ΑΝΩΣΑΣΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΔΡΡΩΝ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΚΑΗ ΥΡΖΜΑΣΟΟΗΚΟΜΗΚΖ ΘΔΜΑ:

ΑΝΩΣΑΣΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΔΡΡΩΝ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΚΑΗ ΥΡΖΜΑΣΟΟΗΚΟΜΗΚΖ ΘΔΜΑ: ΥΡΖΜΑΣΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΡΗΖ ΚΑΗ Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΖ ΣΗ ΜΗΚΡΟΜΔΑΗΔ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΗ Τπό ησλ θνηηήηξησλ: ΥΡΗΣΗΝΑ ΚΟΝΟΜΑ ΒΗΚΣΩΡΗΑ ΜΟΤΕΛΑΝΟΒΑ Δπηβιέπσλ: θ. ΓΖΜΖΣΡΖ ΑΘΑΝΑΗΟΤ έξξεο, 2014

Αθηεξώλεηαη: ζηελ νηθνγέλεηα µαο θαη ζηνπο θίινπο καο πνπ µαο ζηήξημαλ ζε φιε ηε δηάξθεηα ησλ θνηηεηηθψλ µαο ρξφλσλ θαη ζηελ ζπγγξαθή ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο.. 2

Εςσαπιζηίερ Μέζα ζηηο επφκελεο γξακκέο ζα ζέιακε λα εθθξάζνπκε ηηο εηιηθξηλείο µαο επραξηζηίεο ζηνλ επηβιέπσλ θαζεγεηή θ. Αζαλαζίνπ Γεκήηξε πνπ ζπλέβαιε µε ηε βνήζεηα ηνπ ζηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο. Δπίζεο ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ην εθπαηδεπηηθφ θαη δηνηθεηηθφ πξνζσπηθφ ηνπ ΣΔΗ εξξψλ γηα ηηο γλψζεηο θαη ηηο πινχζηεο εκπεηξίεο πνπ απνθνκίζακε ζηα ρξφληα ηεο θνηηεηηθήο µαο δξαζηεξηφηεηαο. Πάλσ απφ φινπο ζα ζέιακε λα εθθξάζνπκε ηηο επραξηζηίεο µαο ζηηο νηθνγέλεηεο µαο γηα ηελ ελζάξξπλζε θαη εζηθή ζπκπαξάζηαζε πνπ µαο πξνζέθεξαλ φια ηα ρξφληα ησλ ζπνπδψλ. 3

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη ζαλ θχξην ζηφρν λα ζθηαγξαθήζεη ηεο επηπηψζεηο ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο θξίζεο ζηηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο. Πξνο ηελ εθπιήξσζε απηνχ ηνπ ζθνπνχ πξνεγνχληαη ηεο ηειηθήο αλάιπζεο ε έλλνηα ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο θξίζεο, ησλ αηηψλ ηεο, ησλ ζπλεπεηψλ ηεο θαη ησλ πξνεγνχκελσλ ζρεηηθψλ εκπεηξηψλ ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. ην πξψην θεθάιαην παξαηίζεληαη ζεσξεηηθά ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ νηθνλνκηθή θξίζε γεληθά. Γίλεηαη ζπλνπηηθή αλαθνξά ζηα αίηηα θαη ηηο επηπηψζεηο, θαζψο επίζεο θαη ζηελ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ζηε δηάξθεηα κηαο θξίζεο. ην δεχηεξν θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζε ρξεκαηννηθνλνκηθέο θξίζεηο πξνεγνχκελσλ ρξφλσλ θαη ην πψο θαηάθηαζαλ ζηελ ρψξα καο. ην ηξίην θεθάιαην βιέπνπκε ηηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο λα αληηκεησπίδνπλ κε κεγάιε δπζθνιία ηηο επηπηψζεηο ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο θξίζεο θαη έλα κεγάιν πνζνζηφ δελ θαηαθέξλεη ηειηθά λα αληαπεμέιζεη. Αλαιχνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ, ην πεξηβάιινλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ηα πξνβιήκαηά ηνπο θαη ε πξννπηηθή αληνρήο ηνπο. ην ηέηαξην θεθάιαην αλαιχνληαη ηα απνηειέζκαηα ρξήζεο γηα ηα έηε 2009-2013 γηα δηάθνξνπο θιάδνπο δξαζηεξηνπνίεζεο. Παξαηεξνχκε ηηο δηάθνξεο απμνκεηψζεηο ησλ θεξδψλ/δεκηψλ αλά θιάδν. ην πέκπην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο κε ηελ κέζνδν ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (ζε έληππε κνξθή), απνηππψλεηαη ε γλψκε εμήληα ηδηνθηεηψλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ζε κηα ζεηξά απφ εξσηήκαηα, φπσο γηα ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ, ηελ ζρέζε ηνπο κε ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα ζηελ Διιάδα, αιιά αθφκε θαη πνηφλ ζεσξνχλ ππεχζπλν γηα απηή ηελ θαηάζηαζε. Σέινο, ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο, πνπ παξνπζηάδνληαη ζην έθην θεθάιαην, εκθαλίδνπλ εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ. 4

ABSTRACT This work has as main objective to outline the impact of the financial crisis on SMEs. To fulfil this purpose prior to final analysis the concept of financial crisis, the Applicant, its consequences and previous relevant experience of the global economy. The first chapter sets the theoretical background of the economic crisis in general. It is a concise reference to the causes and effects, as well as in consumer behaviour during a crisis. The second chapter refers to financial crises past years and how they arrived in our country. In the third chapter we see small businesses face great difficulty with the effects of the financial crisis and a large percentage fails to meet them. It analyzes the characteristics of small and medium enterprises, environment operating problems and the prospect of their strength. The fourth chapter analyzes the income statement for the years 2009-2013 for various sectors of activity. Observe the various fluctuations of profits / losses per sector. In the fifth chapter, the method of the questionnaire ( in paper form), reflected the opinion sixty small business owners a series of questions, such as the difficulties they face, their relationship with the financial system in Greece, but even whom feel responsible for this situation. Finally, the conclusions of the research presented in the sixth chapter, show great interest 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν... 8 1. Οριςμόσ Χρηματοοικονομικήσ Κρίςησ... 8 2. υμπτϊματα Μιασ Χρηματοοικονομικήσ Κρίςησ... 9 3. Σα Αίτια Σησ Χρηματοοικονομικήσ Κρίςησ... 10 4. Οι Επιπτϊςεισ Σησ Χρηματοοικονομικήσ Κρίςησ... 13 5. Οι Ευκαιρίεσ Σησ Χρηματοοικονομικήσ Κρίςησ... 14 6. Η Καταναλωτική υμπεριφορά Σην Περίοδο Χρηματοοικονομικήσ Κρίςησ... 15 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ν... 17 1. Η Διαδικαςία Σησ Κρίςησ... 17 2. Παγκόςμιεσ Κρίςεισ Προηγοφμενων Χρόνων... 17 3. Η Μετάδοςη Σησ Χρηματοοικονομικήσ Κρίςησ την Ελλάδα... 19 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ν... 23 1. Οριςμόσ Μικρομεςαίων Επιχειρήςεων (ΜΜΕ)... 23 2. Μορφζσ ΜΜΕ... 26 3. Κλάδοι δραςτηριοποίηςησ ΜΜΕ... 28 4. Μικρομεςαίεσ Επιχειρήςεισ ςτην Ελλάδα και Οικονομική Κρίςη... 30 5. Επιπτϊςεισ ςτισ ΜΜΕ... 33 5.1. Προβλζψεισ Για Σο 1ο Εξάμηνο Σου 2014... 34 5.2. Απαςχόληςη υνθήκεσ Εργαςίασ Μιςθοί... 35 5.3. Οφειλζσ Και Απαιτήςεισ Σων Επιχειρήςεων... 36 6. Πλεονεκτήματα Μικρομεςαίων Επιχειρήςεων... 38 7. Μειονεκτήματα Μικρομεςαίων Επιχειρήςεων... 39 8. Χρηματοδότηςη ΜΜΕ... 40 9. Αντοχή τρόποι αντιμετϊπιςησ και προοπτικζσ ΜΜΕ... 43 6

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ν... 47 Μελζτη περιπτϊςεων Ελληνικϊν ΜΜΕ... 47 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ν... 52 ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΠΡΟΕΓΓΙΗ ΜΕΩ ΕΡΩΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟΤ... 52 1. κοπόσ... 52 2. Μεθοδολογία... 52 3. Ανάλυςη ερωτημάτων... 52 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 ν... 77 ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ... 77 ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ... 79 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 87 7

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν 1. Οξηζκφο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο Ζ Υξεκαηννηθνλνκηθή Κξίζε νξίδεηαη σο κία ρξνληθή πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία ε αγνξά πθίζηαηαη κία έληνλε θαζνδηθή θίλεζε ηνπ ππνθείκελνπ παξάγνληα (underlying factor) ε νπνία γίλεηαη πιήξσο αληηιεπηή ζηελ αγνξά (Sharpe, 1963). χκθσλα κε ηνλ Mishkin (1992) ε ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε είλαη κία δηαηάξαμε ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ αγνξψλ, ε νπνία πξνθαιεί επηδείλσζε ησλ πξνβιεκάησλ ηεο αληίζηξνθεο επηινγήο θαη ηνπ εζηθνχ θηλδχλνπ, κε απνηέιεζκα ηελ αληθαλφηεηα ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ λα δηνρεηεχνπλ θεθάιαηα κε απνηειεζκαηηθφ ηξφπν ζηηο πεξηζζφηεξν απνδνηηθέο επελδπηηθέο επθαηξίεο. Ζ δηαηάξαμε απηήλ εκθαλίδεηαη αξρηθψο ζε κηα ρψξα ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ θαη ζηε ζπλέρεηα δηαρέεηαη ζην εμσηεξηθφ. χκθσλα κε ηνλ Summers (2000), ε κεηάδνζε ηεο θξίζεο απφ ρψξα ζε ρψξα κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε επηά δηαθνξεηηθνχο κεραληζκνχο: Ζ επέιεπζε θνηλψλ αξλεηηθψλ παξαγφλησλ ζε δχν ή πεξηζζφηεξεο ρψξεο, φπσο είλαη ε θξίζε ζηελ αγνξά ησλ κεηνρψλ ζε δχν ή πεξηζζφηεξεο ρψξεο. Οη εκπνξηθνί δεζκνί κεηαμχ δχν ρσξψλ επηηξέπνπλ ηε κεηαθνξά ησλ αξλεηηθψλ κεηαβνιψλ ζε ηηκέο θαη εηζνδήκαηα κεηαμχ ηνπο. Ο πςειφο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ ρσξψλ, ν νπνίνο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε έληνλεο ζπλαιιαγκαηηθέο ππνηηκήζεηο ησλ λνκηζκάησλ. Οη ρξεκαηννηθνλνκηθνί δεζκνί κεηαμχ δχν ή πεξηζζνηέξσλ ρσξψλ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε πςειέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ αγνξψλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ. Δπνκέλσο, φηαλ κία ρψξα επελδχεη ή δαλείδεη θάπνηα άιιε ρψξα θαη ππάξμνπλ αξλεηηθά λέα γηα κία απφ ηηο δχν κε απνηέιεζκα λα επέιζεη θξίζε ζε απηήλ, ηφηε ζπκπαξαζχξεηαη θαη ε άιιε ρψξα. Ζ κείσζε ηεο ξεπζηφηεηαο ζηελ αγνξά κίαο ρψξαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κείσζε ησλ ζέζεσλ ησλ επηρεηξήζεσλ απηήο ηεο ρψξαο ζην εμσηεξηθφ, κε απνηέιεζκα λα επεξεάδεηαη θαη ε ξεπζηφηεηα ζηηο άιιεο ρψξεο. 8

Ο παληθφο πνπ επηθξαηεί ζηνπο επελδπηέο ζε πεξηφδνπο απφηνκεο θαη βίαηεο πηψζεο ησλ ηηκψλ ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ. Ζ θξίζε ζε κία ρψξα επεξεάδεη ηηο πξνζδνθίεο ησλ επελδπηψλ γηα ηπρνχζεο θνηλέο αλαπηπμηαθέο ππνδνκέο κεηαμχ ησλ δχν ρσξψλ. Με ηε ιεηηνπξγία απηψλ ησλ κεραληζκψλ, κία αλαζηάησζε ζην ζεκείν ηζνξξνπίαο κίαο ρψξαο κπνξεί λα κεηαθεξζεί ζην εμσηεξηθφ. Αλαιφγσο κε ηε γεσγξαθηθή έθηαζε ησλ ρσξψλ πνπ επεξεάδνληαη απφ ηελ πξσηαξρηθή αηηία ε ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε κπνξεί λα γίλεη αθφκε θαη δηεζλήο, φπσο έγηλε ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε. 2. πκπηψκαηα Μηαο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο Μπνξεί άξαγε λα πξνβιεθηεί ή λα εληνπηζηεί πφηε ζα μεζπάζεη κηα θξίζε; ε απάληεζε είλαη θπζηθά θαη λαη, κέζα απφ ηνλ ππνινγηζκφ ηεο πησηηθήο ηάζεο ηνπ θέξδνπο, θαη θπζηθά απφ ηελ πεξηνδηθφηεηα πνπ πιένλ απνδεδεηγκέλα απηέο μεζπνχλ. Μπνξεί λα εηπσζεί φηη πξηλ μεζπάζεη ε θξίζε, πνπ είλαη ε θχξηα θάζε ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ φπνπ εθδειψλνληαη βίαηα νη παξαβηαζκέλεο αλαινγίεο ηεο αλαπαξαγσγήο, ηα πξψηα ζπκπηψκαηα ηεο εκθαλίδνληαη ζηε ζθαίξα ηεο αληαιιαγήο. Γειαδή ε πψιεζε ησλ εκπνξεπκάησλ γίλεηαη δχζθνιε, ν θαπηηαιηζηήο, πνπ δελ πνχιεζε ηα εκπνξεχκαηά ηνπ, δελ κπνξεί λα αγνξάζεη ηα κέζα παξαγσγήο. Αθφκα απμάλεηαη ν δαλεηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ απφ ηηο ηξάπεδεο, ηα επηηφθηα απμάλνληαη θαη ε δήηεζε ρξεκάησλ επίζεο. Αξθεηέο ηξάπεδεο ρξενθνπνχλ, νη επηρεηξήζεηο θιείλνπλ, ε αλεξγία δηαξθψο απμάλεη. Δπηπιένλ ε παξαγσγή ζε άιιεο επηρεηξήζεηο ζηακαηάεη θαη ζε άιιεο κεηψλεηαη, ελψ ηέινο ε πηψζε ηεο παξαγσγήο ζπλερίδεηαη κέρξη ηε ζηηγκή πνπ απνθαζίζηαηαη ε αληηζηνηρία αλάκεζα ζηελ παξαγσγή θαη ζηελ θαηαλάισζε. ηελ δεχηεξε θάζε ζηελ δηάξθεηα ηεο χθεζεο (ζηαζηκφηεηα πνπ κπνξεί λα δηαξθέζεη αξθεηφ θαηξφ) ζπκβαίλνπλ ηα εμήο παξαθάησ: ε παξαγσγή παχεη λα κεηψλεηαη, αιιά θαη δελ απμάλεηαη, ν αξηζκφο ησλ ρξενθνπεκέλσλ επηρεηξήζεσλ θαη ηξαπεδψλ ειαηηψλεηαη, ελψ ηα απνζέκαηα εκπνξεπκάησλ βαζκηαία απνξξνθψληαη. Αξθεηά ζπρλά νη επηρεηξήζεηο θαηαζηξέθνπλ έλα κέξνο ησλ εκπνξεπκάησλ γηα λα ζπγθξαηήζνπλ ηελ 9

πηψζε ησλ ηηκψλ. Ζ πξνζθνξά ρξήκαηνο αξρίδεη λα κεγαιψλεη θαη νη επηρεηξήζεηο αξρίδνπλ λα αλαδεηνχλ ηξφπνπο αμηνπνίεζεο ησλ θεθαιαίσλ ηνπο. ην ηειεπηαίν ζηάδην νη επηρεηξήζεηο γηα λα πάξνπλ ην κέζν θέξδνο δπλακψλνπλ ηελ εθκεηάιιεπζε θαη αξρίδνπλ λα εηζάγνπλ ηερληθέο εθεπξέζεηο, λα αλαλεψλνπλ ην πάγην θεθάιαηφ ηνπο. Έηζη, ζπληειείηαη ην πέξαζκα απφ ηε ζηαζηκφηεηα ζηελ αλαδσνγφλεζε. ην ηξίην ζηάδην έξρεηαη ε αλαδσνγφλεζε, ράξε ζηνλ ηερληθφ εμνπιηζκφ ηεο παξαγσγήο κεγαιψλεη ε δήηεζε κεραλψλ θαη ε αλεξγία κεηψλεηαη. Ύζηεξα απφ φια απηά, ε νηθνλνκία θηάλεη ζην επίπεδν πνπ βξηζθφηαλ πξηλ απφ ηελ θξίζε θαη ε αλαδσνγφλεζε πεξλάεη ζε άλνδν. ηελ ηέηαξηε θάζε ε παξαγσγή απμάλεηαη κε πςεινχο ξπζκνχο. Μεγαιψλεη ε εηζξνή εκπνξεπκάησλ ζηελ αγνξά. Δπηπιένλ αξρίδνπλ θαη δεκηνπξγνχληαη νη πξνυπνζέζεηο ηεο ππεξπαξαγσγήο ζε ιαλζάλνπζα κνξθή. Απηή ε πνξεία ζπλερίδεηαη κέρξη ηε ζηηγκή πνπ νη δηαζηάζεηο ηεο παξαγσγήο μεπεξάζνπλ ζεκαληηθά ηελ απνξξνθεηηθή ηθαλφηεηα ηεο αγνξάο, νπφηε θαη μεζπάεη λέα θξίζε. 3. Σα Αίηηα Σεο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο Ζ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε έθεξε ζην θσο πνιιά απφ ηα πξνβιήκαηα ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο. Πέληε είλαη νη παξάγνληεο πνπ ε νηθνλνκία κπνξεί λα ράζεη ηελ ηζνξξνπία ηεο, θαζψο νη αγνξέο ράλνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο ζηε κεηαθνξά θεθαιαίσλ πξνο ηηο θαιχηεξεο επελδπηηθέο επθαηξίεο. Οη παξάγνληεο απηνί είλαη: Αύμεζε ησλ επηηνθίσλ: Μία αχμεζε ησλ επηηνθίσλ νδεγεί ζηε κείσζε ησλ δαλεηαθψλ θεθαιαίσλ, ε νπνία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε πηψζε ησλ επελδχζεσλ αιιά θαη ηεο γεληθήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Μείσζε ησλ ηηκώλ ησλ κεηνρώλ: Μία κείσζε ησλ ηηκψλ ησλ κεηνρψλ νδεγεί ζηε κείσζε ηεο θαζαξήο αμίαο ησλ επηρεηξήζεσλ, κε απνηέιεζκα ηελ απξνζπκία ησλ δαλεηζηψλ γηα παξνρή θεθαιαίσλ. Ζ απξνζπκία απηήλ είλαη ηθαλή λα έρεη σο απνηέιεζκα αθφκα θαη ηελ πηψζε ηεο γεληθήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο (Greenwald & Stiglitz, 1988, Bernanke & Gertler, 1989, Calomiris & Hubbard, 1990). 10

Αύμεζε ηεο αβεβαηόηεηαο: Ζ αχμεζε ηεο αβεβαηφηεηαο κεηψλεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ δαλεηζηψλ λα εληνπίζνπλ ηηο νξζέο επελδπηηθέο επηινγέο, κε απνηέιεζκα ηελ κείσζε ησλ δαλεηνδνηνχκελσλ θεθαιαίσλ, ησλ επελδχζεσλ αιιά θαη ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σξαπεδηθνί Παληθνί (Bank panics): Ζ απνηπρία νξηζκέλσλ ηξαπεδψλ, ε νπνία νθείιεηαη ζε πξνβιήκαηα Αζχκκεηξεο Πιεξνθφξεζεο, ζηε απνηειεζκαηηθή θαη απνδνηηθή δηνρέηεπζε ησλ δαλεηαθψλ θεθαιαίσλ απφ ηηο πιενλάδνπζεο ζηηο ειιεηκκαηηθέο νηθνλνκηθέο κνλάδεο απνηειεί ηελ αθεηεξία ησλ ηξαπεδηθψλ παληθψλ. Οη πιενλάδνπζεο κνλάδεο απνζχξνπλ ηηο θαηαζέζεηο ηνπο, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ησλ δηαζεζίκσλ δαλεηαθψλ θεθαιαίσλ, ηε κείσζε ησλ επελδχζεσλ θαη ηε γεληθφηεξε κείσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Με αλακελόκελε πηώζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ηηκώλ: Ζ πηψζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ νδεγεί ζε κείσζε ηεο θαζαξήο αμίαο ησλ επηρεηξήζεσλ, κε απνηέιεζκα ηελ απξνζπκία ησλ δαλεηζηψλ γηα παξνρή θεθαιαίσλ. Ζ απξνζπκία απηήλ είλαη ηθαλή λα έρεη σο απνηέιεζκα αθφκα θαη ηελ πηψζε ηεο γεληθήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Όζνλ αθνξά ζηελ θξίζε ηνπ 2008, απηήλ πξνέθπςε κεηά ην μέζπαζκα ησλ πξνβιεκάησλ ζηελ αγνξά ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ ρακειήο εμαζθάιηζεο θαη ηελ αιφγηζηε ρξήζε δνκεκέλσλ επελδπηηθψλ πξντφλησλ πνπ εμαξηηφληαλ άκεζα απφ ηε δπλαηφηεηα απνπιεξσκήο ησλ δαλείσλ απφ ηα νπνία παξάγνληαλ. Ζ πξνζπάζεηα απνκάθξπλζεο ηνπ πηζησηηθνχ θαη επηηνθηαθνχ θηλδχλνπ απφ ηηο ηξάπεδεο, ε κεηαηξνπή ζηάζηκσλ θεθαιαίσλ ζε εκπνξεχζηκνπο ηίηινπο θαη ε κεηαθίλεζε ησλ ζχλζεησλ επελδπηηθψλ ηίηισλ ζηηο θαηαζηάζεηο εηδηθψλ νληνηήησλ, πξνθάιεζαλ έλα "ληφκηλν" αιπζηδσηψλ αληηδξάζεσλ ζηνλ ακεξηθαληθφ θαη επξσπατθφ ηξαπεδηθφ θαη θηεκαηνκεζηηηθφ ηνκέα. Ζ αλάπηπμε ηεο αγνξάο ησλ ηηηινπνηήζεσλ είρε σο απνηέιεζκα νη ηξάπεδεο λα δαλείδνπλ άθνβα ζε κε θεξέγγπνπο δαλεηνιήπηεο, αθνχ γλψξηδαλ εθ πξννηκίνπ φηη ηα δάλεηα ηειηθά δελ ζα έκελαλ ζηνλ ηζνινγηζκφ ηνπο, ελψ ρξεζηκνπνηνχζαλ θαη ηε ξεπζηφηεηα απφ ηελ πψιεζε γηα ηελ παξαγσγή λέσλ δαλείσλ θαη, ζπλεπψο, πεξηζζφηεξσλ θεξδψλ. Πνιινί, φκσο, απφ ηνπο επελδπηέο δελ γλψξηδαλ ηη αθξηβψο πξντφληα αγφξαδαλ θαη ηδίσο ηη θίλδπλν αλαιάκβαλαλ. Γεληθά, νη θξίζεηο μεθηλνχλ φηαλ ην καθξννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ραξαθηεξίδεηαη απφ αδπλακίεο θαη αζηάζεηα (Demirguc-Kunt & Detragiache, 1998). 11

Σα βαζηθφηεξα αίηηα απηήο ηεο θξίζεο είλαη: Η ηηηινπνίεζε ησλ ζηεγαζηηθώλ δαλείσλ ζε πάξα πνιύ κεγάιν βαζκό. Σα κεησκέλα επηηφθηα ησλ ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ ζηελ ακεξηθαληθή αγνξά νδήγεζαλ ζε κεγάιε αχμεζε ησλ ρνξεγήζεσλ. Έηζη νη εκπνξηθέο ηξάπεδεο πξνθεηκέλνπ λα εηζπξάμνπλ πςειά bonus, άξρηζαλ λα εθδίδνπλ εηαηξηθά νκφινγα (Mortage Backed Securities MBS),θαη λα ηα δηνρεηεχνπλ ζε αζθαιηζηηθέο εηαηξίεο, ηξάπεδεο, θξαηηθά ηακεία. Δλ ζπλερεία νη επελδπηέο πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεπζνχλ θαη λα εμαζθαιηζηνχλ ζε πεξίπησζε θηλδχλνπ, αγφξαδαλ ζπκβφιαηα πξνζηαζίαο έλαληη θηλδχλσλ ρξενθνπίαο (Credit Default Swaps), γλσζηά θαη σο CDS. Σν πξφβιεκα ήηαλ ηα ππέξνγθα πνζά απνδεκηψζεσλ πνπ έπξεπε λα θαηαβιεζνχλ έλαληη ησλ ζπκβνιαίσλ CDS. Η πςειή κόριεπζε δειαδή ε ππεξβνιηθή ρξήζε δαλεηαθψλ θεθαιαίσλ θαη ε ιηγνζηή ρξήζε ηδίσλ θεθαιαίσλ. Οη νίθνη αμηνιόγεζεο γηα ηεν λανθαςμζνη αξιολόγηςη που παρείχαν ςε οικονομικοφσ οργανιςμοφσ, η οποία ήταν προϊόν τησ ανεπάρκειάσ τουσ ή και κατά πολλοφσ τησ μεροληψίασ τουσ ζναντι οριςμζνων επιχειρήςεων. Οη επνπηηθέο αξρέο θαη ην λνκνζεηηθό πιαίζην. ηελ πξψηε πεξίπησζε νη επνπηηθέο αξρέο αδπλαηνχζαλ λα εμαζθαιίζνπλ ηελ απαηηνχκελε δηαθάλεηα ζηα νηθνλνκηθά ζηνηρεία ησλ επηρεηξήζεσλ θαη έηζη νη ρξεκαηννηθνλνκηθέο θαηαζηάζεηο (ηζνινγηζκφο απνηειέζκαηα ρξήζεσο) παξνπζίαδαλ αλαιεζή ζηνηρεία. Δπηπιένλ θαίλεηαη πσο πίζηεπαλ ηελ αξρή ησλ «απνηειεζκαηηθψλ αγνξψλ» ψζηε λα κελ ιάβνπλ ηα θαηάιιεια κέηξα ελάληηα ησλ φζσλ αθνινχζεζαλ. Όζνλ αθνξά ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ήηαλ ειιηπέο. Σν 1999 θαηαξγήζεθε ν θαλφλαο ηνπ Glass Steagall ν νπνίνο ίζρπε απφ ην 1933 θαη απαγφξεπε ηελ ζπλεξγαζία επελδπηηθψλ θαη εκπνξηθψλ ηξαπεδψλ, κε απνηέιεζκα ζηελ ζπλέρεηα ηα ελ ιφγσ ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα λα είλαη αιιεινεμαξηψκελα. Η Φνύζθα ησλ ηηκώλ ησλ αθηλήησλ. Οη ηηκέο ησλ αθηλήησλ άξρηζαλ ηελ αλνδηθή ηνπο πνξεία ηελ δεθαεηία ηνπ 1990 θαη ζηακάηεζε ην 2006. Σα επηηφθηα παξάκελαλ ρακειά θαη ε πξνζθνξά ηνπο ζηηο Ζ.Π.Α. ππήξμε πνιχ κεγάιε. Ζ μαθληθή άλνδνο ησλ ηηκψλ αλ θαη επηζεκάλζεθε απφ αξθεηνχο, δελ αλαθφπεθε απφ ηηο αξκφδηεο 12

αξρέο, θαη αθνινχζεζε ε πηψζε ηνπο κε θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο ζηα λνηθνθπξηά, πνπ έβιεπαλ ηελ αμία ηνπ ζπηηηνχ λα είλαη κηθξφηεξε απφ απηήλ ηνπ δαλείνπ ηνπο. Τν ζύζηεκα ακνηβώλ ησλ πςειόβαζκσλ ζηειερώλ Σα πςειφβαζκα ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ ιάκβαλαλ κέζσ bonus ππέξνγθεο ακνηβέο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο ζηελ δεκηνπξγία θεξδψλ. Έηζη ν πξνζαλαηνιηζκφο ηνπο ήηαλ ε δεκηνπξγία βξαρππξφζεζκσλ θεξδψλ δίλνληαο ιηγφηεξε πξνζνρή ζην κέιινλ. Σν ζθεπηηθφ απηφ είρε σο βάζε ηελ θεξδνζθνπία ρσξίο λα ππνινγίδεηαη ν θίλδπλνο πνπ αλαιάκβαλαλ. Σν ίδην ζπλέβε θαη κε ηηο εληνιέο πνπ έδηλαλ ζηα ρακειφηεξα ζηειέρε. Σν ζχζηεκα ακνηβψλ πνπ πηνζέηεζαλ είρε λα θάλεη θαη κε ην χςνο ησλ πξαγκαηνπνηεζέλησλ εζφδσλ ρσξίο λα ιακβάλεηαη ππ φςηλ ν θίλδπλνο ε νη κειινληηθέο ηνπο απψιεηεο. Έηζη ηα ρακειφβαζκα ζηειέρε επέθηεηλαλ ηα ραξηνθπιάθηά ηνπο φζν δηαξθνχζε ε θνχζθα θαη ηα αλψηεξα ζηειέρε επηβξάβεπαλ ηνπο εαπηνχο ηνπο γηα ηελ επηηπρεκέλε απηή επίβιεςε πνπ έθαλαλ. Η ρνξήγεζε δαλείσλ κεησκέλεο εμαζθάιηζεο (subprime) Ζ αμηνιφγεζε ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ, ζηηο ρνξεγήζεηο έλαληη ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ ήηαλ αλεπαξθήο. Ζ δφζε ησλ δαλείσλ ζε πάξα πνιιέο πεξηπηψζεηο μεπεξλνχζε ηελ ηθαλφηεηα ηνπ εθάζηνηε λνηθνθπξηνχ λα αληαπνθξηζεί. 4. Οη Δπηπηψζεηο Σεο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο Ζ κεγαιχηεξε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε κεηά ηελ νηθνλνκηθή θαηάξξεπζε ηνπ 1929 επέθεξε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θνηλφηεηα θαη είρε ηέηνην κέγεζνο πνπ νη ζπλνιηθέο ηεο επηπηψζεηο παξακέλνπλ αθφκε θαη δελ έρνπλ αμηνινγεζεί ζπγθεληξσηηθά, θαζψο είλαη αθφκα αβέβαηεο. Δθηφο απφ ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζην δηεζλέο ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα, νη ζπλνιηθνί ξπζκνί νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζε φιν ηνλ θφζκν, ζεκείσζαλ ζεκαληηθή κείσζε, γεγνλφο πνπ είλαη έθδειν θαη ζηνπο θπξηφηεξνπο ρξεκαηηζηεξηαθνχο δείθηεο. πλνπηηθά, θαη ζχκθσλα κε ζηαηηζηηθά ζηνηρεία, νη θπξηφηεξεο επηπηψζεηο ηεο δηεζλνχο νηθνλνκηθήο θξίζεο είλαη: Γξακαηηθή πηψζε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ αγαζψλ. Πηψζε ΑΔΠ (Αθαζαξηζηνπ Δγρσξηνπ Πξνηφλ). Πηψζε ηηκψλ πξψησλ πιψλ. Αξλεηηθή εμέιημε εκπνξίνπ ππεξεζηψλ. Πηψζε ησλ δηεζλψλ επελδχζεσλ. 13

Μείσζε δήηεζεο, ρξεκαηνδφηεζεο, πηζηψζεσλ γηα επελδχζεηο θαη εκπφξην. Μείσζε θαηαλάισζεο. Αχμεζε πξνζηαηεπηηζκνχ. Αξλεηηθφ θιίκα ζε λαπηηιία θαη ηνπξηζκφ. Υξφληεο αληζνξξνπίεο ζηα ηζνδχγηα πιεξσκψλ. Αληζνξξνπίεο ζηελ εμέιημε ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ. Δπηδείλσζε ησλ πξννπηηθψλ αλάπηπμεο ησλ θησρψλ ρσξψλ. Πηψζε εηζξνψλ ζπλαιιάγκαηνο απφ εμαγσγέο θαη μέλεο επελδχζεηο. Σάζεηο νηθνλνκηθνχ εζληθηζκνχ κέζσ θξαηηθψλ εληζρχζεσλ. Δπηζεηηθέο ππνηηκήζεηο λνκηζκάησλ θαη ζπλαιιαγκαηηθφο πξνζηαηεπηηζκφο. Δκπφδηα ζηε δηεζλή θίλεζε ζπληειεζηψλ παξαγσγήο. Οη βαζηθφηεξεο επηπηψζεηο ηεο ηξέρνπζαο νηθνλνκηθήο θξίζεο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία κπνξνχλ λα ζπλνςηζζνχλ σο εμήο: Πεξηνξηζκφο θαηαλαισηηθήο πίζηεο πνπ νδεγεί ζε κείσζε ηεο θαηαλάισζεο. Μείσζε εμαγσγψλ. Αχμεζε ηεο αλεξγίαο 5. Οη Δπθαηξίεο Σεο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο Δίλαη αλαπφθεπθην έθηνο απφ ηελ δπζκέλεηα πνπ θέξλεη ε νηθνλνκηθή θξίζε λα παξνπζηάδνληαη θαη επθαηξίεο γηα αλάπηπμε. Δίλαη αξθεηέο απηέο νη επηρεηξήζεηο πνπ εθκεηαιιεχνληαη ην δπζκελέο νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ πξνθεηκέλνπ λα αλαπηπρηνχλ, θαη είλαη ζεκαληηθφ ηελ πεξίνδν ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο ζχκθσλα κε φια ηα παξαπάλσ λα γίλνληαη λέεο θαηλνηφκεο επελδχζεηο. Μηα ζεκαληηθή επθαηξία είλαη ε ζέζπηζε ηνπ πεληαεηνχο αθνξνιφγεηνπ γηα λέεο επηρεηξήζεηο απφ άηνκα 25-30 ρξνλψλ. Μηα αθφκα επθαηξία παξνπζηάδεηαη απφ ηελ θαηαθφξπθε πηψζε ησλ ελνηθίσλ ησλ θαηαζηεκάησλ. 14

Ώζεζε ζηηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο δίλνπλ θαη ηα 4 λέα πξνγξάκκαηα ΔΠΑ ζπλνιηθήο αμίαο 275 εθ επξψ. Δπίζεο είλαη πιένλ πην εχθνιν γηα ηνπο επηρεηξεκαηίεο λα πεηχρνπλ ρακειφηεξεο ηηκέο ζηηο πξψηεο χιεο. Δπηπιένλ ε Διιάδα έρεη αξθεηφ αλζξψπηλν θεθάιαην ην νπνίν δελ δηαρεηξίδεηαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ. Έηζη άλεξγνη πηπρηνχρνη κπνξνχλ λα εθκεηαιιεπηνχλ ηνπο ρακεινχο κηζζνχο θαη ηηο επηρεηξεκαηηθέο ηδέεο ψζηε λα αλνίμνπλ ηελ δηθή ηνπο επηρείξεζε. Με απηφλ ηνλ ηξφπν κπνξεί λα απμεζεί πεξαηηέξσ ε επηρεηξεκαηηθφηεηα. Όια ηα παξαπάλσ κπνξνχλ ζπλνιηθά λα βνεζήζνπλ ηελ ειιεληθή θνηλσλία λα αληεπεμέιζεη ζηνπο δχζθνινπο θαηξνχο πνπ έξρνληαη. 6. Ζ Καηαλαισηηθή πκπεξηθνξά Σελ Πεξίνδν Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο Καηά ηε δηάξθεηα ησλ θξίζεσλ παξαηεξείηαη κηα δίρσο πξνεγνχκελν αιιαγή ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Παξαηεξείηαη κείσζε ησλ δαπαλψλ γηα αγνξέο, έιιεηςε εκπηζηνζχλεο ζηα brand θαη ζηνπο ζεζκνχο ηεο αγνξάο θαη κηα γεληθή κεηαβνιή ησλ πξνηηκήζεσλ. Οη παξάγνληεο πνπ νδεγνχλ ζε απηή ηε ζπκπεξηθνξά πνηθίινπλ θαη αλαιχνληαη παξαθάησ. Ζ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά επεξεάδεηαη απφ ηέζζεξηο θχξηεο νκάδεο παξαγφλησλ: Πνιηηηζηηθνί παξάγνληεο. Κνηλσληθνί παξάγνληεο. Γεκνγξαθηθνί παξάγνληεο. Φπρνινγηθνί παξάγνληεο. Όπσο είδακε, ε θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά επεξεάδεηαη απφ δηαθφξνπο παξάγνληεο νη νπνίνη ηελ θαζνξίδνπλ απφιπηα. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ θξίζεσλ παξαηεξείηαη κηα αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαηαλαισηή. Ζ ζηξνθή ζηηο κάξθεο, ε κείσζε ησλ δαπαλψλ γηα θαηαλάισζε, ε επηινγή θζελφηεξσλ πξντφλησλ θαζψο θαη ησλ ππνθαηάζηαησλ. 15

Οη θπξηφηεξνη απφ ηνπο ινγνχο πνπ νδεγνχλ ζε απηή ηελ αιιαγή είλαη νη παξαθάησ: Παξαθίλεζε. Αληίιεςε, πνπ είλαη πλεπκαηηθή δηαδηθαζία ηεο αληίιεςεο, γλψζεο θαη θξίζεο, ε νπννα δίλεη ηελ ηθαλφηεηα ζε έλα άηνκν λα αληηιεθζεί, λα θαηαλνήζεη θαη λα εμεγήζεη ηνλ θφζκν πνπ ηνλ πεξηβάιιεη. Καζνδεγεηέο θνηλήο γλψκεο θαη νκάδεο αλαθνξάο, πνπ είλαη ηα άηνκα πνπ ιφγσ ηεο ζέζεο ή ησλ γλψζεσλ ηνπο κπνξνχλ θαη θαζνδεγνχλ κία νκάδα αηφκσλ ή έλα θνηλφ. Μ.Μ.Δ. Άγρνο/ Φφβνο/ Αλεζπρία. 1 1 θαθηαλάθεο Μ.Κ, (1998), «Γηνηθεηηθή θξίζεσλ», Δθδφζεηο Έιιελ, Αζήλα 16

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ν 1. Ζ Γηαδηθαζία Σεο Κξίζεο 2 Ζ θξίζε πνπ δηαλχνπκε μεθίλεζε κε κηα πεξίνδν απμεκέλσλ ζπλαιιαγψλ, πνπ πξνθάιεζαλ ην ζπάζηκν ηεο θεξδνζθνπηθήο θνχζθαο. Απφ ηελ επνρή ηεο "καλίαο ηεο νιιαλδηθήο ηνπιίπαο", ζηηο αξρέο ηνπ 17νπ αηψλα, ηέηνηεο θξίζεηο θεξδνζθνπίαο αθνινπζνχλ πάληα ηελ ίδηα πνξεία. Αξρηθά, ε πξνζδνθψκελε αμία ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πξντφληνο απμάλεη ζπλερψο, ηξνθνδνηψληαο αθφκα πεξηζζφηεξν ηε δήηεζε γη απηφ, επεηδή φινη ζέινπλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ ζπλερφκελε αχμεζε ηεο αμίαο. Ο θφζκνο ρξεζηκνπνηεί ίδηα θεθάιαηα θαη ζηε ζπλέρεηα παίξλεη θαη δάλεηα, ψζηε λα απνθηήζεη ην αληηθείκελν ηεο θεξδνζθνπίαο. Οη ηηκέο αλεβαίλνπλ αθφκε πην ςειά, εμαηηίαο ηεο απμεκέλεο δήηεζεο, θαη νδεγνχλ ζε αθφκε κεγαιχηεξε αχμεζε ηεο δήηεζεο. Κάπνηα ζηηγκή, φκσο, ε απμεηηθή ηάζε εμαληιείηαη. Γίλεηαη πην δχζθνιν λα βξεζνχλ λένη αγνξαζηέο θαη νη αξρηθνί επελδπηέο ζέινπλ λα πνπιήζνπλ, ψζηε λα εμαξγπξψζνπλ ηα θέξδε ηνπο. Σφηε, ε ηηκή ηνπ αληηθείκελνπ ηεο θεξδνζθνπίαο αξρίδεη λα πέθηεη. Σψξα φινη ζέινπλ λα εμέιζνπλ απφ ηελ αγνξά πξνθεηκέλνπ λα απνθχγνπλ ηηο δεκηέο, πξάγκα πνπ νδεγεί ζε κεγαιχηεξε πηψζε ηεο ηηκήο ηνπ αληηθεηκέλνπ. Όζνη κπήθαλ αξγά ζην θεξδνζθνπηθφ παηρλίδη θαη αγφξαζαλ ζε πςειέο ηηκέο ηψξα ππφθεηληαη κεγάιεο δεκηέο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ απηέο νη δεκηέο ζπλδπάδνληαη κε κηα γεληθή ππνρψξεζε ηεο δήηεζεο, απηή ε θεξδνζθνπηθή θξίζε κπνξεί λα επεξεάζεη ην ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο. 2. Παγθφζκηεο Κξίζεηο Πξνεγνχκελσλ Υξφλσλ Ζ θξίζε ηνπ 2008 δελ ήηαλ ε κνλαδηθή θξίζε ηεο ηειεπηαίαο εηθνζαεηίαο, ήηαλ, φκσο, ε κνλαδηθή θξίζε πνπ έπιεμε ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία. Παξφια απηά, ππήξμαλ 2 «Ζ ηξέρνπζα ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε θαη ην κέιινλ ηνπ παγθφζκηνπ θαπηηαιηζκνχ», ηνπ Μάηθι Υάηλξηρ. Γηαζέζηκν ζην http://indy.gr/analysis/i-tre3c7oysa-3c7rimatopistotik-krisi-kai-to-mellontoypagkosmioy-kapitalismoy-toy-maikl-3c7ainri3c7 17

θαη άιιεο ζεκαληηθέο θξίζεηο, νη νπνίεο απείιεζαλ ηελ ηζνξξνπία παγθνζκίσο. Απηέο παξνπζηάδνληαη ζπλνπηηθά θαη πεξηιεπηηθά ζην παξφλ ππνθεθάιαην κε ρξνλνινγηθή ζεηξά. 3 Σν 1994 ε κείσζε ηεο δήηεζεο ηεο ηεθίιαο νδήγεζε ζε θξίζε ην ζχζηεκα ζηαζεξψλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ κεηαμχ κεμηθάληθνπ πέζνο θαη ακεξηθαληθνχ δνιαξίνπ, κε απνηέιεζκα ηε ζεκαληηθή ππνηίκεζε ηνπ πξψηνπ. Ζ ζπλαιιαγκαηηθή απηήλ θξίζε έζεζε ζε θίλδπλν ηηο κεμηθαληθέο ηξάπεδεο, νη νπνίεο παξνπζίαζαλ ηδηαηηέξσο πςειέο δεκίεο. Ζ θξίζε ηεο κεμηθαληθήο ηξαπεδηθήο αγνξάο κε ηε ζεηξά ηεο επεξέαζε ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα ηεο Αξγεληηλήο, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ησλ θαηαζέζεσλ απηνχ θαηά 18% κέρξη ην 1995. ηελ Αξγεληηλή, παξφια απηά, ε ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία παξέκεηλε αιψβεηε απφ ηελ θξίζε. Σν 1995 ε ηξάπεδα Meridien BIAO κε έδξα ην Λνπμεκβνχξγν απνθάζηζε ηε κεηαθνξά ζεκαληηθνχ χςνπο θεθαιαίσλ πξνο ηα ππνθαηαζηήκαηά ηεο ζηηο Μπαράκεο. Ζ κεηαθνξά απηή επέθεξε ζεκαληηθή κείσζε ζηε ξεπζηφηεηα ηεο ηξαπεδηθήο αγνξάο ησλ ρσξψλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχηαλ ε ηξάπεδα, εθφζνλ απνθαζίζηεθε ην θιείζηκν ησλ ππνθαηαζηεκάησλ ηεο ζηε Εάκπηα, ζηελ Κέλπα θαη ηε νπαδηιάλδε. Ζ αλαζηάησζε απηή κεηαθέξζεθε θαη ζε άιιεο ρψξεο ηεο Αθξηθήο, φπσο είλαη ην Κακεξνχλ θαη ε Γεκνθξαηία ηεο Νφηηαο Αθξηθήο. Σν 1997 απνθαζίδεηαη ε αλαζηνιή ηεο ιεηηνπξγίαο 16 ηατιαλδέδηθσλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ εηαηξηψλ. Ζ απφθαζε απηή κείσζε ζε κεγάιν βαζκφ ηελ εηζξνή μέλσλ θεθαιαίσλ ζηηο ρψξεο ηεο επξχηεξεο αζηαηηθήο πεξηνρήο, ε νπνία κέρξη ηφηε αλ θαη ήηαλ αζξφα δελ αμηνπνηνχληαλ απνηειεζκαηηθά. Ζ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα απηή έγηλε πιένλ εκθαλήο θαη νη μέλνη επελδπηέο πξνρψξεζαλ ζε απφζπξζε ησλ θεθαιαίσλ ηνπο, κε απνηέιεζκα ηελ θξίζε πνπ ηαιάληζε ηελ αζηαηηθή νηθνλνκία κέρξη θαη ην 2000. ηηο βαζηθφηεξεο ζπλέπεηεο απηήο ηεο θξίζεο είλαη νη ζεκαληηθέο ππνηηκήζεηο ησλ λνκηζκάησλ ηεο Κνξέαο, ηεο Ηλδνλεζίαο, ηεο Μαιαηζίαο, ηνπ Υνλγθ Κνλγθ, ησλ Φηιηππίλσλ, ηεο ηγθαπνχξεο θαη ηεο Σατβάλ, θαζψο θαη ζεκαληηθέο απψιεηεο ζηηο εζληθέο ρξεκαηννηθνλνκηθέο αγνξέο θαη ην παγθφζκην εκπφξην. 3 Krugman P., (2009), «Η θξίζε ηνπ 2008 θαη ε επηζηξνθή ησλ νηθνλνκηθώλ ηεο ύθεζεο», εθδφζεηο Καζηαληψηε, Αζήλα 18

Ζ αλαθνίλσζε πεξί αδπλακίαο πιεξσκήο ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο εθ κέξνπο ηεο Ρσζίαο ην 1998 νδήγεζε ζε πηψρεπζε εθαηνληάδσλ ηδησηηθψλ ηξαπεδψλ θαη ζην μέζπαζκα κίαο αθφκα ηξαπεδηθήο θξίζεο ζηελ αγνξά ηεο Ρσζίαο. Σαπηφρξνλα, ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη ε θξίζε απηή απνηέιεζε θαη ηελ αηηία ησλ θξίζεσλ πνπ παξαηεξήζεθαλ ζε Αξγεληηλή, Βξαδηιία θαη Ηζεκεξηλφ, θαζψο θαη ηελ αηηία ηεο πηψρεπζεο ελφο απφ ηα κεγαιχηεξα ακεξηθάληθα hedge funds, ηνπ Long Term Capital Management. Σν ηξαπεδηθφ ζχζηεκα ηεο Σνπξθίαο θαηά ηελ ηξηεηία 2000 2002 έπαζρε. πγθεθξηκέλα, ε αλάγθε ζηήξημεο ησλ κεγάισλ δεκφζησλ ηξαπεδψλ θαη απνδεκίσζεο ησλ θαηαζεηψλ ησλ ηδησηηθψλ ηξαπεδψλ πνπ απέηπραλ αλάγθαζε ηελ θπβέξλεζε λα απμήζεη ην ήδε κεγάιν δεκφζην ρξένο. Έλα επηηπρεκέλν, φκσο, πξφγξακκα αλαδφκεζεο θαη αλαρξεκαηνδφηεζεο ησλ ηξαπεδψλ εκπφδηζε ηελ επέιεπζε αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζην δεκφζην ρξένο θαη ηελ κεηαθχιεζε ηεο θξίζεο θαη ζε άιιεο γεηηνληθέο ρψξεο. Μεηά ην 1994, ε Αξγεληηλή δνθηκάδεηαη θαη πάιη απφ θξίζε ην 2001. Απηή ηε θνξά ήηαλ ην δηθφ ηεο λφκηζκα πνπ ζεσξήζεθε ππεξηηκεκέλν, κε απνηέιεζκα λα αζθεζνχλ πςειέο πηέζεηο ζηηο αγνξέο, λα θαηαξξεχζεη ην ζχζηεκα ζηαζεξψλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ θαη ην βάξνο ηνπ δεκφζηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο λα απνζηαζεξνπνηεζεί. Οη πνιίηεο ηεο ρψξεο πξνρψξεζαλ ζε καδηθέο αλαιήςεηο, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ηεο ξεπζηφηεηαο ηεο αγνξάο θαη ηελ θξαηηθή αλαθνίλσζε πεξί αδπλακίαο πιεξσκήο ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο. Μέρξη ην ηέινο ηνπ 2002, ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα είρε απνιέζεη πεξηζζφηεξν απφ ην 66% ησλ ζπλνιηθψλ ηνπ θαηαζέζεσλ. Σαπηφρξνλα, φκσο, θαη ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα ηεο γεηηνληθήο Οπξνπγνπάεο απψιεζε ην 54% ησλ ζπλνιηθψλ ηνπ θαηαζέζεσλ, θαζφηη αξθεηνί Αξγεληηλνί πνπ είραλ ηνπνζεηήζεη ηα θεθάιαηά ηνπο ζε απηφ ηα απέζπξαλ. Ζ κείσζε ηεο ξεπζηφηεηαο ησλ ηξαπεδψλ θαη ζηε γεηηνληθή ρψξα νδήγεζε θαη απηήλ ζε θξίζε ζπλαιιάγκαηνο. 3. Ζ Μεηάδνζε Σεο Υξεκαηννηθνλνκηθήο Κξίζεο ηελ Διιάδα Μεηά ην μέζπαζκα ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο θξίζεο ζηηο Ζ.Π.Α., άξρηζε ε κεηάδνζε ζηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο θαη δελ άξγεζε λα γίλεη αληηιεπηή. Σν Διιεληθφ δεκφζην ήηαλ 19

ππεξρξεσκέλν θάηη πνπ γηα πνιιά ρξφληα δελ αληηκεησπίζηεθε φπσο ζα έπξεπε θαη έηζη ε ρψξα καο ζεσξήζεθε ν ππ αξηζκφλ έλα θίλδπλνο γηα ηελ επξσδψλε. Δδψ θαη πάξα πνιιά ρξφληα ε Διιάδα παξνπζίαδε έιιεηκκα αθφκε θαη θαηά ην έηνο 1999 (3,1% ηνπ Α.Δ.Π. ελψ σο θξηηήξην ηέζεθε θάησ ηνπ 3%) πνπ ππήξμε ε αμηνιφγεζε γηα ηελ πηζαλή είζνδν ζηελ εληαία λνκηζκαηηθή έλσζε. Αθφκε θαη ζήκεξα πνιινί ακθηζβεηνχλ ηελ αμηνπηζηία ησλ ζηνηρείσλ ηεο Διιεληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο. Απφ ηηο εθινγέο ηνπ Οθησβξίνπ ην 2009 κέρξη θαη ην 2011 δελ ππήξρε ζαθήο εηθφλα ηφζν ηνπ Διιεληθνχ δεκφζηνπ ρξένπο, φζν θαη ηνπ ειιείκκαηνο. Σν έιιεηκκα απφ 6% αλαζεσξήζεθε, θηάλνληαο αξρηθά ην 12,5 θαη θαηαιήγνληαο ζην 15%, ελψ ην δεκφζην ρξένο απφ 99,6% ην 2009 ζε 126,8 % ην 2011. Οη δηεζλείο νίθνη αμηνιφγεζεο επαλεμέηαζαλ ηηο αμηνινγήζεηο ηεο ρψξαο καο πξνβαίλνληαο ζε δηαδνρηθέο ππνβαζκίζεηο. ην παξειζφλ νη βαζκνινγήζεηο ηνπο ήηαλ αξθεηά πςειέο γηα πνιιέο ρψξεο θαη νηθνλνκηθνχο νξγαληζκνχο αιιά εθ ηνπ απνηειέζκαηνο απνδείρζεθαλ ιαλζαζκέλεο. Οη ζπλερείο ππεξβάζεηο ησλ πξνυπνινγηζκψλ θαη ε αλαθξηβήο ππνβνιή δεκνζηνλνκηθψλ ζηνηρείσλ ζηελ Eurostat θαη ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηνλ θινληζκφ ηεο αμηνπηζηίαο ηεο ρψξαο θαη ηελ ακθηζβήηεζή ηεο απφ ηνπο Δπξσπαίνπο. Σν πξφβιεκα ηεο Διιάδνο άξρηζε έηζη λα γίλεηαη πξφβιεκα νιφθιεξεο ηεο Δπξψπεο βιέπνληαο νη αλαιπηέο ζην βάζνο πσο κηα αδπλακία ηνπ Διιεληθνχ θξάηνπο λα απνπιεξψζεη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ, αληηζηνηρεί ζε πηζαλή αδπλακία θαη ηνπ Ηζπαληθνχ, Πνξηνγαιηθνχ, Ηηαιηθνχ θαη Ηξιαλδηθνχ θξάηνπο. Οη αγνξέο θάλεθαλ λα μαθληάδνληαη απφ ην κέγεζνο ηνπ Διιεληθνχ ειιείκκαηνο θαη λα αλεζπρνχλ, ακθηζβεηψληαο ηελ ηθαλφηεηα απνπιεξσκήο ηνπ. Ο πεξηνξηζκφο ηνπ ειιείκκαηνο απνηέιεζε πξνηεξαηφηεηα γηα ηελ Διιεληθή θπβέξλεζε, εμαγγέιινληαο κέηξα αληηκεηψπηζήο ηνπ φπσο κείσζε ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα (κέζσ εζεινπζίαο εμφδνπ γηα ζπληαμηνδφηεζε, κείσζε ησλ ζπκβαζηνχρσλ), πάηαμε δηαθζνξάο θαη θνξνδηαθπγήο, κείσζε ησλ επηδνκάησλ, αχμεζε ησλ νξίσλ ζπληαμηνδφηεζεο, αχμεζε θφξσλ, θαη πάγσκα πξνζιήςεσλ. Σα παξαπάλσ κέηξα φκσο ζηελ πνξεία θάλεθαλ πσο δελ κπνξνχλ λα δηνξζψζνπλ ην πξφβιεκα γηα λα αθνινπζήζεη αχμεζε ηνπ ζπληειεζηή ηνπ Φφξνπ Πξνζηηζέκελεο Αμίαο, πεξηθνπέο ηνπ δψξνπ Υξηζηνπγέλλσλ θαη Πάζρα, απμήζεηο έκκεζσλ θφξσλ θαη εηζαγσγή λέσλ ζηελ αθίλεηε πεξηνπζία, θαη αχμεζε ηνπ θφξνπ ζην πεηξέιαην θίλεζεο. Ζ Δζληθή ηξάπεδα ηεο Διιάδνο ζε έξεπλά ηεο ππνινγίδεη πσο κφλν απφ ηνλ θφξν εηζνδήκαηνο ησλ θπζηθψλ 20

πξνζψπσλ ζα κπνξνχζαλ λα εηζπξάηηνληαη ζε εηήζηα βάζε πεξίπνπ ελλέα δηο επξψ (3,8 % ηνπ ΑΔΠ), θαηεχζπλζε ζηελ νπνία θηλείηαη ην ππνπξγείν νηθνλνκηθψλ αιιάδνληαο έηζη απφ ην νηθνλνκηθφ έηνο 2012 ηνπο θνξνινγηθνχο ζπληειεζηέο, κεηψλνληαο ην αθνξνιφγεην θαη θαηαξγψληαο πνιιέο θνξναπαιιαγέο πεηπραίλνληαο πξάγκαηη έζνδα πνιιαπιά ζε ζρέζε κε ηα πξνεγνχκελα έηε. Οη ακθηβνιίεο φκσο ζηελ Δπξσδψλε γηα ην εάλ ε Διιάδα ζα θαηάθεξλε λα αληαπεμέιζεη δελ έπαςαλ λα πθίζηαληαη κέρξη θαη ζήκεξα. Έηζη ζηηο 23 Απξηιίνπ ηνπ 2010, ε Διιάδα δεηά ηελ έληαμή ηεο ζηνλ κεραληζκφ ζηήξημεο, θαη ζηηο 05 Μαΐνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο ππνγξάθεηαη ην κλεκφλην κε ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν κε δηάξθεηα ηξία πεξίπνπ ρξφληα. Αθνχ ζα γίλεηαη πξψηα ηξηκεληαία αμηνιφγεζε ησλ κέηξσλ πνπ ζα δεηνχληαη, ζα αθνινπζεί ε θαηαβνιή ησλ δφζεσλ απφ ηα 80 δηο ησλ πφξσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη. Ζ επηθπιαθηηθφηεηα παξφια ηα παξαπάλσ παξέκεηλε ζηηο αγνξέο κε ηα αζθάιηζηξα έλαληη θηλδχλνπ ρξενθνπίαο (CDS) λα απμάλνληαη, θαη κε ηνπο νίθνπο αμηνιφγεζεο λα ππνβαζκίδνπλ ζπλερψο ην Διιεληθφ θξάηνο. Ζ αλεζπρία ησλ θαηαζεηψλ ζηηο Διιεληθέο ηξάπεδεο, έγηλε εληνλφηεξε κε απνηέιεζκα ηελ δξακαηηθή θαη απφηνκε κείσζε ησλ θαηαζέζεσλ θαη ηελ δηνρέηεπζε ηνπο ζην εμσηεξηθφ. χκθσλα κε ηηο πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο Κεληξηθήο Σξάπεδαο θαη ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ Σακείνπ ε δεκνζηνλνκηθή ιηηφηεηα ζα εμαθνινπζήζεη λα πθίζηαηαη γηα πνιιά ρξφληα αθφκε γηα λα κπνξέζνπλ λα δεκηνπξγεζνχλ πξσηνγελή πιενλάζκαηα θαη λα κεησζεί ην έιιεηκκα ηεο Διιάδαο. Ζ αλάθακςε θαη αλάπηπμε πξνζδνθάηαη πιένλ απφ ηε κείσζε ηνπ δεκνζίνπ ηνκέα, ηελ βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηάο ηνπ, θαη ηελ αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, ηεο εμσζηξέθεηαο θαη ηηο επειημίαο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα παξέρνληαο πνηνηηθά πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Οη κεηαξξπζκίζεηο πιένλ γηα ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, ην αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα, ηα θιεηζηά επαγγέικαηα θαη ηα δεκνζηνλνκηθά βιέπνπκε πσο αλαηξέπνπλε έλα ζχζηεκα ηξηάληα εηψλ. 21

Οη πξνβιέςεηο ηεο ΔΔ ΔΚΣ ΓΝΣ γηα ηελ Διιάδα 2015 2020 ΑΔΠ πξαγκαηηθό (% κεηαβνιή) 2,7 2,7 ΑΔΠ απνπιεζσξηζηήο (%) 1,3 1,8 ΑΔΠ νλνκαζηηθό 254 311 Ηζνδύγην Σξερνπζώλ πλαιιαγώλ (% ΑΔΠ) -4,3-3,3 Ολνκαζηηθό επηηόθην δεκόζηνπ ρξένπο (%κέζνο όξνο) 5,7 5,7 Δπηηόθην δεθαεηνύο γεξκαληθνύ νκνιόγνπ (κνλάδεο βάζεο) 350 350 Πεξηζώξην επηηνθίνπ επηπιένλ 10εηνύο γεξκαληθνύ νκνιόγνπ (κνλάδεο βάζεο) 300 250 Γαπάλεο γηα ηόθνπο (δηο επξώ) 21,4 23,1 Γαπάλεο γηα ηόθνπο (% ΑΔΠ) 8,4 7,4 Πξσηνγελείο δαπάλεο (%ΑΔΠ) 36,1 34,4 Έζνδα Γ.Κ. (% ΑΔΠ) 42 40,3 Πξσηνγελέο ηζνδύγην (%ΑΔΠ) 6,0 6,0 Ηζνδύγην γεληθήο θπβέξλεζεο (%ΑΔΠ) -2,4-1,4 Ηζνδύγην γεληθήο θπβέξλεζεο (δηο Δπξώ) -6,2-4,4 Γεκόζην ρξένο (% ΑΔΠ) 150 131 Γεκόζην ρξένο (δηο επξώ) 381 408 Γεκόζην ρξένο (% ΑΔΠ κε 2% πςειόηεξν επηηόθην) 153 145 Γεκόζην ρξένο (% ΑΔΠ κε 1% πςειόηεξε αλάπηπμε) 132 91 Πεγή: IMF, Country report No 10/372 22

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ν 1. Οξηζκφο Μηθξνκεζαίσλ Δπηρεηξήζεσλ (ΜΜΔ) χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ έδσζε ε Δπξσπατθή επηηξνπή ην 2003, κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο ζεσξνχληαη εθείλεο πνπ: Απαζρνινχλ κέρξη 250 εξγαδφκελνπο. Ο θχθινο εξγαζηψλ ηνπο δελ μεπεξλά ηα 50 εθαηνκκχξηα επξψ. Μηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο 4 Καηεγνξία Δξγαδόκελνη Κύθινο εξγαζηώλ Πνιύ κηθξέο < 10 < 2 εθαηνκκχξηα Μηθξέο < 50 < 10 εθαηνκκχξηα Μεζαίεο < 250 < 50 εθαηνκκχξηα Ζ Διιάδα δηαλχεη ηελ έθηε ρξνληά βαζηάο χθεζεο. ε κηα ρψξα φπνπ ην 85 % ηεο ηδησηηθήο απαζρφιεζεο βξίζθεηαη ζπγθεληξσκέλν ζηνλ ηνκέα ησλ ΜΜΔ θαη πεξηζζφηεξν απφ ην 50 % ζηηο πνιχ κηθξέο επηρεηξήζεηο (0-9 εξγαδφκελνη), ε παξαηεηακέλε χθεζε, ηελ νπνία επηδεηλψλνπλ ηα κέηξα ιηηφηεηαο θαη ε θαζπζηέξεζε ησλ απνιχησο απαξαίηεησλ δηαξζξσηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ, έρεη πιήμεη ζνβαξά ηηο ΜΜΔ θαη ζε δπζαλάινγα κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο. Δίλαη ζαθέο φηη νη ειιεληθέο ΜΜΔ έρνπλ πιεγεί ζνβαξά απφ ηελ παξαηεηακέλε χθεζε, ζε βαζκφ δπζαλάινγα κεγαιχηεξν ζε ζρέζε κε ηηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο, θαζψο ηελ ηειεπηαία πεληαεηία θαηαγξάθνληαη ζηαζεξά αξλεηηθά πνζνζηά κεγέζπλζεο ηνπ ΑΔΠ ζε ηηκέο ηνπ 2005. 4 Πεγή: Technical University of Crete http://www.tuc.gr/fileadmin/users_data/dasta/innovation/%ce%94%ce%99%ce%91%ce%a6%ce%91 %CE%9D%CE%95%CE%99%CE%95%CE%A3_%CE%9C%CE%91%CE%98%CE%97%CE%9C%CE %91%CE%A4%CE%9F%CE%A3/1._SMEs_and_Innovation.pdf 23

Πεγή: Ηλζηηηνχην Μηθξψλ Δπηρεηξήζεσλ (http://www.imegsevee.gr/statistics/822--2013) - 2009 ζηνηρεία από ηε βάζε δεδνκέλσλ ζηαηηζηηθώλ δηάξζξσζεο ησλ επηρεηξήζεσλ (Eurostat) θαη ην Δζληθό Σηαηηζηηθό Ιλζηηηνύην ζηελ Διιάδα. Τα ζηνηρεία θαιύπηνπλ ελ κέξεη ηελ «νηθνλνκία ησλ επηρεηξήζεσλ», δειαδή ηεο βηνκεραλίαο, ησλ θαηαζθεπώλ θαη ησλ ππεξεζηώλ (NACE αλαζ. 2 ηνκείο Β έσο Ι, Λ, Μ, θαη Ν, εκηόρ από ηα ημήμαηα Δ ηλεκηπική ενέπγεια και G Χονδπικό & λιανικό εμπόπιο). Δπίζεο, ηα δεδνκέλα δελ θαιύπηνπλ ηηο επηρεηξήζεηο ζην ηνκέα ηεο γεσξγίαο, ηεο δαζνθνκίαο, ηεο αιηείαο θαη ησλ ζε κεγάιν βαζκό κε εκπνξηθέο ππεξεζίεο, όπσο ε εθπαίδεπζε θαη ε πγεία. Σάζεηο ησλ ΜΜΔ ζηελ Διιάδα Πεγή: Ηλζηηηνχην Μηθξψλ Δπηρεηξήζεσλ (http://www.imegsevee.gr/statistics/822--2013) 24

Όζνλ αθνξά ηνλ ζπλνιηθφ αξηζκφ θαη ηε ζπκβνιή ζηελ απαζρφιεζε θαη ηε ζπλνιηθή πξνζηηζέκελε αμία, ν ηνκέαο ησλ ΜΜΔ ζηελ Διιάδα εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ηηο πνιχ κηθξέο επηρεηξήζεηο απφ φηη ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο. Ζ Διιάδα αλήθεη ζηελ νκάδα ησλ ρσξψλ (καδί κε ηελ Ηζπαλία, ηελ Πνξηνγαιία θαη ηελ Ηηαιία) φπνπ νη ΜΜΔ αληηζηνηρνχλ ζε πςειφηεξν πνζνζηφ ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο ζε ζχγθξηζε κε ηελ ππφινηπε Δπξψπε ε απαζρφιεζε απηή ζπγθεληξψλεηαη θπξίσο ζηηο πνιχ κηθξέο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο παξέρνπλ πεξηζζφηεξεο απφ ην ήκηζπ ηνπ ζπλφινπ ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο, ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ζην ζχλνιν ηεο ΔΔ είλαη πεξίπνπ 30%. Πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρεία είλαη φηη νη ειιεληθέο ΜΜΔ δίλνπλ εξγαζία ζην 84,8% ησλ απαζρνινχκελσλ ζηε ρψξα, έλαληη ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ πνπ απαζρνινχλ ην ππφινηπν 15,2%. Σν πνζνζηφ απηφ ησλ ειιεληθψλ ΜΜΔ βξίζθεηαη αξθεηά πάλσ απφ ην αληίζηνηρν κέζν φξν ηεο Δ.Δ. (66,5%). ηνλ θαηαζθεπαζηηθφ θιάδν, ηφζν νη ΜΜΔ φζν θαη νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο ππέζηεζαλ ζεκαληηθή θάκςε ηελ πεξίνδν 2008-2012. Απηή ε αξλεηηθή αλάπηπμε επηβεβαηψλεηαη απφ ηε ζηαζεξή πηψζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αδεηψλ νηθνδφκεζεο πνπ ρνξεγνχληαη. Οη ΜΜΔ επιήγεζαλ επίζεο απφ ηελ θξίζε ζηνλ κεηαπνηεηηθφ θιάδν. Ζ αξλεηηθή αλάπηπμε κπνξεί λα απνδνζεί ελ κέξεη ζηα κέηξα ιηηφηεηαο, ηδηαίηεξα ζηελ αχμεζε ησλ θφξσλ θαη ζε άιιεο εμειίμεηο φπσο ε κείσζε ησλ κηζζψλ θαη ησλ ζπληάμεσλ. Ζ θαηάζηαζε απηή νδήγεζε ζε απμεκέλε ρξεκαηνπηζησηηθή επηβάξπλζε θαη θνξνινγηθέο ππνρξεψζεηο γηα ηηο επηρεηξήζεηο, ζε ζπλδπαζκφ κε κείσζε ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο ησλ θαηαλαισηψλ. Όπσο φιεο νη εηαηξείεο, νη ΜΜΔ βξίζθνληαη επίζεο αληηκέησπεο κε ηελ θξίζε θαη, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, κε ηε θαζνιηθή απνπζία ξεπζηφηεηαο απφ ηα πηζησηηθά ηδξχκαηα. Ζ αθξαία απξνζπκία ησλ ηξαπεδψλ λα δαλείδνπλ ηηο ειιεληθέο εηαηξείεο εμαηηίαο ησλ απζηεξψλ ρξεκαηνδνηηθψλ πεξηνξηζκψλ ιφγσ ηεο θξίζεο ηνπ εζληθνχ ρξένπο επηδεηλψλεη ηνλ θχθιν ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο θαη πιήηηεη ζνβαξά ηηο πξνζπάζεηεο ησλ ειιεληθψλ ΜΜΔ λα ζπλερίζνπλ ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπο. Καλέλαο ζρεδφλ εμεηδηθεπκέλνο κεραληζκφο ρξεκαηνδνηηθήο ζηήξημεο γηα ηεο ΜΜΔ δελ έρεη κείλεη αλεπεξέαζηνο απφ ηε ηξέρνπζα ρξεκαηνπηζησηηθή θαηάζηαζε θαη θαηά θαλφλα, ε πξφζβαζε ησλ ΜΜΔ ζε δάλεηα, πηζηψζεηο θαη ρξεκαηνδνηηθέο πεγέο, είλαη πεξηνξηζκέλε αλ φρη αλχπαξθηε. 25

2. Μνξθέο ΜΜΔ Αηνκηθή Δπηρείξεζε Απνηειεί ηελ πην απιή θαη ηελ πην παιηά κνξθή επηρείξεζεο. Ηδξχεηαη θαη δηνηθείηαη απφ έλα άηνκν ην νπνίν θαη θέξεη ηελ επζχλε φισλ ησλ απνθάζεσλ θαη ησλ ζπλεπεηψλ ηνπο. Ζ αηνκηθή επηρείξεζε έρεη σο επσλπκία ην φλνκα ηνπ ηδηνθηήηε ηεο θαη παξνπζηάδεη κεγάιε επειημία θαη πξνζαξκνζηηθφηεηα. Γελ ρξεηάδεηαη ειάρηζην θεθάιαην ίδξπζεο, ε πηζησηηθή φκσο δπλαηφηεηα είλαη πεξηνξηζκέλε. Οκφξξπζκε εηαηξία Δίλαη εηαηξία ζηελ νπνία ζπκκεηέρνπλ ηνπιάρηζηνλ δχν εηαίξνη, εηζθέξνληαο ην θεθάιαην πνπ επηζπκνχλ. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε είλαη ε ζχληαμε θαη δεκνζίεπζε θαηαζηαηηθνχ ζην αξκφδην πξσηνδηθείν ζην νπνίν αλαθέξεηαη ν ζθνπφο ηεο εηαηξίαο, ε έδξα, ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ησλ εηαίξσλ, θαη ν δηαρεηξηζηήο. Γηαθνξνπνηείηαη απφ ηηο ππφινηπεο πξνζσπηθέο εηαηξίεο ιφγσ ηεο απεξηφξηζηεο επζχλεο πνπ βαξχλεη ηνπο εηαίξνπο ηεο, κε φιε ηελ πεξηνπζία ηνπο γηα ην ζχλνιν ησλ ππνρξεψζεσλ ηεο εηαηξίαο. Ζ επζχλε δελ παχεη λα πθίζηαηαη αθφκε θαη ζηελ πεξίπησζε δηάιπζεο ηεο εηαηξίαο. Αθφκε απνηειεί λνκηθφ πξφζσπν θαη έηζη κπνξεί λα απνθηά θπξηφηεηα επί θηλεηψλ θαη αθίλεησλ πξαγκάησλ έρνληαο ηελ δηθή ηεο πεξηνπζία, αλεμάξηεηε απφ απηή ησλ εηαίξσλ. Σέινο θαη φζνλ αθνξά ηελ θνξνινγία είλαη ππνρξεσκέλε λα ηεξεί βηβιία Β θαηεγνξίαο ζχκθσλα κε ηνλ Κψδηθα Βηβιίσλ ηνηρείσλ (Κ.Β..) Δηεξφξξπζκε εηαηξία Ηδξχεηαη απφ δχν ε πεξηζζφηεξα πξφζσπα, φπνπ ν έλαο ή πεξηζζφηεξνη επζχλνληαη απεξηφξηζηα γηα ηηο εηαηξηθέο ππνρξεψζεηο θαη απνθαινχληαη νκφξξπζκνη εηαίξνη, ελψ έλαο ή πεξηζζφηεξνη εηαίξνη επζχλνληαη πεξηνξηζκέλα κέρξη ηνπ πνζνχ πνπ εηζέθεξαλ θαη απνθαινχληαη εηεξφξξπζκνη εηαίξνη. Σελ δηαρείξηζε ηεο εηαηξίαο αλαιακβάλνπλ κφλν νη νκφξξπζκνη εηαίξνη, ελψ νη εηεξφξξπζκνη δελ έρνπλ ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ επσλπκία. 26

Δηαηξία πεξηνξηζκέλεο επζχλεο ηελ εηαηξία πεξηνξηζκέλεο επζχλεο (Δ.Π.Δ.), νη εηαίξνη δελ επζχλνληαη πξνζσπηθά γηα ηα ρξέε ηεο εηαηξίαο, παξά κφλν κε ην πνζφ πνπ έρνπλε εηζθέξεη. Σν εηαηξηθφ θεθάιαην απνηειείηαη απφ εηαηξηθά κεξίδηα πνπ απαγνξεχεηαη φκσο λα παξαζηαζεί κε κεηνρέο. Ζ ζχζηαζε γίλεηαη πάληνηε κε ζχληαμε θαη δεκνζίεπζε θαηαζηαηηθνχ ζην αξκφδην πξσηνδηθείν θαη γηα ηελ δηνίθεζή ηεο ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα νξηζζνχλ δηαρεηξηζηέο. Μπνξνχκε λα πνχκε πσο ζπλδπάδεη ηα πιενλεθηήκαηα ησλ νκφξξπζκσλ θαη αλψλπκσλ εηαηξηψλ. Αλψλπκε εηαηξία Δίλαη ε θεθαιαηνπρηθή εηαηξία ηεο νπνίαο ην θεθάιαην είλαη δηαηξεκέλν ζε κεηνρέο θαη γηα ηελ ζχζηαζή ηεο απαηηείηαη ειάρηζην θαηψηαην φξην κεηνρηθνχ θεθαιαίνπ (60.000 επξψ). Σν πιενλέθηεκά ηεο είλαη πσο γηα ηα ρξέε ηεο εηαηξίαο επζχλεηαη ην λνκηθφ πξφζσπν, ελψ νη ζπκκεηέρνληεο κέρξη ην χςνο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο. Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ ηξίησλ θαη ησλ ζπλαιιαζζφκελσλ ε Α.Δ. πξέπεη λα δεκνζηεχεη εηεζίσο ηνλ ηζνινγηζκφ, ηα απνηειέζκαηα ρξήζεο θαη ησλ πίλαθα δηάζεζεο, ζηελ εθεκεξίδα ηεο θπβεξλήζεσο θαη ζε ηνπηθή εθεκεξίδα, ηεξψληαο ην Διιεληθφ Γεληθφ Λνγηζηηθφ ρέδην. Γηα ηελ δηαπξαγκάηεπζε ησλ κεηνρψλ ηεο κηα αλψλπκε εηαηξία κπνξεί λα εηζαρζεί ζε ρξεκαηηζηήξην εάλ βέβαηα πξψηα πιεξνί ηα θξηηήξηα πνπ απαηηνχληαη. Γηα ηελ ζχζηαζή ηεο απαηηείηαη θαηαζηαηηθφ ην νπνίν πξέπεη λα πεξηγξάθεη ηελ επσλπκία ηεο εηαηξίαο, ηνλ ζθνπφ, ηελ έδξα, ηελ δηάξθεηα, ηε ζχγθιεζε ζπγθξφηεζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ, ην είδνο ηνλ αξηζκφ θαη ηελ νλνκαζηηθή αμία ησλ κεηνρψλ, ηε ζχγθιεζε ζπγθξφηεζε θαη ιεηηνπξγία ησλ γεληθψλ ζπλειεχζεσλ, ηνπο ειεγθηέο, ηνλ ηζνινγηζκφ, ηελ δηάζεζε θεξδψλ, θαη ηελ εθπξνζψπεζε ηεο εηαηξίαο. 27

3. Κιάδνη δξαζηεξηνπνίεζεο ΜΜΔ 5 χκθσλα κε ηελ Διιεληθή ζηαηηζηηθή αξρή ην πνζνζηφ ησλ απαζρνινχκελσλ αλά θιάδν έρεη σο εμήο: Πξσηνγελήο ηνκέαο 13% Γεπηεξνγελήο ηνκέαο 16,6% Σξηηνγελήο ηνκέαο 70,4% Παξαγσγή Με ηνλ φξν παξαγσγή ραξαθηεξίδεηαη ε δεκηνπξγία αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πξνο ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλζξσπίλσλ αλαγθψλ. ηελ πξσηνγελή παξαγσγή δηαθξίλνπκε αγαζά πνπ πξνέξρνληαη θαη επζείαλ απφ ηελ θχζε (αιηεία, θηελνηξνθία, γεσξγία, δαζνπνλία, κεηαιιεία). ηελ Διιάδα ν πξσηνγελήο ηνκέαο απφ ην 1995 κέρξη ην 2012 παξνπζηάδεη πνξεία θαζνδηθή θαζψο απφ 9,9% ηνπ Α.Δ.Π. ην πνζνζηφ έρεη θηάζεη ζην 3,1% (68,7% πηψζε). Σν πνζνζηφ απηφ αληηθαηνπηξίδεη θαη ηελ ιαλζαζκέλε άπνςε πνπ επηθξαηεί ζε κεγάιν ηκήκα ησλ πνιηηψλ, πσο ε ρψξα καο είλαη δειαδή πνιχ ηζρπξή ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή θαη πσο ν αγξνηηθφο ηνκέαο έρεη ηνλ ζεκαληηθφηεξν ιφγν ζηα νηθνλνκηθά δξψκελα. Ζ πεξηθέξεηα Ηνλίσλ λήζσλ παξνπζίαζε ηελ κεγαιχηεξε πηψζε (81,8%) γηα λα αθνινπζήζνπλ νη πεξηθέξεηεο Κξήηεο θαη Αηηηθήο (74,4% θαη 76,9%). Αληηζέησο ε πεξηθέξεηα Γπηηθήο Διιάδνο θαη ε πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο ζπκκεηείραλ κε κεγάιν πνζνζηφ ζηε δηακφξθσζε ηνπ Α.Δ.Π., 7,1% θαη 7,4% αληίζηνηρα θαη παξνπζίαζαλ ηε κηθξφηεξε πηψζε. 5 Πεγέο: Διιεληθή ηαηηζηηθή Αξρή http://www.statistics.gr/portal/page/portal/esye 28

Μεηαπνίεζε ηελ κεηαπνίεζε αμηνπνηνχληαη ηα αγαζά ηεο πξσηνγελνχο παξαγσγήο, ε κεηαηξνπή δειαδή ησλ πξψησλ πιψλ ζε πξντφληα. ηελ ζπλέρεηα είηε κεηαπσινχληαη ζε άιιε κεηαπνηεηηθή επηρείξεζε, είηε δηνρεηεχνληαη ζηνπο θαηαλαισηέο. Οη κεηαπνηεηηθέο επηρεηξήζεηο είλαη απηέο πνπ απαηηνχλ ζπλήζσο κεγαιχηεξεο επελδχζεηο. ηελ ρψξα καο ν δεπηεξνγελήο ηνκέαο (κεηαπνίεζε, ελέξγεηα, θαηαζθεπέο), αθνινπζεί κε ηε ζεηξά ηνπ ηελ πνξεία ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα, παξνπζηάδεη δειαδή θαη απηφο κείσζε θαηά 19,2% (1995-2008). Ζ πεξηθέξεηα Βνξείνπ Αηγαίνπ θαη ε πεξηθέξεηα Αηηηθήο ζεκεηψλνπλ ηελ πην κεγάιε κείσζε (41,5% θαη 22,2% αληίζηνηρα), ελψ νη πεξηθέξεηεο Ηνλίσλ λήζσλ θαη Κξήηεο ζεκεηψλνπλ ηελ κεγαιχηεξε άλνδν (34,9% θαη 23,2% αληίζηνηρα). Όζνλ αθνξά ηελ ζπκκεηνρή ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα ζηελ δηακφξθσζε ηνπ Α.Δ.Π., ην 2008 ε ηεξεά Διιάδα θαηέρεη ηελ πξψηε ζέζε (40%) θαη αθνινπζνχλ νη πεξηθέξεηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο θαη Πεινπνλλήζνπ (33% θαη 27,5% αληίζηνηρα) Δκπφξην Σν εκπφξην είλαη ν ηξφπνο πψιεζεο ελφο πξντφληνο θαη δηαρσξίδεηαη ζε ιηαληθφ θαη ρνλδξηθφ. ην ιηαληθφ εκπφξην νη επηρεηξήζεηο έξρνληαη ζε άκεζε επαθή κε ηνπο θαηαλαισηέο θαζψο ζε απηνχο κεηαπσινχλ ηα πξντφληα πνπ αγνξάδνπλ απφ ηηο κεηαπνηεηηθέο επηρεηξήζεηο ε ηνπο ρνλδξεκπφξνπο. Σν ιηαληθφ εκπφξην απνηειεί ηελ πην δηαδεδνκέλε κνξθή επηρείξεζεο. ην ρνλδξηθφ εκπφξην ηα πξντφληα πεγαίλνπλ ζπλήζσο ζε άιιεο επηρεηξήζεηο θαη δελ επεμεξγάδνληαη, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ε δξαζηεξηνπνίεζε ζε απηφλ ηνλ θιάδν δελ απαηηεί αγνξά κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ. Οη εξγαδφκελνη ζε απηφλ ηνλ θιάδν είλαη κηθξφηεξνη ζε αξηζκφ, θαζψο κηθξφηεξνο είλαη θαη ν αξηζκφο ησλ πειαηψλ ηνπ ρνλδξηθνχ εκπνξίνπ ζε αληίζεζε κε ηνλ αξηζκφ ησλ πνζνηήησλ πνπ είλαη πάξα πνιχ πςειφο. 29

Παξνρή ππεξεζηψλ Ζ παξνρή ππεξεζηψλ αλαθέξεηαη ζε επηρεηξήζεηο πνπ δελ πξνζθέξνπλ θάπνην πιηθφ πξντφλ, αιιά ηηο πξνζσπηθέο ηνπο δεμηφηεηεο. Έηζη βέβαηα δελ απαηηείηαη κεραλνινγηθφο εμνπιηζκφο νχηε πςειά θεθάιαηα, θαη απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ πην εχθνιε είζνδν λέσλ επαγγεικαηηψλ ζε απηφλ ηνλ θιάδν. Δλδεηθηηθά ππεξεζίεο απνηεινχλ νη: εθπαηδεπηηθέο, ηνπξηζηηθέο, ελεκεξσηηθέο, πγείαο, ηξαπεδηθέο, κεηαθνξηθέο, νηθνλνκηθέο, νηθνδνκηθέο, δηαθεκηζηηθέο θ.α. ηελ Διιάδα ν ηξηηνγελήο ηνκέαο δελ αθνινπζεί ηελ πησηηθή πνξεία ηνπ πξσηνγελνχο θαη ηνπ δεπηεξνγελνχο αιιά παξνπζηάδεη αχμεζε ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο. Απφ 67,7% ην 1995 θηάλεη ζην 78,7% ην 2012 κε ηηο πεξηθέξεηεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο & Θξάθεο - ηεξεάο Διιάδνο Θεζζαιίαο λα παξνπζηάδνπλ ηε κεγαιχηεξε άλνδν (38,1%, 31,6%, 28,5% αληίζηνηρα). ηελ ηειηθή ζπκκεηνρή ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα γηα ηελ δηακφξθσζε ηνπ Α.Δ.Π. ηνλ πξψην ιφγν έρνπλ ηα λεζηά ηνπ Ηνλίνπ (86%) θαη ε Αηηηθή (85,9%) θαη αθνινπζνχλ ην Νφηην Αηγαίν (84,9%) θαη ην Βφξεην Αηγαίν (82,6%). 4. Μηθξνκεζαίεο Δπηρεηξήζεηο ζηελ Διιάδα θαη Οηθνλνκηθή Κξίζε 6 Πιήζνο εξεπλεηηθψλ εξγαζηψλ (Robbins and Pearce 1993; Michael and Robbins 1998; Latham 2009) απνδεηθλχεη φηη νη κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο απνηεινχλ ηα πξψηα θαη ζεκαληηθφηεξα ζχκαηα κηαο παξαηεηακέλεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Δπίζεο, νη ΜΜΔ είλαη απηέο πνπ επεξεάδνληαη δπζαλάινγα ζε ζρέζε κε ην κέγεζνο ηνπο απφ ηελ νηθνλνκηθή χθεζε, ιφγσ ησλ πεξηνξηζκέλσλ νηθνλνκηθψλ πφξσλ ηνπο θαη ηελ θχξηα εμάξηεζε ηνπο απφ ηνλ ηξαπεδηθφ δαλεηζκφ, σζψληαο ηεο ζηελ θαηαβνιή πςειφηεξσλ επηηνθίσλ απφ ηηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο, γεγνλφο πνπ ηηο επηβαξχλεη αθφκα πεξηζζφηεξν νηθνλνκηθά ζε πεξηφδνπο θξίζεο (Mulhern 1996, Domac & Ferri 1999, Ozar & all 2008). 6 http://www.indeepanalysis.gr 30

Οη κηθξέο θαη κεζαίεο εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο ηεο Διιάδαο αληηκεησπίδνπλ έλαλ αξηζκφ θξίζηκσλ θαη ζεκαληηθψλ πξνβιεκάησλ ηα νπνία απνηππψλνληαη ζην παξαθάησ δηάγξακκα. Σα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα ζηε ιεηηνπξγία ησλ ΜΜΔ Πεγή: Δ..Δ.Δ (Ηαλνπάξηνο 2013). Απφ ηελ παξνπζίαζε ηνπ δηαγξάκκαηνο παξαηεξνχκε φηη σο θπξηφηεξα πξνβιήκαηα αλαδείρζεθαλ ε έιιεηςε ξεπζηφηεηαο (61,6%), ε πςειή θνξνινγία (56,4%) θαη ε ρακειή θαηαλαισηηθή δήηεζε (46,8%). Δπηπιένλ πξνβιήκαηα ησλ ΜΜΔ απνηεινχλ ην πςειφ ιεηηνπξγηθφ θφζηνο (34,5%), ν έληνλνο αληαγσληζκφο απφ θζελφηεξα εηζαγφκελα πξντφληα (26,9%) θαη ν έληνλνο αληαγσληζκφο απφ κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο (23,0%). Όπσο αληηιακβαλφκαζηε ην πξφβιεκα ξεπζηφηεηαο είλαη ην θπξηφηεξν απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ θαηαγξάθνληαη ζε ζρέζε κε ηε δπλαηφηεηα απξφζθνπηεο ιεηηνπξγίαο θαη βησζηκφηεηαο ησλ ειιεληθψλ ΜΜΔ σο νξαηφ απνηέιεζκα ηεο ηξέρνπζαο νηθνλνκηθήο θξίζεο. 31

Απνηχπσζε ηνπ πξνβιήκαηνο ξεπζηφηεηαο ησλ ΜΜΔ Πεγή: Δ.Σ.Δ (Μάξηηνο 2013) Απφ ηελ εμέηαζε ηνπ δηαγξάκκαηνο, είλαη άκεζα αληηιεπηφ ην πξφβιεκα απφ ηελ έιιεηςε ξεπζηφηεηαο πνπ ηαιαηπσξεί ηηο ειιεληθέο ΜΜΔ. Δίλαη γεγνλφο, φηη θαηά ηελ ηειεπηαία δηεηία νη θαζπζηεξήζεηο εηζπξάμεσλ απφ πειάηεο έρνπλ απμεζεί ελψ νη πιεξσκέο πξνο πξνκεζεπηέο γίλνληαη ζπληνκφηεξα. πγθεθξηκέλα, ε ρξνληθή απφθιηζε ηεο κεηαμχ είζπξαμεο ησλ απαηηήζεσλ θαη ηεο απνπιεξσκήο ησλ πξνκεζεπηψλ είλαη 23 εκέξεο ππέξ ηεο απνπιεξσκήο ησλ πξνκεζεπηψλ, ελψ ην 2010 ν ρξφλνο εηζπξάμεσλ θαη πιεξσκψλ ήηαλ πην ηζνξξνπεκέλνο, αθνχ ε ρξνληθή δηαθνξά άγγηδε ηηο 5 εκέξεο ππέξ ηεο είζπξαμεο ησλ απαηηήζεσλ. Απηφ είρε ην ζεηηθφ ζηνηρείν φηη ηα θεθάιαηα ησλ πξνκεζεπηψλ απνπιεξψλνληαλ ζε κεηαγελέζηεξν ρξφλν ζε ζρέζε κε ηε ρξνληθή πεξίνδν είζπξαμεο ησλ απαηηήζεσλ θαη ρξεζίκεπαλ ζαλ θεθάιαηα θίλεζεο. Αληηζέησο, ην 2012 ε έληαζε ηεο θξίζεο θαη ν θφβνο κε απνπιεξσκήο ησλ ππνρξεψζεσλ, ψζεζε ηνπο πξνκεζεπηέο λα δεηνχλ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο πξνθαηαβνιηθέο πιεξσκέο ή απνπιεξσκή ζε εχινγν ρξνληθφ δηάζηεκα, φπσο απηφ απνθαίλεηαη απφ ηηο ζπκβάζεηο. Σν πξφβιεκα δηνγθψλεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν αλ αλαινγηζηνχκε ηνλ πεξηνξηζκέλν ξφιν ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ ζηε πξνψζεζε θεθαιαηαθψλ πφξσλ πξνο ηηο ΜΜΔ, θαζψο θαη ηελ απνθπγή επελδπηηθψλ θεθαιαίσλ απφ άιιεο πεγέο. ηνλ δσηηθφ ηνκέα ηεο ρξεκαηνδφηεζεο, ζχκθσλα κε ηελ SBA (2013), ε Διιάδα εκθαλίδεη ηε ρακειφηεξε επίδνζε ζηελ ΔΔ θαη, δπζηπρψο, ε ηάζε απηή θαίλεηαη λα επηδεηλψλεηαη κε ην ρξφλν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζρεδφλ ην 1/3 ησλ αηηήζεσλ γηα ρνξήγεζε δαλείσλ πνπ ππνβάιινπλ νη ειιεληθέο ΜΜΔ απνξξίπηνληαη (κέζνο φξνο ηεο ΔΔ: 15%), γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζηελ απξνζπκία ησλ ηξαπεδψλ λα ρνξεγήζνπλ δάλεην. Δπίζεο, ν ζπλνιηθφο ρξφλνο πνπ απαηηείηαη κέρξη ηελ εκέξα θαηαβνιήο ηεο πιεξσκήο είλαη ππεξδηπιάζηνο ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ (113 εκέξεο έλαληη 53), νη πιεξσκέο πνπ δελ 32

πξαγκαηνπνηήζεθαλ αληηζηνηρνχλ ζην 4,9 % ηνπ ζπλφινπ (κέζνο φξνο ηεο ΔΔ: 2,9%), ελψ νη επελδχζεηο ζε θεθάιαηα επηρεηξεκαηηθνχ θηλδχλνπ αληηζηνηρνχλ κφιηο ζην έλα δέθαην ηνπ κέζνπ φξνπ, γεγνλφο πνπ δείρλεη κεηαμχ άιισλ ηελ αξλεηηθή δηάζεζε γηα εηαηξηθνχο ζπλαζπηζκνχο θαη ηελ απνθπγή μέλσλ επελδπηψλ λα ρξεκαηνδνηήζνπλ επελδπηηθά ζρέδηα ζε αζηαζέο νηθνλνκηθνθνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Όζνλ αθνξά ηε κφριεπζε, ζρεδφλ ηα ην 75% ησλ ΜΜΔ έρνπλ ζπλάςεη δάλεην, ελψ ην 30% έρεη πξφβιεκα ππεξδαλεηζκνχ. Μέζα ζε δηάζηεκα ελφο έηνπο ην πνζνζηφ ππεξδαλεηζκέλσλ ΜΜΔ έρεη απμεζεί ζεκαληηθά αλ αλαινγηζηνχκε φηη ην 2012 ην πνζνζηφ απηφ ήηαλ 25%. Απηφ ην γεγνλφο αμηνινγείηαη απφ ηηο επηρεηξήζεηο σο δπζρεξέζηεξν ζπγθξηηηθά κε ην πξνεγνχκελν έηνο, ελψ ε γεληθφηεξε δπζθνιία πξφζβαζεο ζε ρξεκαηνδφηεζε απνηειεί ην πιένλ πηεζηηθφ πξφβιεκα γηα ην 1/3 ησλ ΜΜΔ. Όινη απηνί νη παξάγνληεο είλαη ηθαλνί λα ζέζνπλ ζε άκεζν θίλδπλν φρη κφλν ηελ αληαγσληζηηθφηεηά ησλ ΜΜΔ αιιά αθφκα θαη ηελ ίδηα ηε βησζηκφηεηά ηνπο. 5. Δπηπηψζεηο ζηηο ΜΜΔ Σελ πεξίνδν 2008 2012 πεξηζζφηεξεο απφ 90.000 Διιεληθέο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο νδεγήζεθαλ ζε θιείζηκν. Ζ παγθφζκηα χθεζε βιέπνπκε λα επεξεάδεη πνιχ ζεκαληηθά ηελ Διιεληθή νηθνλνκία θαη ε κεηαθνξά ηεο θξίζεο ζηελ αγνξά θαη ζηελ παξαγσγή δελ άξγεζε λα έξζεη. Δλψ ζηηο Ζ.Π.Α. θαη ζε πνιιέο ρψξεο ηηο Δπξψπεο άξρηζαλ λα ιακβάλνληαη κέηξα πξνζηαζίαο ηεο νηθνλνκίαο, ζηελ Διιάδα ε πξαγκαηηθή δηάζηαζε ηνπ πξνβιήκαηνο δελ έγηλε αληηιεπηή. Σελ θχξηα επζχλε θέξνπλ ηα ζηειέρε ηεο ηφηε θπβέξλεζεο θαη αληηπνιίηεπζεο πνπ φζν ην πξφβιεκα γηγαλησλφηαλ, έδηλαλ ππνζρέζεηο γηα ην πφζα ρξήκαηα ζα ιάβνπκε ζαλ νηθνλνκία αληί γηα πφζα ζα έπξεπε λα θαηαβάιινπκε αιιά θαη γηα ηνλ πξαγκαηηθφ αξηζκφ ηνπ Διιεληθνχ δεκφζηνπ ρξένπο. Οη πξνβιέςεηο γηα ην 2014 δελ είλαη θαζφινπ ελζαξξπληηθέο εθηηκψληαο ιηγφηεξν αξηζκφ επηρεηξήζεσλ θαηά 68.000 κε απψιεηεο ζέζεσλ εξγαζίαο ηεο ηάμεσο 260.000 ρηιηάδσλ. Σα ζηνηρεία απφ ηα επηκειεηήξηα ζε φιε ηελ Διιάδα δείρλνπλ θαηαθφξπθε κείσζε ζηηο λέεο εγγξαθέο θαη αχμεζε ζηηο δηαγξαθέο, ελψ εάλ ιάβνπκε ππ φςηλ θαη ηηο δηαθνπέο εξγαζηψλ ζηηο Γεκφζηεο Οηθνλνκηθέο Τπεξεζίεο νη νπνίεο δελ δειψλνληαη 33

παξαπάλσ, θαηαιαβαίλνπκε ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ηεο επηρεηξεκαηηθήο ζπξξίθλσζεο. Μεξηθέο απφ ηηο επηπηψζεηο ηεο παγθφζκηαο ρξεκαηννηθνλνκηθήο θξίζεο ζηηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο είλαη: 7 Ζ έιιεηςε ξεπζηφηεηαο. Ζ άλνδνο ηνπ θφζηνπο δαλεηζκνχ. Ζ δπζθνιία ηεο πξφζβαζεο ζηελ ρξεκαηνδφηεζε. Ζ πηψζε ηεο θαηαλάισζεο θαη ηεο δήηεζεο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Ζ κεησκέλε αγνξαζηηθή δχλακε ησλ θαηαλαισηψλ. Ζ κεγαιχηεξε επαηζζεζία ηνπο ζηελ θξίζε ιφγσλ ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηνπο. 5.1 Πξνβιέςεηο Γηα Σν 1ν Δμάκελν Σνπ 2014 8 Οη πξνβιέςεηο ζρεηηθά κε ηελ πνξεία ησλ επηρεηξήζεσλ ην επφκελν εμάκελν ζε φια ηα κεγέζε βαίλνπλ κεηνχκελα αξλεηηθέο θαη αθνινπζνχλ ζηαζεξά, αλ θαη ζε κηθξφηεξε θιίκαθα, ηελ ηάζε ησλ απνηηκήζεσλ ηνπ πξνεγνχκελνπ εμακήλνπ. Οη επηρεηξεκαηηθέο πξνζδνθίεο γηα ην πξψην εμάκελν ηνπ 2014 είλαη αξλεηηθέο (51,1%). Οη επηρεηξήζεηο δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε κηα επνρή ππνηηκεκέλσλ πξνζδνθηψλ, ζε έλα νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ πνπ παξακέλεη αθφκε ξεπζηφ θαη αβέβαην. πλνιηθά, ζε φινπο ηνπο δείθηεο νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο θαηαγξάθεηαη απαηζηνδνμία γηα πάλσ απφ ηηο κηζέο επηρεηξήζεηο. εκεηψλεηαη φηη ν βαζκφο απαηζηνδνμίαο είλαη κεγαιχηεξνο ζηηο πην κηθξέο επηρεηξήζεηο ηνπ δείγκαηνο. Δθηηκάηαη φηη ζε απηφ ζπληεινχλ απνθαζηζηηθά, νη παιηλσδίεο ηεο θπβέξλεζεο γχξσ απφ ηηο θνξνινγηθέο 7 Πεγή: Γεληθή πλνκνζπνλδία Δπαγγεικαηηψλ Βηνηερλψλ Δκπφξσλ Διιάδνο http://www.gsevee.gr/ 8 http://www.gsevee.gr 34