Αναπτυξιακή Προσέγγιση της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ Δρ Αννα Κ. Τουλουμάκου Μεταδιδακτορική Υπότροφος ΙΚΥ, Πανεπιστήμιο Αθηνών Επ. Συνεργάτης, Κέντρο SKOPE, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Με ευχαριστίες στις Δρ Αδαμοπούλου
δδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδδ Ο Εκφοβισμός Επηρεάζει τα Περισσότερα Παιδιά Καμία Ανάμειξη Κάποια Ανάμειξη Rivers, I., Poteat, V.P., Noret, N., Ashurt, N. (2009). Observing Bullying at School: The Mental Health Implication of Witness Status. School Psychology Quarterly. 24:4, 211-223.
Οι ρόλοι των Συμμετεχόντων Ποικίλλουν Rivers, I., Poteat, V.P., Noret, N., Ashurt, N. (2009). Observing Bullying at School: The Mental Health Implication of Witness Status. School Psychology Quarterly. 24:4, 211-223.
Ο ρόλος των παρευρισκομένων σε επεισόδια εκφοβισμού Μάρτυρες Βοηθοί Ενισχυτές Εξωτερικοί Υπερασπιστές Rivers, I., Poteat, V.P., Noret, N., Ashurt, N. (2009). Observing Bullying at School: The Mental Health Implication of Witness Status. School Psychology Quarterly. 24:4, 211-223.
Source: Indicators of Crime and School Safety, 2008 Percentage of students ages 12-18 who reported being bullied at school and being cyber-bullied anywhere during the school year: 2007
Το γυμνάσιο είναι η χειρότερη περίοδος 42.9 Source: Indicators of School Crime and Safety, 2008
Φήμες Προσβολές/Πειράγματα Κοινωνικός Αποκλεισμός Χτυπήματα ή Κλωτσιές Ρατσιστικά Σχόλια Κορίτσια Φφφ φ δδδδ Αγόρια Θρησκευτικές Προσβολές Source: Wang, 2009
! Στην Ελλάδα 1 στα 10 παιδιά υπόκειται σε κάποια μορφή εκφοβισμού (Δεληγιάννη- Κουμτζη, 2005)! Το 2007-2008 πραγματοποιήθηκε το διακρατικό πρόγραμμα «Διερεύνηση και Αντιμετώπιση του Εκφοβισμού και της Θυματοποίησης στο Σχολείο» σε δημοτικά σχολεία σύμφωνα με το οποίο! το ποσοστό των μαθητών θυμάτων έφτασε το 7.87%, παρόμοιο με του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που έδειξε 8.7%! Μαθητές- θύματα- κορίτσια (10.7%) ήταν δυο φορές υψηλότερο των μαθητών- θυμάτων- αγοριών (5.32%)
! Ερευνα στην περιοχή της Αττικής με 1979 μαθητές από 57 Δημοτικά, 23 Γυμνάσια, 20 Λύκεια και 2 ΤΕΕ και 102 διευθυντές και 101 εκπαιδευτικούς έδειξε:! Τα φαινόμενα επιθετικής συμπεριφοράς δεν είναι ίδια σε όλες τις σχολικές μονάδες! Για απειλές- τρομοκρατία αναφέρονται ποσοστά θυμάτων από 4% μέχρι 64% και για σωματική βία από 12% μέχρι 86%! Οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν πάντα πλήρη επίγνωση της συχνότητας των περιστατικών επιθετικότητας! Η βία δηλώνεται και απασχολεί τη σχολική κοινότητα αλλά η αντιμετώπισή της δεν φαίνεται να απασχολεί ούτε τους εκπαιδευτικούς ούτε τους μαθητές ως να ήταν φυσικό και αναπόφευκτο φαινόμενο! Η ενεργητική αντιμετώπιση της βίας στο σχολείο προληπτικά δεν φαίνεται να απασχολεί (Κοτταρίδη, Βαλάσση- Αδάμ, & Μαλικιώση- Λοίζου, 2007)
! Σε έρευνα του 2010 συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 4.944 μαθητών εφηβικής ηλικίας (ΣΤ Δημοτικού, Β Γυμνασίου και Α Λυκείου) από 306 σχολικές μονάδες! Οι μαθητές απάντησαν σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν μέσα στις τάξεις τους! 1 στους 6 εφήβους (15,8%) ανέφερε εκφοβισμό άλλου μαθητή στο σχολείο τουλάχιστον δύο φορές το μήνα κατά το προηγούμενο δίμηνο! Τα αγόρια ανέφεραν τη συμπεριφορά αυτή σε σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό (23,4%) σε σύγκριση με τα κορίτσια (8,8%)! Η συμμετοχή σε εκφοβισμό αυξάνεται με την ηλικία: 23,3% των 15χρονων έχουν πάρει μέρος σε περιστατικά εκφοβισμού, συγκριτικά με το 15,9% των 13χρονων και το 8,8% των 11χρονων (Κοκκέβη, Σταύρου, Φωτίου, & Καναβού, 2011)
! Ποσοστό 8,5% ανέφεραν ότι έχουν υποστεί ενοχλητικά πειράγματα τουλάχιστον 2 φορές το μήνα κατά το τελευταίο δίμηνο! Αγόρια (9,4%) και κορίτσια (7,7%) ανέφεραν ότι έχουν εκφοβιστεί σε παρόμοια ποσοστά! Παρατηρείται, επίσης, τάση αύξησης με την ηλικία όσων έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού στο σχολείο - - - - - -! Ποσοστό 3,1% των εφήβων ανέφεραν ότι έχουν υπάρξει τόσο θύτες όσο και θύματα εκφοβισμού στο σχολείο! Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο για τα αγόρια (4,4%) απ ό,τι για τα κορίτσια (2%) και αυξάνεται με την ηλικία των μαθητών
" Επίδραση εκφοβισμού στα θύματα: " Απρόθυμα να πάνε στο σχολείο και απουσιάζουν συχνά " Περισσότερο άγχος, ανασφάλεια ή κατάθλιψη " Εχουν δυσκολία να συγκεντρωθούν στις σχολικές εργασίες " Εχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αρνητική αυτοεικόνα, αίσθημα ντροπής " Παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα " Τα θύματα δεν καταγγέλλουν την παρενόχληση σε ενήλικες ή/και περιμένουν μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από την αναφορά Νιώθουν ντροπή Δεν θέλουν να ανησυχούν οι γονείς Ο φόβος αντιποίνων για την αναφορά Φοβούνται ότι οι ενήλικες δεν μπορούν / δεν θα τους προστατεύσουν (Grills & Ollendick, 2002; Olweus, 1993; Salmon 2000)
! Ακόμη μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία
! Οι περισσότεροι μαθητές δεν λένε ότι έχουν πέσει θύμα εκφοβισμού Οσο μεγαλύτεροι είναι οι μαθητές, τόσο λιγότερο ομολογούν ότι υπήρξαν θύματα εκφοβισμού. Οι μαθητές συνήθως αναφέρουν τις πιο σοβαρές μορφές του εκφοβισμού (π.χ. σωματικός)! Η πλειοψηφία των θυμάτων τείνουν να μιλούν πρώτα στους γονείς τους (62.5%) και μετά στους φίλους τους (42.5%). Σπάνια μιλούν στους δασκάλους τους (27.5%), ενώ σε ποσοστό 20% δεν μιλούν σε κανέναν! Σύμφωνα με τις αντιλήψεις των μαθητών, η πλειοψηφία των γονέων (61.54%) δεν μιλούν με το σχολείο για να σταματήσουν οι καταστάσεις εκφοβισμού (Petrosino et al., 2010; Τσιάντης & Ασημόπουλος, 2010)
Οι εκπαιδευτικοί:! Σε ποσοστό 90% και 80% αντίστοιχα ανάφεραν τον σωματικό και τον λεκτικό εκφοβισμό ως πολύ σοβαρό, ενώ σε 50% τον έμμεσο/ σχεσιακό! Εδειξαν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και κατανόηση στα θύματα του σωματικού και λεκτικού εκφοβισμού (80%) σε σχέση με τον έμμεσο/ σχεσιακό (57%)! Πιθανότητα παρέμβασης ήταν 70% σε περιπτώσεις σωματικού και λεκτικού εκοφοβισμού σε σχέση με τον έμμεσο/σχεσιακό (43%) http://www.youtube.com/watch?v=ypn7m_ntrt8 (Κανταλάφτ, 2012)
! Στα επεισόδια εκφοβισμού στα οποία παρενέβησαν συμμαθητές, σε ποσοστό 57% οι παρεμβάσεις τους ήταν αποτελεσματικές (π.χ., το επεισόδιο έληξε σε 10 δευτερόλεπτα)! Οι συμμαθητές παρεμβαίνουν μόνο σε ποστοστό 11-19% στα περιστατικά εκφοβισμού (Hawkins, Pepler, & Craig 2001)! Διάθεση παρέμβασης σε επεισόδια εκφοβισμού συνδέεται αρνητικά με την συχνότητα και ποσότητα των επεισοδίων (Espelage, Green, & Polanin, 2011)
! Αντιμετώπιση
! Τα φαινόμενα επιθετικής συμπεριφοράς και βίας στο σχολείο συμβαίνουν σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, εντάσσονται σε ένα πλέγμα σχέσεων και αποκτούν νόημα, αν εξεταστούν μέσα σε αυτό! Τα φαινόμενα αυτά δεν αφορούν μόνο στα πρόσωπα που εμπλέκονται, αλλά αφορούν σε όλο το σύστημα της τάξης και συχνά του σχολείου, εκφράζοντας μια ευρύτερη δυσλειτουργία.! Συνεπώς, η αντιμετώπιση των φαινομένων αυτών, προϋποθέτει μια συνολική οπτική που αφορά σε όλην την τάξη ή/και στο σχολείο, και όχι σε μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ατόμων.
Σημασία της πρώιμης παρέμβασης, ακόμα και στην προσχολική ηλικία! Ανάγκη για διδασκαλία στους μαθητές κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων που θα συμβάλουν στην πρόληψη εμφάνισης συμπεριφορών εκφοβισμού, στην προαγωγή θετικού κλίματος στο σχολείο και στην ανάπτυξη υγιών κοινωνικών σχέσεων! Υπαρξη ζεστού, θετικού κλίματος στο σχολείο και στο σπίτι και εμπλοκή των ενηλίκων! Ξεκάθαρα όρια για το ποιες συμπεριφορές δεν είναι αποδεκτές, απαξίωση συμπεριφορών εκφοβισμού
! Αντιεκφοβιστική πολιτική στο σχολείο Ορισμός της εκφοβιστικής συμπεριφοράς! Διαμόρφωση κώδικα/κανόνων συμπεριφοράς! Επίβλεψη χώρων! Ενσωμάτωση της κοινωνικής- συναισθηματικής μάθησης στο αναλυτικό πρόγραμμα και προαγωγή του σχολικού κλίματος! Εξεύρεση τρόπων αναφοράς της εκφοβιστικής συμπεριφοράς από τα μέλη της σχολικής κοινότητας (γονείς, εκπαιδευτικοί και παιδιά)! Διαδικασίες διαχείρισης περιστατικώνεκφοβιστικής συμπεριφοράς! Δικαιώματα και ευθύνες των παιδιών, γονιών και εκπαιδευτικών! Σχολικές Δραστηριότητες Ενημέρωσης για τον Εκφοβισμό! Προγράμματα παρέμβασης! Οι μεγαλύτεροι μαθητές ως μέντορες στους νεότερους μαθητές
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ
Εκπαιδευτικοί " Οι εκπαιδευτικοί ΠΡΕΠΕΙ να παρεμβαίνουν σε κάθε περιστατικό εκφοβισμού του οποίου είναι μάρτυρες. Πρώτα, πρέπει να πουν στον ή στους μαθητές που εκφοβίζουν να σταματήσουν " Πρέπει να καταγράψουν αυτό που είδαν και να κρατήσουν αρχεία των εκφοβιστικών συμπεριφορών " Τα θύματα χρειάζονται να νιώσουν ότι έχουν δίκτυο συμπαράστασης και προστασίας από συνομίληκους και ενήλικες " Χρησιμοποίηση των περιστατικών εκφοβισμού των οποίων είναι μάρτυρες για να διδάξουν θετικούς τρόπους επίλυσης διαφορών " Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να δίνουν παράδειγμα με την δική τους συμπεριφορά
Κι ακόμη...! Ποτέ δεν αγνοούμε έναν μαθητή που αναφέρει ότι εκφοβίζεται από τους συμμαθητές του! Οι ποινές και η τιμωρία των δραστών δεν είναι αρκετές! Μην εφαρμόζετε το ίδιο μοντέλο παρέμβασης για όλους τους μαθητές! Μην αφήνετε τους παρευρισκόμενους χωρίς συνέπειες! Αποφύγετε μια κοινή συνάντηση με τον μαθητή- θύμα και μαθητή δράστη- είναι ντροπιαστικό και πολύ εκφοβιστικό για τον μαθητή που εκφοβίζεται! Η ενημέρωση και εμπλοκή των γονιών, τόσο του δράστη όσο και του παιδιού- στόχος, θα πρέπει να γίνεται όσο το δυνατό πιο σύντομα. http://www.youtube.com/watch?v=nwjut7kqhi4
Εκπαιδευτικοί και γονείς! Συχνή επικοινωνία! Ενημέρωση για τον εκφοβισμό και τις συνεπειές του! Εμπλοκή των γονέων των μαθητών που εκφοβίζουν και των μαθητών που εκφοβίζονται: από την αρχή
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ «Η Σκοτεινή Πλευρά της Τεχνολογίας» http://www.youtube.com/watch?v=pugq9vugagm
Μορφές! Μπορεί να εκδηλωθεί σε διαφορετικές μορφές: # έντονη λογομαχία (flaming) # παρενόχληση (harassment) # δυσφήμιση (denigration) # κλοπή ταυτότητας κάποιου και χρήση των προσωπικών στοιχείων (impersonation) # δημοσιοποίηση και εξαπάτηση (outing and trickery) # αποκλεισμό (exclusion) # διαδικτυακή καταδίωξη (cyberstalking)! Σε όλους αυτούς τους τύπους ηλεκτρονικού εκφοβισμού η πρόθεση είναι ο εκφοβισμός, παρενόχληση ή θυματοποίηση ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων. (Bhat, 2008; Grim, 2008; Willard, 2007)
" Πρόσωπο με πρόσωπο " Φανερός/Ορατός " Μάρτυρες μαθητές του σχολείου " Συγκεκριμένη ώρα και τόπος " Διαδίδεται σιγά και σε μικρή έκταση " Πιο δύσκολα να συνεχιστεί/ συντηρηθεί " Σε σχολικό έδαφος/κτίριο " Στο Διαδίκτυο " Ανωνυμία " Απειρο κοινό " Κάθε ώρα, κάθε μέρος (24/7) " Διαδίδεται γρήγορα και σε μεγάλη έκταση " Εύκολα συνεχίζεται/συντηρείται " Εκτός σχολικού εδάφους/κτιρίου (Shariff, 2005)
Εκφοβισμός στο σχολείο και στο διαδίκτυο " Η παραδοσιακή μορφή εκφοβισμού και ο εκφοβισμός στο διαδίκτυο συνδέονται άμεσα: τα παιδιά που εκφοβίζονται στο σχολείο εκφοβίζονται και στο διαδίκτυο και τα παιδιά που εκφοβίζουν στο σχολείο εκφοβίζουν και στο διαδίκτυο " Μαθητές που δεν παίρνουν μέρος στον εκφοβισμό στο σχολείο ασχολούνται όλο και περισσότερο με τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό " Τα αγόρια είναι πιο πιθανόν να επιδίδονται σε εκφοβισμό στο σχολείο και σε εκφοβισμό στο διαδίκτυο σε σχέση με τα κορίτσια " Τα κορίτσια- θύματα εκφοβισμού στο διαδίκτυο είναι πιο πιθανό να ενημερώσουν τους ενήλικες για το γεγονός από ότι τα αγόρια " Στον απλό εκφοβισμό ένα δυνατότερο άτομο επιτίθεται σε ένα πιο αδύναμο άτομο. Στον ηλεκτρονικό εκφοβισμό συχνά τα αδύνατα άτομα χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να επιτεθούν σε πιο δυνατά άτομα (Hinduja & Patchin, 2009; Kowalski et al., 2005; Li, 2006; Ybarra, Diener-West, & Leaf, 2007)
Σημαντικά στοιχεία επικοινωνίας! Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου! Saferinternet4kids.gr! Μονάδα Εφηβικής Υγείας της Β Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο νοσοκομείο «ΑγλαΪα Κυριακού», η οποία αποτελείται από εξειδικευμένες ομάδες παιδοψυχολόγων και παιδοψυχιάτρων! Προσέχω όταν συμμετέχω spot (http://www.youtube.com/watch?v=s0va_paxzgu)
Βιβλιογραφία! Διαφάνειες παρουσίασης! Αρθρα και πηγές στο e- class
Ευχαριστώ https://www.youtube.com/watch?v=pi-vkatg1zk! annatouloumakos@gmail.com