Ολιγοπώλιο. Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι. Αρ. Διάλεξης: 11

Transcript

1 Ολιγοπώλιο Εισαγωγή στην Οικονομική Επιστήμη Ι Αρ. Διάλεξης: 11

2 Μορφές Αγορών μεταξύ Μονοπωλίου και Τέλειου Ανταγωνισμού Ο Ατελής Ανταγωνισμός αναφέρεται στην διάρθρωση της αγοράς εκείνης η οποία βρίσκεται μεταξύ του Μονοπωλίου και του Τέλειου Ανταγωνισμού. Ο Ατελής Ανταγωνισμός συμπεριλαμβάνει κλάδους στους οποίους οι επιχειρήσεις έχουν ανταγωνιστές αλλά δεν αντιμετωπίζουν συνθήκες ανταγωνισμού όπως στην περίπτωση όπου οι επιχειρήσεις λαμβάνουν τις τιμές ως δεδομένες.

3 Μορφές Αγορών μεταξύ Μονοπωλίου και Τέλειου Ανταγωνισμού Μορφές Αγοράς Ατελούς Ανταγωνισμού Ολιγοπώλιο Μικρός αριθμός παραγωγών/επιχειρήσεων, όπου ο καθένας τους προσφέρει ένα παρόμοιο ή και ομοιογενές προϊόν. Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός Πολλές επιχειρήσεις πωλούν προϊόντα τα οποία είναι παρόμοια αλλά όχι ομοιογενή.

4 4 Μορφές Διάρθρωσης των Αγορών Αριθμός Επιχειρήσεων Πολλές Τύπος Προϊόντων Μια Μερικές Διαφοροποιημένα προϊόντα Ομοιογενή προϊόντα Μονοπώλιο Ολιγοπώλιο Μονοπωλιακός Ανταγωνισμός Τέλειος Ανταγωνισμός Νερό βρύσης Καλωδιακή TV Μπάλες Τένις Αργό Πετρέλαιο Μυθιστόρημα Κινημ. Ταινίες Σιτάρι Γάλα

5 Αγορές με μικρό αριθμό επιχειρήσεων Λόγω του μικρού αριθμού των επιχειρήσεων το σημαντικό χαρακτηριστικό του Ολιγοπωλίου είναι η τάση για σύμπραξη ή ανταγωνισμό (collusion ή competition).

6 Αγορές με μικρό αριθμό επιχειρήσεων Χαρακτηριστικά Ολιγοπωλίου Μικρός αριθμός επιχειρήσεων που προσφέρουν παρόμοια ή ομοιογενή προϊόντα Αυτόνομες επιχειρήσεις όπου η συμπεριφορά της καθεμιάς επηρεάζει και τις υπόλοιπες. Αναζήτηση της καλύτερης δυνατής σύμπραξης και λειτουργίας σε πρότυπα Μονοπωλίου μέσω της παραγωγής μικρών ποσοτήτων καθορίζοντας Τιμές μεγαλύτερες του Οριακού Κόστους.

7 Αγορές με μικρό αριθμό επιχειρήσεων Σύμπραξη: Ρητή ή άρρητη συμφωνία μεταξύ των επιχειρήσεων του κλάδου για να αποφύγουν τον μεταξύ τους ανταγωνισμό Μεγιστοποίηση κοινών κερδών. Λειτουργία όπως μονοπώλιο πολλών εγκαταστάσεων

8 Το παράδειγμα του Δυοπωλίου (Duopoly) Το δυοπώλιο είναι ένα Ολιγοπώλιο με δύο μόνον επιχειρήσεις. Αποτελεί την απλούστερη μορφή Ολιγοπωλίου (Cournot).

9 Ζήτηση για Νερό Βρύσης (τρεχούμενο) P MR

10 Το παράδειγμα του Δυοπώλιου Προσφερόμενη Τιμή και Ποσότητα Υπό συνθήκες Τέλειου Ανταγωνισμού P=MC=0: P = MC = $0 Q = 120 Υπό συνθήκες Μονοπωλίου η P καθορίζεται όπου maxπ: P = $60 Q = 60

11 Το παράδειγμα του Δυοπώλιου Προσφερόμενη Τιμή και Ποσότητα Η Κοινωνικά αποτελεσματική ποσότητα Νερού είναι 120, αλλά ο Μονοπωλητής παράγει μόνον 60. Τι αναμένουμε να συμβεί στο Δυοπώλιο;

12 Ανταγωνισμός, Μονοπώλιο και Συνασπισμός Ομοειδών Επιχειρήσεων (Cartels) Στο Δυοπώλιο οι παραγωγοί θα πρέπει να συμφωνήσουν σε ένα Μονοπωλιακό αποτέλεσμα. Σύμπραξη (Collusion) Συμφωνία μεταξύ επιχειρήσεων στην αγορά για το επίπεδο παραγωγής και την τιμή. Συνασπισμός επιχειρήσεων (Cartel) Μια ομάδα επιχειρήσεων που λειτουργούν υπό συνθήκες ένωσης (από κοινού).

13 Ανταγωνισμός, Μονοπώλιο και Cartels Παρότι οι επιχειρήσεις στο Ολιγοπώλιο θα επιθυμούσαν να λειτουργούν από κοινού (cartels) και να κερδίζουν Μονοπωλιακά Έσοδα, αυτό δεν είναι εύκολο να συμβεί. Η Νομοθεσία για την προστασία του Ανταγωνισμού απαγορεύει την ύπαρξη συμφωνιών μεταξύ επιχειρήσεων σε ένα Ολιγοπώλιο.

14 Ανταγωνισμός, Μονοπώλιο και Cartels Οι συμπράξεις είναι συνήθως παράνομες σε εθνικό επίπεδο (αλλά άτυπα;) Όχι πάντα σε διεθνές επίπεδο Παράδειγμα OPEC 1974 και 1980: σημαντικές αυξήσεις τιμών Αρχές δεκαετίας 1980: παρασπονδίες, αύξηση παραγωγής, ρόλος Σαουδικής Αραβίας (περιορισμός παραγωγής) Μέσα δεκαετίας 1980: αλλαγή ρόλου Σαουδικής Αραβίας (αύξηση παραγωγής), κατάρρευση τιμών πετρελαίου, τιμωρία όσων παρανόμησαν Τέλη δεκαετίας 1990: Επανασύμπτυξη καρτέλ, άνοδος τιμών

15 Ανταγωνισμός, Μονοπώλιο και Cartels Οι συμπράξεις είναι ιδιαίτερα δύσκολες όταν: Υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις στον κλάδο παραγωγής. Το προϊόν δεν είναι τυποποιημένο. Οι συνθήκες ζήτησης και κόστους αλλάζουν με γρήγορους ρυθμούς. Δεν υπάρχουν εμπόδια εισόδου. Οι επιχειρήσεις έχουν πλεονάζον δυναμικό.

16 Υπόδειγμα Cournot-Δυοπώλιο Το Υπόδειγμα Cournot αναφέρεται στην περίπτωση του Δυοπώλιου, όπου μια σειρά αποφάσεων προσαρμογής του ύψους παραγωγής οδηγεί σε ένα τελικό επίπεδο προϊόντος μεταξύ του προϊόντος που θα επικρατούσε εάν η αγορά ήταν Τέλεια Ανταγωνιστική και του προϊόντος που θα επικρατούσε σε συνθήκες Μονοπωλίου.

17 Κυρτή καμπύλη ζήτησης (kinked demand curve) Εμπειρική διαπίστωση: Πολύ συχνά, οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις δεν μεταβάλουν τις τιμές όταν μεταβάλλεται το κόστος τους. Γιατί; Αν η επιχείρηση θεωρεί ότι αν αυξήσει την τιμή της οι άλλες επιχειρήσεις δεν θα αντιδράσουν ενώ αν τη μειώσει θα αντιδράσουν, τότε θεωρεί ότι αντιμετωπίζει την ακόλουθη καμπύλη ζήτησης.

18 Η τεθλασμένη καμπύλη ζήτησης P 0 Q 0 Ποσότητα Σκεφτείτε πώς μπορεί μια επιχείρηση να αντιλαμβάνεται την καμπύλη ζήτησης που αντιμετωπίζει κάτω από συνθήκες ολιγοπωλίου. Μπορεί να παρατηρεί την επικρατούσα τιμή και ποσότητα, αλλά πρέπει να προσπαθεί να προβλέπει τις αντιδράσεις των ανταγωνιστών της σε κάθε μεταβολή της τιμής.

19 Η τεθλασμένη καμπύλη ζήτησης (2) P 0 Q 0 D Ποσότητα Η επιχείρηση μπορεί να αναμένει ότι οι ανταγωνιστές της θα αντιδράσουν αν μειώσει την τιμή της, καθώς αυτό θα θεωρηθεί ως μία επιθετική κίνηση. Άρα η ζήτηση θα είναι σχετικά ανελαστική ως προς μια μείωση της τιμής. Η καμπύλη ζήτησης θα είναι απότομη για τιμές κάτω από την P0.

20 Η τεθλασμένη καμπύλη ζήτησης (3) P 0 Q 0 D Ποσότητα Αλλά είναι λιγότερο πιθανό ότι οι ανταγωνιστές θα αντιδράσουν σε μία αύξηση της τιμής. Άρα η ζήτηση θα είναι σχετικά ελαστική πάνω από το P0. Επομένως, η επιχείρηση αντιλαμβάνεται ότι αντιμετωπίζει μια τεθλασμένη καμπύλη ζήτησης.

21 Η τεθλασμένη καμπύλη ζήτησης (4) P 0 D Με δεδομένη την αντίληψη αυτή, η επιχείρηση βλέπει ότι τα έσοδά της θα μειωθούν είτε αυξήσει είτε μειώσει την τιμή. Άρα η καλύτερη στρατηγική είναι να κρατήσει την τιμή σταθερή στο P0. Η τιμή θα τείνει να παραμείνει σταθερή, ακόμη και στην περίπτωση αύξησης του οριακού κόστους. Q 0 Ποσότητα

22 Καμπτή καμπύλη ζήτησης (kinked demand curve) Πάνω από P*, μια αύξηση στην P η οποία δεν ακολουθείται από τους ανταγωνιστές, έχει ως αποτέλεσμα την μεγάλη μείωση στην Ζητούμενη Ποσότητα της επιχείρησης (ελαστική ζήτηση). Κάτω της P*, η μείωση της P ακολουθείται από τους ανταγωνιστές με αποτέλεσμα η επιχείρηση να μην κερδίζει από το ύψος της Ζητούμενης Ποσότητας (ανελαστική ζήτηση). Μεταβολές του MC δεν μεταβάλουν το άριστο επίπεδο παραγωγής και την τιμή του προϊόντος της επιχείρησης.

23 Η Ισορροπία στο Ολιγοπώλιο Η κατά Nash Ισορροπία είναι μια κατάσταση στην οποία κάθε παίκτης επιλέγει την άριστη στρατηγική με δεδομένη τη στρατηγική των άλλων παικτών.

24 Η Ισορροπία στο Ολιγοπώλιο Όταν οι επιχειρήσεις στο Ολιγοπώλιο επιλέγουν αυτόνομα το επίπεδο παραγωγής στο οποίο έχουν MaxΠ, παράγουν ποσότητες μεγαλύτερες από το επίπεδο παραγωγής του Μονοπωλίου και μικρότερες από το επίπεδο παραγωγής στον Τέλειο Ανταγωνισμό. Η Τιμή στο Ολιγοπώλιο είναι μικρότερη της Τιμής του Μονοπωλίου αλλά μεγαλύτερη της Τιμής στον Τέλειο Ανταγωνισμό.

25 Η Ισορροπία στο Ολιγοπώλιο Σύνοψη Πιθανά αποτελέσματα εάν οι επιχειρήσεις στο Ολιγοπώλιο εφαρμόζουν ατομικές πρακτικές: Το από-κοινού παραγόμενο προϊόν είναι μεγαλύτερο από το Προϊόν στο Μονοπώλιο και μικρότερο από το Προϊόν στον Ανταγωνισμό. Οι Αγοραίες Τιμές είναι μικρότερες από τις αντίστοιχες στο Μονοπώλιο αλλά μεγαλύτερες από αυτές που ισχύουν στον Ανταγωνισμό. Τα Συνολικά Κέρδη είναι μικρότερα από τα αντίστοιχα στο Μονοπώλιο.

26 Πώς το μέγεθος ενός Ολιγοπωλίου επηρεάζει το αποτέλεσμα της αγοράς; Αυξάνοντας τον αριθμό των επιχειρήσεων πώς επηρεάζεται η Τιμή και η ποσότητα; Αποτέλεσμα Προϊόντος: Επειδή η P είναι μεγαλύτερη του MC, το προϊόν που παράγεται στις συγκεκριμένες Τιμές αυξάνει τα Κέρδη. Αποτέλεσμα Τιμής: Η αύξηση της παραγωγής αυξάνει την Προσφερόμενη Ποσότητα, με αποτέλεσμα να μειωθεί η Τιμή και το ανά μονάδα προϊόντος Κέρδος σε κάθε επίπεδο παραγωγής.

27 Πώς το μέγεθος ενός Ολιγοπωλίου επηρεάζει το αποτέλεσμα της αγοράς; Καθώς ο αριθμός των επιχειρήσεων στο Ολιγοπώλιο αυξάνεται, η Ολιγοπωλιακή Αγορά τείνει να στραφεί προς μια μορφή Τέλεια Ανταγωνιστικής Αγοράς. Η Τιμή προσεγγίζει το MC και η Ποσότητα αγγίζει το Κοινωνικά Αποτελεσματικό επίπεδο παραγωγής.

28 Θεωρία παιγνίων και αλληλεξαρτώμενες αποφάσεις Θεωρία Παιγνίων είναι η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε καταστάσεις υιοθέτησης στρατηγικών αποφάσεων. Στρατηγικές αποφάσεις είναι οι αποφάσεις στις οποίες κάθε άτομο/μονάδα (παίκτης) στην απόφαση του για τις ενέργειες που θα κάνει, λαμβάνει υπόψη τον πιθανό τρόπο αντίδρασης των υπολοίπων ατόμων/μονάδων.

29 Θεωρία παιγνίων και αλληλεξαρτώμενες αποφάσεις Επειδή ο αριθμός των επιχειρήσεων σε ένα Ολιγοπώλιο είναι μικρός, κάθε επιχείρηση δρα στρατηγικά. Κάθε επιχείρηση γνωρίζει ότι τα Κέρδη δεν εξαρτώνται μόνον από το ύψος της παραγωγής της ίδιας επιχείρησης αλλά και από το ύψος της παραγωγής των υπολοίπων επιχειρήσεων.

30 Το δίλλημα του φυλακισμένου (Prisoners Dilemma) Το δίλλημα του φυλακισμένου μας βοηθά στην κατανόηση της δυσκολίας στη σύναψη συνεργασίας (cooperation). Συχνά οι άνθρωποι/ επιχειρήσεις αποτυγχάνουν να συνεργαστούν μεταξύ τους ακόμα και όταν η συνεργασία τους οδηγεί σε καλύτερη θέση.

31 Το δίλλημα του φυλακισμένου Το δίλλημα του φυλακισμένου είναι ένα ειδικό «παίγνιο» μεταξύ δύο φυλακισμένων το οποίο μας δείχνει γιατί η συνεργασία αποτυγχάνει ακόμα και όταν είναι από κοινού ωφέλιμη.

32 Το δίλλημα του φυλακισμένου Απόφαση της Bonnie Ομολογία Bonnie 8 έτη Σιωπηλός Bonnie 20 έτη Ομολογία Απόφαση του Clyde Clyde 8 έτη Clyde ελευθερώνεται Bonnie ελευθερώνεται Bonnie 1 έτος Σιωπηλός Clyde 20 έτη Clyde 1 έτος

33 Το δίλλημα του φυλακισμένου Η κυρίαρχη στρατηγική (dominant strategy) είναι η καλύτερη στρατηγική για έναν παίκτη ανεξάρτητα από την στρατηγικές που έχουν επιλέξει οι υπόλοιποι. Η συνεργασία συνήθως είναι δύσκολο να διατηρηθεί επειδή η συνεργασία δεν αποτελεί την καλύτερη εναλλακτική τον ατομικών παικτών.

34 Ολιγοπώλιο-Παίγνιο Κέρδη Iraq Υψηλή Παραγωγή Iraq $40 δισ. Χαμηλή Παραγωγή Iraq $30 δισ. Κέρδη Iran Υψηλή παραγωγή Χαμηλή Παραγωγή Iran $40 δισ. Iran $30 δισ. Iraq $60 δισ. Iran $60 δισ. Iran $50 δισ. Iraq $50 δισ.

35 Το Ολιγοπώλιο ως δίλλημα του φυλακισμένου Το ατομικό ενδιαφέρον κάνει δύσκολη την επικράτηση της συνεργασίας σε ένα Ολιγοπώλιο για Χαμηλή Παραγωγή με Υψηλές Τιμές και Μονοπωλιακά Κέρδη.

36 Παίγνιο-Ανταγωνισμός Εξοπλισμών Απόφαση χώρας Α εξοπλισμός Α: κινδυνεύει αφοπλισμός Α: αδύναμη και κινδυνεύει Απόφαση της Χώρας Β εξοπλισμός Β: κινδυνεύει Α: ασφαλής και δυνατή Β: ασφαλής και δυνατή Α: Ασφαλής αφοπλισμός Β: αδύναμη και κινδυνεύει Β: Ασφαλής

37 Διαφημιστικό Παίγνιο Marlboro Διαφήμιση Marlboro κέρδη 3 Όχι Διαφήμιση Marlboro κέρδη 2 Camel Διαφήμιση Camel κέρδη 3 Camel κέρδη 5 Όχι Διαφήμιση Camel κέρδη 2 Marlboro κέρδη 5 Camel κέρδη 4 Marlboro κέρδη 4

38 Γιατί οι άνθρωποι/ επιχειρήσεις συνεργάζονται μερικές φορές; Οι επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται για τα μελλοντικά τους Κέρδη συνεργάζονται σε επαναλαμβανόμενα παίγνια (repeated games) παρά ακολουθούν στρατηγικές εξαπάτησης σε ένα παίγνιο με σκοπό να κερδίσουν μόνον μια φορά.

39 Κοινωνική Αποτελεσματικότητα και Ολιγοπώλιο Η συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων στο Ολιγοπώλιο δεν είναι επιθυμητή από πλευράς Κοινωνικής Αποτελεσματικότητας επειδή οδηγεί σε χαμηλή παραγωγή και σε υψηλές τιμές.

40

41

42

43

44

45

46

47 Σύνοψη Στο Ολιγοπώλιο οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τα Κέρδη τους δημιουργώντας cartel με σκοπό να δράσουν ως Μονοπωλητές. Εάν στο Ολιγοπώλιο οι επιχειρήσεις λαμβάνουν αποφάσεις για το επίπεδο της παραγωγής από μόνες τους, τότε το αποτέλεσμα θα είναι υψηλότερες ποσότητες και χαμηλότερες τιμές από ότι θα ίσχυε στο Μονοπώλιο.

48 Σύνοψη Στο Ολιγοπώλιο οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τα Κέρδη τους δημιουργώντας cartel με σκοπό να δράσουν ως Μονοπωλητές. Εάν στο Ολιγοπώλιο οι επιχειρήσεις λαμβάνουν αποφάσεις για το επίπεδο της παραγωγής από μόνες τους, τότε το αποτέλεσμα θα είναι υψηλότερες ποσότητες και χαμηλότερες τιμές από ότι θα ίσχυε στο Μονοπώλιο.

49 Σύνοψη Το δίλλημα του φυλακισμένου δείχνει ότι λόγω του ατομικού ενδιαφέροντος η διατήρηση των συνεργασιών δεν επιτυγχάνεται ακόμα και όταν η συνεργασία είναι από-κοινού ωφέλιμη.

50 Σύνοψη Στις σύγχρονες κοινωνίες εφαρμόζονται Πολιτικές Προστασίας του Ανταγωνισμού που έχουν ως σκοπό τον αποκλεισμό των Ολιγοπωλίων από συμπεριφορές οι οποίες μειώνουν τον ανταγωνισμό.