ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ E - Z
ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΥΘΡΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ & ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ Ε - Z Επιτροπή Έκδοσης: Δημήτριος Φοίτος, Θεοφάνης Κωνσταντινίδης & Γεωργία Καμάρη Επιμέλεια κειμένων: Πέπη Μπαρέκα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΑΤΡΑ 2009
THE RED DATA BOOK OF RARE AND THREATENED PLANTS OF GREECE VOLUME TWO E - Z Edited by Dimitrios Phitos, Theophanis Constantinidis & Georgia Kamari Assisted by Pepy Bareka HELLENIC ΒΟΤΑΝΙCAL SOCIETY PATRAS 2009
Hypericum aciferum (Greuter) N. Robson Guttiferae Τρωτό (VU) Hypericum aciferum (Greuter) N. Robson in Feddes Repert. 74: 23 (1967). Τύπος: [Ελλάς (ΚΚ), Νήσος Κρήτη, Νομός Χανίων] ad ostia faucium Domata, 20-40 m, Greuter 4669, planta longystila, Greuter 4669a, planta brevistyla (Oλότυπος: PAL-Greuter. Iσότυποι: G, LD, W, Z). Συνώνυμα: Elodes acifera Greuter in Candollea 20: 215 (1965). Περιγραφή: Χαμηλός, κατακείμενος, προσκεφαλοειδής θάμνος, ύψους 20-30 cm και μήκους έως 130 cm. Φύλλα 5-12 mm, στενούμενα, γραμμοειδή-σπατουλοειδή, δερματώδη, γλαυκοπράσινα, μη κεραμοειδώς τοποθετημένα. Άνθη (1-)3, με ποδίσκους διαφορετικού μήκους. Σέπαλα σχεδόν όρθια, ελλειπτικά. Πέταλα κίτρινα, εύπτωτα, περίπου 9 mm. Στήμονες πολυάριθμοι, παραμένοντες, κιτρινωποί, ενωμένοι σε 3 ομάδες, φυτά ετερόστυλα. Ωοθήκη με δύο σπερμοβλάστες σε κάθε χώρο. Καρπός τρίχωρη κάψα, 4-5 x 2-3 mm (δεν περιλαμβάνονται οι στύλοι), επιμήκης-λογχοειδής σε πλάγια όψη, σχεδόν ίση με τον κάλυκα. Οι ώριμες κάψες διαρρηγνύονται κατά μήκος όταν βρίσκονται σε ξηρό περιβάλλον και ξανακλείνουν όταν βρεθούν σε υγρό περιβάλλον (φαινόμενο ξηροχασίας). Σπέρματα επιμήκη, μήκους 1,5-1,7 mm, υποκυλινδρικά, ελαφρώς κυρτά με σαρκώδες φυμάτιο. Χρωμοσωματικός αριθμός: Άγνωστος. Περίοδος ανθοφορίας: Ιούνιος έως και Οκτώβριος. για πρώτη φορά το Hypericum aciferum από την παραλία Δώματα. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχει σύγχυση ως προς τα τοπωνύμια των παραλιών Δώματα και Χάλαρα. H παραλία στην έξοδο του φαραγγιού του Κλάδου και ανατολικότερα, ονομάζεται Δώματα, ενώ δίπλα ακριβώς βρίσκεται η παραλία Χάλαρα. Οι επισκέπτες της περιοχής χρησιμοποιούν το ίδιο όνομα για δύο τοποθεσίες. Τον πληθυσμό στην έξοδο του φαραγγιού της Τρυπητής δημοσίευσε για πρώτη φορά ο Turland (1992). Από την Τρυπητή το αναφέρει και ο Κυπριωτάκης (1998). Στα πλαίσια του προγράμματος Προστασία του περιβάλλοντος και βιώσιμη ανάπτυξη: καταγραφή πληθυσμών, παρακολούθηση και προστασία τριών φυτικών ειδών προτεραιότητας του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας 92/43 ΕΟΚ στα Λευκά όρη (MAICh 2003) καταγράφονται δύο διακριτοί υποπληθυσμοί μεταξύ της Σούγιας και Αγίας Ρουμέλης: ένας στην περιοχή της Τρυπητής και ένας δεύτερος στην περιοχή Φουρνωτή ανατολικότερα. Στα πλαίσια του προγράμματος CRETAPLANT για την εκτίμηση του πληθυσμού έγιναν καταμετρήσεις αριθμού φυτών με επιτόπιες παρατηρήσεις, με τη χρήση τηλεφακού και διοπτρών. Στα δυσπρόσιτα σημεία έγινε προσέγγιση των κρημνών με πλωτό σκάφος (MAICh 2005). Το είδος εντοπίζεται σε δύο διακριτές περιοχές κατά μήκος της νότιας ακτής του Ν. Χανίων: σε μια πρώτη ζώνη, από την ανατολική πλευρά της παραλίας Δώματα και προς τα ανατολικά μέχρι το ακρωτήρι Καλόγηρος, που Γεωγραφική εξάπλωση: Eίναι σπάνιο και στενότοπο ενδημικό είδος, γνωστό από δύο μόνο υποπληθυσμούς μεταξύ Σούγιας και Αγίας Ρουμέλης, στο νότιο μέρος του Ν. Χανίων (ΦΥΣΗ 2000-GR4340008). Βιότοπος: Το είδος είναι υποχρεωτικό χασμόφυτο σε σκιερές ασβεστολοθικές πλαγιές, που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα, σε υψόμετρο 4-70 m και συνυπάρχει με άλλα παραθαλάσσια χασμόφυτα όπως τα: Allium bourgeaui subsp. creticum, Centaurea argentea, Dianthus fruticosus subsp. creticus, Origanum dictamnus, Ornithogalum creticum και Staehelina fruticosa. Ταξινομικά σχόλια: Το Hypericum aciferum μαζί με το συγγενές του είδος Η. aegypticum L. ανήκουν στην sectio Τriadenia, η οποία περιλαμβάνει taxa με άνθη ετερόστυλα, σε ομάδες των 3 στο πρώτο και μονήρη στο δεύτερο, όμως, πάντοτε απαντούμενα σε παραθαλάσσιους βράχους (Robson 1968, 1993). Είναι, επίσης, συγγενές του H. russeggeri (Fenzl) R. Keller ενός σπανίου είδους που απαντά στην Ν. Τουρκία και την ΒΔ. Συρία (Κypriotakis 1995). Κατάσταση πληθυσμών: Ο Greuter (1965) περιέγραψε Γεωγραφική εξάπλωση του ενδημικού είδους Hypericum aciferum. 95
Το ενδημικό είδος Hypericum aciferum από την Επαρχία Σφακίων. (Φωτ.: N. Turland). 96
περιλαμβάνει και τα σημεία Χάλαρα και Φουρνωτή και σε μια δεύτερη ζώνη, ανατολικά και δυτικά του φαραγγιού της Τρυπητής και μέσα σε αυτό, μέχρι το υψόμετρο των 30 m περίπου. Στην ενδιάμεση των δύο αυτών ζωνών περιοχή (μήκους περίπου 2,5 km) δεν παρατηρήθηκαν άτομα του είδους Στη πρώτη περιοχή καταγράφηκαν 3.000 έως 4.000 άτομα που συνολικώς καταλαμβάνουν απόσταση περίπου 2 km. Στη δεύτερη περιοχή (Τρυπητή), ο αριθμός των ατόμων υπολογίζεται σε 500-1.000. Κίνδυνοι και χαρακτηρισμός κατηγορίας απειλής: Το είδος χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU) με βάση τo κριτήριο D2 (IUCN 2001). Η μικρή εξάπλωση των υποπληθυσμών του το καθιστούν ευάλωτο σε διαταράξεις, φυσικές ή μη, αλλά δεν φαίνεται προς το παρόν να αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα. Το φυτό δεν βοσκείται αλλά στην περιοχή της Τρυπητής έχουν αναπτυχθεί διάφορες δραστηριότητες από τους κτηνοτρόφους (στάνες, παράνομα κτίσματα και καλλιέργειες), που υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Στα δύο φαράγγια της Φουρνωτής και της Τρυπητής υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς στο πευκοδάσος με Pinus brutia που υπάρχει στη περιοχή. Μέτρα προστασίας: Οποιεσδήποτε αλλαγές θα μπορούσαν να επιδράσουν αρνητικά ή να υποβαθμίσουν την ποιότητα του περιβάλλοντος του Hypericum aciferum πρέπει να αποφευχθούν. Το Hypericum aciferum προστατεύεται από τη Συνθήκη της Βέρνης, περιλαμβάνεται στα παραρτήματα ΙΙ* και IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και στο Κόκκινο Βιβλίο Σπανίων και Απειλουμένων Φυτών της Ελλάδας (Kypriotakis 1995), ως Κινδυνεύον (Endangered). Στα πλαίσια του προγράμματος CRETAPLANT ορίσθηκε το μικροαπόθεμα του φυτού σε μια έκταση 6,5 ha στην περιοχή της παραλίας Φουρνωτή και στο εσωτερικό του φαραγγιού, σε υψόμετρο όπου απαντάται το είδος. Στα πλαίσια του εν λόγω προγράμματος έγινε μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των τοπικών φορέων και κατοίκων για την ανάδειξη και προστασία του φυτού. Σπέρματα του φυτού διατηρούνται στην Τράπεζα Σπερμάτων του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων (ΜΑΙΧ) και καλλιεργείται με επιτυχία στο Βοτανικό Κήπο του ίδιου Ινστιτούτου. Χριστίνα Φουρναράκη & Κώστας Α. Θάνος Ταξιανθία και όργανα αναπαραγωγής του Hypericum aciferum από την Επαρχία Σφακίων, παραλία Φουρνωτή. (Φωτ.: Κ. Α. Θάνος). 97