3.2 Ανάγκες και πηγές Κεφαλαίων 3.2.1 Ανάγκες κεφαλαίων Τα κεφάλαια που χρησιμοποιεί μια επιχείρηση είναι επενδεδυμένα σε δύο βασικές κατηγορίες ενεργητικών στοιχείων. Στην 1 η κατηγορία ανήκουν τα πάγια ενεργητικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται κατά κανόνα για την πραγματοποίηση των αντικειμενικών σκοπών της επιχείρησης. Στη 2 η κατηγορία ανήκουν εκείνα που μεταβάλλονται συνεχώς μέσα στο παραγωγικό - συναλλακτικό κύκλωμα της επιχείρησης 196
και ονομάζονται κυκλοφοριακά (Αποθέματα, Χρεώστες, Διαθέσιμα, Χρεόγραφα) Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το ενεργητικό του ισολογισμού μίας επιχείρησης φανερώνει την έννοια των επενδύσεων κεφαλαίων που υπάρχουν σε μία ορισμένη στιγμή στην επιχείρηση. 3.2.2 Πηγές κεφαλαίων Οι πηγές προέλευσης των κεφαλαίων προκύπτουν από το Παθητικό του Ισολογισμού της επιχείρησης & διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: 197
Ίδια κεφάλαια (ιδία συμμετοχή - αυτοχρηματοδότηση) Ξένα κεφάλαια (μεσοπρόθεσμος - μακροπρόθεσμος και βραχυπρόθεσμος δανεισμός) Δωρεάν κεφάλαια (επιχορήγηση δημοσίου χρηματοοικονομικές διευκολύνσεις μέσω επενδυτικών και λοιπών προγραμμάτων) α) Ίδια κεφάλαια. Αυτά αποτελούνται από το μετοχικό κεφάλαιο, από τα αποθεματικά κεφάλαια και από το υπόλοιπο κερδών σε νέο. 198
Με τον όρο "ίδια κεφάλαια" εννοούμε την εξεύρεση κεφαλαίων από δικές της πηγές, αφού αποκλειστεί η προσφυγή σε πηγές τόσο έξω από την επιχείρηση όσο και η αναζήτηση κεφαλαίων από τους κεφαλαιούχους φορείς της επιχείρησης. Η εξασφάλιση κεφαλαίων με την προσφυγή σε πηγές που βρίσκονται μέσα στους κόλπους της επιχείρησης μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους: - Με τη δημιουργία κεφαλαίου από την αποταμίευση κερδών - Με την αποδέσμευση κεφαλαίων που αργούν. Τα ίδια κεφάλαια ανάλογα με τον τρόπο εξασφάλισης των κεφαλαίων διακρίνεται σε γνήσια και μη γνήσια. 199
Γνήσια Αυτοχρηματοδότηση (εκείνη που εξασφαλίζει κεφάλαια στην επιχείρηση με τη δημιουργία αποθεματικών κεφαλαίων). Στη γνήσια αυτοχρηματοδότηση τα κεφάλαια γεννιούνται έπειτα από την παραγωγική διαδικασία & με την απαραίτητη όμως προϋπόθεση, ότι τα έσοδα ξεπερνούν τα έξοδα της χρήσης και συνεπώς προκύπτει θετικό αποτέλεσμα (ΚΕΡΔΟΣ). Η γνήσια αυτοχρηματοδότηση αντλεί τα κεφάλαια από τις αποσβέσεις των πάγιων στοιχείων, από τα κέρδη που παρακρατούνται και από τα αποθεματικά που σχηματίστηκαν για λογαριασμό τρίτων. 200
Αυτοχρηματοδότηση μέσω των αποσβέσεων. Απόσβεση = μείωση της αξίας των πάγιων περιουσιακών στοιχείων, η δε μείωση οφείλεται σε τρεις αιτίες: - Στη λειτουργική τους φθορά - Στην οικονομική τους απαξίωση - Στη χρονική φθορά Οι επιχειρήσεις ανεξάρτητα από τη νομική μορφή (Ατομική, κλπ.) & ανεξάρτητα από την ύπαρξη θετικού ή αρνητικού αποτελέσματος έχουν την υποχρέωση να καταχωρούν τις αποσβέσεις που προβλέπονται από το νόμο στο τέλος κάθε διαχειριστικής χρήσης. 201
Οι τακτικές αποσβέσεις αποτελούν κατά την Ελληνική νομοθεσία τα ανώτατα όρια κοστολογικών αποσβέσεων και είναι υποχρεωτικές σύμφωνα με το Π.Δ. 88/1973, όπως τροποποιήθηκε. Σύμφωνα με τη θεωρία του βιομηχανικού λογ/σμού τα πάγια περιουσιακά στοιχεία κυκλοφορούν "βραδέως δια της οδού των αποσβέσεων". Αυτοχρηματοδότηση μέσω των Κερδών που παρακρατούνται. Ένα από τα βασικά καθήκοντα που έχει η χρηματοδοτική λειτουργία, είναι ότι προτού προσφύγει στην πιστωτική αγορά για εξασφάλιση των απαραίτητων κεφαλαίων, να εξαντλήσει κάθε δυνατή αξιοποίηση των δικών της κεφαλαίων. 202
Αυτό σημαίνει ότι οι αρχικές επενδύσεις θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν από το εταιρικό κεφάλαιο & συμπληρωματικά από δανειακά κεφάλαια, ενώ επεκτατικές επενδύσεις που θα ακολουθήσουν στα επόμενα χρόνια επιβάλλεται να χρηματοδοτηθούν με την εξής σειρά: Πρώτα από τα κέρδη που παρακρατήθηκαν και δε μοιράστηκαν στους εταίρους και συμπληρωματικά δανειακά κεφάλαια. Τα κέρδη αυτά που παρακρατήθηκαν & δε μοιράστηκαν στους εταίρους εμφανίζονται στον Ισολογισμό & συγκεκριμένα στο Παθητικό (Τακτικό Αποθεματικό Κεφάλαιο, Έκτακτο Αποθεματικό Κεφάλαιο, Αφορολόγητο Αποθεματικό). 203
Αυτοχρηματοδότηση μέσω των Αποθεματικών Κεφαλαίων. Αποθεματικά Κεφάλαια= κέρδη που δε διανέμονται προαιρετικά ή υποχρεωτικά, αλλά κρατούνται στο τέλος της χρήσης, για την ενίσχυση του Ενεργητικού, χωρίς αντίστοιχη αύξηση του κεφαλαίου της επιχείρησης δικού της ή ξένου. Κάτω από την έννοια αυτή γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι τη δημιουργία αποθεματικών στις κερδοφόρες χρήσεις την επιβάλλουν στοιχειώδεις λόγοι πρόνοιας. 204
Αντικειμενικός σκοπός των Αποθεματικών είναι η αντιμετώπιση μελλοντικών ζημιών ή έκτακτων γεγονότων κατά τρόπο ώστε να προστατευτεί το κεφάλαιο της επιχείρησης από οποιοδήποτε κίνδυνο ελάττωσης του. Αυτονόητο είναι ότι τα Αποθεματικά Κεφάλαια δημιουργούνται μόνο στις κερδοφόρες χρήσεις. Συνεπώς αφού τα Αποθεματικά προέρχονται από την παρακράτηση μέρους των κερδών, άρα βασική & απαραίτητη προϋπόθεση για το σχηματισμό τους είναι η ύπαρξη κερδών. 205
Μη Γνήσια Αυτοχρηματοδότηση (περιλαμβάνονται όλες οι δυνατότητες χρηματοδότησης της επιχείρησης με μέσα που εξοικονομούνται από δικές της πηγές, χωρίς αυτά να αποτελούν κέρδη). Τα μέσα αυτά προκύπτουν: - Με την εκποίηση περιουσιακών στοιχείων. - Με τη ρευστοποίηση των αφανών αποθεματικών. - Με τη μεταβολή της πιστοδοτικής πολιτικής των πωλήσεων. - Με τον ετεροχρονισμό. 206
Εκποίηση Περιουσιακών στοιχείων Διάφοροι κοινωνικοί -οικονομικοί λόγοι, όπως: εσφαλμένος προγραμματισμός επενδύσεων, μεταβολή του προγράμματος της παραγωγής, τεχνική πρόοδος, μεταβολή των καταναλωτικών συνηθειών, οικονομική κρίση (κλαδική ή γενική), επιβάλουν την εκποίηση διάφορων περιουσιακών στοιχείων. Με την εκποίηση των αργούντων περιουσιακών στοιχείων, δηλ. των στοιχείων που έχουν καταστεί άχρηστα, αφού έπαψαν να εργάζονται οικονομικά, επιτυγχάνεται η αναδιάρθρωση της σύνθεσης των περιουσιακών στοιχείων. 207
Ρευστοποίηση αφανών Αποθεματικών Η εκούσια ή ακούσια υποτίμηση των στοιχείων του Ενεργητικού ή η υπερτίμηση των στοιχείων του Παθητικού, δημιουργούν τα αφανή αποθεματικά κεφάλαια. Τα κεφάλαια αυτά δε φαίνονται συνήθως από μια απλή έρευνα του Ισολογισμού. Με την πώληση των περιουσιακών στοιχείων που έχουν υποτιμηθεί αυξάνουν αμέσως τα διαθέσιμα, ενώ με την αναπροσαρμογή της λογιστικής αξίας των περιουσιακών στοιχείων δεν αυξάνουν άμεσα τα διαθέσιμα, αφού έχουμε απλώς μεγέθυνση της ονομαστικής αξίας του κεφαλαίου, αλλά έμμεσα με την αύξηση της πιστοληπτικής ικανότητας της επιχείρησης. 208
Μεταβολή της πιστοδοτικής πολιτικής πώλησης Οι συναλλαγές της επιχείρησης διενεργούνται "μετρητοίς" και "επί πιστώσει". Η επιχείρηση αγοράζει εμπ/τα "μετρητοίς" και "επί πιστώσει" και στη συνέχεια διενεργεί πωλήσεις "τοις μετρητοίς" και "επί πιστώσει". Συνεπώς με τη σύντμηση του χρόνου πιστώσεων που παρέχονται, μπορεί η επιχείρηση να αυτοχρηματοδοτήσει το παραγωγικό της πρόγραμμα. Για την κατανόηση των παραπάνω θα δούμε το εξής παράδειγμα: 209
Η επιχείρηση του Α. Π. κατά τη διαχειριστική περίοδο 1/1/10-31/12/10 πραγματοποίησε πωλήσεις εμπορευμάτων ύψους 200.000 ευρώ ως εξής: 60% των πωλήσεων τοις μετρητοίς και το υπόλοιπο 40% επί πιστώσει (διάρκειας 6 μήνες). Με βάση τα παραπάνω στοιχεία το κεφάλαιο που χρειάζεται η επιχείρηση για να χρηματοδοτήσει τις επί πιστώσει πωλήσεις της, ύψους 80.000 ευρώ (200.000 Χ 40% = 80.000), ανέρχεται σε 40.000 ευρώ αφού η ταχύτητα κυκλοφορίας των πιστώσεων που χορηγεί η επιχείρηση είναι 2 (12 : 6 = 2). 210
Εάν τώρα η επιχείρηση σταματήσει να χορηγεί πιστώσεις με διάρκεια 6 μήνες και καθορίσει νέα πολιτική πωλήσεων με διάρκεια των πιστώσεων που χορηγεί σε 3 μήνες τότε η ταχύτητα κυκλοφορίας είναι 4 (12:3=4) και το κεφάλαιο που χρειάζεται η επιχείρηση θα είναι της τάξης των 20.000 ευρώ αφού τώρα με τον περιορισμό του χρόνου, η ταχύτητα κυκλοφορίας των πιστώσεων που χορηγεί η επιχείρηση διαμορφώθηκε από 2 σε 4. Ετεροχρονισμός (εννοούμε): - Τη χρονική πιστοδοτική εναρμόνιση μεταξύ των πιστώσεων που λαμβάνουμε και των πιστώσεων που χορηγούνται. - Τη γενικότερη εναρμόνιση των λειτουργιών από άποψη χρηματοδοτικής πολιτικής. 211
Η διοίκηση της επιχείρησης με τη μέθοδο του ετεροχρονισμού θα επιδιώξει τον περιορισμό των απαιτούμενων κεφαλαίων, ώστε να μην έχει ανάγκη να αναζητήσει νέα κεφάλαια δικά της ή ξένα χωρίς να μειώσει την παραγωγική ικανότητα της. β) Ξένα κεφάλαια. Αυτά αποτελούνται από το μακροπρόθεσμο ή μεσοπρόθεσμο κεφάλαιο, που περιλαμβάνει ενυπόθηκα δάνεια, ομολογιακά και άλλα μακροπρόθεσμα δάνεια, μεσοπρόθεσμες πιστώσεις που χορηγούνται από προμηθευτές πάγιου εξοπλισμού κλπ. 212
Επίσης από το βραχυπρόθεσμο κεφάλαιο που περιλαμβάνει τις χορηγούμενες από τους προμηθευτές εμπορικές πιστώσεις, τον κάθε είδους βραχυπρόθεσμο τραπεζικό δανεισμό και τον εξωτραπεζικό. γ) Δωρεάν κεφάλαια. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι υπάρχει & μία 3 η πηγή κεφαλαίων τα «δωρεάν κεφάλαια» που παρέχονται στα πλαίσια των κινήτρων για την προώθηση των επενδύσεων είτε σε επιθυμητούς τομείς δραστηριότητας είτε για σκοπούς της περιφερειακής ανάπτυξης τόσο στην χώρα μας όσο και στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. 213
Τέτοιου είδους δωρεάν κεφάλαια μπορεί μία επιχείρηση να εξασφαλίσει από την αξιοποίηση κονδυλίων ενισχύσεων που παρέχονται από τους αναπτυξιακούς νόμους (π.χ.ν.3908/11) & τα κοινοτικά επενδυτικά προγράμματα (π.χ. ΕΣΠΑ) κυρίως για επενδυτικά σχέδια που αφορούν τον εκσυγχρονισμό υφιστάμενων επιχειρήσεων ή την ίδρυση νέων παραγωγικών μονάδων στους διαφόρους τομείς δραστηριότητας της οικονομίας. Τα εν λόγω κεφάλαια ανήκουν στην ουσία στην 1 η κατηγορία κεφαλαίων δηλ. στα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης, εφόσον βέβαια η επιχείρηση τηρήσει επακριβώς τους εκάστοτε όρους ή προϋποθέσεις των επενδυτικών αυτών προγραμμάτων που παρέχουν τις χρηματοοικονομικές αυτές διευκολύνσεις (επιχορήγηση δημοσίου, επιδότηση επιτοκίου κλπ.). 214
Σε περίπτωση που διαπιστωθεί «τραυματισμός» των όρων - προϋποθέσεων χορήγησης των ενισχύσεων, μετατρέπονται τα εν λόγω ίδια κεφάλαια σε ξένα κεφάλαια άμεσα πληρωτέα με τις ανάλογες προσαυξήσεις. Αυτού του είδους των δωρεάν κεφαλαίων εμφανίζονται στα βιβλία της επιχείρησης ως αφορολόγητο αποθεματικό. Τέλος, ανάλογα με το κριτήριο του χρόνου δέσμευσης των επενδυμένων κεφαλαίων διακρίνονται τα κεφάλαια : 215
σε κεφάλαια μεγάλης διάρκειας που προορίζονται να παραμείνουν στην επιχείρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα και περιλαμβάνει τα ίδια κεφάλαια, τα ξένα κεφάλαια (μακροπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο κεφάλαιο) και σε βραχυπρόθεσμα ξένα κεφάλαια. Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να καταρτίσουμε ένα συνοπτικό διάγραμμα της χρηματοδοτικής διάρθρωσης της επιχείρησης. 216
1 2 3 α β γ δ Ενεργητικά Στοιχεία Πάγια ενεργητικά στοιχεία Εξωεπιχειρηματικές επενδύσεις Κυκλοφοριακά ενεργητικά στοιχεία - Αποθέματα - Χρεώστες - Διαθέσιμα - Χρεόγραφα Πηγές Χρηματοδότησης 1. Ίδια Κεφάλαια 2. Ξένα Κεφάλαια α. Μακροπρόθεσμο Μεσοπρόθεσμο κεφάλαιο β. Βραχυπρόθεσμο κεφάλαιο Διάρκεια Χρηματοδότηση μεγάλης διάρκειας Βραχυπρόθεσμη Χρηματοδότηση 217
3.3 Διάφοροι τρόποι άντλησης κεφαλαίων 3.3.1 Γενικά Γενικά ισχύει η άποψη ότι νομική μορφή, μέγεθος και κλάδος στον οποίο ανήκει η επιχείρηση, είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο άντλησης του επιχειρησιακού κεφαλαίου τόσο για ανάγκες κεφαλαίου που αφορούν την ίδρυση όσο και για ανάγκες κεφαλαίου κίνησης- λειτουργίας των μονάδων. Το ύψος του απαιτούμενου κεφαλαίου προϋπολογίζεται κατά την ίδρυση της επιχείρησης και στη συνέχεια μεταβάλλεται ανάλογα με τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται από την εξέλιξη της επιχείρησης. 218
Συνεπώς το ίδιο κεφάλαιο μιας επιχείρησης = αρχικό κεφάλαιο + συμπληρωματικό κεφάλαιο. 3.3.2 Διάφοροι τρόποι άντλησης κεφαλαίων Ανάλογα με την νομική μορφή της επιχείρησης υπάρχουν συνήθη τρόποι άντλησης κεφαλαίων για τις ανάγκες της επιχείρησης, όπως είναι: Η ατομική επιχείρηση και οι προσωπικές εταιρίες (Ο.Ε., Ε.Ε. και Ε.Π.Ε.) εξασφαλίζουν το αρχικό τους κεφάλαιο, από τις εισφορές του φορέα επιχειρηματία ή των εταίρων. 219
Τα χρηματικά αυτά κεφάλαια που κατά κανόνα εισφέρουν κατά την ίδρυση των επιχειρήσεων, μπορεί να προέρχονται από Τραπεζικές καταθέσεις, από εκποίηση ακινήτων ή από δάνεια (έντοκα ή άτοκα) καθώς και πιστώσεις τρίτων (φίλων, κλπ.). Στη συνέχεια οι παραπάνω επιχειρήσεις μπορούν να καλύψουν τις νέες κεφαλαιακές τους ανάγκες προσφεύγοντας σ' ένα από τους παρακάτω συνήθεις τρόπους: - Με αύξηση του αρχικού κεφαλαίου από το φορέα ή τους φορείς της επιχείρησης. - Με κατάλληλο ετεροχρονισμό των συναλλαγών τους. - Με προσφυγή στα πιστωτικά ιδρύματα για την εξασφάλιση πιστωτικού κεφαλαίου. 220
Στην ατομική επιχείρηση η αύξηση του αρχικού κεφαλαίου μπορεί να γίνει με εισφορά χρηματικού ή εμπορευματικού κεφαλαίου από τον επιχειρηματία ή με κεφαλαιοποίηση των καθαρών κερδών. Στην Ο.Ε., στην Ε.Ε. και στην Ε.Π.Ε. η αύξηση του αρχικού κεφαλαίου μπορεί να γίνει με τους εξής συνήθεις τρόπους: - Με συμπληρωματικές εισφορές των εταίρων. - Με πρόσληψη ενός ή περισσοτέρων συνεταίρων. - Με κεφαλαιοποίηση των αποθεματικών της κεφαλαίων σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία που διέπει τις προσωπικές εταιρίες. 221
- Με κεφαλαιοποίηση των καθαρών κερδών της χρήσης εφ' όσον δεν αναλαμβάνονται από τους εταίρους. - Με κεφαλαιοποίηση της υπεραξίας που προκύπτει από νέα αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας. - Με συγχώνευση ή απορρόφηση άλλης εταιρίας. - Με προσφυγή στα διάφορα πιστωτικά ιδρύματα και κυρίως στις εμπορικές τράπεζες από τις οποίες και αντλεί, με βάση την πιστωτική της επιφάνεια, το κεφάλαιο κίνησης καθώς και κεφάλαια για χρηματοδότηση νέων επενδυτικών σχεδίων. 222
Η Ανώνυμη Εταιρία (Α.Ε.) αντλεί τα κεφάλαιά της από διάφορες πηγές χρηματοδότησης. Το μόνιμο κεφάλαιο τους οι εταιρίες κεφαλαίου το αποκτούν από την έκδοση και διάθεση κοινών και προνομιούχων μετοχών. Στη συνέχεια μπορούν να καλύψουν τις κεφαλαιακές τους ανάγκες προσφεύγοντας σ' έναν από τους παρακάτω συνήθεις τρόπους: - Με έκδοση νέων μετοχών. - Με αύξηση της ονομαστικής αξίας των παλαιών μετοχών. - Με μετατροπή του έκτακτου αποθεματικού ή του πέρα από το νόμιμο ποσό του τακτικού αποθεματικού σε κεφάλαιο. - Με μετατροπή των πιστωτών σε μετόχους. 223
- Με μετατροπή των ιδρυτικών τίτλων σε μετοχές. - Με συγχώνευση δύο ανωνύμων εταιριών ή με απορρόφηση από ανώνυμη εταιρία άλλης ή άλλων εταιριών. - Με προσφυγή στα πιστωτικά ιδρύματα. 224