Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών
Τις τελευταίες δεκαετίες, η παιδική και εφηβική κατάθλιψη έχει μετατραπεί σε ένα υπαρκτό πρόβλημα που ταλανίζει τους νέους. Τα ποσοστά επικράτησης της κλινικής κατάθλιψης στην παιδική και εφηβική ηλικία κυμαίνονται από 0,4% και 2,5% στα παιδιά μέχρι 8,3% στους εφήβους. Η παιδική κατάθλιψη είναι μια σοβαρή, εξουθενωτική κατάσταση, η οποία χρήζει αποτελεσματικής θεραπείας καθώς και προσπαθειών πρόληψης. Οι διαταραχές κατάθλιψης στους εφήβους είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την αυτοκτονία που είναι και η τρίτη κύρια αιτία θανάτων στους εφήβους.
Οι διαταραχές κατάθλιψης δεν έχουν ένα ενιαίο σύνολο αιτιών, αλλά είναι καλύτερο να νοούνται ως βιο-ψυχοκοινωνικό φαινόμενο με μια ποικιλία αναπτυξιακών «διόδων». Η παρέμβαση πιθανόν εξυπηρετεί έναν προληπτικό ρόλο. Σύμφωνα με ερευνητές, η διαταραγμένη κοινωνική λειτουργία συσχετίζεται με την κατάθλιψη, γεγονός που υποδηλώνει ότι η ανάπτυξη κοινωνικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων στα παιδιά λειτουργεί προληπτικά αλλά και θεραπευτικά.
Τα συμπτώματα ταξινομούνται σε: Γνωσιακά: πεσιμισμός, μηδενισμός, αίσθημα αναξιότητας, ενοχής και ανημπόριας, επανειλημμένες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας Συναισθηματικά: δυσφορία, ευερεθιστότητα, θλίψη, πεσμένη διάθεση, ατονία. Συμπεριφορικά: απραξία, νωχελικότητα, μειωμένη συγκέντρωση και προσοχή, κοινωνική απόσυρση, παραμέληση προσωπικής υγιεινής, απουσία κινήτρων
Σωματικά: Υπερυπνία ή αυπνία, ανορεξία ή υπερβολική όρεξη, μειωμένη λίμπιντο, κόπωση, κεφαλαλγία, χρόνιος πόνος. H κατάθλιψη συνυπάρχει με το σχολικό εκφοβισμό (Saluja et al., 2004), αλλά και με την κατάχρηση ουσιών (Deykin, Levy & Wells, 1987; Rao, 2006; Rao et al., 1999).
Η κατάθλιψη συχνά είναι οικογενής - τα καταθλιπτικά άτομα έχουν ένα οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης. Ενδέχεται η εκδήλωση καταθλιπτικών συμπτωμάτων στο παιδί να είναι αποτέλεσμα της έκθεσής του στα ίδια ακριβώς περιβαλλοντικά ερεθίσματα ή να αποτελεί έναν τρόπο αντίδρασης σε ένα διαταραγμένο οικογενειακό περιβάλλον. Ενδέχεται πάλι να αποτελεί μια «μαθημένη συμπεριφορά», όπως έδειξαν μελέτες πάνω στη διαγενεακή μεταβίβαση της κατάθλιψης (Hammen, Shih & Brennan, 2004)
Η κατάθλιψη σπανίως οφείλεται σε μία και μόνη αιτία και θα πρέπει να ειδωθεί ως το τελικό αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πολλών και ποικίλων παραγόντων, π.χ. γενετικών βιολογικών, ψυχοκοινωνικών και κοινωνικοοικονομικών. (Herbert, 2005).
Οι ειδικοί κάνουν διάκριση ανάμεσα στην αυτοκτονία (suicide) και την παρά-αυτοκτονία (parasuicide).
τάση για αυτό-τραυματισμό κατάχρηση ουσιών (ναρκωτικά ή αλκοόλ) φύλο (οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες αυτοχειρίας από τους άνδρες) διάφορες ψυχιατρικές ασθένειες (διαταραχές συναισθήματος, διατροφικές διαταραχές, σχιζοφρένεια, διαταραχές προσωπικότητας, παιδική ψυχοπαθολογία) όπως και ένα ιστορικό ψυχιατρικής νοσηλείας του ατόμου προηγούμενες απόπειρες αυτοκτονίας πρόσφατο πένθος επιληπτικό ιστορικό χαρ/κα προσωπικότητας (π.χ. νευρωτισμός, παρορμητικότητα, εκρήξεις θυμού, άγχος, εξωστρέφεια, ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, αίσθημα αβοηθητότητας) φτώχεια, στέρηση και έλλειψη εργασίας
δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, δεξιότητες αυτό-ελέγχου σε ώρες κρίσιμες, όπως αυτό-αποτελεσματικότητα, αισιοδοξία για το μέλλον και κοινωνική προσαρμοστικότητα. εύρεση νοήματος μέσα από τις δυσκολίες, προσανατολισμός στο μέλλον και αισιοδοξία. ενασχόληση με τον αθλητισμό και τα sports, υγιής σωματική εικόνα (ειδικά για τις γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση) καλές σχέσεις με μέλη του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος. Σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι παίζει για τις έφηβες ο τρόπος που η μητέρα αντιμετωπίζει τις διάφορες αντιξοότητες ο γάμος και η ύπαρξη τέκνων
υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον. Ιδιαίτερο ρόλο παίζει η πρόσβαση σε υπηρεσίες και συμβούλους ψυχικής υγείας για τους εφήβους με μαθησιακές δυσκολίες, με ιστορικό σεξουαλικής κακοποίησης ή με άτυπο σεξουαλικό προσανατολισμό (ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, τρανσέξουαλ) η ύπαρξη δικτύου κοινωνικής υποστήριξης και αλληλεγγύης τα θρησκευτικά πιστεύω του ατόμου και η συμμετοχή σε λατρευτικές εκδηλώσεις (ειδικά για θρησκευτικά δόγματα που απαγορεύουν ή αποτρέπουν την αφαίρεση ζωής) η ύπαρξη εργασίας πλήρους απασχόλησης Οι επικρατούσες κοινωνικές νόρμες και αξίες (η αυτοχειρία απαντάται λιγότερο στις ατομικιστικές κοινωνίες παρά στις κολεκτιβιστικές)