Τι είναι φορολογική βάση

Διάλεξη 1 Αρχές φορολογίας 1 Πίνακας.3. Ελλάδα: Εξέλιξη φορολογικών εσόδων σε εκατ. ευρώ 1965 1975 1985 1995 7 8 9 1 11 Σύνολο φορολογικών εσόδων 1965 1975 1985 1995 7 8 9 1 11 Φόροι από εισόδημα και κέρδη 116 5 4,76 5,86 46,437 7,47 74,846 7,465 7,34 67,88 Εισφορές κοινωνικής ασφάλιση 11 67 83 5,756 1,664 16,89 17,43 17,4 15,557 14,581 Φόροι από περιουσία 38 15 1,763 8,376 14,99 4,941 5,986 4,15 4,748,138 Φόροι από αγαθά και υπηρεσίες 11 48 19 1,5,875 3,861 4,89 3,36,313 3,71 Λοιποί φόροι 57 35,33 1,675 16,389 6,471 7,34 5,79 7,47 6,46 3 4 5 6

7 8 9 1 Φορολογία κερδών και μερισμάτων Φορολογία κερδών στην εταιρεία Φορολογία μερισμάτων 5 1 1 13 5 1 1 13 34, 5, 5, 5, 5, 5,5 43,8 43,8 43,8 43,8 Αυστρία Βέλγιο 4, 34, 34, 34, 34, 49,1 43,9 43,9 5,5 5,5 Γαλλία 37,8 34,9 34,4 34,4 36,4 63, 55,9 54, 59,7 64,4 Γερμανία 43,3 38,9 3, 3, 3, 6,9 5,4 48,6 48,6 48,6 Δανία 3, 8, 5, 5, 5, 59, 59, 56,5 56,5 56,5 ΕΛΛΑΔΑ 35, 3, 4,, 6, 35, 3, 31,6 4, 33,4 Εσθονία 6, 4, 1, 1, 1, 6, 4, 1, 1, 1, Ην. Βασίλειο 3, 3, 8, 4, 3, 47,5 47,5 54, 51,4 46,5 Ιρλανδία 4, 1,5 1,5 1,5 1,5 57,4 49,3 53,6 54,5 54,5 Ισπανία 35, 35, 3, 3, 3, 5,7 5, 43,3 48,9 48,9 Ιταλία 37, 33, 7,5 7,5 7,5 44,9 41,4 36,6 4, 4, Λουξεμβούργο 37,5 3,4 8,6 8,8 9, 5, 44, 4,5 4,7 43,4 Ολλανδία 35, 31,5 5,5 5, 5, 74, 48,6 44,1 43,8 43,8 Ουγγαρία 18, 16, 19, 19, 19, 46,7 45,4 39,3 3, 3, Πολωνία 3, 19, 19, 19, 19, 44, 34,4 34,4 34,4 34,4 Πορτογαλία 35, 7,5 6,5 31,5 31,5 51,4 4, 41, 48,6 5,7 Σλοβακία 9, 19, 19, 19, 3, 39,7 19, 19, 19, 3, Σλοβενία 5, 5,, 18, 17, 47,5 49,4 36, 34,4 37,8 Σουηδία 8, 8, 6,3 6,3, 49,6 49,6 48,4 48,4 45,4 Τσεχία 31, 6, 19, 19, 19, 41,4 37,1 31, 31, 31, Φιλανδία 9, 6, 6, 4,5 4,5 9, 37,8 4,5 41,4 41,4 ΕΕ-1 (Μ.Ο) 3, 7,4 4,8 4,5 4,8 48,7 43, 41,1 4,5 4,5 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από τη βάση δεδομένων του ΟΟΣΑ (OECD TaxDatabase) Φορολογική σφήνα ανά κατηγορία οικογένειας Ως % κόστους εργασίας (13) Ετήσια μεταβολή 13/1 (σε ποσοστό) Οικογένεια 1 Συνολική Άγαμος Συνολική Διαφορά μεταξυ Χώρα Φορολογική σφήνα Φορολογική σφήνα σφήνα σφήνα 13 οικογένειας και άγαμου οικογένειας άγαμου (4)-(3) ΕΛΛΑΔΑ 44.5 41.6.6-1.4 -. Γαλλία 41.6 48.9-1.5-1..3 Βέλγιο 41. 55.8 -.3 -..1 Αυστρία 38.4 49.1.5.3 -.3 Ιταλία 38. 47.8 -.5.1.6 Φιλανδία 38.1 43.1.7.6 -.1 Σουηδία 37.7 4.9.1.1 -.1 Ισπανία 34.8 4.7.1.. Ουγγαρία 34.1 49. -.1 -.5 -.4 Γερμανία 33.8 49.3 -. -.3 -.1 Εσθονία 3.3 39.9 -.1 -.5 -.4 Ολλανδία 3.8 36.9-1.5-1.8 -.3 Πολωνία 9.8 35.6..1 -.1 Πορτογαλία 9.8 41.1 1.9 3.5 1.7 Σλοβακία 7.6 41.1 1.8 1.5 -.3 Δανία 7.6 38. -.3 -.3. Ην. Βασίλειο 7. 31.5 -.5 -.6 -.1 Σλοβενία 3.1 4.3 -.1 -. -.1 Τσεχία.5 4.4 -.5 -.1.4 Λουξεμβούργο 14.3 37..8 1.1.3 Ιρλανδία 6.8 6.6.7.7. ΕΕ (ΟΟΣΑ) 31. 4..1.. ΟΟΣΑ 31. 4..1.. 1.Ζευγάρι 11 με δύο παιδιά και ένα εργαζόμενο που παίρνει το μέσο μισθό. Άγαμοσ/η χωρίς παιδιά που παίρνει το μέσο μισθό 1 Ράπανος Καπλάνογλου 14-15

Σκοποί και συνέπειες της κρατικής χρηματοδότησης Η μέθοδος χρηματοδότησης των κρατικών δαπανών επηρεάζει μια σειρά από σημαντικές οικονομικές μεταβλητές. Πολιτική ισορροπία: η διανομή του φορολογικού βάρους επηρεάζει τις επιλογές των ψηφοφόρων για το τι θα ψηφίσουν. Σκοποί και συνέπειες της κρατικής χρηματοδότησης Η ισορροπία της αγοράς εν γένει και η αποτελεσματικότητα με την οποία απασχολούνται οι πόροι στην ιδιωτική οικονομία:οι μέθοδοι χρηματοδότησης των κρατικών δαπανών μπορούν να στρεβλώσουν τις τιμές και να μειώσουν την αποτελεσματικότητα της αγοράς. Διανομή του εισοδήματος:οι μέθοδοι χρηματοδότησης των κρατικών δαπανών μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη διανομή του εισοδήματος. 13 14 Τι είναι φόρος; Τι είναι φορολογική βάση Ο φόρος είναι υποχρεωτική πληρωμή στο κράτος χωρίς καμιά συγκεκριμένη ανταπόδοση. Τα έσοδα που συλλέγει το κράτος από τη φορολογία χρησιμοποιούνται για την αγορά εισροών που είναι απαραίτητες στην κυβέρνηση για να προσφέρει αγαθά και υπηρεσίες ή για να αναδιανείμει αγοραστική δύναμη μεταξύ των πολιτών. Στην ουσία, η φορολογία ανακατανέμει πόρους από τον ιδιωτικό τομέα στο κράτος. Φορολογική βάση είναι το στοιχείο ή η οικονομική δραστηριότητα πάνω στο οποίο επιβάλλεται ο φόρος. Οι πιο συνηθισμένες βάσεις για φορολογία είναι τρεις ευρείες κατηγορίες: εισόδημα, κατανάλωση και πλούτος. Εισόδημα: Εισόδημα ενός ατόμου είναι το άθροισμα της αξίας της ετήσιας κατανάλωσης του, αγαθών και υπηρεσιών και της ετήσιας αποταμίευσης του. Το εισόδημα θεωρείται συχνά ως καλός δείκτης της φοροδοτικής ικανότητας του ατόμου. 15 16 Τι είναι φορολογική βάση Φορολογική βάση Ετήσια κατανάλωση ενός ατόμου είναι το ετήσιο εισόδημα του μείον το ποσό του εισοδήματος που έχει αποταμιεύσει εκείνη τη χρονιά. Πλούτος είναι η αξία των συσσωρευμένων αποταμιεύσεων και επενδύσεων του ατόμου, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Οι τρεις αυτές βάσεις αλληλοσυσχετίζονται. Κατανάλωση είναι το μέρος του εισοδήματος που δεν αποταμιεύεται, ενώ πλούτος είναι η καθαρή αξία του αποθέματος συσσωρευμένων αποταμιεύσεων ή επενδύσεων. Επειδή το εισόδημα θεωρείται ως καλός δείκτης της φοροδοτικής ικανότητας, πολλοί οικονομολόγοι το χρησιμοποιούν ως σημείο αναφοράς για να αξιολογήσουν το αν ένας φόρος είναι δίκαιος. Συνήθως υπολογίζουμε το ποσό του φόρου που πληρώνουμε ως ποσοστό του εισοδήματος. Ο τρόπος με τον οποίο το ποσοστό του φόρου ως προς το εισόδημα μεταβάλλεται, χρησιμοποιείται για να αξιολογήσουμε το αν οι φόροι κατανέμονται δίκαια μεταξύ των φορολογουμένων. 17 18

Μορφές φόρων Μορφές φόρων Οι φόροι που επιβάλλονται στην οικονομική βάση μπορεί να είναι γενικοί ή ειδικοί. Γενικός φόρος είναι εκείνος που επιβάλλεται σε όλα τα στοιχεία της οικονομικής βάσης, χωρίς καμιά εξαίρεση από τη βάση. Π.χ., ένας γενικός φόρος στον πλούτο θα φορολογούσε όλες τις μορφές πλούτου. Ειδικός φόρος είναι εκείνος που επιβάλλεται σε τμήμα μόνο της φορολογικής βάσης, ή που επιτρέπει εξαιρέσεις και απαλλαγές από τη γενική βάση. Π.χ., ειδικός είναι ο φόρος που επιβάλλεται σε ένα αγαθό ή μια υπηρεσία. Φόροι στο εισόδημα Φόροι σε αγαθά Φόροι σε περιουσία 19 Φορολογία εισοδήματος Ελλάδα ΚΛΙΜΑΚΑ ΓΙΑΕΙΣΟΔΗΜΑ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ -ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ έτους 14 ισχύς από 1/1/14 ΚΛΙΜΑΚΑ ΜΙΣΘΩΤΩΝ - ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ έτους 14 ισχύς από 1/1/14 Κλιμάκιο εισοδήματος Φορολογικός συντελεστής % Φόρος κλιμακίου Σύνολο Εισοδήματος Σύνολο Φόρου Κλιμάκιο εισοδήματος Φορολογικός συντελεστής % Φόρος κλιμακίου Σύνολο Εισοδήματος Σύνολο Φόρου 5 % 5.5 5 5.5 17 3% 5.44 4 1.94 Υπερβάλλον 4% 5 6% 13 5 13 Υπερβάλλον 33% 1 Παράδειγμα ΦΠΑ ΚΛΙΜΑΚΑ ΓΙΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΑΠΟ ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ - ΚΙΝΗΤΕΣ ΑΞΙΕΣ έτους 14 ισχύς από 1/1/14 Κλιμάκιο εισοδήματος Φορολογικός συντελεστής % Φόρος κλιμακίου Σύνολο Εισοδήματος Σύνολο Φόρου 1 1% 1 1 1 Υπερβάλλον 33% Ας πάρουμε την περίπτωση ενός παιδικού παιχνιδιού. Χωρίς φόρο Ο κατασκευαστής πληρώνει ένα ευρώ για πρώτες ύλες. Το παιχνίδι πουλιέται σε έμπορο στην τιμή 1,, και έχει κέρδος,. Το κατάστημα παιχνιδιών πουλά το παιχνίδι 1,5, και έχει κέρδος,3 3 4

Παράδειγμα ΦΠΑ Παράδειγμα ΦΠΑ 5 Με φόρο πωλήσεων 1%στην τιμή (π.χ. ΗΠΑ): Ο κατασκευαστής πληρώνει 1, για πρώτη ύλη και βεβαιώνει ότι δεν είναι καταναλωτής. Ο κατασκευαστής χρεώνει τον έμπορο 1,, με τη βεβαίωση ότι ο έμπορος δεν είναι καταναλωτής και κάνει κέρδος,. Ο έμπορος χρεώνει τον καταναλωτή 1,65 (1,5 + 1%) και δίνει στο κράτος,15, και το κέρδος παραμένει αμετάβλητο στα,3. Έτσι ο καταναλωτής πληρώνει επιπλέον 1% (,15), πάνω από την τιμή χωρίς φόρο και αυτό πηγαίνει στο κράτος. Από εκεί και περά ο κατασκευαστής και ο έμπορος πρέπει να συμπληρώσουν τα απαιτούμενα έγγραφα για την εφορία Ράπανος Καπλάνογλου 14-15 6 ΜεΦΠΑ 1% Ο κατασκευαστής πληρώνει 1,1 (1 + 1%) για την πρώτη ύλη και ο πωλητής της πρώτης ύλης καταβάλλει στο κράτος,1. Ο κατασκευαστής χρεώνει τον έμπορο 1,3 (1, + 1%) και καταβάλλει στο κράτος, (,1 μείον,1), και το κέρδος παραμένει το ίδιο,. Ο έμπορος χρεώνει τον καταναλωτή 1,65 (1,5 + 1%) και δίνει στο κράτος,3 (,15 μείον,1),και το κέρδος παραμένει,3. Έτσι, ο καταναλωτής πληρώνει επιπλέον 1% (,15), σε σύγκρισημε τηντιμήπριν το φόρο. Οιεπιχειρήσειςδεν έχουν χάσει τίποτα συγκριτικά με το φόρο πωλήσεων, αλλά πρέπει να κάνουν περισσότερα χαρτιά για την καταβολή του φόρου. Ράπανος Καπλάνογλου 14-15 Παράδειγμα ΦΠΑ Σημειώστε ότι ο ΦΠΑ είναι ίσος με το 1%του κέρδους, ή της προστιθέμενης αξίας». Το μεγάλο πλεονέκτημα του ΦΠΑ, σε σχέση με το φόρο στις πωλήσεις, είναι ότι οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να αποκρύψουν εύκολα κατανάλωση, με το να δηλώνουν ότι δεν είναι κατανάλωση (π.χ. άχρηστα υλικά). Δομή των φόρων Η δομή των φορολογικών συντελεστών περιγράφει τη σχέση μεταξύ των φορολογικών εσόδων που εισπράττονται σε μια περίοδο και της φορολογικής βάσης. Μέσος φορολογικός συντελεστής (ATR) είναι το σύνολο των φορολογικών εσόδων του φόρου διαιρεμένο με τη φορολογική βάση. Οριακός φορολογικός συντελεστής (ΜTR) είναι ο επιπλέον φόρος που εισπράττεται από μια αύξηση της φορολογικής βάσης κατά μια μονάδα. 7 8 Ράπανος Καπλάνογλου 14-15 Δομή των φόρων Αναλογικός φόρος Αναλογικός φόρος είναι εκείνος με τον οποίο ο μέσος φορολογικός συντελεστής δεν αλλάζει όταν αλλάζει η φορολογική βάση. Π.χ., ένας φόρος εισοδήματος %, θα φορολογούσε όλο το εισόδημα με %. Ένας τέτοιος φόρος λέγεται, μερικές φορές, και ενιαίος φόρος (flat tax). Για τον αναλογικό φόρο ο μέσος και ο οριακός φορολογικός συντελεστής είναι ίσοι. Φορολογικός συντελεστής MTR ATR 9 3 Ράπανος Καπλάνογλου 14-15 Φορολογική βάση

Προοδευτικός φόρος Προοδευτικός φόρος Προοδευτικός φόρος είναι εκείνος όπου ο μέσος φορολογικός συντελεστής αυξάνει όσο αυξάνει η φορολογική βάση, στην οποία εφαρμόζεται ο συντελεστής. Όσο πιο μεγάλη η φορολογική βάση τόσο μεγαλύτερος ο μέσος φορολογικός συντελεστής. Στην προοδευτική φορολογία, ο οριακός συντελεστής σταδιακά υπερβαίνει το μέσο συντελεστή, καθώς αυξάνει ο οριακός συντελεστής. Φορολογικός συντελεστής MTR ATR 31 3 Ράπανος Καπλάνογλου 4 14-15 9 7 Φορολογική βάση Αντίστροφα προοδευτικός φόρος Αντίστροφα προοδευτικός φόρος Αντίστροφα προοδευτικός φόρος είναι εκείνος στον οποίο ο μέσος φορολογικός συντελεστής μειώνεται καθώς αυξάνει η φορολογική βάση. Με την αντίστροφα προοδευτική φορολογία, ο οριακός συντελεστής είναι μικρότερος από το μέσο, καθώς αυξάνεται το εισόδημα. 15.% 11.% 3.% ATR MTR 33 34 7, 1, 35 Φορολογικοί συντελεστές και μορφή φορολογίας Ας υποθέσουμε ότι τα έσοδα από φόρους (T) εξαρτώνται από το εισόδημα (Y). Tf(Y) (1) Μέσος φορολογικός συντελεστή T f ( Y ) t Y Y Οριακός φορολογικός συντελεστής dt t f (Y ) dy Φορολογικοί συντελεστές και μορφή φορολογίας Ο φόρος είναι αναλογικός όταν t t Αυτό συμβαίνει όταν ο μέσος φορολογικός συντελεστής παραμένει σταθερός, δηλαδή. dt dy 36 f ( Y ) Y f ( Y ) Y f ( Y ) f ( Y ) Y t t Y Y

Φορολογικοί συντελεστές και μορφή φορολογίας Φορολογικοί συντελεστές και μορφή φορολογίας 37 Ο φόρος είναι προοδευτικός όταν dt dy f ( Y ) f ( Y ) f ( Y ) Y f ( Y ) t t Y Y Y Y > t > t Αυτό συμβαίνει όταν ο μέσος φορολογικός συντελεστής αυξάνει. 38 Ακόμη όμως και όταν υπάρχει ένας μόνο συντελεστής, π.χ. τ, η φορολογία μπορεί να είναι προοδευτική, εφόσον υπάρχει ένα ποσό Ε<Υ, το οποίο απαλλάσσεται από τη φορολογία. Έτσι αν Tf(Y-E), τότε. και T τ ( Y E) t Y Y dt dy τy τ ( Υ Ε) τε Y Y > Φορολογικοί συντελεστές και μορφή φορολογίας Μέσοι και οριακοί φορολογικοί συντελεστές Ο φόρος είναι αντίστροφα προοδευτικός όταν Αυτό συμβαίνει όταν t < t Είναι δυνατό να υπάρχει ένας μόνο φορολογικός συντελεστής και η φορολογία να είναι προοδευτική. Ας υποθέσουμε ότι εισόδημα μέχρι 3. δεν πληρώνει καθόλου φόρο. Τότε στο επόμενο αριθμητικό παράδειγμα βλέπουμε ότι με ένα μόνο συντελεστή %, ο φόρος γίνεται προοδευτικός. dt dy f ( Y ) f ( Y ) f ( Y ) Y f ( Y ) t t Y Y Y Y < 39 4 Μέσοι και οριακοί φορολογικοί συντελεστές Δύο μέτρα προοδευτικότητας του φόρου Εισόδημα 3 5 1 3 Ποσό φόρου - 4 14 54 Μέσος ΦΣ -.1,8,14,18 Οριακός ΦΣ,,,,, Όσο μεγαλύτερος ο μέσος φορολογικός συντελεστής καθώς αυξάνει το εισόδημα, τόσο πιο προοδευτικός είναι ο φόρος. v 1 T I I 1 1 T I I 1 T και T 1 είναι το πραγματικό ποσό φόρου στα αντίστοιχα επίπεδα εισοδήματος, I και I 1, με I 1 > I Το φορολογικό σύστημα με τη μεγαλύτερη τιμή του v 1 θεωρείται πιο προοδευτικό. 41 4

Δύο μέτρα προοδευτικότητας του φόρου Ένα φορολογικό σύστημα θεωρείται πιο προοδευτικό από ένα άλλο, όταν η ελαστικότητα των φορολογικών εσόδων σε σχέση με το εισόδημα είναι μεγαλύτερη. v ( T1 T ) ( I 1 I ) T I Δύο μέτρα προοδευτικότητας του φόρου: παράδειγμα Ας υποθέσουμε ότι το ποσό του φόρου που πληρώνεται αυξάνει για όλους κατά %. Το T αυξάνει στο 1,T, και Το T 1 αυξάνει στο 1,T 1 Τι συμβαίνει στο v 1 και στο v ; 43 44 v Δύο μέτρα προοδευτικότητας του φόρου: παράδειγμα 1 T 1 I 1 I T I I 1 1. T 1 1. T I 1 I I 1 I Το v 1 αυξάνει κατά %; Άρα με αυτό το μέτρο η προοδευτικότητα αυξάνει. Δύο μέτρα προοδευτικότητας του φόρου: παράδειγμα ( T1 T ) ( I 1 I ) v T I ( 1. T1 1. T ) ( I 1 I ) 1. T I Το v δεν αλλάζει:άρα η προοδευτικότητα δεν αλλάζει με βάση αυτό το μέτρο. Και ο αριθμητής και ο παρονομαστής πολλαπλασιάζονται με το 1,. 45 46 Φορολογικό σύστημα και δικαιοσύνη Αρχή του ανταλλάγματος Δύο βασικές προσεγγίσεις 1. Αρχή του ανταλλάγματος. Αρχή της φοροδοτικής ικανότητας Η αρχή αυτή υποστηρίζει ότι οι φόροι πρέπει να συνδέονται με τα οφέλη που αποκομίζουν οι φορολογούμενοι από τα αγαθά που χρηματοδοτούνται με τους φόρους. Με βάση αυτή την αρχή οι φόροι και τα τέλη είναι ιδανικός τρόπος χρηματοδότησης του κράτους. Η επιτυχής εφαρμογή αυτής της αρχής συνδέει το κόστος ανά μονάδα των παρεχομένων κρατικών υπηρεσιών με το οριακό όφελος των υπηρεσιών αυτών. 47 48

Αρχή του ανταλλάγματος Αρχή του ανταλλάγματος Μια κατανομή των φορολογικών βαρών ανά μονάδα ενός αμιγούς δημόσιου αγαθού που αντανακλά τα οριακά οφέλη που παίρνουν οι φορολογούμενοι, παρακινεί τους φορολογούμενους πολίτες να ψηφίσουν υπέρ της αποτελεσματικής παροχής του αγαθού αυτού. Η φορολόγηση όλων των πολιτών με βάση τα οριακά τους οφέλη οδηγεί σε μια ισορροπία Lindahl, με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει το πρόβλημα του ελεύθερου επιβάτη (τσαμπατζή). Η αρχή του ανταλλάγματοςεπομένως υποστηρίζει ότι τα άτομα πρέπει να φορολογούνται με βάση τα οριακά οφέλη που αποκομίζουν από τις κρατικές δαπάνες, με βάση τις αρχές της αγοράς. Η εκούσια ανταλλαγή εφαρμόζει κριτήρια της αγοράς στο δημόσιο τομέα,αλλά ουσιαστικά εφαρμόζεται μόνο εκεί που εφαρμόζεται στα οικονομικά αγαθά η «αρχή του αποκλεισμού». 49 5 Αρχή της φοροδοτικής ικανότητας Αρχή της φοροδοτικής ικανότητας Η αρχή της φοροδοτικής ικανότητας υποστηρίζει ότι οι φόροι πρέπει να κατανέμονται σύμφωνα με τη δυνατότητα που έχουν οι φορολογούμενοι να τους πληρώσουν. Οι πολίτες με μεγαλύτερη δυνατότητα να αποκτούν εισόδημα, πρέπει να πληρώνουν μεγαλύτερο φορολογικό βάρος απ ότι οι πολίτες με μικρότερη δυνατότητα. Με βάση αυτή την αρχή, το πρόβλημα της κατανομής των φορολογικών βαρών θεωρείται ότι είναι ανεξάρτητο από τα οριακά οφέλη που αποκομίζουν τα άτομα από τη δράση του κράτους. Το φορολογικό σύστημα που βασίζεται στην αρχή της φοροδοτικής ικανότητας προϋποθέτει ότι υπάρχει κάποια μορφή συλλογικής συμφωνίας σχετικά με το τι θεωρείται δίκαιη κατανομή των φορολογικών βαρών μεταξύ των πολιτών. Οι επιμέρους αξιολογήσεις των ατόμων μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους, αφού οι προτιμήσεις τους διαφέρουν. Στην Ελλάδα, είναι γενικότερα αποδεκτό ότι ως βάση της φοροδοτικής ικανότητας θεωρείται το εισόδημα και πολύ λιγότερο ο πλούτος. 51 5 Πώς προσδιορίζεται η αρχή της φοροδοτικής ικανότητας; Πώς προσδιορίζεται η αρχή της φοροδοτικής ικανότητας; Απόλυτη ισότητα:η αρχή αυτή ορίζει την ισότητα ως ίσες χρηματικές συνεισφορές. Ίση θυσία Η αρχή αυτή συνεπάγεται ότι όλοι οι φορολογούμενοι πρέπει να φέρουν το ίδιο φορολογικό βάρος σε σχέση με την αρνητική χρησιμότητα που προκαλεί ο φόρος. Η θυσία που επιβάλλεται σε χαμηλού εισοδήματος άτομα πρέπει να είναι η ίδια με εκείνη που επιβάλλεται σε άτομα με υψηλό εισόδημα σε σχέση με τη χρησιμότητα που χάνουν τα άτομα από το φόρο. Αναλογική θυσία: Η αρχή αυτή προτείνει η θυσία την οποία υφίστανται τα άτομα όταν πληρώνουν τους φόρους πρέπει να είναι αναλογική με το εισόδημα τους. Το άτομο με υψηλότερο εισόδημα πρέπει να υφίσταται μεγαλύτερη θυσία (αρνητική χρησιμότητα) απ ότι ένα άτομο με μικρότερο εισόδημα, όταν πληρώνουν τους. Ελάχιστη συνολική θυσία:με βάση αυτή την αρχή τα κρατικά έσοδα πρέπει να συλλέγονται πρώτα από τα άτομα με το πιο μεγάλο εισόδημα και μετά, αν χρειάζονται και άλλα έσοδα, από άτομα με μικρότερο εισόδημα. 53 54

Πώς προσδιορίζεται η αρχή της φοροδοτικής ικανότητας; Άλλοι ορισμοί 55 Προσέγγιση Χαρακτηριστικά και περιορισμοί Απόλυτη ισότητα Γενικά θεωρείται πολύ ακραία Ίση θυσία Δεν δίνει καμιά πρόταση για φορολογική πολιτική ή κάποιο δείκτη φοροδοτικής ικανότητας Αναλογική θυσία Προτείνει προοδευτική φορολογία και θεωρεί το εισόδημα ως δείκτη φοροδοτικής ικανότητας Ελάχιστη συνολική θυσία Στην ουσία προτείνει ακραία προοδευτικότητα και θεωρεί ως δείκτη φοροδοτικής ικανότητας το εισόδημα 56 Οριζόντια ισότητασημαίνει οι ίσοι πρέπει να έχουν ίση μεταχείριση. Δηλαδή, τα άτομα με την ίδια φοροδοτική ικανότητα πρέπει να φέρουν το ίδιο φορολογικό βάρος. Κάθετη ισότητασημαίνει ότι οι άνισοι πρέπει να έχουν άνιση μεταχείριση. Δηλαδή, άτομα με διαφορετική φοροδοτική ικανότητα πρέπει να έχουν διαφορετική μεταχείριση. Στρεβλωτική και μη-στρεβλωτική φορολογία Στρεβλωτική και μη-στρεβλωτική φορολογία Ένας φόρος είναι μη-στρεβλωτικός, όταν και μόνο όταν, δεν υπάρχει τρόπος να τον αποφύγει το άτομο ή η επιχείρηση. Οι οικονομολόγοι ονομάζουν τους φόρους που δεν είναι στρεβλωτικοί, εφ άπαξ φόρους σταθερού ποσού. Με τους φόρους αυτούς δεν υπάρχει απώλεια ευημερίας. Η αναποτελεσματικότητα προκύπτει από την προσπάθεια του ατόμου να τους αποφύγει. Ένας τέτοιος φόρος είναι ο κεφαλικός φόρος. Ένας φόρος είναι στρεβλωτικός, αν το άτομο ή η επιχείρηση μπορεί να τον αποφύγει, έστω μερικά. Τέτοιοι φόροι είναι Οι φόροι στα αγαθά και τις υπηρεσίες Οι φόροι στο εισόδημα 57 58 Στρεβλωτική και μη-στρεβλωτική φορολογία Στρεβλωτική και μη-στρεβλωτική φορολογία Για να δούμε τα αποτελέσματα που έχει μια στρεβλωτική φορολογία ας πάρουμε το εξής παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο αγαθά X και Y. Η γραμμή εισοδήματος είναι η BB, και η κατανάλωση είναι στο σημείο E. Αν επιβληθεί ένας εφ άπαξ φόρος σταθερού ποσού το νέο σημείο ισορροπίας είναι το Ε. Οι κλίση της γραμμής ΒΒ δεν αλλάζει γιατί οι τιμές των Χ και Υ δεν αλλάζουν. Τα έσοδα του κράτους είναι, A E BC. Αν αντί για φόρο σταθερού ποσού επιβληθεί ένας φόρος στο αγαθό X, έτσι ώστε το άτομο να έχει το ίδιο επίπεδο χρησιμότητας με το φόρο σταθερού ποσού, τότε το νέο σημείο ισορροπίας είναι το E*. Στο σημείο αυτό τα έσοδα που παίρνει το κράτος είναι AE*. Όμως, A E AZ. Έχουμε επίσης ότι AE*<AZ. Έτσι με το φόρο στο αγαθό Χ, το κράτος παίρνει φόρους που είναι μικρότεροι από ότι με το φόρο σταθερού ποσού κατά E*Z. Αυτό είναι η στρέβλωση που προκαλεί ο φόρος. 59 6

Στρεβλωτική και μη-στρεβλωτική φορολογία Φτώχεια Χ B C A A Γραμμή φτώχειας / κατώφλι φτώχειας Απόλυτη φτώχεια (κόστος διατροφής, κατοικίας,ένδυσης) Σχετική φτώχεια (π.χ. % του μέσου εισοδήματος). Δικαιοσύνη E C E U E* Ζ U 61 C B Υ 6 Καμπύλη Lorenz Αν η διανομή του εισοδήματος είναι απόλυτα ίση, τότε η καμπύλη του Lorenz είναι μια γραμμή 45 o. Όσο πιο κοντά στη γραμμή 45 ο είναι η καμπύλη Lorenz, τόσο πιο ίση είναι η διανομή του εισοδήματος και Αντίστροφα, όσο πιο μακριά από τη γραμμή 45 ο είναι η καμπύλη Lorenz, τόσο πιο άνιση είναι η διανομή του εισοδήματος. Καμπύλη Lorenz % εισοδήματος Καμπύλη Lorenz Γραμμή 45 Καμπύλη Lorenz 63 64 % πληθυσμού Καμπύλη Lorenz Καμπύλη Lorenz Ας πάρουμε την περίπτωση μια μεταβιβαστικής πληρωμής που οδηγεί σε πιο ίση διανομή εισοδήματος Αν οι καμπύλες Lorenz s τέμνονται δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε το αποτέλεσμα Γραμμή 45 Γραμμή 45 % εισοδήματος Η καμπύλη Lorenz μετά τη μεταβίβαση Η καμπύλη Lorenz πριν τη μεταβίβαση % εισοδήματος Η καμπύλη Lorenz μετά τη μεταβίβαση Η καμπύλη Lorenz πριν τη μεταβίβαση 65 % πληθυσμού 66 % πληθυσμού

Συντελεστής Gini Δείκτης Dalton-Atkinson 67 Μια μέθοδος για να μετρήσουμε την ανισότητα είναι ο δείκτης Gini Δείκτης Gini x την περιοχή μεταξύ της γραμμής 45 και της καμπύλης Lorenz Gini σημαίνει πλήρη ισότητα Gini 1 1 % σημαίνει ότι όλο το εισόδημα παέι σε ένα πρόσωπο. 68 Ο δείκτης αυτός θέτει το ερώτημα: Ποιο είναι το μέσο εισόδημα της πραγματικής διανομής Y; Αν όλα τα άτομα είχαν ίσο εισόδημα, ποιο θα έπρεπε να είναι αυτό το εισόδημα για να είναι η κοινωνία εξίσου καλά Y EDE (εξίσου διανεμόμενο ισοδύναμο); Πόσο μικρότερο είναι το Y EDE από το Y ; Y YEDE D Y Αν το D είναι μεγάλο αυτό σημαίνει ότι η απώλεια ευημερίας είναι πολύ μεγάλη λόγω άνισης διανομής.