Εισαγωγή στη Φιλοσοφία

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Ενότητα 3: Είναι - Συνειδέναι Κωνσταντίνος Μαντζανάρης Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας 1/2 Να ερμηνεύεται η σχέση ηθικής και ευδαιμονίας. Να ιεραρχούνται οι επιστήμες. Να ερμηνεύεται η αλήθεια. Να διακρίνεται το Υποκείμενο από το αντικείμενο. 4

Σκοποί ενότητας 2/2 Να συσχετίζεται η γνώση με την πράξη. Να κατανοείται η σχέση θεωρεῑν και πράττειν. Να εντοπίζεται η σχέση των αισθήσεων και εἰδέναι. Να εξηγείται η σχέση επιμέρους και καθόλου. 5

Περιεχόμενα ενότητας 1/2 Λέξεις κλειδιά. Περίγραμμα. Η θεωρητική ευδαιμονία. Γνώση και αλήθεια. Γνώση και πράξη. 6

Περιεχόμενα ενότητας 2/2 Γνώση και αλήθεια. Αισθήσεις. Επιμέρους καθόλου. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία. 7

Λέξεις κλειδιά 1/2 Γνώση. Αλήθεια. Επιστητό. Επιστήμη. Υποκείμενο. 8

Λέξεις κλειδιά 2/2 Αντικείμενο. Επιμέρους. Καθόλου. Ειμαρμένη. Ευδαιμονία. 9

Περίγραμμα 1/2 Ποια είναι η σχέση γνώσης και αλήθειας; Αλήθεια: ζητούμενο. Γνώση: αποτέλεσμα της ανωτέρω ζήτησης. Γνώση: αποτέλεσμα συνάντησης Υποκειμένου Αντικειμένου. 10

Περίγραμμα 2/2 Καταλαμβάνεται (μερικώς ή ολικώς) το Α. (είναι) από το Υ. (συνειδέναι), δηλ. το επιστητό του είναι. Η αλήθεια παραμένει πάντα το επιστητό που προσφέρεται για κατάληψη. Η κατάληψη του είναι αποτελεί μια δυναμική διεργασία συνιστώντας και το βαθμό της κατάληψης της αλήθειας. 11

1. Η θεωρητική ευδαιμονία 1/3 Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, 1178b.20-28: τῷ δὴ ζῶντι τοῦ πράττειν ἀφαιρουμένου ἔτι δὲ μᾶλλον τοῦ ποιεῖν τί λείπεται πλὴν θεωρία; ὥστε ἡ τοῦ θεοῦ ἐνέργεια μακαριότητι διαφέρουσα θεωρητικὴ ἂν εἴη καὶ τῶν ἀνθρωπίνων δὴ ἡ ταύτῃ συγγενεστάτη εὐδαιμονικωτάτη. σημεῖον δὲ καὶ τὸ μὴ μετέχειν τὰ λοιπὰ ζῷα εὐδαιμονίας τῆς τοιαύτης ἐνεργείας ἐστερημένα τελείως. τοῖς μὲν γὰρ θεοῖς ἅπας ὁ βίος μακάριος τοῖς δ ἀνθρώποις ἐφ ὅσον ὁμοίωμά τι τῆς τοιαύτης ἐνεργείας ὑπάρχει τῶν δ ἄλλων ζῴων οὐδὲν εὐδαιμονεῖ ἐπειδὴ οὐδαμῇ κοινωνεῖ θεωρίας. 12

1. Η θεωρητική ευδαιμονία 2/3 Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η σχέση της ηθικής στάσης του ανθρώπου με την ευδαιμονία; 2. Γιατί από τους θεού αφαιρούμε το πράττειν και το ποιεῖν; 3. Πότε μπορεί ο άνθρωπος να θεωρηθεί κάτοχος της ευδαιμονίας; 13

1. Η θεωρητική ευδαιμονία 3/3 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Η ηθική συμπεριφορά ως ενέργεια είναι θεωρητική θηρεύοντας την ευδαιμονία. 2. Διότι είναι οι κατ εξοχήν μακάριοι. 3. Όσες φορές μοιάζει με τους θεούς κατά την θεωρητική ενέργεια. 14

2. Γνώση και αλήθεια 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 1026a, 18-23: ὥστε τρεῖς ἂν εἶεν φιλοσοφίαι θεωρητικαί μαθηματική φυσική θεολογική αἱ μὲν οὖν θεωρητικαὶ τῶν ἄλλων ἐπιστημῶν αἱρετώταται αὕτη δὲ τῶν θεωρητικῶν. Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η ιεραρχία των επιστημών; 2. Γιατί πρώτη επιστήμη είναι η θεολογική; 3. Σε ποια βάση διαιρούνται οι επιστήμες; 15

2. Γνώση και αλήθεια 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Πρώτα συναντάμε τις θεωρητικές και στη συνέχεια τις υπόλοιπες δεύτερες, διότι αναφέρονται σε κινητικές ουσίες. 2. Διότι αναφέρεται στην πρώτη και ακίνητη ουσία. 3. Με βάση την ιεραρχία του θεωρεῖν, του πράττειν και του ποιεῖν. 16

3. Γνώση και πράξη 1/2 Πλάτων, Φαίδων, 89.d.1-4: Μὴ γενώμεθα ἦ δ ὅς μισόλογοι ὥσπερ οἱ μισάνθρωποι γιγνόμενοι ὡς οὐκ ἔστιν ἔφη ὅτι ἄν τις μεῖζον τούτου κακὸν πάθοι ἢ λόγους μισήσας. γίγνεται δὲ ἐκ τοῦ αὐτοῦ τρόπου μισολογία τε καὶ μισανθρωπία. 17

3. Γνώση και πράξη 2/2 Ερωτήματα: 1. Γιατί ο μισόλογος αστοχεί στην πρακτική της ζωής του; 2. Τι δείχνει η ανωτέρω αστοχία; Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Διότι καθίσταται μισάνθρωπος και αντικοινωνικός. 2. Την σχέση ανάμεσα στην θεωρητική και πρακτική ζωή. 18

4. Γνώση και αλήθεια 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 982b, 11-13: Ὅτι δ οὐ ποιητική δῆλον καὶ ἐκ τῶν πρώτων φιλοσοφησάντων διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η αιτία της γνώσεως; 2. Ποια είναι η σχέση του θαυμασμού με την γνώση. 3. Ποιο είναι το έργο της γνώσης; 19

4. Γνώση και αλήθεια 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Η πλήρωση του φιλοσοφικού θαυμασμού. 2. Ο θαυμασμός γεννάει την γνώση. 3. Να ενώσει το θεωρεῖν με το πράττειν. 20

5. Αισθήσεις 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 982a, 12-17: Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει. σημεῖον δ ἡ τῶν αἰσθήσεων ἀγάπησις καὶ γὰρ χωρὶς τῆς χρείας ἀγαπῶνται δι αὑτάς καὶ μάλιστα τῶν ἄλλων ἡ διὰ τῶν ὀμμάτων. οὐ γὰρ μόνον ἵνα πράττωμεν ἀλλὰ καὶ μηθὲν μέλλοντες πράττειν τὸ ὁρᾶν αἱρούμεθα ἀντὶ πάντων ὡς εἰπεῖν τῶν ἄλλων. Ερωτήματα: 1. Ποιος είναι ο ρόλος των αισθήσεων; 2. Τι θηρεύει η όρεξη; 3. Γιατί φιλοσόφησαν οι άνθρωποι; 21

5. Αισθήσεις 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Ο ρόλος τους είναι να ικανοποιούν την όρεξη του εἰδέναι. 2. Την λειτουργία της θεωρητικής γνώσης. 3. Για να εξέλθουν της άγνοιάς τους. 22

6. Επιμέρους καθόλου 1/2 Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, 982b, 2-6: μάλιστα δ ἐπιστητὰ τὰ πρῶτα καὶ τὰ αἴτια (διὰ γὰρ ταῦτα καὶ ἐκ τούτων τἆλλα γνωρίζεται ἀλλ οὐ ταῦτα διὰ τῶν ὑποκειμένων) ἀρχικωτάτη δὲ τῶν ἐπιστημῶν καὶ μᾶλλον ἀρχικὴ τῆς ὑπηρετούσης ἡ γνωρίζουσα τίνος ἕνεκέν ἐστι πρακτέον ἕκαστον Ερωτήματα: 1. Ποια είναι η σχέση των επιμέρους με τα καθόλου; 2. Ποια είναι η σχέση παραγωγής και επαγωγής; 3. Ποια είναι η σχέση των αιτίων με τη θεωρία; 23

6. Επιμέρους καθόλου 2/2 Ενδεικτικές απαντήσεις: 1. Γνωρίζουμε τα επιμέρους διότι ξέρουμε τις γενικές αιτίες. 2. Έχουν μια συμπληρωματική σχέση διαλεγόμενα. Η ζήτηση της γνώσης πραγματοποιείται με τα εμπειρικά δεδομένα. 3. Η θεωρία διαφωτίζει τα αίτια. 24

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Ἀριστοτέλης, Ἠθικά Νικομάχεια, ed. Bywater I., Oxford, Clarendon Press Oxford 1894. Ἀριστοτέλης, Μετά τά φυσικά, ed. Ross W.D., Oxford, Clarendon Press, Oxford 1924. Πλάτων, Φαίδων, Platonis opera, vol. 1, ed. Burnet J., Clarendon Press, Oxford 1900. 25

Τέλος Ενότητας