ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου Εξεταστική περίοδος Φεβρουαρίου Η εξέταση αποτελείται από δύο τμήματα. Στο πρώτο μέρος δίνονται οκτώ ερωτήσεις από τις οποίες πρέπει να απαντήσετε μόνο τις πέντε. Στο δεύτερο τμήμα δίνονται τρία προβλήματα, από τα οποία πρέπει να απαντήσετε τα δύο. Τμήμα Ι. Σχολιάστε τις πιο κάτω προτάσεις ή εξηγήσετε συνοπτικά κατά πόσο αυτές είναι, κατά τη γνώμη σας, σωστές, λάθος ή αβέβαιες. Απαντήστε μόνο πέντε από τις πιο κάτω προτάσεις. Η κάθε μια παίρνει το 10%του βαθμού της εξέτασης. 1. Ο Υπουργός Οικονομικών ανακοίνωσε πρόσφατα την αύξηση όλων των συντελεστών ΦΠΑ. Ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου αποφάσισε να αυξήσει τις τιμές των βιβλίων κατά το σύνολο της αύξησης του ΦΠΑ. Ορισμένα μαγαζιά παιχνιδιών έχουν ανακοινώσει ότι δεν θα αυξήσουν καθόλου τις τιμές των προϊόντων τους, παρόλο που αυξήθηκε ο ΦΠΑ. Τι σημαίνει αυτό για την οικονομική επίπτωση της αύξησης του ΦΠΑ στις δυο περιπτώσεις και πώς το εξηγείτε; Απάντηση. Στην περίπτωση της αγοράς βιβλίων, η αύξηση του φόρου μετακυλίεται πλήρως στους καταναλωτές, επομένως αυτοί έχουν το 100% της οικονομικής επίπτωσης. Στην περίπτωση των παιχνιδιών, η οικονομική επίπτωση της αύξησης του φόρου είναι στους παραγωγούς. Αυτό συμβαίνει επειδή, στην περίπτωση ενός μαγαζιού παιχνιδιών, η ελαστικότητα της ζήτησης είναι πολύ μεγάλη (αν ένας καταναλωτής δεν αγοράσει ένα παιχνίδι από ένα κατάστημα παιχνιδιών μπορεί εύκολα να το βρει σε άλλο), επομένως η δυνατότητα μετακύλισης του φόρου στους καταναλωτές είναι μικρή. Η απόφαση των εκδοτών βιβλίων αφορά όλο τον κλάδο, επομένως η ελαστικότητα ζήτησης είναι πολύ μικρότερη (δεν υπάρχουν πολλά υποκατάστατα των βιβλίων) και ο φόρος μπορεί να μετακυλιστεί σε μεγαλύτερο βαθμό στους καταναλωτές. 2. Ο Γιάννης και η Μάρθα πρέπει να μοιραστούν 100 ευρώ. Ας υποθέσουμε ότι ο Γιάννης παίρνει x ευρώ, η Μάρθα παίρνει y ευρώ και ότι 100-x-y ευρώ τα πετάμε. Για ποιες τιμές των x και y είναι η κατανομή αποτελεσματική κατά Pareto; Απάντηση. Όλες οι κατανομές όπου δεν πετάμε τίποτα είναι αποτελεσματικές κατά Pareto. Όλοι οι συνδυασμοί όπου x+y = 100. Αυτό περιλαμβάνει την περίπτωση που π.χ. ο Γιάννης παίρνει και τα 100 ευρώ και η Μάρθα δεν παίρνει τίποτα. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, η κατανομή είναι αποτελεσματική κατά Pareto, διότι δεν μπορούμε να βελτιώσουμε τη θέση κάποιου (δηλ. της Μάρθας) χωρίς να χειροτερέψουμε τη θέση του άλλου (του Γιάννη). 3. Σε ένα νησί υπάρχουν δυο ναυαγοί και τα μόνα αγαθά που έχουν είναι 100 καρύδες και 100 τσιγάρα. Αν ξέρετε ότι και οι δυο είναι καπνιστές, δίνετε στον καθένα 50 τσιγάρα και 50 καρύδες και τους λέτε ότι οι ανταλλαγές αγαθών απαγορεύονται, επειδή πιστεύετε ότι μπορεί να παρουσιαστούν φαινόμενα εκμετάλλευσης. Η κατανομή είναι αποτελεσματική κατά Pareto. Συμφωνείτε, ή όχι και γιατί;

2 Απάντηση. Αβέβαιο. Αν θεωρήσουμε ένα κουτί Edgeworth με δύο άτομο και δύο αγαθά, η κατανομή που περιγράφεται είναι το σημείο ακριβώς στο κέντρο του κουτιού. Το σημείο αυτό δεν είναι απαραίτητο να βρίσκεται πάνω στη γραμμή άριστων σημείων, σε σημείο δηλαδή όπου οι καμπύλες αδιαφορίας των δύο ναυαγών για τα δύο αγαθά να εφάπτονται (που σημαίνει ότι ο οριακός λόγος υποκατάστασης είναι ο ίδιος για τα δύο άτομα). 4. Ας υποθέσουμε ότι η μια κοινωνία αποτελείται από δύο άτομα, το Γιάννη και το Χρίστο, με ατομικές συναρτήσεις ευημερίας U Γ και U X. Αν η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας είναι Ρολσιανή, δηλαδή W = min (U Γ, U X ), η άριστη κατανομή εισοδήματος σημαίνει ότι το εισόδημα του Χρίστου και το εισόδημα του Γιάννη πρέπει να είναι ίσα. Απάντηση. Λάθος. Η πλήρης ισότητα μπορεί να μην αποτελεί την άριστη επιλογή, αν δίνοντας περισσότερο εισόδημα αυξάνουμε την ευημερία του ατόμου με τη χαμηλότερη χρησιμότητα. Για παράδειγμα, αν οι συναρτήσεις χρησιμότητας των ατόμων είναι U Γ = Ι και U X = 2Ι (όπου Ι είναι το εισόδημα), η μεγιστοποίηση της συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας W = min (U Γ, U X ), σημαίνει ότι πρέπει να δώσουμε διπλάσιο εισόδημα στον Γιάννη σε σχέση με το Χρήστο. 5. Όταν επιχειρούμε να επιλέξουμε μεταξύ δύο αμοιβαίως αποκλειόμενων επενδυτικών προγραμμάτων, το κριτήριο της καθαρής παρούσας αξίας θα μας οδηγήσει στην ίδια απόφαση με τη μέθοδο του λόγου οφέλους κόστους. Απάντηση. Λάθος. Η μέθοδος του λόγου οφέλους κόστους δεν είναι καθόλου αξιόπιστη όταν έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ διαφορετικών επενδυτικών προγραμμάτων, αφού ο λόγος αυτός μπορεί να παραποιηθεί με το να υπολογίζουμε τα οφέλη ως «αρνητικά κόστη» και το αντίθετο. 6. Είστε ο δήμαρχος της πόλης και θέλετε να κατασκευάσετε ένα καινούργιο στάδιο για να προπονείται η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα. Ο οικονομικός σας σύμβουλος σας λέει ότι η κατασκευή του σταδίου μπορεί να χρηματοδοτηθεί είτε με ένα φόρο κατανάλωσης με συντελεστή 10% για τα επόμενα 2 χρόνια, είτε με ένα φόρο κατανάλωσης με συντελεστή 1% για τα επόμενα 20 χρόνια. Ποιον φόρο θα επιλέξετε αν το κριτήριο είναι η ελαχιστοποίηση του υπερβάλλοντος βάρους του φόρου; (υποθέστε ότι το επιτόκιο είναι μηδέν). Απάντηση. Το υπερβάλλον βάρος του φόρου αυξάνεται κατά το τετράγωνο του φορολογικού συντελεστή. Το υπερβάλλον βάρος του φόρου με συντελεστή 10% για 2 χρόνια θα είναι επομένως μεγαλύτερο από το υπερβάλλον βάρους του φόρου με συντελεστή 1% για 20 χρόνια. Επομένως από άποψη αποτελεσματικότητας (ελαχιστοποίηση του υπερβάλλοντος βάρους του φόρου), η δεύτερη επιλογή είναι προτιμότερη. 7. Ο Μιχάλης έχει αγοράσει ένα πανάκριβο σύστημα ήχου στο σπίτι του. Συχνά ακούει δυνατά μουσική και ενοχλεί την Ιουλία που μένει στο διπλανό διαμέρισμα. Το γεγονός ότι έχει πληρώσει το σύστημα ήχου πάρα πολύ ακριβά σημαίνει ότι η αρνητική εξωτερικότητα έχει εσωτερικευθεί.

3 Απάντηση: Λάθος. Το γεγονός ότι ο Μιχάλης πλήρωσε πολύ ακριβά το σύστημα ήχου υψηλής ποιότητας, δε σημαίνει ότι η Ιουλία που υποφέρει από το θόρυβο έχει αποζημιωθεί. Η εξωτερικότητα δεν έχει διορθωθεί και η κατάσταση δεν είναι αποτελεσματική. 8. Αν ισχύει το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και οι καθολικές ψηφοφορίες με βάση τον πλειοψηφικό κανόνα θα οδηγούν σε ίδιες επιλογές. Απάντηση. Σωστό. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας με βάση τον κανόνα της πλειοψηφίας θα αντανακλούσε τις προτιμήσεις του διάμεσου ψηφοφόρου. Ο πολιτικός που επιδιώκει τη μεγιστοποίηση των ψήφων επίσης υιοθετεί τις προτιμήσεις του διάμεσου ψηφοφόρου. Επομένως η αντικατάσταση των άμεσων δημοψηφισμάτων από αντιπροσωπευτικά συστήματα δεν έχει επίδραση στο αποτέλεσμα. Τμήμα ΙΙ. Προβλήματα Απαντήστε σε δύο από τις τρεις ερωτήσεις. Η κάθε μια παίρνει το 25% του βαθμού της εξέτασης. Πρόβλημα 1. Ο Δήμαρχος της περιοχής που μένετε αποφασίζει να αναθέσει σε μια κατασκευαστική εταιρεία την κατασκευή ενός καινούργιου κτιρίου για την στέγαση του παιδικού σταθμού. Η εταιρεία δρα σε μια πλήρως ανταγωνιστική αγορά και έχει τις ακόλουθες συναρτήσεις ζήτησης και συνολικού κόστους: P = 300 Q, και TC = 20Q + ½ Q 2, όπου Q είναι οι ώρες που αφιερώνει στην κατασκευή του κτιρίου, P είναι η τιμή και TC είναι το συνολικό κόστος. Η κατασκευή του κτιρίου, όμως, συνεπάγεται πάρα πολύ θόρυβο. Ο θόρυβος αυτός ενοχλεί τους κατοίκους που ζουν κοντά στο κατασκευαζόμενο κτίριο. Η συνολική ζημιά (συνολικό εξωτερικό κόστος, TEC) για αυτούς είναι: TEC = 40Q + Q 2. α. Πόσες ώρες θα αφιέρωνε η κατασκευαστική εταιρεία στην κατασκευή του νέου κτιρίου; Πόσες ώρες είναι κοινωνικά επιθυμητές; β. Πόσο φόρο ανά ώρα θα έπρεπε νε επιβάλει το κράτος προκειμένου να επιτευχθεί το κοινωνικά επιθυμητό αποτέλεσμα; γ. Ποιο είναι το υπερβάλλον βάρος αν η κατασκευαστική εταιρεία παράγει το επίπεδο που θεωρεί εκείνη επιθυμητό και το κράτος δεν παρέμβει; δ. Οι ώρες που οι κάτοικοι θα επιθυμούσαν να αφιερώσει η εταιρεία στην κατασκευή του κτιρίου είναι όσες οι κοινωνικά επιθυμητές που βρήκατε στο υποερώτημα (α). Συμφωνείτε, ή όχι, και γιατί; Πρόβλημα 1. Απάντηση. α. Η επιχείρηση θα επέλεγε το σημείο όπου P=MC, δηλαδή 300-Q=20+Q, ή Q=140. Το κοινωνικά επιθυμητό επίπεδο ωρών θα ήταν στο σημείο όπου: P=MSC, δηλαδή 300-Q=20+Q+40+2Q, ή Q=60. β. Ο φόρος ανά μονάδα πρέπει να επιβληθεί σε ύψος όπου T=MEC σε επίπεδο παραγωγής Q=60, δηλαδή T=160. γ. Το υπερβάλλον βάρος είναι DWL=(1/2)*(140-60)*(320)=80*160= δ. Λάθος. Σε επίπεδο Q=60, MEC>0. Οι κάτοικοι θα προτιμούσαν Q=0.

4 Πρόβλημα 2. Ο Αντρέας, η Βικτορία και η Γεωργία ζουν σε μια πόλη. Η συνάρτηση ζήτησης του Αντρέα για ποδηλατοδρόμους είναι Q A = 12-2P, της Βικτορίας είναι Q B = 18 P και της Γεωργίας είναι Q Γ = 8 P/3, όπου Q είναι χιλιόμετρα ποδηλατόδρομου. Το οριακό κόστος κατασκευής ενός ποδηλατόδρομου είναι 21 ευρώ, και είναι σταθερό ανά χιλιόμετρο. α. Αν θεωρήσουμε ότι οι ποδηλατόδρομοι είναι ιδιωτικό αγαθό, ποια είναι η εξίσωση του κοινωνικού οριακού οφέλους του νέου ποδηλατόδρομου; Αν ο ποδηλατόδρομος είναι ιδιωτικό αγαθό, τότε η συνολική καμπύλη ζήτησης για το δρόμο προκύπτει από την οριζόντια άθροιση των καμπυλών ζήτησης των ατόμων: Q = (12 2P) + (18 P) + (8 P/3) = P/3. Λύνοντας ως προς P βρίσκουμε ότι P = 11,4 0,3 Q, που είναι η προθυμία πληρωμής της κοινωνίας για το Qστό χιλιόμετρο του νέου ποδηλατόδρομου. β. Αν θεωρήσουμε ότι ο ποδηλατόδρομος είναι δημόσιο αγαθό, πόσα χιλιόμετρα ποδηλατόδρομου είναι κοινωνικά επιθυμητό να κατασκευαστούν; Αν ο ποδηλατόδρομος είναι δημόσιο αγαθό, πρέπει να αθροίσουμε τις οριακές προθυμίες πληρωμής των τριών ατόμων και να εξισώσουμε το άθροισμα με το οριακό κόστος κατασκευής του ποδηλατόδρομου. Αντρέας: P A = 6 0,5 Q A Βικτορία: P Β = 18 Q Β Γεωργία: P Γ = 24 3 Q Γ Επομένως, P A + P Β + P Γ = 6 0,5 Q + 18 Q Q = 21, δηλαδή 48 4,5 Q = 21, άρα Q = 6. γ. Με αυτές τις προτιμήσεις, ποιοι είναι οι κατάλληλοι φόροι κατά Lindahl στα τρία άτομα; Φόρος Αντρέα = 3, Φόρος Βικτορίας = 12, Φόρος Γεωργίας = 6. δ. Αν το κράτος θεωρούσε ότι ο ποδηλατόδρομος πρέπει να χρηματοδοτηθεί με ίσες συνεισφορές από κάθε πολίτη (π.χ. 7 ευρώ ανά χιλιόμετρο ποδηλατόδρομου), ποιο άτομο θα υποστήριζε την άποψη του κράτους; Μόνο η Βικτορία, διότι μόνο για αυτήν το οριακό όφελος από τον ποδηλατόδρομο είναι υψηλότερο από το οριακό κόστος πληρωμής (MB > 7 ευρώ). Πρόβλημα 3. Είστε Υπουργός Οικονομικών σε μια χώρα και εξετάζετε το ενδεχόμενο επιβολής ενός φόρου κατανάλωσης σε ένα αγαθό, που έχει τις παρακάτω συναρτήσεις ζήτησης και προσφοράς αντίστοιχα: P D = 180 Q, P S = ,5Q. Οι επιλογές σας είναι είτε να επιβάλλετε ένα φόρο ανά μονάδα του αγαθού ύψους T = 20, είτε ένα φόρο με συντελεστή t = 25% επί της τιμής πώλησης του αγαθού. α. Ποια είναι η ισορροπία της αγοράς πριν το φόρο; β. Αν μέλημά σας είναι η συγκράτηση του πληθωρισμού, ποιος φόρος πιστεύετε ότι θα αυξήσει λιγότερο την τιμή του αγαθού για τους καταναλωτές;

5 γ. Αν μέλημά σας είναι να αυξηθούν όσο γίνεται περισσότερο τα φορολογικά έσοδα ποιο φόρο θα επιλέξετε; Απάντηση. α. Η ισορροπία της αγοράς πριν το φόρο βρίσκεται ως εξής: P D = P S, δηλαδή 180 Q = ,5Q και Q = 100, Ρ = 80. β. Με το φόρο των 20 ευρώ ανά μονάδα P D = P S Άρα 180 Q = ,5Q +20 και Q = 86,7, P D = 93,3 και P S = 73,3. Με το φόρο 25% επί της αγοραίας τιμής, Ps= P D 0.25 P D = (1-0,25) P D, Δηλαδή P D = Ps/0,75. Άρα 180 Q = (30 + 0,5Q)/0,75 και Q = 84, P D = 96 και P S = 72. Επομένως η τιμή για τους καταναλωτές (και άρα ο πληθωρισμός) αυξάνεται λιγότερο με το φόρο ανά μονάδα. γ. Τα φορολογικά έσοδα είναι TR = 20*86,7=1734 ευρώ στην περίπτωση του ανά μονάδα φόρο. Τα φορολογικά έσοδα είναι TR = (0,25*96)*84=2016 ευρώ στην περίπτωση του φόρου επί της αξίας. Άρα αν ενδιαφερόμαστε για τα φορολογικά έσοδα, προτιμούμε το φόρο επί της αξίας.