτησης και κόστους είναι δυνατό να είναι τέτοια, ώστε το μονοπώλιο να πραγματοποιεί μόνο το φυσιολογικό κέρδος ή στο βραχυχρόνιο διάστημα ακόμα και ζημιά. Στην προκειμένη περίπτωση θα μπορέσει να μειώσει ή εξαλείψει τη ζημιά, αν καταφέρει να αυξήσει τη ζήτηση του κόστους του. Μπορεί πρώτον να χρειαστεί να χρησιμοποιήσει διαφήμιση και άλλα μέσα προώθησης των πωλήσεων και δεύτερον να προβεί σε αναδιοργάνωση, εκσυγχρονισμό και άλλες ενέργειες που συμβάλλουν στη μείωση του κόστους. Αν το κόστος αντί να μειωθεί αυξηθεί και η ζήτηση μειωθεί αντί να αυξηθεί, ενδέχεται η καμπύλη ζήτησης να βρεθεί να είναι σε όλο το μήκος της κάτω από την καμπύλη του μέσου μεταβλητού κόστους. Αυτό σημαίνει ότι όταν λειτουργεί θα έχει μεγαλύτερη ζημιά, παρά όταν σταματήσει. Σε ορισμένες περιπτώσεις το μονοπώλιο μπορεί να αυξήσει το κέρδος του αν ακολουθήσει την πολιτική του διαφορισμού της τιμής, που συνίσταται στον καθορισμό διαφορετικής τιμής για το ίδιο προϊόν για αδιάφορους αγοραστές. Ο περισσότερος κόσμος είναι εναντίον των μονοπωλίων, γιατί επικρατεί γενικά η πεποίθηση ότι οι επιχειρήσεις αυτές είναι πηγές κακοδαιμονίας για την κοινωνία. Ωστόσο γενικά το μονοπώλιο περιορίζει την ποσότητα και υψώνει την τιμή του προϊόντος και αυτό αποβαίνει σε βάρος των καταναλωτών. Στο μονοπώλιο η τιμή του προϊόντος είναι πάντοτε μεγαλύτερη από το οριακό κόστος. Αυτό σημαίνει ότι η αξία για τους καταναλωτές μιας πρόσθετης μονάδας του προϊόντος, η οποία αντιπροσωπεύεται από την τιμή του, είναι μεγαλύτερη από το κόστος παραγωγής της. Με τη μορφή αυτή αγοράς δεν υπάρχει τάση στο μακροχρόνιο διάστημα να παράγεται προϊόν με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Αντίθετα στο μονοπώλιο έχει πάντοτε συμφέρον η επιχείρηση να σταματήσει την παραγωγή του προϊόντος. 41
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τέλος η ύπαρξη μονοπωλίων προκαλεί μεγάλη ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος σε μια κοινωνία, γιατί συνήθως οι επιχειρήσεις αυτές πραγματοποιούν υπερκέρδη τα οποία διανέμονται σε μια μικρή τάξη ατόμων, τους μετόχους τους. Τ Ι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Τα βασικά χαρακτηριστικά του μονοπωλίου είναι: (α) Ένας παραγωγός-πωλητής (δηλαδή, μια επιχείρηση). (β) Αδυναμία εισόδου και εξόδου νέων επιχειρήσεων στην αγορά. (γ) Ομοιογενή προϊόντα. (δ) Τέλεια γνώση των συνθηκών αγοράς και εναλλακτικών λύσεων από αγοραστές-πωλητές. (ε) Αγοραστές και πωλητές προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα ίδια κεφάλαια. Τα χαρακτηριστικά (γ), (δ) και (ε) μπορούν να ισχύουν αλλά δεν χαρακτηρίζουν τη μορφή της αγοράς του ολιγοπωλίου. Οι βασικές διαφορές μεταξύ του Τέλειου Ανταγωνισμού και του Μονοπωλίου είναι: (α) Ο αριθμός των πωλητών ή ο έλεγχος των πωλητών της αγοράς των αγαθών. Για μεν το Μονοπώλιο ελέγχει τις τιμές, ενώ στον Τέλειο Ανταγωνισμό δεν ελέγχει και δεν επηρεάζει τις τιμές. (β) Ο αριθμός των παραγωγών ή των πωλητών. Για μεν το Μονοπώλιο υπάρχει ένας παραγωγός-πωλητής, ενώ στον Τέλειο Ανταγωνισμό υπάρχουν πολλοί παραγωγοί-πωλητές. (γ) Υποκατάστατα αγαθών Για μεν το Μονοπώλιο δεν υπάρχουν υποκατάστατα αγαθά, ενώ στον Τέλειο Ανταγωνισμό υπάρχει ομοιογένεια. (δ) Αδυναμία εισόδου νέων επιχειρήσεων. Για μεν το Μονοπώλιο υπάρχει αδυναμία εισόδου των επιχειρήσεων (λόγω των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, της αποτελεσματικότητας των πρώτων υλών, του μεγέθους της αγοράς και τις οικονομίες κλίμακας που απολαμβάνουν) αλλά και της αδυναμίας εξόδου των επιχειρήσεων (λόγω του μεγάλου κόστους και των επενδύσεων που πρέπει να πραγματοποιηθούν και δεν μπορούν να αποσβεσθούν σε σύντομο 42
Έννοια και Μορφές Αγοράς χρονικό διάστημα). Αντίστοιχα στον Τέλειο Ανταγωνισμό δεν υπάρχουν εμπόδια εισόδου και εξόδου των επιχειρήσεων. (ε) Ύπαρξη αυτού του είδους της αγοράς στη πραγματικότητα. Για μεν το Μονοπώλιο μπορεί να υπάρξει στην πραγματικότητα, ενώ το υπόδειγμα του Τέλειου Ανταγωνισμού είναι περισσότερο θεωρητικό και δεν μπορεί να υπάρξει στην πραγματικότητα. (στ) Σχετικά με την τιμή και την ποσότητα ισορροπίας. Στο Μονοπώλιο έχουμε μείωση της τιμής και αύξηση της ποσότητας. Η τιμή ισορροπίας είναι μεγαλύτερη στο Μονοπώλιο συγκριτικά με τον Τέλειο Ανταγωνισμό, ενώ η ποσότητα ισορροπίας είναι μικρότερη στο Μονοπώλιο συγκριτικά με τον Τέλειο Ανταγωνισμό. (ζ) Η Καμπύλη Ζήτησης έχει πάντοτε αρνητική κλίση στο Μονοπώλιο, ενώ στον Τέλειο Ανταγωνισμό είναι παράλληλη στον οριζόντιο άξονα. (η) Η Καμπύλη του Οριακού Εσόδου έχει αρνητική κλίση και διαφέρει από την καμπύλη ζήτησης ή του μέσου εσόδου και εάν είναι ευθεία είναι στη μισή απόσταση από εκείνης του μέσου εσόδου και του κατακόρυφου άξονα. Στον Τέλειο Ανταγωνισμό η καμπύλη του οριακού εσόδου είναι παράλληλη του οριζόντιου άξονα. (θ) Σχετικά με την επιχείρηση και τον κλάδο παραγωγής. Στο Μονοπώλιο ταυτίζονται, άρα δεν υπάρχει διαφορά στην καμπύλη ζήτησης του κλάδου. Στον Τέλειο Ανταγωνισμό, η καμπύλη ζήτησης της επιχείρησης είναι οριζόντια, ενώ του κλάδου και έχει αρνητική κλίση. (ι) Στο Μονοπώλιο η ελαστικότητα ζήτησης διαφέρει από το - και συνεπώς το οριακό έσοδο και η τιμή διαφέρουν, ενώ στον Τέλειο Ανταγωνισμό η ελαστικότητα ζήτησης ισούται με το - και συνεπώς το οριακό έσοδο και η τιμή συμπίπτουν. (κ) Στη βραχυχρόνια ισορροπία στο Μονοπώλιο το οριακό έσοδο είναι ίσο με το οριακό κόστος και το μέσο έσοδο είναι ίσο με την τιμή πού είναι ίση ή μεγαλύτερη με το μέσο μεταβλητό κόστος (δηλαδή, ΟΕ = ΟΚ και ΜΕ = Τιμή ΜΜΚ). Αντίστοιχα, στον Τέλειο Ανταγωνισμό το οριακό έσοδο είναι ίσο με το οριακό κόστος που είναι ίσο με το μέσο έσοδο και είναι ίσο με την τιμή πού είναι ίση ή μεγαλύτερη με το μέσο μεταβλητό κόστος (δηλαδή, ΟΕ = ΟΚ = ΜΕ = Τιμή ΜΜΚ). (λ) Στη μακροχρόνια ισορροπία στο Μονοπώλιο το οριακό έσοδο είναι ίσο με το οριακό κόστος που είναι ίσο με το μακροχρόνιο οριακό κόστος και είναι ίσο με το μέσο κόστος που είναι ίσο με το μακροχρόνιο μέσο κόστος. Επίσης το μέσο έσοδο ισούται με την τιμή 43
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 πού είναι ίση ή μεγαλύτερη από το μέσο κόστος που ισούται με το μακροχρόνιο μέσο κόστος, (δηλαδή, ΟΕ = ΟΚ = LOK = ΜK = LΜΚ και ΜΕ = Τιμή ΜΚ = LMK). (μ) Στο Μονοπώλιο υπάρχει κέρδος, ενώ στον Τέλειο Ανταγωνισμό δεν υπάρχει κέρδος. (ν) Η καμπύλη προσφοράς στο Μονοπώλιο είναι απροσδιόριστη αφού ΟΚ = ΟΕ και άρα δεν συνδέεται η τιμή με την ποσότητα. Στον Τέλειο Ανταγωνισμό αντίστοιχα το οριακό κόστος ισούται με την τιμή. (ξ) Σχετικά με την καμπύλη του μέσου κόστους μακροχρόνια, στο Μονοπώλιο η επιχείρηση δεν παράγει μακροχρόνια στο ελάχιστο της καμπύλης του μέσου κόστους και συνεπώς υπάρχει αχρησιμοποίητη παραγωγική δυναμικότητα. Στον τέλειο ανταγωνισμό αντίστοιχα, η επιχείρηση παράγει μακροχρόνια στο ελάχιστο της καμπύλης του μέσου κόστους και συνεπώς δεν υπάρχει αχρησιμοποίητη παραγωγική δυναμικότητα. 2.4 ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ Η ΑΤΕΛΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ (MONOPOLISTIC COMPETITION) Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του μονοπωλιακού ανταγωνισμού συνοψίζονται ως ακολούθως: Μονοπωλιακός ανταγωνισμός υπάρχει όταν ένα μεγάλος σχετικά αριθμός επιχειρήσεων παράγει ελαφρώς διαφοροποιημένα προϊόντα. Στο μονοπωλιακό ανταγωνισμό η καθεμιά από τις επιχειρήσεις που υπάρχουν ελέγχει ένα σχετικά μικρό ποσοστό της αγοράς. Κατά συνέπεια η δύναμη να ελέγχεται η τιμή από μια επιχείρηση είναι περιορισμένη, η δε δυνατότητα συνεννόησης για τον περιορισμό της προσφοράς και την αύξηση της τιμής του προϊόντος είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Τα χαρακτηριστικά αυτά φέρνουν το μονοπωλιακό ανταγωνισμό κοντά στον τέλειο ανταγωνισμό. Στο μονοπωλιακό όμως ανταγωνισμός οι επιχειρήσεις δεν παράγουν ακριβώς το ίδιο προϊόν αλλά ελαφρώς διαφοροποιημένο. Αυτό παρέχει τη δυνατότητα σε καθεμιά επιχείρηση να έχει κάποιο έλεγχο στον προσδιορισμό της τιμής του προϊόντος και να ακολουθεί τη δική της τιμολογιακή πολιτική. Ο έλεγχος που μπορεί να έχει μια μονοπωλιακή ανταγωνιστική επιχείρηση πάνω στην τιμή του προϊόντος που παράγει εξαρτάται από το βαθμό διαφοροποίησής του. Όσο περισσότερο διαφοροποιημένο είναι το προϊόν τόσο 44
Έννοια και Μορφές Αγοράς μεγαλύτερη είναι η δυνατότητα ελέγχου της τιμής του από την επιχείρηση που το παράγει. Οι διαφορετικές ιδιότητες του προϊόντος δεν είναι απαραίτητο να είναι πραγματικές, μπορεί να είναι και φανταστικές. Τα όρια μέσα στα οποία μια μονοπωλιακά ανταγωνιστική επιχείρηση μπορεί να αυξήσει την τιμή του προϊόντος της, χωρίς να επιφέρει σημαντική μείωση της ποσότητας που ζητείται, εξαρτώνται από την επιτυχία της στο να πείσει το κοινό για τις ανώτερες ιδιότητες του προϊόντος αυτού σε σχέση με τα ανταγωνιστικά προϊόντα. Γι αυτό σ αυτή τη μορφή αγοράς αποκτά ιδιαίτερη σημασία η διαφήμιση και τα διάφορα άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται για την προώθηση των πωλήσεων. Οι μονοπωλιακοί ανταγωνιστικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό τη διαφήμιση και άλλα μέσα για να πείσουν το κοινό ότι το προϊόν τους είναι ανώτερο από τα προϊόντα που παράγουν οι άλλες επιχειρήσεις στον κλάδο. Όσο επιτυχημένη όμως και αν είναι η διαφημιστική εκστρατεία μιας επιχείρησης για την προβολή ενός διαφοροποιημένου προϊόντος η δυνατότητα δημιουργίας των συνθηκών που χρειάζονται για να ασκήσει σημαντικό έλεγχο στην τιμή του είναι πολύ περιορισμένη. Συνήθως ορισμένοι καταναλωτές είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν κάτι περισσότερο για το προϊόν μιας επιχείρησης, επειδή έχουν πειστεί για την υπεροχή του αλλά αν η τιμή του προϊόντος αυτού υπερβεί ένα ορισμένο όριο (το οποίο μπορεί να είναι διαφορετικό για κάθε καταναλωτή), τότε οι καταναλωτές αυτοί θα αρχίσουν να στρέφονται σε άλλα ανταγωνιστικά προϊόντα. Η είσοδος νέων επιχειρήσεων σ ένα μονοπωλιακό ανταγωνιστικό κλάδο, είναι σχετικά εύκολη. Όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων στον κλάδο σημαίνει ότι οι οικονομίες μεγέθους δεν είναι υπερβολικά μεγάλες και κατά συνέπεια δεν χρειάζεται να αρχίσει η επιχείρηση με ένα μέγεθος που θα έκανε αναγκαία την ύπαρξη σχετικά μεγάλων χρηματικών ποσών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μεγάλου αριθμού αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από το Μονοπωλιακό Ανταγωνισμό είναι οι υπηρεσίες που προσφέρονται από το λιανικό εμπόριο και τα ελεύθερα επαγγέλματα. Για παράδειγμα, ορισμένοι καταναλωτές μπορεί να προτιμούν να αγοράζουν τα τρόφιμά τους από το παντοπωλείο της γειτονιάς τους, ακόμα και αν οι τιμές του είναι κάπως ψηλότερες, γιατί αυτό είναι πιο κοντά στο σπίτι τους. Το ίδιο θα συμβεί και με τις υπηρεσίες που προσφέρουν ελεύθεροι επαγγελματίες, όπως γιατροί, δικηγόροι κ.λπ. 45
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τ Ι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Τα βασικά χαρακτηριστικά του μονοπωλιακού ανταγωνισμού είναι: (α) Μεγάλος αριθμός παραγωγών-πωλητών (δηλαδή επιχειρήσεων). (β) ιαφοροποίηση των αγαθών. (γ) Τέλεια γνώση των συνθηκών αγοράς και εναλλακτικών λύσεων από αγοραστές και πωλητές. (δ) Αγοραστές και πωλητές προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα ίδια κεφάλαια. (ε) Ελευθερία εισόδου και εξόδου για τις επιχειρήσεις. (ζ) Πλήρης μετακίνηση των συντελεστών παραγωγής. Τα χαρακτηριστικά (γ), (δ), (ε) και (ζ) μπορούν να ισχύουν αλλά δεν χαρακτηρίζουν τη μορφή της αγοράς του μονοπωλιακού ανταγωνισμού. 2.5 ΟΛΙΓΟΠΩΛΙΟ (OLIGOPOLY) Υπάρχει ολιγοπώλιο όταν ένας μικρός αριθμός επιχειρήσεων ελέγχει ένα σχετικά μεγάλο μέρος της προσφοράς ενός προϊόντος. Οι επιχειρήσεις σ ένα μονοπωλιακό κλάδο είναι δυνατό να παράγουν τυποποιημένα προϊόντα, όπως για παράδειγμα, χάλυβα, τσιμέντο, χαλκό, νικέλιο, κ.λπ. ή διαφοροποιημένα προϊόντα, όπως για παράδειγμα, αυτοκίνητα, οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, αναψυκτικά, απορρυπαντικά κ.λπ. Όταν τα προϊόντα είναι διαφοροποιημένα, οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις δαπανούν συνήθως σχετικά μεγάλα ποσά για διαφήμιση. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατό να δημιουργηθεί ολιγοπώλιο σ έναν κλάδο από τον αθέμιτο ανταγωνισμό και τις ενέργειες ορισμένων επιχειρήσεων που αποβλέπουν στο να διώξουν από την αγορά τις ανταγωνίστριες επιχειρήσεις και με τον τρόπο αυτό να ενισχύσουν τη δύναμή τους. Στις περιπτώσεις αυτές οι επιχειρήσεις που δέχονται την πίεση αναγκάζονται να συγχωνευτούν ή να αποχωρήσουν από τον κλάδο με αποτέλεσμα να περιοριστεί σημαντικά ο αριθμός τους και να δημιουργηθεί ολιγοπώλιο. Όταν υπάρχει ολιγοπώλιο είναι δύσκολο για νέες επιχειρήσεις να εισέλθουν στον κλάδο, γιατί για να μπορέσουν να ανταγωνιστούν με επιτυχία τις 46
Έννοια και Μορφές Αγοράς υπάρχουσες θα πρέπει να έχουν σχετικά μεγάλο μέγεθος το οποίο προϋποθέτει την ύπαρξη σημαντικών χρηματικών κεφαλαίων. Επιπλέον όταν τα προϊόντα του κλάδου διαφημίζονται ευρέως, οι νέες επιχειρήσεις θα είναι υποχρεωμένες να δαπανήσουν σημαντικά ποσά για να πείσουν το κοινό να αγοράσει τα προϊόντα τους και οι δαπάνες αυτές αποτελούν ένα επιπλέον εμπόδιο στην είσοδό τους. Οι ολιγοπωλιακοί κλάδοι κυριαρχούνται από ένα μικρό αριθμό μεγάλων επιχειρήσεων και υπάρχει σημαντική αλληλεξάρτηση μεταξύ των επιχειρήσεων αυτών. Αν, για παράδειγμα, υπάρχουν τρεις επιχειρήσεις στον κλάδο και η μία μείωση την τιμή του προϊόντος της, το μερίδιό της στην αγορά θα αυξηθεί, με αποτέλεσμα να μειωθούν τα μερίδια των δύο άλλων. Στην περίπτωση αυτή οι άλλες επιχειρήσεις δε θα παραμείνουν αδρανείς, αλά θα προβούν και αυτές σε ανάλογη ή μεγαλύτερη μείωση της τιμής, ώστε να επανακτήσουν το μέρος της αγοράς που έχασαν. Προσδιορισμός του επιπέδου παραγωγής της τιμής του προϊόντος Χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι ο αριθμός των επιχειρήσεων που ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς, η ύπαρξη ή μη συνεννόησης μεταξύ τους, η διαφοροποίηση ή μη του προϊόντος που παράγουν, η ύπαρξη ή μη σοβαρών εμποδίων στην είσοδο νέων επιχειρήσεων και άλλα παρόμοια τα οποία παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό της συμπεριφοράς μιας επιχείρησης και ιδιαίτερα στον προσδιορισμό της τιμής και της ποσότητας του προϊόντος που θα παράγει. Η αμοιβαία αλληλεξάρτηση των ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων και η αδυναμία τους να γνωρίζουν με ακρίβεια ποιες θα είναι οι αντιδράσεις των άλλων σε μια συγκεκριμένη τους ενέργεια κάνουν εξαιρετικά δύσκολο τον υπολογισμό των δεδομένων που αναφέρονται στη ζήτηση του προϊόντος, όπως και τη διατύπωση ενός συγκεκριμένου υποδείγματος που να εξηγεί τη συμπεριφορά τους στην αγορά. Το Υπόδειγμα βασισμένο στη χωρίς συνεννόηση των επιχειρήσεων Όταν μια ολιγοπωλιακή επιχείρηση αυξήσει την τιμή του προϊόντος της οι άλλες δε θα την ακολουθήσουν γιατί η αύξηση της τιμής του προϊόντος της πρώτης επιχείρησης θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των πωλήσεών τη και την αύξηση του δικού τους μεριδίου στην αγορά. 47
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Αντίθετα αν μια ολιγοπωλιακή επιχείρηση μειώσει την τιμή του προϊόντος της, οι άλλες θα σπεύσουν να την ακολουθήσουν, γιατί διαφορετικά θα μειωθεί το δικό τους μερίδιο στην αγορά. Κατά συνέπεια είναι λογικό για μια ολιγοπωλιακή επιχείρηση να κάνει την υπόθεση ότι αν αυξήσει την τιμή του προϊόντος της πάνω από την τρέχουσα οι άλλες δε θα την ακολουθήσουν και το αποτέλεσμα θα είναι να υποστεί σημαντική μείωση στις πωλήσεις της. Αντίθετα αν μειώσει την τιμή του προϊόντος της οι άλλες επιχειρήσεις θα την ακολουθήσουν, με αποτέλεσμα να μπορέσει να πραγματοποιήσει σχετικά μικρή μόνον αύξηση στις πωλήσεις της. Οι τιμές των ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων παρουσιάζουν σχετική δυσκαμψία. Εμπειρικά αποδεικνύεται ότι οι τιμές των προϊόντων αυτών δε μεταβάλλονται παρά μόνο στις περιπτώσεις που παρουσιάζονται σημαντικές κοστολογικές μεταβολές που αφορούν σε ολόκληρο τον ολιγοπωλιακό κλάδο. Είναι φανερό ότι αν μια επιχείρηση πιστεύει ότι καμπύλη ζήτησης για το προϊόν της είναι καμπτότερη δε θα έχει συμφέρον να μεταβάλει μονομερώς την τιμή του, γιατί τόσο η αύξηση όσο και η μείωση της τιμής θα επιφέρουν μείωση των εσόδων της. Το Υπόδειγμα βασισμένο στη συνδυασμένη ενέργεια των επιχειρήσεων Οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεως, για να αποφύγουν την αβεβαιότητα και τους κινδύνους που δημιουργούνται από το γεγονός ότι δεν γνωρίζουν ποιές θα είναι οι αντιδράσεις των άλλων στον κλάδο σε μια συγκεκριμένη τους ενέργεια, είναι δυνατό να προβούν σε συνεννοήσεις και να ακολουθήσουν κοινή τιμολογιακή πολιτική. Στην περίπτωση αυτή μπορούν να δράσουν σαν να ήταν μια επιχείρηση, δηλαδή μονοπώλιο, οπότε ορίζουν την τιμή του προϊόντος στο επίπεδο που μεγιστοποιεί το κέρδος του κλάδου και προσδιορίζουν τον τρόπο που θα κατανεμηθεί η αγορά μεταξύ τους. Έτσι αν η συμφωνία είναι επιτυχής, ο κλάδος θα πραγματοποιήσει το μέγιστο δυνατό κέρδος και οι επιχειρήσεις θα αποφύγουν τον κίνδυνο για «πολέμους τιμών». Στις περισσότερες χώρες του κόσμου υπάρχει αυστηρή νομοθεσία που απαγορεύει στις ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις να προβαίνουν σε συνεννοήσεις και συμφωνίες που περιορίζουν τον ανταγωνισμό μεταξύ τους. Είναι δυνατόν όμως οι επιχειρήσεις να προβούν σε κρυφές συνεννοήσεις και να κάνουν σιωπηρές συμφωνίες. Και για να αποφύγουν την αποκάλυψη των συμφωνιών αυτών ορίζουν τιμές για τα προϊόντα τους που λίγο διαφέρουν μεταξύ τους. 48
Έννοια και Μορφές Αγοράς Ένα είδος σιωπηρής συμφωνίας είναι η πολιτική των επιχειρήσεων ενός ολιγοπωλιακού κλάδου να αφήνουν μια επιχείρηση να παίρνει τις αποφάσεις σχετικά με την τιμή του προϊόντος και να ακολουθούν ύστερα οι άλλες. Ο ρόλος της «ηγέτιδας» επιχείρησης μπορεί να αφεθεί στη μεγαλύτερη επιχείρηση στον κλάδο ή να περιέρχεται από τη μια επιχείρηση στην άλλη. Αξιολόγηση και Κριτική του ολιγοπωλίου Η κυριότερη κριτική του ολιγοπωλίου είναι η ίδια που αναφέρθηκε για το μονοπώλιο και το μονοπωλιακό ανταγωνισμό. ηλαδή το ολιγοπώλιο σε σχέση με τον τέλειο ανταγωνισμό, που χρησιμοποιείται ως πρότυπο για την αξιολόγηση όλων των άλλων μορφών αγοράς, επιτρέπει στις επιχειρήσεις να περιορίσουν την ποσότητα και να αυξήσουν την τιμή του προϊόντος που παράγουν και για το λόγο αυτό συντελεί στη μη αποτελεσματική χρησιμοποίηση των πόρων της κοινωνίας. Από τη δυναμική σκοπιά το ολιγοπώλιο είναι δυνατό να έχει ορισμένες καλές πλευρές, επειδή οι επιχειρήσεις έχουν το κίνητρο και τη δυνατότητα να αναλάβουν συστηματική έρευνα για τη βελτίωση του προϊόντος και των μεθόδων παραγωγής του. Οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερο κίνητρο σε σχέση με τις επιχειρήσεις στο μονοπωλιακό ανταγωνισμό να διαθέσουν πόρους για τη βελτίωση των προϊόντων τους, γιατί λόγω των εμποδίων που υπάρχουν για την είσοδο νέων στον κλάδο οι πιθανότητες απομίμησης του βελτιωμένου προϊόντος είναι μικρότερες. Επιπλέον λόγω του μεγέθους τους και των μεγαλύτερων κερδών που πραγματοποιούν οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις, έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα να διαθέσουν τους πόρους που χρειάζονται για συστηματική έρευνα. Στο ολιγοπώλιο έχουμε τις «ηγετικές επιχειρήσεις» και τις «ακόλουθες επιχειρήσεις». Τα υποδείγματα που σχετίζονται με το ολιγοπώλιο αφορούν τα ακόλουθα υποδείγματα, ανάλογα με την διαφοροποίηση της τιμής και την διαφοροποίηση της ποσότητας. Ιδιαίτερα, τα υποδείγματα αφορούν: Tο υπόδειγμα του Cournot Το υπόδειγμα του Bertrand Το υπόδειγμα του Stackelberg Το υπόδειγμα της Συνεργασίας ή Cartel 49
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ως συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι το ολιγοπώλιο υπόκειται στην ίδια κριτική με το μονοπώλιο και το μονοπωλιακό ανταγωνισμό, ότι έχει δηλαδή ως αποτέλεσμα τη μη αποτελεσματική διάθεση των πόρων της κοινωνίας, αλλά θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι δυσμενείς αυτές επιδράσεις μετριάζονται αν υπάρχουν σοβαρές οικονομίες μεγέθους και αν οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις συντελούν στη βελτίωση των προϊόντων και των μεθόδων παραγωγής τους. Τ Ι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Τα βασικά χαρακτηριστικά του ολιγοπωλίου είναι: (α) Λίγοι παραγωγοί-πωλητές (δηλαδή επιχειρήσεις) που αλληλοεπηρεάζονται. (β) Αγαθά ομοιογενή (δηλαδή «αμιγές ολιγοπώλιο»), είτε διαφοροποιημένα αγαθά, (δηλαδή «διαφοροποιημένο ολιγοπώλιο»). (γ) Τέλεια γνώση των συνθηκών αγοράς και εναλλακτικών λύσεων από αγοραστές και πωλητές. (δ) Αγοραστές και πωλητές προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα ίδια κεφάλαια. (ε) Ελευθερία εισόδου και εξόδου για τις επιχειρήσεις. (ζ) Πλήρης μετακίνηση των συντελεστών παραγωγής. Τα χαρακτηριστικά (γ), (δ), (ε) και (ζ) μπορούν να ισχύουν αλλά δεν χαρακτηρίζουν τη μορφή της αγοράς του μονοπωλιακού ανταγωνισμού. 2.6 ΕΜΠΟ ΙΑ (OBSTACLES) Η απαγόρευση εισόδου και εξόδου των επιχειρήσεων γίνεται μέσω των «εμποδίων» πού είτε υπάρχουν φυσικά και προέρχονται από την αγορά είτε είναι αποτέλεσμα τεχνητών διεργασιών που θέτουν οι επιχειρήσεις και η κυβέρνηση με σκοπό τη μονοπώληση είτε την ολιγοπωλιακή κατοχή της αγοράς. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες και μορφές εμποδίων ανάλογα με την αιτία διαφοροποιούνται σε: Εμπόδια εισόδου με σκοπό την αποτροπή εισόδου νέων επιχειρήσεων στην αγορά και τη διατήρηση του καθεστώτος που υπάρχει. Εμπόδια εξόδου με σκοπό την αποτροπή εξόδου των ήδη συμμετεχουσών επιχειρήσεων στην αγορά. 50
Έννοια και Μορφές Αγοράς Ιδιαίτερα, τα κυριότερα εμπόδια εισόδου αφορούν τις ακόλουθες κατηγορίες: Τα Φυσικά Εμπόδια που απορρέουν από την αγορά. Για παράδειγμα: Η ύπαρξη οικονομιών κλίμακας που στοχεύει στη διαμόρφωση και στη μείωση του μακροχρόνιου μέσου κόστους. Το μεγάλο μέγεθος εγκαταστάσεων που απαιτεί μεγάλο συνολικό κόστος και παροχή ιδίων και ξένων κεφαλαίων και φυσικά αποτρέπει την είσοδο νέων επιχειρήσεων. Το μικρό μέγεθος της αγοράς που δεν εγγυάται μεγάλα κέρδη και δεν δικαιολογεί την ύπαρξη πολλών επιχειρήσεων σε μια μικρή αγορά. Τη διαφοροποίηση του προϊόντος που αποτελεί μια εναλλακτική μορφή ανταγωνισμού. Η διαφοροποίηση μπορεί να οφείλεται στην διαφήμιση, σε συμπληρωματικές υπηρεσίες (που μπορεί να ξεκινούν από ευκολίες πληρωμής έως και μεταφορές), στη γεωγραφική γειτνίαση και το δίκτυο πωλήσεων, στη δημιουργία φίρμας (με σχετική προτίμηση και εμπιστοσύνη), στην ποιοτική αλλαγή προϊόντος, στην αλλαγή σχεδίου και αλλαγή συσκευασίας, στις ευκολίες πληρωμών, στην καλή και ταχεία εξυπηρέτηση, στην εξυπηρέτηση κατ οίκον. Να σημειώσουμε, ότι η διαφοροποίηση δεν υπάρχει σε όλες τις ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις, καθόσον μπορεί το προϊόν σε ολιγοπωλιακές αγορές να είναι ανομοιογενές. Τα Τεχνητά Εμπόδια που τα θέτει η κυβέρνηση ή η επιχείρηση (όπως για παράδειγμα τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ο έλεγχος των πρώτων υλών, απειλή για τη μείωση της τιμής και η διαφήμιση). Για παράδειγμα: Το μεγάλο κόστος επένδυσης που απαιτείται για την επιχείρηση. Την εξειδίκευση της επιχείρησης στην παραγωγή ορισμένης κατηγορίας προϊόντων. Την απόσβεση του κεφαλαίου (δηλαδή την επανάκτηση του επενδυθέντος κεφαλαίου που αφορά την επιχείρηση) που καθιστά απαγορευτική την έξοδο της επιχείρησης από τον κλάδο. 51
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τ Ι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ: Τα βασικά εμπόδια εισόδου και εξόδου είναι: Τα Εμπόδια Εισόδου που αφορούν τις ακόλουθες κατηγορίες: Τα Φυσικά Εμπόδια που απορρέουν από την αγορά, (όπως για παράδειγμα η ύπαρξη οικονομιών κλίμακας και η διαμόρφωση του μέσου κόστους, το μεγάλο μέγεθος εγκαταστάσεων, το μικρό μέγεθος της αγοράς και η διαφοροποίηση του προϊόντος). Τα Τεχνητά Εμπόδια που τα θέτει η κυβέρνηση ή η επιχείρηση, (όπως για παράδειγμα τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ο έλεγχος των πρώτων υλών, η απειλή για τη μείωση της τιμής και η διαφήμιση). Τα Εμπόδια Εξόδου αφορούν το μεγάλο κόστος επένδυσης και την απόσβεση (επανάκτηση του επενδυθέντος κεφαλαίου για την επιχείρηση). Ε ΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Ποιες οι βασικές μορφές αγορών; 2. Ποια η έννοια και τα βασικά χαρακτηριστικά του Τέλειου Ανταγωνισμού; 3. Ποια η έννοια και τα χαρακτηριστικά του Μονοπωλίου; 4. Ποια η έννοια και τα βασικά χαρακτηριστικά του Ολιγοπωλίου; 5. Ποια η έννοια και τα χαρακτηριστικά Μονοπωλιακού Ανταγωνισμού; 6. Ποιες είναι οι βασικές μορφές και κατηγορίες των εμποδίων; 52