ΔΥΣΛΕΞΙΑ Το πολύ μεγάλο κενό μεταξύ των γραμμάτων βελτιώνει την ανάγνωση από τη Μαρία Φουσέκα, φιλόλογο Παρόλο που οι αιτίες της δυσλεξίας ακόμη επανεξετάζονται, όλοι οι ερευνητές συμφωνούν ότι η κύρια πρόκληση είναι να βρεθούν τρόποι που επιτρέπουν στο παιδί με δυσλεξία να διαβάζει περισσότερες λέξεις σε λιγότερο χρόνο, καθώς αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητα την πλέον αποδοτική παρέμβαση για τη δυσλεξία. Αφού βελτιωθούν οι κατάλληλες δεξιότητες, η κύρια πρόκληση παραμένει (δηλαδή, η υστέρηση στην ανάγνωση πρέπει να θεραπευτεί μέσω περισσότερης ανάγνωσης ένας φαύλος κύκλος για ένα δυσλεκτικό παιδί). Στη συγκεκριμένη παρουσίαση καταδεικνύεται, σύμφωνα με ευρωπαϊκή έρευνα, ότι ένα απλός χειρισμός των κενών μεταξύ των γραμμάτων βελτίωσε σημαντικά την απόδοση ανάγνωσης κειμένου άμεσα (χωρίς οποιαδήποτε επιπλέον εκπαίδευση) σε ένα ευρύ, μη επιλεγμένο δείγμα δυσλεκτικών παιδιών στην Ιταλία και τη Γαλλία. Το πολύ μεγάλο κενό μεταξύ των γραμμάτων βοηθά στην ανάγνωση, καθώς οι δυσλεκτικοί επηρεάζονται υπερβολικά από τη σύμπτυξη, ένα αντιληπτικό φαινόμενο με επιζήμιες συνέπειες στην αναγνώριση των γραμμάτων, το οποίο ρυθμίζεται από την απόσταση μεταξύ των 241
γραμμάτων. Το πολύ μεγάλο κενό μεταξύ των γραμμάτων μπορεί να βοηθήσει να διαρρηχθεί αυτός ο φαύλος κύκλος, καθιστώντας το υλικό προς ανάγνωση πιο εύκολα προσβάσιμο. Η ταυτότητα της έρευνας Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία και συνεργασία των παρακάτω φορέων: Τμήμα Γενικής Ψυχολογίας και Κέντρο Γνωστικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο της Πάδοβα, Ιταλία, Αναπτυξιακή Μονάδα Νευροψυχολογίας, Επιστημονικό Ινστιτούτο E. Medea, Ιταλία, Μονάδα Επιδημιολογίας και Βιοστατιστικής, Ινστιτούτο Μητρικής και Παιδικής Υγείας Burlo Garofolo, Ιταλία, Κέντρο Αναφορών Μαθησιακών Δυσκολιών, Νοσοκομειακό Πανεπιστημιακό Κέντρο Timone, Μασσαλία, Γαλλία, Εργαστήριο Γνωστικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Aix-Marseille, Μασσαλία, Γαλλία. Εκδόθηκε από τον Michael Posner, Πανεπιστήμιο του Oregon, και εγκρίθηκε στις 23 Απριλίου 2012. Η προσέγγιση του προβλήματος Η αναπτυξιακή δυσλεξία αποτελεί μια αυστηρά ακυρωτική μαθησιακή δυσκολία που επηρεάζει την κατάκτηση της εγγραμματοσύνης περίπου 5% του σχολικού πληθυσμού παρά τη φυσιολογική νοημοσύνη και την κατάλληλη εκπαίδευση. Οι αιτίες της δυσλεξίας επανεξετάζονται ακόμη διακαώς, ωστόσο οι ερευνητές συμφωνούν ότι η κύρια πρόκληση είναι η αποκατάσταση (δηλαδή πώς ένα δυσλεκτικό παιδί θα καταφέρει να διαβάσει περισσότερες λέξεις σε λιγότερο χρόνο). Πράγματι, ένα δυσλεκτικό παιδί διαβάζει σε ένα χρόνο τον ίδιο αριθμό λέξεων που διαβάζει ένας καλός αναγνώστης σε 2 ημέρες. Η πλέον κοινή προσέγγιση υπήρξε η επινόηση πολύπλοκων προγραμμάτων αποκατάστασης, τα οποία εκπαιδεύουν τις υπό-επιδεξιότητες της ανάγνωσης, ειδικότερα τις φωνολογικές δεξιότητες και την ακουστική αντίληψη. Παρόλο που υπήρξε αρκετά επιτυχής, η εν λόγω προσέγγιση είναι χρονοβόρα και δύσκολη στην εφαρμογή σε πραγματιστικές σχολικές συνθήκες και οι βελτιώσεις στις υπό-επιδεξιότητες αυτές δεν βελτιώνουν αυτόματα την ανάγνωση. Μια δεύτερη, συμπληρωματική προσέγγιση, είναι η εστίαση στην προσβασιμότητα του υλικού ανάγνωσης μέσω χειρισμού των φυσικών ιδιοτήτων του εντύπου (π.χ. το μέγεθος του εντύπου, το μέγεθος της γραμματοσειράς κλπ.). Ωστόσο, πολύ περιορισμένες έρευνες μέχρι σήμερα εξέτασαν τις πιθανές επιπτώσεις των χειρισμών αυτών. Στη συγκεκριμένη έρευνα, ακολουθήθηκε αυτή ακριβώς η προσέγγιση, η οποία υποκινείται από συμπεριφορικά αποδεικτικά στοιχεία που καταδεικνύουν ότι οι δυσλεκτικοί επηρεάζονται υπερβολικά από τη 242
σύμπτυξη, ένα αντιληπτικό φαινόμενο με επιζήμιες συνέπειες στην αναγνώριση των γραμμάτων, το οποίο ρυθμίζεται από την απόσταση μεταξύ των γραμμάτων. Οι στόχοι της έρευνας Η σύμπτυξη περισσότερο επηρεάζει την περιφερική όραση στους κανονικούς ενήλικες αναγνώστες, ωστόσο επηρεάζει την κεντρική όραση σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Επιπρόσθετα, υπάρχουν αυξανόμενα αποδεικτικά στοιχεία ότι τα παιδιά που πάσχουν από αναπτυξιακή δυσλεξία επηρεάζονται περισσότερο από τη σύμπτυξη παρά τους ελέγχους ηλικιακής ομάδας, ακόμη και υπό άριστες συνθήκες θεώρησης. Είναι πασίγνωστο ότι η αναγνώριση γραμμάτων αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην οπτική αναγνώριση λέξεων και την ανάγνωση μεγαλοφώνως. Η ανάλυση μιας σειράς γραμμάτων στα συστατικά της γραφήματα αποτελεί ένα στοιχείο κλειδί για τη φωνολογική αποκωδικοποίηση, η οποία με τη σειρά της είναι θεμελιώδης για την κατάκτηση της ανάγνωσης. Η σύμπτυξη ενδέχεται όχι μόνο να επιβραδύνει την ταχύτητα ανάγνωσης, αλλά και να επιφέρει σφάλματα στην ανάγνωση, λόγω του γεγονότος ότι η σύμπτυξη συνοδεύεται από μια συγχεόμενη αντίληψη, η οποία θεωρείται ότι αντανακλά συγκέντρωση χαρακτηριστικών από τους στόχους και τα συνοδευτικά. Τα ευρήματα αυτά οδήγησαν στην πρόβλεψη ότι το μεγάλο κενό μεταξύ των γραμμάτων στις λέξεις θα πρέπει να μειώσει τη σύμπτυξη και να βελτιώσει την απόδοση στην ανάγνωση των δυσλεκτικών. Να σημειωθεί ότι το κανονικό κενό μεταξύ των γραμμάτων για τα κείμενα φαίνεται να είναι το ιδανικό για τους επιδέξιους ενήλικες αναγνώστες. Τόσο η μείωση όσο και η αύξηση του κενού έχουν επιζήμια επίπτωση στην απόδοση στην ανάγνωση. Για παράδειγμα, η ταχύτητα ανάγνωσης στους επιδέξιους ενήλικες αναγνώστες επιβραδύνεται όταν διπλασιάζεται το κενό μεταξύ των γραμμάτων. Η εξέταση Το μεγάλο κενό μεταξύ των γραμμάτων παρέχει έναν αποτελεσματικό τρόπο βελτίωσης της απόδοσης στην ανάγνωση κειμένων άμεσα. Εντοπίστηκαν πανομοιότυπες επιπτώσεις στους Ιταλούς, που διαθέτουν ένα απλοϊκό σύστημα γραφής με μία προς μία αντιστοιχία μεταξύ γραμμάτων και ήχων, και τους Γάλλους, που διαθέτουν ένα αδιαφανές σύστημα γραφής παρόμοιο με το Αγγλικό. Το εύρημα αυτό συνάδει με την αρχική υπόθεση ότι ο χειρισμός των κενών επηρεάζει το στάδιο αναγνώρισης των γραμμάτων, το οποίο εικάζεται ότι είναι πανομοιότυπο σε διαφορετικές αλφαβητικές γλώσσες. Η ανάπτυξη εξειδικευμένου νευρικού συστήματος για οπτική αναγνώριση των λέξεων απαιτεί 243
βελτιστοποιημένη επεξεργασία μεταχείρισης παράλληλου ανεξάρτητου εντοπισμού γραμμάτων. Εάν η βελτιστοποίηση αυτή αποτύχει για τα δυσλεκτικά παιδιά, το άριστο κενό μεταξύ των λέξεων αυξάνεται σε σύγκριση με τους κανονικούς αναγνώστες. Η ευεργετική επίδραση του πολύ μεγάλου κενού μεταξύ των λέξεων ενδέχεται επίσης να συνδέεται με την βραδυκίνητη οπτικοχωρική προσοχή των δυσλεκτικών παιδιών. Πράγματι, η χωρική προσοχή μειώνει τη σύμπτυξη βελτιώνοντας την ακρίβεια του εντοπισμού στόχου ή μειώνοντας την ύπαρξη καίριων κενών. Πείραμα 1 Εικ. 1. (Α): Η ακρίβεια ανάγνωσης μετρημένη αναφορικά με τον αριθμό των σφαλμάτων (λανθασμένες λέξεις) ως μια λειτουργία της ομάδας και του χρόνου εξέτασης. Η Ομάδα 1 ανέγνωσε το κανονικό κείμενο στον πρώτο χρόνο εξέτασης (Τ1) και το κείμενο με κενά στο δεύτερο χρόνο (Τ2), ενώ η ομάδα 2 ανέλαβε την αντίστροφη εργασία. (Β): Η ταχύτητα ανάγνωσης, σε συλλαβές ανά δευτερόλεπτο, ως μια λειτουργία της 244
ομάδας και του χρόνου εξέτασης. (C): Η ακρίβεια ανάγνωσης (αριθμός σφαλμάτων) σε κανονικές συνθήκες κειμένου και κειμένου με κενά για τους Ιταλούς δυσλεκτικούς, τους Γάλλους δυσλεκτικούς και μια νεαρότερη ομάδα Ιταλών επιλεγμένων παιδιών που προσομοίαζαν στο επίπεδο ανάγνωσης (RL) στο Ιταλικό δυσλεκτικό δείγμα. (D): Η ακρίβεια ανάγνωσης (αριθμός σφαλμάτων) για ένα υπό-δείγμα δυσλεκτικών παιδιών που εξετάστηκε τρίτη φορά. Η ομάδα 1 ανέγνωσε το κανονικό κείμενο σε Τ1, το κείμενο με κενά σε Τ2 και το κανονικό κείμενο σε Τ3, ενώ η ομάδα 2 ανέλαβε την αντίστροφη εργασία. Πείραμα 2 Εικ. 2. (Α): Η ακρίβεια ανάγνωσης μετρημένη αναφορικά με τον αριθμό των σφαλμάτων (λανθασμένες λέξεις) και (Β): Η ταχύτητα ανάγνωσης, μετρημένη σε συλλαβές ανά δευτερόλεπτο, ως μια λειτουργία των συνθηκών κενών μεταξύ των λέξεων και της συνεδρίας εξέτασης. Δύο παρόμοια κείμενα δόθηκαν σε κάθε συνεδρία εξέτασης. Τα δύο κείμενα στη συνεδρία 1 είχαν το ίδιο (ευρύ) διάστιχο, ενώ στη συνεδρία 2 το κανονικό κείμενο είχε κανονικό διάστιχο (όπως στο πείραμα 1). Η ανάθεση κάθε κειμένου στις συνθήκες διάστιχου στη συνεδρία 2 ήταν αντίστροφη αναφορικά με τη συνεδρία 1. Συμπέρασμα Για να συνοψίσουμε, τα ευρήματα της έρευνας προσφέρουν έναν πρακτικό τρόπο βελτίωσης της επίτευξης ανάγνωσης των δυσλεκτικών. Το εύρημα αυτό δεν αποκλείει τη μεμονωμένη αποκατάσταση με βάση την εκπαίδευση και άλλων ανεπαρκών δεξιοτήτων. Ωστόσο, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι το να κατορθώσει ένα δυσλεκτικό παιδί να διαβάσει περισσότερο αποτελεί μια συνιστώσα κλειδί για την επίτευξη 245
μακροπρόθεσμων βελτιώσεων στις δεξιότητες ανάγνωσης. Το μεγάλο κενό μεταξύ των λέξεων, λοιπόν, το οποίο θα μπορούσε ακόμη να βελτιστοποιηθεί αναλογικά σε ατομική βάση, μπορεί ασφαλώς να συνεισφέρει στην επίτευξη αυτού του στόχου. Ενδεικτική βιβλιογραφία 1.Agnew JA, Dorn C, Eden GF (2004) Effect of intensive training on auditory processing and reading skills, Brain Lang 88: 21-25. 2.Bishop DVM (1982) Test for Reception of Grammar (Medical Research Council, Oxford) 3.Bouma H, Legein CP (1977) Foveal and parafoveal recognition of letters and words by dyslexics and by average readers, Neuropsychologia 15: 69-80. 4.Franceschini S, Gori S, Ruffino M, Pedrolli K, Faccoetti A (2012) A casual link between visual spatial and reading acquisition, Curr Biol 22: 814-819. 5. Larousso ML (2004) Wider recognition in peripheral vision common to different subtypes of dyslexia, Vision Res 44: 2413-2424. 6.Lefarvais P (1967) Aloutette Test: Manual (Les Editions du Centre de Psychologie Appliquée, Paris) 7. Martelli M, Di Filippo G, Spinelli D, Zoccolotti P (2009) Crowding, reading and developmental dyslexia. J Vis 7:2.1-2.10. 8.O Brien BA, Mansfield JS, Legge GE (2005) The effect of print size in reading speed in dyslexia. J Res Read 28:332-349 9. Pelli DG (2007) Crowding and eccentricity determine reading rate. J Vis 7: 20.1-20.36 10.Tallal P(2004) Improving language and literacy is a matter of time. Nat Rev Neurosci 5: 727-728. 246