ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην ευαίσθητη µεσογειακή ζώνη, όπου κατά κάποιον τρόπο οι δασικές πυρκαγιές είναι δεµένες µε το οικοσύστηµα, µετά από κάθε πυρκαγιά τίθενται πάντα τα ίδια ερωτήµατα : τι πρέπει να κάνουµε µε τις καµένες εκτάσεις; πρέπει ν αφήσουµε τη φύση να δράσει µόνη της; πρέπει να υποβοηθήσουµε το έργο της φύσης; να κάνουµε τεχνητή αναδάσωση και αν ναι, ποια δασικά είδη να χρησιµοποιήσουµε; Οι απαντήσεις δεν είναι πάντα εύκολες. Πολλοί είναι αυτοί που εκφέρουν γνώµη, ακόµα και οι ειδικοί έχουν πολλές φορές αντικρουόµενες απόψεις για το τι ο όρος σηµαίνει «αποκατάσταση καµένης έκτασης». Ο γενικά αποδεκτός ορισµός της έννοιας «Αποκατάσταση καµένων εκτάσεων» είναι : Η επαναφορά της καµένης έκτασης στην προτέρα της κατάσταση τόσον από πλευράς φυσικών παραγόντων (χλωρίδα, πανίδα, έδαφος, κλίµα κλπ.) όσον και από πλευράς οικονοµικών δραστηριοτήτων οι οποίες λαµβάνουν χώρα στη συγκεκριµένη έκταση και επηρεάζονται απ αυτήν, µε µόνη επιτρεπτή παρέµβαση τον εµπλουτισµό ή την αντικατάσταση (όπου αυτή ενδείκνυται) της χλωρίδας µε πυράντοχα φυτά ώστε στο µέλλον να αποτελέσουν ασπίδα προστασίας απέναντι στη φωτιά. Βέβαια ο εµπλουτισµός της χλωρίδας µε πυρανθεκτικά φυτά δεν αποτελεί πανάκεια που αναστέλλει κάθε κίνδυνο πυρκαγιάς. Απλά λειτουργεί επικουρικά, µειώνοντας την ευφλεκτικότητα και καθυστερώντας την γρήγορη εξάπλωση της φωτιάς, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στις δυνάµεις καταστολής να επέµβουν αποτελεσµατικά. Σε κάθε περίπτωση η αντικατάσταση της 1

χλωρίδας και η εισαγωγή νέων ειδών χρειάζεται ειδική µελέτη και προσεκτικά βήµατα, διότι τυχόν λανθασµένη εισαγωγή είδους διαπιστώνεται µετά την πάροδο πολλών ετών. Οι µεγάλες καταστροφές ακόµα και σπάνιων δασικών οικοσυστηµάτων που συνέβησαν την τελευταία 5ετία καθώς και η ευκαιριακή - συνεχώς µειούµενη χρηµατοδότηση των έργων αποκατάστασης και αναδάσωσης, οδηγούν τη χώρα σε πρόωρη απερήµωση. Το µέλλον προβλέπεται ακόµη χειρότερο. Οι πιθανές δυσµενείς κλιµατικές µεταβολές, η αποψίλωση των δασών, η διάβρωση του εδάφους (έντονα χειµαρρικά φαινόµενα), η ελάτωση των υδατικών αποθεµάτων κλπ. είναι εξελίξεις οι οποίες έχουν ήδη ευαισθητοποιήσει πολλούς έλληνες οι οποίοι πυκνώνουν συνεχώς τις τάξεις εθελοντικών οργανώσεων που αναζητούν δράση και είναι έτοιµοι να προσφέρουν για την προστασία του περιβάλλοντος. Στόχος της εργασίας αυτής είναι να µετατρέψει την προστασία της φύσης σε υποχρέωση όχι µόνον της πολιτείας αλλά και του κάθε πολίτη χωριστά. Φιλοδοξούµε επίσης να αποτελέσει οδηγό για τους ενδιαφερόµενους Ο.Τ.Α, φιλοπεριβαλλοντικούς φορείς, ιδιωτικές επιχειρήσεις κλπ. που επιθυµούν να συνδράµουν προς όφελος του φυσικού περιβάλλοντος. Η εργασία αποτελείται από τρία µέρη : Στο πρώτο περιγράφεται η υπάρχουσα κατάσταση των δασών της Ελλάδας καθώς και το νοµικό και θεσµικό οπλοστάσιο για την προστασία και την αποκατάσταση µετά από φωτιά. Στο δεύτερο µέρος, το οποίο αποτελεί και τον κύριο κορµό, προσπαθούµε µε παραδείγµατα τόσον της χώρας µας όσον και των παραµεσόγειων ευρωπαϊκών χωρών να κάνουµε σαφές γιατί επιβάλεται η αποκατάσταση µετά τη φωτιά. Στο ίδιο µέρος αναφερόµαστε στα προβλήµατα των δασικών πυρκαγιών καθώς και στα έργα το οποία πρέπει να περιλαµβάνει η αποκατάσταση, ανάλογα µε το ανάγλυφο και τους σκοπούς που τίθενται από τους µελετητές. 2

Οι εθελοντικές δράσεις, οι αρµοδιότητες των Ο.Τ.Α και τα δασικά φυτώρια αποτελούν επίσης κεφάλαια του ιδίου µέρους της εργασίας. Τέλος µε το κεφάλαιο χρηµατοδότηση κλείνουµε το δεύτερο µέρος της εργασίας. Το τρίτο µέρος περιλαµβανει ενδεικτικές προτάσεις οι οποίες κατά την γνώµη µας θα βοηθήσουν στην αποτελεσµατικότερη και επιτυχέστερη αποκατάσταση των καµένων εκτάσεων. 3

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Εισαγωγή Η µέχρι πρόσφατα χωρίς περιορισµούς εκµετάλλευση του δάσους έχει υποβαθµίσει το φυσικό περιβάλλον και έχει συµβάλλει σηµαντικά στην ανάπτυξη φαινοµένων όπως αυτό του θερµοκηπίου. Σηµαντικές επίσης µεταβολές άρχισαν ήδη να παρατηρούνται στον πλανήτη, απειλείται η βιοποικιλότητα και τα υδατικά αποθέµατα µειώνονται επικίνδυνα. Η απερήµωση µεγάλων εκτάσεων φαίνεται να είναι απόρροια της µείωσης των δασών, όπως και τα ακραία καιρικά φαινόµενα, οι πληµµύρες, οι ξηρασίες, οι καταιγίδες κλπ. Ο προβληµατισµός και η συνειδητοποίηση των αρνητικών και καταστροφικών εξελίξεων στο περιβάλλον, οδήγησε τη διεθνή κοινότητα στην ανάληψη πρωτοβουλιών ώστε η µέχρι πρόσφατα στενή έννοια της αειφορικότητας, η οποία αφορούσε µόνον την παραγωγή ξυλείας, να διευρυνθεί και να περιλάβει περιβαλλοντικές και πολιτισµικές διαστάσεις. Ο Ο.Η.Ε από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ανέλαβε πρωτοβουλίες, οργάνωσε παγκόσµια δασικά συνέδρια κλπ. Με κορυφαία την διάσκεψη του Ρίο ντε Τζανέϊρο το 1992, κατά την οποία υιοθετήθηκαν από όλα τα συµµετέχοντα κράτη σηµαντικές συµφωνίες και υπογράφτηκαν συµβάσεις που αναφέρονται στην αειφορική ανάπτυξη των δασών. Στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια µεγάλος αριθµός κρατών, επηρεαζόµενα από τις αποφάσεις του Ρίο, προέβησαν σε ευρύτατες µεταρρυθµίσεις της δασικής τους πολιτικής και νοµοθεσίας. υστυχώς όµως, 4

όπως απέδειξε η πρόσφατη συνάντηση στο Άµστερνταµ, µεγάλος αριθµός κρατών αγνόησε τις διακηρύξεις του Ρίο, διαταράσσοντας ανεπανόρθωτα το οικολογικό ισοζύγιο του Πλανήτη µας. Α. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΣΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Ι. Γενικά Τα δάση στη χώρα µας έχουν υποστεί σηµαντική υποβάθµιση κατά κύριο λόγο από τις πυρκαγιές και τις ασθένειες και δευτερευόντως από την υπερβόσκηση και την έλλειψη διαχείρισης (για διάφορους λόγους). Στη χώρα µας διαχειρίζεται µόνον το 49% των δηµοσίων δασών και το 53% των µη δηµοσίων δασών. Από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους το 1830, περίπου το ήµισυ της έκτασης ήταν καλυµµένο µε δάση. Σήµερα τα δάση δεν αντιπροσωπεύουν ούτε το 1/5 της έκτασης της επικράτειας. Τα περισσότερα δάση είναι εγκατεστηµένα σε µεγάλα υψόµετρα της ορεινής ζώνης και βρίσκονται κυρίως στη Μακεδονία, την Ήπειρο και την Κεντρική Ελλάδα. Τα διαµερίσµατα της Θεσσαλίας, της Πελοποννήσου και της Θράκης χαρακτηρίζονται από µια δασική κάλυψη µε τάσεις συνεχούς µείωσης. Οι νοµοί µε το µεγαλύτερο ποσοστό βλάστησης είναι της Ευρυτανίας, των Γρεβενών και της Ξάνθης. Τα δάση της Χώρας καλύπτουν το 33,7% των ορεινών όγκων όπου βρίσκεται το 63,7% του συνόλου των δασών. Το 27,9% βρίσκεται στις ηµιορεινές περιοχές και µόλις το 8,4% καλύπτει πεδινές περιοχές της χώρας. Όσον αφορά την υψοµετρική ταξινόµηση της Ελληνικής επικράτειας, το 70% της χώρας αποτελείται από ορεινές και ηµιορεινές εκτάσεις, ενώ οι πεδιάδες καλύπτουν µόλις το 30% της έκτασης. Οι σηµαντικότεροι κίνδυνοι οι οποίοι απειλούν τα ελληνικά δάση και την ελληνική ύπαιθρο είναι : a) τo ιδιοκτησιακό πρόβληµα, το οποίο απασχολεί και το µεγαλύτερο µέρος του προσωπικού της δασικής υπηρεσίας, 5

b) το πρόβληµα της διάβρωσης. 600 λεκάνες απορροής έχουν ανάγκη διευθέτησης στην ορεινή Ελλάδα. Το δάσος βέβαια παίζει σπουδαίο προστατευτικό ρόλο, αλλά την τελευταία δεκαετία η αύξηση των δασικών πυρκαγιών άλλαξε τα δεδοµένα και εκτιµούµε ότι περίπου το 6,5% της έκτασης έχει υποστεί σοβαρή χειµαρρική διάβρωση. c) Το ανάγλυφο της ορεινής ζώνης είναι επίσης ένα µεγάλο µειονέκτηµα το οποίο δυσκολεύει τη γρήγορη ανάπτυξη αυτών των περιοχών. Η γεωργία είναι σχεδόν ανύπαρκτη και η άσκηση της δασοπονίας τα τελευταία χρόνια περιορισµένη. Η κτηνοτροφία αποτελεί τη σηµαντικότερη δραστηριότητα της ορεινής ζώνης και µόλις τα τελευταία χρόνια έκαναν την εµφάνισή τους νέες δραστηριότητες όπως αυτές του ορεινού τουρισµού, των ορεινών αθλητικών δραστηριοτήτων, οι οποίες άρχισαν δειλά δειλά να αναζωογονούν τις ξεχασµένες και υποβαθµισµένες αυτές περιοχές. d) Το µέσον το πιο γρήγορο και το πιο αποτελεσµατικό για να καταστραφεί η δασική βλάστηση είναι η φωτιά. Βέβαια σε κανονικές συνθήκες η φωτιά θεωρείται ένα φυσικό φαινόµενο και ειδικά για τη µεσογειακή ζώνη της οποίας η βλάστηση αποτελείται κατ εξοχήν από πυρόφυτα είδη. εν θα υπήρχε καµία απολύτως ανησυχία για τις φωτιές στη χώρα µας, εάν δεν συνυπήρχαν και οι παραπάνω αρνητικοί παράγοντες οι οποίοι καθιστούν την κατάσταση σε πολλές περιπτώσεις µη αναστρέψιµη. Με την παρούσα µελέτη επιδιώκουµε να επισηµάνουµε τα σηµαντικότερα προβλήµατα τα οποία συναντά κάποιος στην προσπάθειά του να αποκαταστήσει την οικολογική ισορροπία και να επαναφέρει το δάσος σε µια καµένη έκταση. Πίνακας 1 Κατανοµή των µορφών χρήσης γης ΜΟΡΦΗ ΧΡΗΣΗΣ ΓΗΣ ΈΚΤΑΣΗ (ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ) % 1. άση 25.124.180 19 2. Μερικώς δασοσκεπείς 32.421.400 24,6 3. Φρυγανότοποι 2.733.135 2,1 4. Αλπικές εκτάσεις 4.400.577 3,3 6

5. Χορτολίβαδα 17.550.073 13,3 6. Εσωτ. Ύδατα 2.728.620 2,1 7. Άγονα 7.348.513 5,6 8. Γεωργικές καλλιέργιες 39.638.500 30 Σύνολο Χώρας 131.990.000 100 Πίνακας 2 Έκταση των δασών κατά δασοπονικό είδος ασοπονικό είδος Έκταση (στρέµµατα) % Α. Κωνοφόρα 1. Ελάτη Ερυθρελάτη 3.297.620 13,1 2. Χαλέπιος Τραχεία Πεύκη 4.757.770 18,9 3. Μαύρη πεύκη 1.370.470 5,5 4. Λοιπά κωνοφόρα 237.870 0,9 Σύνολο κωνοφόρων 9.663.730 38,4 Β. Πλατύφυλλα 5. ρυς 7.475.490 29,8 6. Οξιά 2.190.700 8,7 7. Λοιπά πλατύφυλλα 1.017.650 4,1 8. Αείφυλλα 4.776.610 19,0 Σύνολο πλατύφυλλων 15.460.450 61,6 Γενικό σύνολο 25.124.180 100,0 ΙΙ. ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΣΩΝ Υπάρχουσα κατάσταση Το νοµοθετικό πλαίσιο για τα δάση, τις δασικές εκτάσεις και το φυσικό περιβάλλον καλύπτεται από µία σειρά βασικών Νόµων και διατάξεων από τους οποίους οι πιο βασικοί είναι : α) το Σύνταγµα της Χώρας, β) ο ασικός κώδικας (Ν.. 86/69 -ΦΕΚ 7 Α'/69), γ) ο Νόµος 998/79 (ΦΕΚ289/79) καθώς και µία σειρά άλλων βασικών νόµων µε τους οποίους ρυθµίζονται διάφορα θέµατα σχετικά µε την προστασία και την ανάπτυξη της ορεινής υπαίθρου. 7

Το Σύνταγµα, για πρώτη φορά στην Ιστορία της Ελλάδας, προβλέπει διατάξεις για τα δάση και τις δασικές εκτάσεις (άρθρα 24 και 117) : "H προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους Ο νόµος ορίζει τα σχετικά µε την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων γενικά". Το άρθρο 117 (παρ.3) προβλέπει ότι τα δάση και οι δασικές εκτάσεις που έχουν καταστραφεί από πυρκαγιές ή από άλλες αιτίες δεν αποβάλλουν το δασικό χαρακτήρα τους και κηρύσσονται αναδασωτέες. Το Σύνταγµα (άρθρα 24 &.1 και 117 &.3 και 4), ο ασικός κώδικας, οι νόµοι καθώς και διάφορα Προεδρικά ιατάγµατα επιβάλλουν περιορισµούς όσον αφορά την µεταβολή της χρήσης γης η οποία έχει ορισθεί ως "δάσος" ή "δασική έκταση". Το άρθρο 24 αναφέρει : "Απαγορεύεται η µεταβολή του προορισµού των δασών και των δηµοσίων δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει λόγος σοβαρός για την Εθνική οικονοµία, αγροτική εκµετάλλευση ή άλλη χρήση που την επιβάλλει το δηµόσιο συµφέρον". Η σηµαντικότερη σχετική νοµοθετική διάταξη η οποία προέρχεται από τα δύο άρθρα του Συντάγµατος, είναι ο Νόµος 998/79 "περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας. Ο Νόµος αυτός περιλαµβάνει διατάξεις και µέτρα προστασίας για τη διατήρηση, ανάπτυξη, βελτίωση και διαχείριση των δασών και δασικών εκτάσεων, ενώ καθορίζει το νοµικό καθεστώς που διέπει την ιδιοκτησία και προσδιορίζει τις προϋποθέσεις µε τις οποίες δάση και δασικές εκτάσεις µπορούν να µεταβάλλουν την χρήση τους. Υπάρχουν επίσης και µία σειρά από σηµαντικές νοµοθετικές ρυθµίσεις που συµπληρώνουν την παραπάνω νοµοθεσία, ενώ το νοµοθετικό πλαίσιο για την προστασία των δασών συµπληρώνεται από το σχέδιο "Ξενοκράτης" για την αντιµετώπιση εκτάκτων αναγκών. Παρά το σχετικά καλό νοµοθετικό οπλοστάσιο, το τελικό αποτέλεσµα στο περιβαλλοντικό ισοζύγιο φαντάζει σήµερα απογοητευτικό. Άναρχη ανάπτυξη, αυθαίρετα, µπαζωµένα ρέµατα, εκχερσώσεις δασικών εκτάσεων, πυρκαγιές κλπ. συνθέτουν την εικόνα, ιδιαίτερα στις περιαστικές και τουριστικές περιοχές. 8

Ποιος φταίει; προκύπτει το ερώτηµα. Το εσωτερικό µεταναστευτικό κύµα αµέσως µετά τον εµφύλιο θα µπορούσε να αποτελέσει άλλοθι για τις µεταπολεµικές κυβερνήσεις, αλλά η µελέτη «περιπτώσεων» αλλαγής χρήσης δασικών εκτάσεων στη δεκαετία 1950 1960 δεν αφήνει περιθώρια ότι αυτές συνέχιζαν την µακρόχρονη παράδοση «εξυπηρέτησης της πολιτικής τους πελατείας». Οι αρµόδιες υπηρεσίες, γυµνές από υλικοτεχνική υποδοµή και προσωπικό, αιφνιδιάζονται, χάνουν τον έλεγχο και απλά παρατηρούν. Το επόµενο διάστηµα, 1960 1975, ο τουρισµός εισβάλει δυναµικά, η γη αποκτά τεράστια αξία και οι δασικές εκτάσεις αποτελούν εύκολη λεία για τους επιτήδειους. Χιλιάδες οικοδοµικοί συνεταιρισµοί φυτρώνουν σαν µανιτάρια και αναπτύσσονται κυρίως σε βάρος του δάσους. Η πολιτική εξουσία (ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας), ανέχεται ή και διευκολύνει τη λεηλασία των δασικών εκτάσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η χορήγηση άδειας κατάτµησης σε «διακατεχόµενο» δάσος στην περιοχή της Πεντέλης. Μετά την ψήφιση του συντάγµατος του 1975 γίνεται µια προσπάθεια να µπει τάξη στο χάος. Φιλόδοξα έργα ξεκινούν ( ασικό κτηµατολόγιο, χαρτογράφηση, εδαφολογικός χάρτης, αναδασώσεις στην Αττική κλπ.) αλλά λίγα χρόνια µετά καρκινοβατούν λόγω έλλειψης πιστώσεων και πολιτικής στήριξης. Το µεγάλο κύµα καταπατήσεων και εκχερσώσεων δασικών εκτάσεων περιορίζεται αλλά δεν εξαφανίζεται εντελώς. Ο Νόµος 998/79 προσπαθεί να ρυθµίσει µέσα από τις διατάξεις του ΣΤ κεφαλαίου παράνοµες ενέργειες του παρελθόντος αλλά και µόνον η ύπαρξη τέτοιων διατάξεων δηµιουργεί ελπίδες στους πολίτες ότι η κατάσταση θα διαιωνίζεται, η νοµιµοποίηση των αυθαιρέτων συνεχώς θα επαναµβάνεται, η πολιτική πίεση θα συνεχίζεται και οι πολιτικοί...θα νοµοθετούν, θα αναθεωρούν και θα ερµηνεύουν. Χαρακτηριστικό παράδειγµα νοµοθετικής τακτοποίησης αποτελεί το άρθρο 64 του Ν.998/79 βάσει του οποίου ρυθµίζεται το θέµα των ρητινευοµένων δασών των περιοχών του νοµού Κορινθίας και των Μεγάρων. Στις περιπτώσεις αυτές, η αρχική παραχώρηση στους αγρότες είχε την µορφή της 9

«περιορισµένης κυριότητας» µόνο για ρητίνευση αλλά σήµερα έχουν µεταβιβαστεί «νοµίµως» σε οικοδοµικούς συνεταιρισµούς. Πίνακας 3 Νοµοθεσία Άρθρα Τίτλος ΦΕΚ Σύνταγµα 24 και 117 Ν..86/69 ασικός κώδικας (περιλαµβάνει κωδικοποιηµένη όλη τη δασική νοµοθεσία από συστάσεως του 7 Α/69 Ελληνικού κράτους µέχρι το 1969) Περί προστασίας δασών και δασικών εκτάσεων (Είναι ο νόµος ο οποίος εκδόθηκε κατ επιταγήν του συντάγµατος και περιλαµβάνει διατάξεις Ν.998/79 προστασίας, διαχείρισης, αναδασώσεων 289Α/79 επιτρεπτών επεµβάσεων στα δάση και τις δασικές εκτάσεις κλπ. Επίσης ρυθµίζει σχεδόν όλα τα σχετικά θέµατα) Ν.1845/89 Ανάπτυξη και αξιοποίηση της αγροτ. έρευνας και τεχνολογίας- ασοπροστασίας κλπ. (Περιλαµβάνει ειδικό κεφάλαιο που αναφέρεται 102 Α/89 στη δασοπροστασία) Ν.1892/90 114 έως 120 Για τον εκσυγχρονισµό και την ανάπτυξη και άλλες διατάξεις (Στα άρθρα 114 έως 120 101 Α/90 περιλαµβάνει διατάξεις που αφορούν ρυθµίσεις αρµοδιότητας Υπουργείου Γεωργίας απαγόρευση ανοικοδόµησης δασικών εκτάσεων. Περί κηρύξεως ιδιαιτέρως ευαίσθητων εις Π..575/80 πυρκαγιές περιοχών..(με τις διατάξεις του 157 Α/80 Προεδρικού ιατάγµατος χωρίζεται η Ελληνική Επικράτεια σε τρεις κατηγορίες από πλευράς επικινδυνότητας από πυρκαγιές) Περί βοσκοτόπων. (Ρυθµίζει θέµατα που Ν.1734/87 αναφέρονται στις βοσκήσιµες εκτάσεις, στα 10

δασωµένα χωράφια κλπ.) (Ρυθµίζει το θέµα της µεταφοράς των Ν. 1612/98 αρµοδιοτήτων κατάσβεσης των δασικών πυρκαγιών από τη ασική Υπηρεσία στην Πυροσβεστική) Σηµείωση : τα σχετικά άρθρα του συντάγµατος βρίσκονται υπό αναθεώρηση. Β. ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΑΣΩΝ Ι. Γιατί κάνουµε αποκατάσταση Μετά τη φωτιά.η λάσπη Τα µεσογειακά οικοσυστήµατα είναι πολύ ευαίσθητα στη φωτιά από τη µία πλευρά, πολύ καλά προσαρµοσµένα στις εδαφοκλιµατικές µεσογειακές συνθήκες από την άλλη. Σε συνδυασµό µε τον επίσης ευαίσθητο στη φωτιά υπόροφο, έχουµε επαναλαµβανόµενες πυρκαγιές, γεγονός που οδηγεί στην ερηµοποίηση και στην υποβάθµιση του περιβάλλοντος. Αυτό το οποίο µένει µετά τη φωτιά είναι ένα στρώµα στάχτης, ξύλα και κλαδιά καµένα. Επί πλέον, το πάνω στρώµα του εδάφους χάνει τη συνοχή του λόγω των υψηλών θερµοκρασιών και έτσι δηµιουργείται µία πληθώρα υλικών υποψήφιων για µεταφορά στα κατάντη από τους χείµαρρους. Η δασική βλάστηση δεν υπάρχει για να ανακόψει τη βιαιότητα του νερού, ούτε ο χούµος για να παίξει το ρόλο σπόγγου. Έτσι οι βροχοπτώσεις καθίστανται πιο βίαιες σένα απροστάτευτο έδαφος και ο κίνδυνος διάβρωσης είναι πολύ µεγαλύτερος. Βέβαια σηµαντικό ρόλο παίζει η ένταση και η διάρκεια των πρώτων βροχοπτώσεων. Εάν είναι µικρής έντασης και µεγάλης διάρκειας το έδαφος προλαβαίνει να το φιλτράρει στο εσωτερικό του και οι καταστροφές αποφεύγονται. Στην αντίθετη περίπτωση, σύντοµες και µεγάλης έντασης καταιγίδες, το νερό δεν έχει το χρόνο να φιλτραριστεί από το έδαφος 11

και τα εναποµείναντα υλικά από τη φωτιά παρασύρονται από τη χειµαρρώδη µορφή του νερού και κατεβαίνουν υπό µορφή λάβας προς τα χαµηλότερα υψόµετρα, µέχρι τη θάλασσα, προκαλώντας στο πέρασµά τους τεράστιες καταστροφές. Η πυκνότητα και η ένταση της βροχής είναι, δυστυχώς ένα φαινόµενο πάνω στο οποίο δεν µπορούµε να έχουµε καµία απολύτως δράση. Υπάρχουν όµως στοιχεία στα οποία ο άνθρωπος µπορεί να επέµβει. Ένα δάσος δηµιουργεί ένα αίσθηµα ασφάλειας σ'αυτούς που κατοικούν στα κατάντη. Μερικές φορές βέβαια αναρωτιούνται γιατί να διατηρούµε τον ρουν του ποταµού τόσο πλατύ, αφού ποτέ µέχρι τώρα δεν τον είδαν πλήρως καλυµµένο από νερό. Έτσι πολλές φορές τα ρέµατα και οι κοίτες των ποταµών δεν συντηρούνται ικανοποιητικά, γίνονται χώροι σκουπιδιών ή νεκροταφεία αυτοκινήτων και µερικές φορές κτίζονται παράνοµα ή µε την ανοχή κάποιων, χωρίς να λαµβάνει κανείς υπόψη ότι ίσως κάποτε το προστατευτικό δάσος πάψει να υπάρχει. Έτσι παρατηρείται συχνά το φαινόµενο, µετά από πυρκαγιά, µία καταιγίδα να ολοκληρώνει της καταστροφή. Επιστηµονικές έρευνες κατέδειξαν ότι ο κίνδυνος αυτός ελαττώνεται µε την πάροδο των χρόνων. Εάν V το έτος πυρκαγιάς, µία καταιγίδα το ίδιο έτος είναι πολύ επικίνδυνη, γίνεται µεσαίου κινδύνου το καλοκαίρι V+1, αδύνατη V+2 το δεύτερο χρόνο και πολύ αδύνατη V+3 τον τρίτο χρόνο. Είναι φρόνιµο, πριν από κάθε αναδάσωση να αναρωτηθούµε για τη σκοπιµότητα του έργου. Σε περίπτωση προστατευτικού 1 δάσους, αυτή θα πρέπει να είναι άµεση. Σε περίπτωση που το δάσος δεν έχει ρόλο προστατευτικό και ούτε περιµένουµε κάποια παραγωγή, είναι προτιµότερο να παραχωρούµε τη θέση στη φυσική αναγέννηση. ΙΙ. ασικές πυρκαγιές και αποκατάσταση καµένων εκτάσεων. 12

Σε µία χώρα σαν την Ελλάδα, όπου ο µέσος όρος καµένων δασικών εκτάσεων κατά τη δεκαετία 1991-2000 προσέγγισε τις 500.000 στρέµµατα, είναι φυσικό η καταστροφή να αγκαλιάζει πολλές περιοχές της χώρας. Φωνές απόγνωσης ακούγονται από παντού, το επείγον αίτηµα για έργα προστασίας και αποκατάστασης έρχεται από κάθε περιοχή. ΕΤΟΣ Πίνακας 4 ασικές πυρκαγιές περιόδου 1991-1999 ΆΣΗ ΜΕΡΙΚΏΣ ΑΣ. ΕΚΤΆΣΕΙΣ ΒΟΣΚΌΤΟΠΟΙ ΣΥΝΟΛΟ Αριθµός πυρκαγ. Έκταση σε στρέµ. Αριθµός πυρκαγ. Έκταση σε στρέµ. Αριθµός πυρκαγ. Έκταση σε στρέµ. Αριθµός πυρκαγιών Έκταση σε στρέµ. 1991 250 80.002 485 102.390 206 53.345 941 235.737 1992 928 231.938 864 334.950 250 96.575 2.042 663.463 1993 1.085 242.000 917 237.272 404 61.220 2.406 540.492 1994 761 211.571 673 212.441 329 155.069 1.763 579.081 1995 549 138.964 622 103.988 267 29074 1.438 272.026 1996 546 57.401 632 94.433 586 77.274 1.764 229.108 1997 1.008 168.260 635 103.719 1.389 216.810 3.032 488789 1998 527.454 290.641 198.450 1.842 1.016.545 1999 329 33.569 514 32.037 605 24.440 1448 93.233 Με δεδοµένη την ανεπάρκεια των διαθεσίµων οικονοµικών πόρων της χώρας στον τοµέα των δασών, προκύπτει το ερώτηµα "ποιος αποφασίζει για την κατανοµή των κονδυλίων". Η απάντηση είναι απλή : δυστυχώς όχι οι αρµόδιες δασικές υπηρεσίες, αλλά η πιο δυνατή φωνή των τοπικών παραγόντων, βουλευτών και κάθε είδους "αρµοδίων". Παρατηρείται το φαινόµενο των παρεµβάσεων στους µελετητές και επιβολής έργων τα οποία δεν είναι απαραίτητα, µε µόνη αιτιολογία ότι "έγιναν στην Αττική" 1 Τα δάση χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα µε το σκοπό που προέχει. Έτσι διακρίνονται σε προστατευτικά αν ο κύριος σκοπός διατήρησή τους είναι η προστασία οικισµών στα κατάντη, σε οικονοµικά αν ο κύριος σκοπός είναι η παραγωγή ξυλείας, σε δάση αναψυχής αν προέχει η αναψυχή και η τέρψη των πολιτών κλπ. 13

Παρεµβάσεις παρατηρούνται επίσης και στη διαδικασία κήρυξης των καµένων εκτάσεων σαν αναδασωτέων µε συνέπεια την καθυστέρηση ή και την εξαίρεση κάποιων εκτάσεων, µε ότι αυτό συνεπάγεται. Παρ'όλα αυτά όµως και παρά την ανεπάρκεια των κονδυλίων, στον τοµέα των άµεσων έργων προστασίας των καµένων εκτάσεων η κατάσταση παρουσιάζεται σχετικά ικανοποιητική, κυρίως στα περιαστικά και προστατευτικά δάση. Το πρόβληµα παρουσιάζεται κυρίως στον τοµέα των αναδασώσεων και είναι κατ'εξοχήν οικονοµικό. Όταν η επικαιρότητα παρέρχεται, στερεύουν και οι πιστώσεις. Πίνακας 5 Εκτελεσθέντα έργα αναδασώσεων και πραγµατοποιηθείσες δαπάνες µεταξύ 1991 και 1999. ΕΤΟΣ ΑΝΑ ΑΣΏΣΕΙΣ ΣΕ ΦΥΤΕΥΘΈΝΤΑ ΕΝ ΡΥΛΛΙΑ ΣΕ ΠΡΑΓΜ/ΣΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΣΕ ΧΙΛΙΑ ΕΣ ΡΧ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΧΙΛΙΑ ΕΣ 1991 41.495 5.002 2.195.071 1992 45.918 7.393 2.902.289 1993 46.534 7.829 2.997.542 1994 44.058 7.794 3.119.045 1995 33.204 5.597 2.501.797 1996 19.631 2.763 2.269.606 1997 25.320 3.218 2.532.445 1998 18.566 2.596 1.618.078 1999 24.544 2.979 1.878.783 Οι λίγες γενικά πιστώσεις που διατίθενται για αναδασώσεις στη χώρα µας δεν επαρκούν επουδενί για την αναδάσωση των καµένων εκτάσεων, µε άµεση συνέπεια τη συνεχή µείωση των δασών της χώρας. Στο σηµείο αυτό αναφέρουµε, από εµπειρία κυρίως, ότι το ποσοστό των καµένων εκτάσεων στις οποίες απαιτείται τεχνητή αναδάσωση ανέρχεται στο 30% περίπου. εδοµένου ότι, όπως προαναφέραµε, οι καµένες δασικές εκτ ασεις στη χώρα µας ανέρχονται σε περίπου 500.000 στρέµµατα κατ έτος, οι προς τεχνητή αναδάσωση εκτάσεις θα είναι περίπου 500.000χ30%=150.000 στρέµµατα και 14

στις υπόλοιπες αναµένεται φυσική αναγέννηση. Συνεπώς οι τεχνητές αναδασώσεις στη χώρα µας λαµβάνοντας υπόψη τα στοιχεία του πίνακα Ν.5 πρέπει τουλάχιστον να πενταπλασιαστούν µε αντίστοιχο πενταπλασιασµό του προϋπολογισµού τους, ώστε να εξασφαλιστεί ένα στοιχειώδες οικολογικό ισοζύγιο. Βέβαια δεν πρέπει να λησµονούµε ότι στη χώρα µας υπάρχουν και άλλες γυµνές εκτάσεις κατάλληλες για αναδάσωση. Τα ποσοστά επιτυχίας των τεχνητών αναδασώσεων στην Ελλάδα κυµαίνονται κατά µέσο όρο γύρω στο 70%, ποσοστό που θεωρείται επαρκές για να χαρακτηριστεί µια αναδάσωση απόλυτα επιτυχής. Τα ποσοστά αυτά παρουσιάζονται ελαφρώς αυξηµένα στη βόρειο Ελλάδα και λίγο µικρότερα στη νότιο χώρα. Οι µικρές αυτές αποκλίσεις βέβαια οφείλονται κυρίως στις κλιµατικές συνθήκες, την έκθεση, (βόρεια ή νότια), την ποιότητα του εδάφους, το ετήσιο ύψος βροχής, αλλά και την βόσκηση. Παράγοντα επιτυχίας επίσης αποτελεί η σωστή επιλογή δενδρυλλίων ή σπόρων, η σωστή εποχή φύτευσης ή σποράς, το αν ακολουθούν ή όχι καλλιεργητικές εργασίες (σκαλίσµατα, ποτίσµατα, λίπανση) κλπ. Κλασσικό παράδειγµα αποτυχηµένης αναδάσωσης είναι ο λόφος στην περιοχή Σχιστού Κορυδαλλού στην Αττική, ο οποίος παρά το ότι αναδασώθηκε αρκετές φορές κατά την τελευταία 20ετία, παραµένει ακόµα και σήµερα γυµνός από βλάστηση εξ'αιτίας της µη αποτελεσµατικής προστασίας από τη βόσκηση. Παράδειγµα αποτυχηµένης αναδάσωσης λόγω λανθασµένης επιλογής είδους είναι οι αναδασώσεις στην περιοχή Γερακινής (Άγιος Μάµας) Χαλκιδικής όπου χρησιµοποιήθηκαν τα ξενικά είδη «pinus radiata» και «pinus maritima». Χαρακτηριστικό επίσης παράδειγµα αποτελεί και η εισαγωγή του είδους «pinus radiata» στα όρια των νοµών Λακωνίας και Αρκαδίας. Στην περιοχή αυτή τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης του είδους αυτού η ανάπτυξή του ήταν απόλυτα ικανοποιητική, αλλά µετά την πάροδο µερικών ετών (10-15) παρουσιάστηκε σηµαντική κάµψη της αύξησής του, προσβολή από µύκητες 15

και έντοµα, παράγοντες οι οποίοι τελικά οδήγησαν στην ολοκληρωτική καταστροφή των αναδασώσεων. Μετά την είσοδο της χώρας µας στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα το 1981, διάφοροι κανονισµοί έδωσαν την ευκαιρία σε πολλούς ιδιώτες να δηµιουργήσουν δάση σε γεωργικές εκτάσεις οριακής απόδοσης, έχοντας σαν κίνητρο τις προσφερόµενες ανά στρέµµα επιδοτήσεις. Αρχικά οι κανονισµοί 797/85, 1609/89, αλλά κυρίως ο κανονισµός 2080/92 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνεισέφεραν στο περιβαλλοντικό ισοζύγιο δηµιουργώντας νέα δάση, ενισχύοντας παράλληλα το εισόδηµα των αγροτών. ηµιουργήθηκε επίσης η προσδοκία µιας σοβαρής παραγωγής ξυλείας στο µέλλον. Η δάσωση των γεωργικών εκτάσεων επιδρά θετικά διότι περιοχές χέρσες και εγκαταλειµµένες έχουν σήµερα µετατραπεί σε δάση µε όλες τις θετικές συνέπειες που επιφέρει στην περιοχή το γεγονός αυτό : προστασία του εδάφους, εµπλουτισµό των υπόγειων υδάτων, επίδραση στο µικροκλίµα της περιοχής, εισόδηµα στους αγρότες, µείωση της αστυφιλίας. Το βασικό αρνητικό στοιχείο σήµερα είναι η δηµιουργία µονοκαλλιέργειας κυρίως ψευδακακίας στις περισσότερες ηµιορεινές περιοχές, λόγω του ότι είναι είδος µη απαιτητικό, εγκαθίσταται εύκολα, το ποσοστό απώλειας είναι σχεδόν ασήµαντο και η προσφερόµενη επιδότηση είναι µεγαλύτερη απ ότι στα κωνοφόρα. Οι αγρότες δείχνουν µεγάλο ενδιαφέρον για το πρόγραµµα, το οποίο µπορεί να προσφέρει σηµαντικά στη δασοπονία και δεδοµένου ότι αναφερόµαστε σε γεωργικές εκτάσεις οριακής απόδοσης, θεωρείται βέβαιο ότι η δασοπονική καλλιέργεια θα συνεχιστεί και στο µέλλον µετά την 20ετή διάρκεια της επιδότησης. Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται παραστατικά η δηµιουργία 204.000 στρεµµάτων δασών µέσω του κανονισµού 2080/92. 16

Πίνακας 6 άσωση γεωργικών εκτάσεων - Βελτίωση δασικών εκτάσεων Κανονισµός 2080/92 ΕΤΟΣ άσωση σε στρέµµατα Βελτίωση δασών σε Ηα ασόδροµοι σε χιλιόµετρα Συνολική δαπάνη σε χιλιάδες δρχ. 1994 24.000 1.800 250 2.496.000 1995 32.000 1.000 300 3.463.400 1996 30.000 2.900 225 3.470.000 1997 60.000 5.300 180 4.993.400 1998 18.000 4.000 130 7.868.518 1999 40.000 150 180 12.000.000 ΣΥΝΟΛΟ 204.000 15.150 1.265 34.291.318 ΙΙΙ. Ενέργειες για την αποκατάσταση µιας καµένης έκτασης. Για την αποκατάσταση απαιτείται µια σειρά ενεργειών και έργων, τα οποία παρατίθενται κατά σειρά παρακάτω : 1. Κήρυξη της καµένης έκτασης αναδασωτέας. Η αεροφωτογράφηση και χαρτογράφηση της καµένης περιοχής κατατάσσονται στις άµεσες και επιτακτικές ενέργειες της αρµόδιας δασικής υπηρεσίας, προκειµένου να δηµοσιευτεί στην Εφηµερίδα της Κυβέρνησης, 17

µέσα στη προβλεπόµενη από το νόµο προθεσµία, η απόφαση κήρυξης της έκτασης αναδασωτέας (αρθ. 38 Ν.998/79). Η απόφαση αυτή πρέπει να περιλαµβάνει το σύνολο των δασικών εκτάσεων. Είναι πολύ σηµαντική ενέργεια διότι περιχαρακώνει την καµένη έκταση και απαγορεύει κάθε είδους επέµβαση η οποία δεν αποβλέπει στην αποκατάσταση τα βλάστησης. Η ενέργεια αυτή γίνεται από την αρµόδια δασική υπηρεσία. 2. Σύνταξη µελέτης αποκατάστασης Πριν από οποιαδήποτε ενέργεια στην καµένη έκταση, απαιτείται η σύνταξη σχετικής µελέτης. Η σύνταξη της µελέτης γίνεται συνήθως από δασολόγο υπάλληλο της τοπικής δασικής υπηρεσίας. Μπορεί βέβαια να ανατεθεί και σε ιδιώτη δασολόγο ή δασοτεχνικό γραφείο, πάντα όµως υπό την επίβλεψη και τις οδηγίες της δασικής υπηρεσίας. Μία µελέτη αποκατάστασης αποτελείται συνήθως από τρία ξεχωριστά τµήµατα. Βέβαια, ανάλογα µε το µέγεθος και τη σπουδαιότητα της καµένης έκτασης, ένα τµήµα της µπορεί να αποτελεί µία ξεχωριστή µελέτη, ή σε άλλες περιπτώσεις αν, δεν είναι απαραίτητο, να παραλείπεται τελείως. Τα τµήµατα µιας µελέτης είναι : a) Μελέτη κατασκευής αντιδιαβρωτικών - αντιπληµµυρικών έργων. Τα αντιδιαβρωτικά έργα αποτελούν το πρώτο στάδιο επέµβασης στον ορεινό χώρο, για τη µείωση των πιθανών διαβρωτικών και χειµαρρικών φαινοµένων. Αυτά είναι κυρίως προληπτικά, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις κατασταλτικά. Είναι έργα πολύ σηµαντικά και στοχεύουν στη σταθεροποίηση του επιφανειακού εδάφους, στη µείωση της έντασης και κατ'επέκταση της παρασυρτικής δύναµης του νερού καθώς και στη συγκράτηση των πληµµυρικών υδάτων. 18

Στη µελέτη προτείνεται το είδος των κατασκευών και είναι συνήθως κορµοδέµατα, κορµοπλέγµατα και κορµοφράκτες, καθώς και ο χώρος στον οποίο πρέπει να τοποθετηθούν, σύµφωνα πάντα και µε τις ισχύουσες προδιαγραφές. Καθοριστικός παράγοντας αποτελεσµατικότητας αυτών των έργων είναι ο χρόνος ολοκλήρωσής τους, ο οποίος πρέπει να είναι πριν τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές. Προσοχή : τα αντιδιαβρωτικά έργα δεν είναι πάντα απαραίτητα. Η κατασκευή τους πρέπει να σχετίζεται τόσον µε τις τοπικές κλιµατολογικές συνθήκες, όσον και µε το ανάγλυφο του εδάφους, β) Μελέτη αναδάσωσης και ανάπλασης. Αποτελεί το κύριο τµήµα µιας µελέτης αποκατάστασης. Ο µελετητής διατρέχοντας σπιθαµή προς σπιθαµή ολόκληρη την έκταση µελετά, παρατηρεί (µέτρηση σπόρων/m2) και οριογραφεί κατ'αρχήν τις περιοχές που είναι εφικτή η φυσική αναγέννηση. Στόχος του µελετητή πρέπει να είναι το άριστο αποτέλεσµα µε την όσο το δυνατόν µικρότερη δαπάνη αποκατάστασης. Το επόµενο βήµα είναι η οριογράφηση των εκτάσεων οι οποίες προορίζονται για τεχνητή αναγέννηση και αφορά κυρίως τις διπλοκαµένες εκτάσεις. Εδώ ο µελετητής επιλέγει και προτείνει τα κατάλληλα δασοπονικά είδη. Επίσης προτείνει στις αντιπυρικές ζώνες καθώς και στις ζώνες εκατέρωθεν των δρόµων πυράντοχα φυτά. Στόχος είναι η αποτελεσµατικότερη πρόληψη και προστασία του στο µέλλον, καθώς και η δηµιουργία ενός δάσους πολλαπλών χρήσεων. Επιπλέον προτείνει, αν αυτό απαιτείται, την κατασκευή νέων δρόµων, αντιπυρικών ζωνών καθώς και συγκεκριµένα µέτρα προστασίας από προσβολές εντόµων και µυκήτων. Οι αναδασώσεις στην Ελλάδα γίνονται κυρίως µε τη φύτευση δενδρυλλίων και δευτερευόντως µε τη µέθοδο της σποράς σε πινάκια. Ο µελετητής θα πρέπει να προσέχει ιδιαίτερα όταν προτείνει ξενικά είδη, να επιλέγει το σωστό φυτευτικό σύνδεσµο ανάλογα µε το δασοπονικό είδος, το ανάγλυφο και την ποιότητα του εδάφους, να αναφέρεται σαφώς στη φυτευτική περίοδο και να προτείνει τις διαστάσεις των λάκκων όταν πρόκειται 19

για φύτευση δενδρυλλίων. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι η φυτευτική περίοδος στη χώρα µας αρχίζει τον Οκτώβριο αµέσως µετά τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές και ανάλογα µε την κλιµατική ζώνη µπορεί να επεκταθεί µέχρι το τέλος Μαρτίου. Κατά κανόνα ο φυτευτικός σύνδεσµος (αποστάσεις µεταξύ των φυταρίων) για τα κωνοφόρα είναι 2Χ3 ή 3Χ3 m και οι διαστάσεις των λάκκων 40Χ50 cm βάθος και 50 cm πλάτος. Για τα πλατύφυλλα ο φυτευτικός σύνδεσµος κυµαίνεται από 3Χ3 m µέχρι 6Χ6 m και οι διαστάσεις των λάκκων 50-70 cm βάθος και 60cm πλάτος. Οι σπορές µε πινάκια θα πρέπει να προτείνονται από τον µελετητή µόνο σε περιοχές όπου το κλιµατοεδαφικό και βιοτικό περιβάλλον το επιτρέπουν. ηλαδή το ανάγλυφο, οι κλίσεις, η ποιότητα και το βάθος του εδάφους, οι αναµενόµενες βροχές, οι απώλειες σπόρων από τα πτηνά κλπ. Η επιτυχία παρουσιάζει σοβαρές διακυµάνσεις στη χώρα µας και γι αυτό αποφεύγεται σαν µέθοδος αναδάσωσης. Τα φυτά που χρησιµοποιούνται για τις αναδασώσεις των δηµοσίων δασών στη χώρα µας είναι κυρίως διάφορα είδη πεύκης, ελάτης καθώς και διάφορα πυράντοχα πλατύφυλλα. Βέβαια η εγκατάσταση ενός νέου είδους σε µια περιοχή προϋποθέτει την ύπαρξη των κατάλληλων για το συγεκριµένο είδος βιοκλιµατικών συνθηκών (έδαφος, κλιµατικές συνθήκες, υψόµετρο, ζώνη εξάπλωσης κλπ.). Ειδικά κοντά σε αστικές και βιοµηχανικές, η αναδάσωση χρησιµοποιείται ως µέσον µείωσης της ρύπανσης. Στην περίπτωση αυτή ο µελετητής θα πρέπει να γνωρίζει την επίδραση των ρύπων στα φυτά και τη συµπεριφορά των τελευταίων. Κατά την επιλογή των ειδών για τις περιπτώσεις αυτές πρέπει : 1. Να επιλέγονται ανθεκτικά είδη για τη δηµιουργία ανθεκτικότερων συστάδων και δενδροστοιχιών. 20

2. Μετά την από κλιµατοεδαφικής και αισθητικής πλευράς εκλογή των ειδών πρέπει να γίνει η επιλογή (µε προτίµηση κυρίως) φυλλοβόλων πλατυφύλλων και ξηροφυτικών ειδών 2. Κατά την αποψή µας στις αναδασώσεις αποκατάστασης καµένων δασών της χώρας και ειδικώτερα στις νοτιώτερες περιοχές πρέπει να χρησιµοποιούνται περισσότερα πλατύφυλλα και λιγότερη χαλέπιος πεύκη. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι στην περιοχή της Αττικής θα πρέπει να χρησιµοποιούµε φυτά που έχουν καλύτερη συµπεριφορά στη φωτιά όπως η χαρουπιά, η αγριελιά, το πουρνάρι, ο αείλανθος, κλπ. Και αποτελούσαν τη βασική βλάστηση κλίµακα στην περιοχή της Αττικής κατά το παρελθόν. Με τον ίδιο σκεπτικισµό θα πρέπει να αντιµετωπίζονται όλες οι υπό αναδάσωση περιοχές ώστε να µην έχουµε αλλαγή της οικολογικής φυσιογνωµίας των περιοχών. Όσον αφορά τις αναδασώσεις ιδιωτικών εκτάσεων και ιδιαίτερα των εντασσόµενων στον κανονισµό 2080/92, χρησιµοποιούνται κυρίως τα είδη : ψευδακακία, καρυδιά, λεύκη και καστανιά. Στις επιδοτούµενες αναδασώσεις ιδιωτικών εκτάσεων παρατηρούµε ότι περιοχές οδηγούνται σε µονοκαλλιέργιες ψευδακακίας, προφανώς λόγω των υψηλότερων επιδοτήσεων και του χαµηλού κόστους πρώτης εγκατάστασης και συντήρησης. Φρονούµε ότι αν και η ψευδακακία είναι ένα δασικό δένδρο µε θετικά χαρακτηριστικά, οι αρµόδιες υπηρεσίες θα πρέπει να παρεµβαίνουν µε γνώµονα την οικολογική ισορροπία και τη βιοποικιλότητα. Σε παρόµοιες περιπτώσεις στις ευρωπαϊκές παραµεσόγειες χώρες η µελέτη συντάσσεται από οµάδα ειδικών (δασολόγων, γεωπόνων, περιβαλλοντολόγων, αρχαιολόγων, γεωγράφων, κλπ.), ώστε ο πολυδιάστατος σχεδιασµός να οδηγήσει στο καλύτερο και ορθολογικώτερο αποτέλεσµα. 2 Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τη σχετική εργασία του ρα δασολόγου Νάκου Γεωργίου. 21

Θα ήταν ωφέλιµο και στη χώρα µας ο µελετητής σε συνεργασία µε άλλους επιστήµονες να κατέτεινε σε ένα µοντέλο αποκατάστασης καµένων δασικών εκτάσεων, αξιοποιώντας όσον το δυνατόν τα πλεονεκτήµατα της περιοχής, εισάγοντας νέες χρήσεις, (π.χ. στην αναδάσωση της Πεντέλης µετά την πυρκαγιά του 1995 επιχειρήθηκε η εγκατάσταση 50 νέων ειδών στη θέση «καρυδιά» για τη δηµιουργία βοτανικού κήπου) προς όφελος του περιβάλλοντος και της τοπικής κοινωνιας, λαµβάνοντας πάντα υπόψη όλους τους παράγοντες που παίζουν κάποιο ρόλο στην περιοχή. Σ αυτό το πλαίσιο η κατάρτιση ενός πίνακα όπως ο παρακάτω θα βοηθούσε σηµαντικά. Πίνακας 7 Ενδεικτικά παραδείγµατα δασικών ειδών κατάλληλων για αποκατάσταση καµένων δασικών εκτάσεων. ΑΣΙΚΑ ΕΙ Η ασική πεύκη Μαύρη πεύκη ΕΝ Ε ΕΙΓΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ Χρήσιµο ξύλο Προστασία Αναψυχή Κυνήγι Κτην/φία Περιφράξεις X X ρυς χ χ χ χ Κυπαρίσσι X X X X Κέδρος Άτλαντος X X X X Καστανιά X X X X X Σφένδαµνος X X X X X Πλάτανος X X X Χαρουπιά χ χ χ Αγριελιά χ χ χ γ) Μελέτη περίφραξης συγκεκριµένων περιοχών της καµένης έκτασης. Το τµήµα αυτό πρέπει να συντάσσεται όταν για συγκεκριµένους λόγους κρίνεται απαραίτητο (π.χ. γειτνίαση µε τον οικιστικό ιστό, κίνδυνοι βόσκησης). 3. Κατασκευή των τεχνικών έργων. 22

Τα προβλεπόµενα από τις µελέτες έργα, πρέπει να κατασκευάζονται στους χρόνους που προβλέπει το χρονοδιάγραµµα. Έτσι λοιπόν : Άµεση πρέπει να είναι η υλοτοµία των καµένων δένδρων και η αποµάκρυνση των υπολειµµάτων. Απόψεις υπέρ της παραµονής των καµένων δένδρων στο δάσος,απέβησαν καταστροφικές, καθ'ότι η τεράστια ποσότητα συσσωρευµένης καύσιµης ύλης έγινε αιτία για νέα πυρκαγιά µε ολέθρια αποτελέσµατα για τη φυσική αναγέννηση, αλλά και αιτία προσβολής από έντοµα και µύκητες. Χαρακτηριστικό παράδειγµα στην περιοχή της Θάσου όπου το 1989 η παλινωδία των πολιτικών ανάµεσα στην άµεση υλοτοµία και αποµάκρυνση των καµένων δένδρων και στη µη υλοτόµηση καθυστέρησε την υλοτοµία επί ένα εξάµηνο (έγινε τον επόµενο Μάρτιο) µε αποτέλεσµα την καταστροφή µεγάλου µέρους της φυσικής αναγέννησης λογω της σύρσης των κορµών. Η κατασκευή των αντιδιαβρωτικών - αντιπληµµυρικών έργων πρέπει να γίνεται ταχύτατα χρησιµοποιώντας ξύλο από τις υλοτοµίες και πριν τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές. Η αυστηρή τήρηση των προδιαγραφών και η σωστή επίβλεψη µειώνουν κατά πολύ το κόστος, χωρίς να µειώνουν την αποτελεσµατικότητά τους. Κατά την τεχνητή αναδάσωση των καµένων εκτάσεων πρέπει να εφαρµόζονται αυστηρά τα προτεινόµενα στη µελέτη σε ότι αφορά τα δασοκοµικά είδη, το φυτευτικό σύνδεσµο, τη φυτευτική περίοδο, τη µέθοδο (φύτευση ή σπορά ) κλπ. ώστε να επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα. Η σωστή επίβλεψη κατά τις αναδασωτικές εργασίες είναι σοβαρός παράγοντας επιτυχίας. Οι διαστάσεις των λάκκων, η σωστή φύτευση, ο εµπλουτισµός του χώµατος, η διαµόρφωση του λάκκου (λεκάνης) ώστε να συγκρατεί περισσότερο νερό της βροχής, το πότισµα κλπ. πρέπει να γίνονται βάσει οδηγιών από ειδικούς και πάντα σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα από την εγκεκριµένη µελέτη. Στις περιπτώσεις αποκαταστάσεων καµένων εκτάσεων και ιδιάιτερα αυτών που βρίσκονται κοντά σε πηγές ή γεωτρήσεις θα πρέπει να εξετάζεται η περίπτωση κατασκευής δεξαµενών και µόνιµου υπόγειου βασικού δικτύου άρδευσης, το οποίο θα χρησιµοποιείται 23

αφ ενός µεν για το πότισµα των δενδρυλλίων αφ ετέρου δε ως προληπτικό µέτρο για την περίπτωση δασικής πυρκαγιάς. Φύλαξη και προστασία από τη βόσκηση των εκτάσεων που αναδασώνονται. IV. ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ - Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ Ο.Τ.Α Από τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν (πίνακας 4 - καµένων εκτάσεων και πίνακας 5 - εκτάσεων που αναδασώθηκαν) προκύπτει σαφώς το τραγικό έλλειµα στο περιβαλλοντικό ισοζύγιο της χώρας, παρά τις ενισχυτικές ενέσεις των επιδοτούµενων ιδιωτικών φυτειών. Και το κράτος τι κανει ; εύλογα θα αναρωτηθεί κάποιος. υστυχώς η µέχρι σήµερα στάση του είναι απογοητευτική. Οι πιστώσεις για αναδασώσεις συνεχώς µειώνονται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία απετέλεσε κατά τα προηγούµενα χρόνια την κύρια πηγή χρηµατοδότησης, µε το νέο κανονισµό 1257/99 περιορίζει κατά πολύ την οικονοµική ενίσχυση δράσεων που αφορούν τα δηµόσια δάση (65% του συνόλου των δασών της χώρας) και την κατευθύνει στα ιδιωτικά δάση (35%). Εκείνο που αποµένει βέβαια είναι να δούµε αν στο µέλλον οι απώλειες θα αναπληρωθούν από Εθνικές πιστώσεις. Στα προσεχή χρόνια, περισσότερο από ποτέ, απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας όλων µας και πέραν της παραδοσιακής ηµερήσιας εθελοντικής δενδροφύτευσης, η οποία έχει σαν κύριο σκοπό την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και τη διαµόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης στους νέους, χρειάζεται επιπλέον στράτευση και χάραξη νέων κατευθύνσεων και 24

δράσεων οι οποίες θα συνεισφέρουν στην αύξηση των δασών της χώρας και στην αποτελεσµατικότερη προστασία του περιβάλλοντος. Πολλές οργανώσεις εγκαινίασαν πρόσφατα µια νέα µορφή δράσης για την αποκατάσταση των καµένων εκτάσεων, την "ΥΙΟΘΕΣΙΑ" και κάλεσαν την πολιτεία να ορίσει κανόνες και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των καιρών. Το Υπoυργείο Γεωργίας, ανταποκρινόµενο, εξέδωσε την αριθ.108171/1312/1.12.2000 Εγκύκλιο ιαταγή προς τις δασικές υπηρεσίες της χώρας, η οποία ορίζει τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσει ο ενδιαφερόµενος φορέας ή πρόσωπο. Η διαδικασία αυτή έχει ως εξής : Κατ'αρχήν και προς αποφυγή παρεξηγήσεων κάνουµε αντιδιαστολή των εννοιών "εθελοντική δενδροφύτευση" και "εθελοντική αναδάσωση". "Εθελοντική δενδροφύτευση" είναι η εκδήλωση µιας ηµέρας, εκπαιδευτικού κυρίως χαρακτήρα (σχολεία, οργανώσεις νέων, κλπ.) που γίνονται µετά από συνεννόηση των ενδιαφεροµένων µε την τοπική δασική υπηρεσία στα πλαίσια του άρθρου 21 του Ν.998/79 χωρίς να απαιτείται έκδοση σχετικής απόφασης. "Εθελοντική αναδάσωση" είναι η εκτέλεση συγκεκριµένου αναδασωτικού έργου ή εργασίας σε δηµόσια δασική έκταση από φυσικά ή νοµικά πρόσωπα, εκτός του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα, µε την επίβλεψη και εποπτεία της δασικής υπηρεσίας, µετά από έκδοση σχετικής απόφασης του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας, στα πλαίσια του άρθρου 16 του Ν.998/79 και του άρθρ.20 του Ν.14118/84. Περιπτώσεις εθελοντικής αναδάσωσης και ακολουθητέα διαδικασία. 1) Από φορείς ή πρόσωπα που µπορούν να χρηµατοδοτήσουν συγκεκριµένο έργο. α) Αν υπάρχει µελέτη, ο χρηµατοδότης επιλέγει ανάδοχο (κάτοχο κατάλληλου πτυχίου Ε Ε ή ΜΕΕΠ) και εξοφλεί τους λογαριασµούς 25

έχοντας τη δυνατότητα απασχόλησης και εθελοντικού προσωπικού. β) Αν δεν υπάρχει µελέτη µπορεί το έργο να γίνει µε το σύστηµα µελέτη-κατασκευή όπως και παραπάνω ή η µελέτη να συνταχθεί από τη δασική Υπηρεσία ή να ανατεθεί σε µελετητή και να χρηµατοδοτηθεί από το φορέα που θα κατασκεύασει το έργο. 2. Αναδάσωση από φορείς που µπορούν να διαθέσουν εργατικό προσωπικό σε ορισµένο αριθµό και για ορισµένη διάρκεια ηµερών σύµφωνα µε το χρονοδιάγραµµα που θα συνταχθεί σε συνεργασία µε την αρµόδια δασική υπηρεσία. a) Αν ο φορέας έχει κάποια οικονοµική δυνατότητα επιλέγει ανάδοχο ο οποίος κατασκευάζει το έργο απολογιστικά µε αµοιβή επί του εργολαβικού οφέλους, που βαρύνει το φορέα. Ο ανάδοχος αναλαµβάνει την οργάνωση του προσφερόµενου για την αναδάσωση προσωπικού και την ευθύνη καλής κατασκευής του έργου. β) Αν ο φορέας προσφέρει µόνο εργατικό προσωπικό η ασική υπηρεσία εκτελεί το έργο µε αυτεπιστασία χρησιµοποιώντας το προαναφερόµενο προσωπικό που πρέπει να είναι κατάλληλο και δυνάµενο να εργασθεί. Σε όλες τις περιπτώσεις η αρµόδια δασική αρχή επιβλέπει και εποπτεύει τα έργα και χορηγεί το απαιτούµενο φυτευτικό υλικό ή άλλο πολλαπλασιαστικό υλικό δωρεάν. Κατά την έκδοση της σχετικής απόφασης του Γ.Γ. της Περιφέρειας µε την οποία υιοθετείται από πρόσωπα, εταιρείες ή οργανώσεις µία περιοχή, ορίζονται συγκεκριµένες υποχρεώσεις που αφορούν τις εργασίες (φύτευση, πότισµα, λίπανση, περίφραξη κλπ.) το χρόνο υιοθεσίας και τους όρους συνεργασίας µε την επιβλέπουσα δασική αρχή. Σηµείωση : Παραθέτουµε παράδειγµα µιας τέτοιας υιοθεσίας στο παράρτηµα. Αποκατάσταση καµένων εκτάσεων και κατασκευή δασοτεχνικών έργων από Ο.Τ.Α 26

Σε ότι αφορά τους Ο.Τ.Α. ή τη Νοµαρχιακή αυτοδιοίκηση και τη δυνατότητά τους να µελετούν και να κατασκευάζουν δηµόσια δασοτεχνικά έργα σε δηµόσιες εκτάσεις που βρίσκονται εντός των διοικητικών ορίων τους παρέχεται η ευχέρεια υπογραφής προγραµµατικών συµβάσεων µε τη διαδικασία που ορίστηκε µε την αριθ. 68091/1943/16.7.1998 ιαταγή του Υπουργείου Γεωργίας και η οποία έχει ως εξής : Γενικά Σύµφωνα µε το Σύνταγµα και το Ν. 998/79, που εκδόθηκε κατ` επιταγή του, τα δασικά οικοσυστήµατα, ως κοινό αγαθό που διαχειρίζεται µε βάση την αρχή της αειφορίας, υπόκεινται στον άµεσο έλεγχο του Κράτους και τα εκτελούµενα δασοτεχνικά έργα προγραµµατίζονται µελετώνται και κατασκευάζονται µόνο από το ηµόσιο (Κεντρικές και Περιφερειακές δασικές υπηρεσίες) όταν πρόκειται για δηµόσιες εκτάσεις ή µε την έγκριση και εποπτεία του όταν πρόκειται για µη δηµόσιες εκτάσεις. Με την αύξηση τα τελευταία χρόνια των κοινωνικών πιέσεων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη δυνατότητα χρηµατοδότησης σχετικών έργων από την Ε.Ε., οι Ο.Τ.Α. έδειξαν ενδιαφέρον για τη µελέτη και κατασκευή δηµοσίων δασοτεχνικών έργων σε δηµόσιες εκτάσεις των διοικητικών τους περιοχών. Ως αποτέλεσµα είχαµε την επέκταση και για τα δηµόσια δασοτεχνικά έργα των διατάξεων περί προγραµµατικών συµβάσεων του άρθρ. 28 του Π.. 323/69 αλλά µε όρους και προϋποθέσεις ώστε να διατηρείται ο έλεγχος και η εποπτεία τους από το Κράτος. Βασικοί όροι και προϋποθέσεις Α. Σύµφωνα µε το δεύτερο εδάφιο της παρ. 13 του αρθρ. 57 του Ν. 2218/94 Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες από την οικεία προγραµµατική 27

σύµβαση προβλέπεται φορέας εκτέλεσης των ανωτέρω έργων (δασοτεχνικών), εργασιών, προµηθειών ή µελετών οργανισµός τοπικής αυτοδιοίκησης, εφαρµόζεται η νοµοθεσία που διέπει το φορέα αυτόν, υπό την επιφύλαξη των περί εγκρίσεως των µελετών, εποπτείας και επίβλεψης των εκτελούµενων δασοτεχνικών έργων κειµένων διατάξεων. Για την εφαρµογή των παραπάνω στην Π.Σ. πρέπει να ορίζονται τα εξής: 1. Η ανάθεση των µελετών και της κατασκευής των έργων γίνεται από τον φορέα κατασκευής (Ο.Τ.Α. ή Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση) σύµφωνα µε τις διατάξεις που διέπουν τη µελέτη και κατασκευή δηµοτικών και νοµαρχιακών έργων και από τα όργανα που σ` αυτές ορίζονται. Η σύνταξη των µελετών ανατίθεται σε µελετητές ή µελετητικά γραφεία εγγεγραµµένα στο Μητρώο Μελετητών κατηγορίας 24 (δασικές µελέτες) και η κατασκευή των έργων σε εργολήπτες δηµοσίων δασοτεχνικών έργων (Ε Ε) ή σε εργοληπτικές επιχειρήσεις εγγεγραµµένες στο ΜΕΕΠ για έργα πρασίνου στελεχωµένες µε δασολόγο ή τεχνολόγο δασοπονίας. Η κράτηση του 6% από τους αναδόχους των έργων κατατίθεται στον ειδικό λογαριασµό ικαιώµατα ασολόγων στην Τράπεζα της Ελλάδος. 2. Η έγκριση των µελετών γίνεται από τον Γενικό Γραµµατέα της περιφέρειας µε την προβλεπόµενη για τα δηµόσια δασοτεχνικά έργα διαδικασία (έλεγχο Θεώρηση της µελέτης). 3. Για την εξασφάλιση της ορθής επίβλεψης των έργων η Τεχνική Υπηρεσία του φορέα κατασκευής (Νοµαρχιακή ή Τοπική Αυτοδιοίκηση), η οποία θα είναι και η ιευθύνουσα Υπηρεσία των έργων πρέπει να είναι στελεχωµένη µε το απαιτούµενο για την επίβλεψη δασοτεχνικών έργων δασοτεχνικό προσωπικό. 28

4. Για την εξασφάλιση της κρατικής εποπτείας των έργων ως Προϊσταµένη Αρχή Τεχνικό Συµβούλιο Αρµόδιος για εξέταση Αιτήσεων Θεραπείας ορίζονται τα προβλεπόµενα όργανα για τα δασοτεχνικά έργα µε το Π.. 146/88. 5. Οι επιτροπές που συστήνονται µε την Π.Σ. δεν έχουν αντικείµενο την επίβλεψη των έργων αλλά την παρακολούθηση της εφαρµογής των όρων της σύµβασης. Β. Οι επεµβάσεις στα δασικά οικοσυστήµατα είναι ορισµένες και στη σύµβαση θα ορίζονται σαφώς τα εξής: Τα έργα για τα οποία θα συναφθεί η Π.Σ γίνονται στα πλαίσια εγκεκριµένων µελετών ευρύτερου σχεδιασµού και έχουν σκοπό να παρακολουθούν και να υποβοηθούν τους νόµους της φύσης και όχι να τους υπερβαίνουν. Ως εκ τούτου δεν προσφέρονται για ταχεία και απεριόριστη απορρόφηση χρηµατικών πόρων. Για τους παραπάνω λόγους και σύµφωνα µε το άρθρο 28 παρ. 3 του Π.. 393/89 όπως ισχύει σήµερα (Π.. 410/95) στην προγραµµατική σύµβαση θα ορίζονται σαφώς τα εξής: 1. Τα έργα για τα οποία θα συναφθεί η Π.Σ. 2. Η χρονική διάρκειά της Το προβλεπόµενο ποσό και η πηγή χρηµατοδότησης. Επειδή για τα εκτελούµενα από τη ασική Υπηρεσία δασοτεχνικά έργα δεν υπάρχει επαρκής χρηµατοδότηση, στις παραπάνω πηγές δεν µπορεί να περιλαµβάνονται όσες χρηµατοδοτούν ή µπορούν να χρηµατοδοτήσουν το πρόγραµµα δηµοσίων δασοτεχνικών έργων της ασικής Υπηρεσίας. ιαδικασία Για την ενιαία αντιµετώπιση του θέµατος και την αποφυγή περιττής αλληλογραφίας και καθυστερήσεων προτείνουµε : 1. Η Νοµαρχία ή ο Ο.Τ.Α. που επιθυµούν να κατασκευάσουν δηµόσια δασοτεχνικά έργα εάν πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις και αποδέχονται τους προµνηµονευθέντες όρους, υποβάλλουν το αίτηµά τους µε σχέδιο Π.Σ. όπως το συνηµµένο παράρτηµα στον Υπουργό Γεωργίας µέσω των Περιφερειακών ασικών Υπηρεσιών. 29

2. Οι Περιφερειακές ασικές Υπηρεσίες διαβιβάζουν το αίτηµα εκφράζοντας τις απόψεις τους σχετικά µε την αναγκαιότητα κατασκευής των έργων, τη σκοπιµότητα σύναψης της Π.Σ., τη δυνατότητα επίβλεψης των έργων από το φορέα κατασκευής και ότι άλλο κατά την κρίση τους θα συνέβαλε στον σχηµατισµό γνώµης για την σύναψη ή µη της Π.Σ. ή για τη διόρθωση ή συµπλήρωση του σχεδίου. 3. Η αρµόδια για το υπό κατασκευή έργο /νση της Κεντρικής Υπηρεσίας εισηγείται σχετικά το Τ.Σ.. εκφράζοντας τις απόψεις της. 4. Το Τ.Σ.. γνωµοδοτεί σχετικά µε το επιτρεπτό κατασκευής των έργων από καθαρά τεχνική ή δασοπονική άποψη και εντοπίζει τυχόν ιδιαιτερότητες των έργων ή ευαισθησίες των οικοσυστηµάτων που θα κατασκευασθούν τα έργα, οι οποίες επιβάλουν αυξηµένη επίβλεψη και καθιστούν επιβεβληµένη την κατασκευή των έργων από τη ασική Υπηρεσία ή την απαίτηση πρόσθετων όρων και προϋποθέσεων. 5. Η αρµόδια /νση της Κεντρικής Υπηρεσίας (παρ. Β3) έχοντας υπόψη τη γνωµοδότηση του Τ.Σ.., η οποία δεν είναι υποχρεωτικά δεσµευτική, τροποποιεί τυχόν το σχέδιο της Π.Σ. σε συνεργασία µε τον ενδιαφερόµενο Ο.Τ.Α. και µεριµνά για την έκδοση απόφασης του Υπουργείου Γεωργίας µε την οποία εγκρίνεται ή όχι η σύναψη της Π.Σ. Εάν η απόφαση είναι θετική και γίνει αποδεκτή από τον ενδιαφερόµενο Ο.Τ.Α. καθορίζεται ο τόπος και ο χρόνος υπογραφής της σύµβασης από τα εξουσιοδοτηµένα όργανα. Η σύµβαση υπογράφεται σε 4 αντίγραφα και λαµβάνει από δύο ο κάθε συµβαλλόµενος. Αντίγραφα της απόφασης του Π. Γεωργίας και της Π.Σ. αποστέλλονται στις εµπλεκόµενες Περιφερειακές ασικές Αρχές. Σηµείωση : υποδείγµατα πλαισίου προγραµµατικών συµβάσεων στο παράρτηµα. V. ΑΣΙΚΑ ΦΥΤΩΡΙΑ Συλλογή σπόρων και παραγωγή φυτευτικού υλικού 30

Στη χώρα µας η συλλογή σπόρων γίνεται από ειδικές σποροπαραγωγές συστάδες που έχουν επισηµανθεί ή δηµιουργηθεί ειδικά γι αυτό το σκοπό από τις αρµόδιες υπηρεσίες. Στην Αµυγδαλέζα Αττικής λειτουργεί ειδικό κέντρο ελέγχου, συντήρησης και διακίνησης σπόρων από το οποίο προµηθεύονται τα δηµόσια φυτώρια της χώρας. Το µεγαλύτερο µέρος των αναγκών της χώρας σε σπόρους καλύπτεται από την εγχώρια παραγωγή. Τα απαιτούµενα δενδρύλλια για τις δηµόσιες αναδασώσεις, αλλά και για το µεγαλύτερο µέρος των ιδιωτικών επιδοτούµενων φυτειών και τους Ο.Τ.Α. προµηθεύονται από τα δηµόσια φυτώρια, µε τους παρακάτω όρους: ωρεάν διάθεση φυτευτικού υλικού γίνεται Στις δηµόσιες υπηρεσίες, τις ΕΚΟ και το Στρατό. Στα σχολεία, συµπεριλαµβανοµένων και των πάσης φύσεως ιδιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, όταν πρόκειται για διδασκαλία και ανάπτυξη του φιλοδασικού πνεύµατος. Στους επισκέπτες Εκθέσεων που συµµετέχει η ασική Υπηρεσία και στα κοινωφελή ιδρύµατα, όπως αυτά ορίζονται από το άρθρο 1 του Α.Ν. 2039/39 και την 219/1993 γνωµοδότηση του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους. Στους Ο.Τ.Α, κατόπιν αυτοψίας της αρµόδιας ασικής Αρχής, ή για την εφαρµογή - υλοποίηση εγκεκριµένης µελέτης αναδασώσεων, µε την απαραίτητη προϋπόθεση ότι, µε την ολοκλήρωση των εργασιών τους θα υποβάλλουν για έλεγχο στη ασική Αρχή, διάγραµµα του χώρου στον οποίο έγινε επέµβαση (αναδάσωση, δενδροστοιχία, δηµιουργία άλσους κ.ά.) Στις περιπτώσεις ιδρύσεως φυτειών λεύκης, Κατόπιν αυτοψίας και εγκρίσεως της αρµόδιας ασικής Αρχής, είτε στα πλαίσια Κανονισµών (π.χ. 2080/92 ΕΟΚ) είτε ανεξαρτήτως. Όταν πρόκειται για συµπληρώσεις φυτειών, που έχουν υπαχθεί στα εκάστοτε προγράµµατα και κανονισµούς (Εθνικούς ή ΕΟΚ), ένεκα απωλειών από ξηράνσεις, ασθένειες κλπ. Ή για την επανίδρυσή 31

τους, σε περιπτώσεις που επήλθε ολοσχερής καταστροφή αυτών λόγω πυρκαγιάς η άλλης θεοµηνίας. Στους µονίµους κατοίκους των προβληµατικών περιοχών Α' κατηγορίας, όπως αυτές καθορίζονται µε την Ι Α /Φ.50/265/29847/30.10.1992 κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 667/92 Τ.Β'), µε αυτοψία της ασικής Αρχής όταν το αιτούµενο φυτευτικό υλικό είναι µεγαλύτερο από τα (50) φυτάρια - δενδρύλλια. Για τις λοιπές περιπτώσεις και για όλα τα είδη και τις κατηγορίες φυτευτικού υλικού, η διάθεση γίνεται ως ακολούθως: Γυµνόρριζα γενικά : 120 δρχ./φυτάριο Φυτά σε χαρτογλαστρίδια και πλαστικές θήκες : 200 δρχ./φυτάριο Βωλόφυτα (φυτά σε πλαστικούς σάκους): 250 δρχ./φυτάριο Πίνακας 8 Παραχθέντα δενδρύλλια και δαπάνες φυτωρίων µεταξύ 1991 και 1999 ΕΤΟΣ ΠΑΡΑΧΘΕΝΤΑ ΕΝ ΡΥΛΛΙΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑ ΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΑΣΙΚΩΝ ΦΥΤΩΡΙΩΝ ΣΕ ΧΙΛΙΑ ΕΣ ΡΧ. 1991 17.972 662.992 1992 18.340 766.480 1993 20.187 1.216.030 1994 20.892 1.664.468 1995 19.109 1.429.881 1996 17.000 1.301.555 1997 16.000 1.635.699 1998 15.100 1.482.251 1999 12.948 1.427.552 32

Η αναµενόµενη παραγωγή των δηµοσίων φυτωρίων για τη φυτευτική περίοδο 2.000-2.001 είναι περίπου 13.000.000. Πίνακας 9 ΑΣΙΚΑ ΦΥΤΩΡΙΑ Α/Α ΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΦΥΤΩΡΙΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ 1 /νση δασών Ροδόπης Οργάνης 0531-27777 2 /νση δασών Ροδόπης Αµβροσίας 0531-27777 3 ασαρχείο Αριδαίας Πευκωτού 0384-23236 4 ασαρχείο Λιβαδειάς Αλιάρτου 0261-28306 5 ασαρχείο Καβάλας Χρυσούπολης 051-223242 6 /νση δασών Καστοριάς Άργους Ορεστικού 0467-22230 7 ασαρχείο Νευροκοπίου ασωτού 0523-22489 8 ασαρχείο Ξάνθης Κουτσού 0541-78400 9 ασαρχείο Λάρισας Λάρισας 041-531825 10 ασαρχείο Τρικάλων Φαρκαδόνας 0431-27272 11 /νση δασών Φλώρινας Φλώρινας 0385-24171 12 ασαρχείο Καλαµάτας Καλαµάτας 0721-22510 13 ασαρχείο Βυτίνας Βυτίνας 0795-22213 14 ασαρχείο Κοζάνης Βελβενδού 0461-28907-6 15 ασαρχείο Σταυρούπολης Καλλιθέα 0542-22218 16 ασαρχείο Σερρών Σερρών 0321-46262 17 ασαρχείο Σερρών Χρυσοπηγής 0321-46262 18 ασαρχείο Σερρών Στρυµόνα 0321-46262 19 ασαρχείο Αρναίας Αρναία 0372-22262 20 ασαρχείο Αρναίας Κακκάβου 0372-22262 21 ασαρχείο Καλαβρύτων Αγίου Γεωργίου 0692-22227 33