ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή Εργασία. Θέμα Πτυχιακής

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Πτυχιακή Εργασία Θέμα Πτυχιακής Υγεία και Μετανάστες στον Ν. Καβάλας Υπεύθυνη καθηγήτρια Πολυχρονίδου Περσεφόνη ΚΟΥΛΛΑΡΑΣ ΜΑΡΙΟΣ AEM: 7928 Ημερομηνία Παράδοσης 8/11/2011 ΚΟΝΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ AEM: 7733

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ... 4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... 6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ... 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ... 10 1.1. Εισαγωγή... 10 1.2. Ελλάδα και Μετανάστευση... 11 1.3. Τα προγράμματα νομιμοποίησης και τα χαρακτηριστικά των μεταναστών.... 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ 14 2.1. Εισαγωγή... 14 2.2. Η δομή του πληθυσμού ανά περιφέρεια... 15 2.3. Τόπος Εγκατάστασης... 16 2.4. Μορφωτικό Επίπεδο... 17 2.5. Χώρες Προέλευσης/Αποστολής... 18 2.6. Λόγοι Εγκατάστασης... 20 2.7. Μετανάστες στην Ελληνική Αγορά Εργασίας... 23 2.8. Αλλοδαποί Ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ... 26 2.9. Αλλοδαποί μαθητές σε Ελληνικά δημόσια σχολεία... 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ... 35 3.1. Μετανάστες και αγορά εργασίας... 35 3.2. Μετανάστες και παραοικονομία... 38 3.3. Κοινωνικές επιπτώσεις της μετανάστευσης... 40 3.4. Προτάσεις και μέτρα αντιμετώπισης... 42 3.4.1. Χάραξη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής... 42 3.4.2. Λειτουργία του θεσμικού πλαισίου... 44 3.4.3. Χάραξη αναπτυξιακής / μεταναστευτικής πολιτικής... 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ KAI TO ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ... 47 4.1. Σωματική και ψυχική υγεία... 47 4.2. Το ελληνικό σύστημα υγείας... 48 4.3. Δικαίωμα χρήσης του συστήματος υγείας από τους μετανάστες... 50 1

4.4. Προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας... 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΕΡΕΥΝΑ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΟΝ Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ... 61 5.1. Μεθοδολογία Έρευνας... 61 5.2. Γραφήματα... 62 5.2.1. Δημογραφικές ερωτήσεις... 62 5.2.2. Δημόσιο σύστημα υγείας... 68 5.2.3. Ιδιωτικά Ιατρεία... 80 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 91 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 95 ΆΡΘΡΑ... 95 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ... 96 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρακάτω εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος σπουδών του τμήματος Λογιστικής της σχολής Διοίκησης και Οικονομίας του Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Θέμα της εργασίας είναι μελέτη στην πόλη της Καβάλας σχετικά με την υγεία των μεταναστών και την λειτουργία του συστήματος υγείας στον νομό. 3

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφημα 1 - Λόγοι εγκατάστασης ανά περιφέρεια.... 20 Γράφημα 2 - Αλλοδαποί που δήλωσαν ότι ήρθαν στη χώρα μας για εργασία.... 24 Γράφημα 3 - Απασχόληση Ανδρών... 25 Γράφημα 4 - Απασχόληση Γυναικών... 26 Γράφημα 5 - Έλληνες και αλλοδαποί ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ ανά οικονομική δραστηριότητα... 28 Γράφημα 6 - Αλλοδαποί (άνδρες) ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ ανά οικονομική δραστηριότητα... 29 Γράφημα 7 - Αλλοδαποί (Γυναίκες) ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ ανά οικονομική δραστηριότητα... 30 Γράφημα 8 - Ηλικία... 62 Γράφημα 9 - Φύλο... 63 Γράφημα 10 - Χώρα καταγωγής... 64 Γράφημα 11 - Εργασιακός τομέας... 65 Γράφημα 12 - Ασφαλιστικός Τομέας... 66 Γράφημα 13 - Μηνιαίες οικονομικές αποδοχές... 67 Γράφημα 14 - Χρειάστηκε να επεσκέφθητε κάποιο δημόσιο νοσοκομείο;... 68 Γράφημα 15 - Αν ναι, πόσες φορές;... 69 Γράφημα 16 - Ποιες κλινικές επισκεφτθήκατε;... 70 Γράφημα 17 - Χρειάστηκε να νοσηλευθείτε;... 71 Γράφημα 18 - Πόσο σοβαρό ήταν το ιατρικό πρόβλημα που αντιμετωπίζατε;... 72 Γράφημα 19 - Υπήρχε κάποιο πρόβλημα με την παραμονή σας στο νοσοκομείο;... 73 Γράφημα 20 - Αν ναι ποιο;... 74 4

Γράφημα 21 - Οι δαπάνες νοσηλείας καλύφθηκαν από:... 75 Γράφημα 22 - Αν οι δαπάνες καλύφθηκαν από τον ίδιο υπήρξε καθυστέρηση στην εξόφληση;... 76 Γράφημα 23 - Αν ναι για πόσο χρονικό διάστημα;... 77 Γράφημα 24 - Γενικά μείνατε ικανοποιημένος/η από το δημόσιο σύστημα υγείας;... 78 Γράφημα 25 - Χαρακτηρίστε την μέχρι τώρα εμπειρία σας για τις παροχές που είχατε στο δημόσιο τομέα υγείας.... 79 Γράφημα 26 - Έχετε επισκεφτεί ιδιώτη ιατρό;... 80 Γράφημα 27 - Αν ναι πόσες φορές;... 81 Γράφημα 28 - Σε ποιες κλινικέςεπισκεφθήκατε;... 82 Γράφημα 29 - Ήταν σοβαρό το ιατρικό πρόβλημα που αντιμετωπίζατε;... 83 Γράφημα 30Υπήρχε κάποιο πρόβλημα με την παραμονή σας στο ιδιωτικό κέντρο;... 84 Γράφημα 31 - Αν ναι ποιο;... 85 Γράφημα 32 - Οι δαπάνες νοσηλείας καλύφθηκαν από:... 86 Γράφημα 33 - Αν οι δαπάνες καλύφθηκαν από τον ίδιο υπήρξε καθυστέρηση στην εξόφληση;... 87 Γράφημα 34 - Αν ναι για πόσο χρονικό διάστημα;... 88 Γράφημα 35 - Γενικά μείνατε ικανοποιημένος από τους ιδιώτες ιατρούς;... 89 Γράφημα 37 - Χαρακτηρίστε την μέχρι τώρα εμπειρία σας για τις παροχές που είχατε στον δημόσιο τομέα υγείας.... 90 5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 - Αναλογία των μεταναστών στον πληθυσμό της χώρας & των περιφερειών... 15 Πίνακας 2 - Μετανάστες ανά περιφέρεια, κατά φύλο και κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα... 22 Πίνακας 3 - Αλλοδαποί Μαθητές... 33 Πίνακας 4 - Δικαιώματα πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες υγείας... 55 6

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ Ε.Ε. Ε.Ο.Κ. Α.Ε.Π. ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΙΚΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αυξημένα προβλήματα υγείας, όπως λοιμώδη νοσήματα, εργατικά ατυχήματα και ψυχιατρικές διαταραχές, αντιμετωπίζουν οι μετανάστες. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν ότι οι μετανάστες που κατοικούν στην Ελλάδα δεν χρησιμοποιούν συχνά τις υπηρεσίες Υγείας, διότι η πρόσβασή τους σε αυτές είναι δύσκολη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα που αφορούν την παροχή υπηρεσιών Υγείας σε μετανάστες και μειονότητες στην Ευρώπη, δείχνουν ότι η χώρα μας κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τον μεγαλύτερο αναλογικά αριθμό μεταναστών. Μάλιστα, οι ειδικοί δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο η Ελλάδα να έχει τον μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών «χωρίς τα απαιτούμενα έγγραφα». Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, υπάρχουν περίπου 800.000 ξένοι υπήκοοι στην Ελλάδα (ποσοστό 7,3% του συνολικού πληθυσμού). Αν υπολογιστούν όσοι δεν διαθέτουν τα απαιτούμενα έγγραφα, ο αριθμός των μεταναστών εκτιμάται ότι φθάνει το ένα εκατομμύριο. Σε ό,τι αφορά το προφίλ των μεταναστών, έρευνες δείχνουν μια στατιστικά σημαντική ανοδική τάση του ποσοστού των πασχόντων από φυματίωση. Από άλλες έρευνες προκύπτει ότι ενώ στον γενικό πληθυσμό ο επιπολασμός της ηπατίτιδας Β μειώνεται διαχρονικά ως αποτέλεσμα της εφαρμογής μέτρων πρόληψης, υπάρχουν ομάδες του πληθυσμού, όπως οι μετανάστες, που παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά της νόσου. Επίσης, οι μετανάστες είναι επιρρεπείς σε εργατικά ατυχήματα. Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΚΑ, το 2005 αντιστοιχούσαν περίπου επτά ατυχήματα ανά 1.000 έλληνες εργαζόμενους. Η συχνότητα των ατυχημάτων σε αλλοδαπούς εργαζόμενους είναι μεγαλύτερη. Αυτό είναι και το αντικείμενο της μελέτης μας. Στην προσπάθεια μας να καλύψουμε όσο το δυνατόν πιο σφαιρικά το θέμα μας, αποφασίσαμε να χωρίσουμε την εργασία σε πέντε (5) κεφάλαια. 8

Το πρώτο είναι αφιερωμένο στην παρουσίαση του φαινομένου της μετανάστευσης, την έκταση αυτού περιληπτικά στην χώρα μας καθώς και των προγραμμάτων νομιμοποίησης των μεταναστών. Στην συνέχεια στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας μας γίνεται μια λεπτομερής παρουσίαση ανάλυση της κατανομής του πληθυσμού των μεταναστών ενώ στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι συνέπειες και τα μέτρα μετανάστευσης. Το τέταρτο και πέμπτο κεφάλαιο μας επικεντρώνονται στο κυρίως αντικείμενο της μελέτης μας. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύουμε το προφίλ της υγείας των μεταναστών, παρουσιάζουμε το ελληνικό σύστημα υγείας και το δικαίωμα χρήσης των υπηρεσιών αυτών από τους μετανάστες. Τέλος στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο μας αποτελεί το ερευνητικό κομμάτι της πτυχιακή μας εργασίας οπού σκοπός του είναι να μας παρουσιάσει την εικόνα των μεταναστών σε σχέση με το σύστημα υγείας στον νομό Καβάλας. Η εργασία μας κλείνει με τα απαραίτητα συμπεράσματα. Συμπεράσματα που θα μας δείξουν την κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να κινηθεί το κράτος και η τοπική κοινωνία προς την καλυτέρευση των συνθηκών και του συστήματος υγείας γενικώς. 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ 1.1. Εισαγωγή Η μελέτη του φαινομένου της μετανάστευσης προϋποθέτει την υιοθέτηση μιας γενικότερης θεωρητικής προσέγγισης η οποία θα καθιστά δυνατή της ανάλυση της πολλαπλότητας και ιδιαιτερότητας των διαφόρων πλευρών του φαινομένου, θέτοντάς το ταυτόχρονα σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο. Είναι απαραίτητο να τονίσουμε ότι η μετανάστευση είναι μια διαδικασία και μία μορφή κοινωνικών σχέσεων. Οικοδομείται από την οργάνωση και την λειτουργία ενός κοινωνικού σχηματισμού ενώ εμπεριέχει όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής και όχι μόνο μία διάσταση της. Η διαδικασία σημαίνει ότι η κατασκευή της μετανάστευσης δεν είναι μία και μοναδική και τελεσίδικη αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο της δυναμικής των κοινωνικών σχέσεων με αποτέλεσμα το περιεχόμενο της μετανάστευσης να ανασυγκροτείται και να αναδιαμορφώνεται. Οι κοινωνικές σχέσεις υποδηλώνουν ότι η μετανάστευση δεν είναι ένα μονοδιάστατο φαινόμενο ακόμα και αν εμφανίζεται ως τέτοιο στις πολιτικές για την μετανάστευση ή στην διεθνή βιβλιογραφία αλλά συνίσταται από τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, ιστορικές και γεωγραφικές δομές καθώς και από τα δρώντα υποκείμενα. Επίσης αυτό σημαίνει ότι η μετανάστευση εξαρτάται από τις σχέσεις των φύλων και η μελέτη της δεν είναι δυνατόν να αποκλείει αυτή τη διάσταση. Βέβαια πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η αναγνώριση της σημασίας του κοινωνικού φύλου σε όλες τις πλευρές της μετανάστευσης δεν συνεπάγεται αυτόματα ότι όλες οι διαστάσεις αναδεικνύονται ως σημαντικές τόσο στο επίπεδο του επιστημονικού λόγου όσο στο επίπεδο της μεταναστευτικής πολιτικής. Ο παραμερισμός κάποιων διαστάσεων μπορεί να είναι εσκεμμένη ιδεολογικά αλλά μπορεί και να είναι μεθοδολογικά συνειδητή επιλογή ως υιοθέτηση μίας οπτικής για πρακτικούς λόγους. 10

1.2. Ελλάδα και Μετανάστευση Ενώ οι πρώτοι μετανάστες ήρθαν στη Ελλάδα την δεκαετία του 70 το φαινόμενο της μετανάστευσης προς την Ελλάδα δεν απασχόλησε την ελληνική κοινωνία παρά μετά το 1989. Η μετανάστευση των γυναικών από τις Φιλιππίνες ως οικιακών βοηθών απασχόλησε την Ελληνική κοινωνία με την έννοια του φτηνού εργατικού δυναμικού από την μεσαία τάξη, χωρίς να εστιάσει στο καθεστώς τους ως μετανάστριες, ενώ το ενδιαφέρον για τους Πολωνούς στράφηκε προς την πολιτική κατάσταση στην Πολωνία ως κομμουνιστικό καθεστώς. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 80 ενώ ήταν ξεκάθαρη η τάση πως η μετανάστευση προς την Ελλάδα θα αυξανόταν η έγκριση των αδειών εργασίας γινόταν όλο και πιο δύσκολη και ο αριθμός τους μειωνόταν. Όπως αναφέραμε το 1989 με την κατάρρευση των καθεστώτων των χωρών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης και με την ξαφνική είσοδο κυρίως Αλβανών μεταναστών ελληνικής ή αλβανικής καταγωγής στην Ελλάδα, έγινε αντιληπτό ότι η Ελλάδα μετατρέπονταν σιγά σιγά σε χώρα προορισμού μεταναστών. Το θέμα των μεταναστών ταυτίστηκε με την παρανομία και σταδιακά με την εγκληματικότητα. Η εικόνα του παράνομου μετανάστη, εδραιώθηκε από την νομοθεσία αφού ο νόμος 1975/ 91 υιοθετούσε το σχήμα ων φιλοξενούμενων εργατών ενώ καθόριζε ως υπεύθυνο Υπουργείο για την μετανάστευση το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης (Πετράκου Ηλ. Tatlidil E., 2003). Η δυσκολία του να αποκτήσει κάποιος άδεια παραμονής και εργασίας ενώ η μεταναστευτική κίνηση βρισκόταν σε αύξηση κινητοποίησε την αστυνομία και του κατασταλτικούς μηχανισμούς με τις περίφημες επιχειρήσεις σκούπας. Πριν αναφερθούμε στην μετανάστευση και ιδιαίτερα στην μετανάστευση στην Ελλάδα, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε συνοπτικά κάποια χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας. Η ταυτόχρονη συνύπαρξη των επίσημων και ανεπίσημων πολιτικών, το μεγάλο ποσοστό της παράλληλης οικονομίας, η περιορισμένη ανάπτυξη κοινωνικών πολιτικών, ο ρόλος της οικογένειας και η αδύναμη κοινωνία των πολιτών, είναι 11

στοιχεία που συνθέτουν την λειτουργία και οργάνωση του ελληνικού κράτους και τη συμπεριφορά των ελλήνων καθώς την σχέση μεταξύ τους. Η ελληνική κοινωνία ακροβατεί μεταξύ του τυπικού και άτυπου, χωρίς να δίνει αρνητικό νόημα ή να κατακρίνει το άτυπο αφού της προσφέρει ατομικό όφελος τόσο για να επιβιώσει όσο και να ανέβει κοινωνικά. Ο διαχωρισμός σε τυπική και άτυπη αγορά εργασίας δεν συνδεόταν με διαφορετική κοινωνική ένταξη και διαστρωμάτωση αλλά η συμμετοχή στην δεύτερη ήταν μία συνειδητή ατομική και οικογενειακή στρατηγική για την βελτίωση του εισοδήματος και της ασφάλειας. Όμως για τους μετανάστες που διαμένουν στην Ελλάδα υπό το καθεστώς του αλλοδαπού η συμμετοχή τους στις ανεπίσημες δραστηριότητες σηματοδοτεί μια διαφορετική διαστρωμάτωση αλλά ταυτόχρονα εντείνει και την εκμετάλλευση τους ως φτηνό εργατικό δυναμικό χωρίς καμία προστασία των δικαιωμάτων τους. Η απουσία προστασίας των δικαιωμάτων των μεταναστών και οι κατώτερες αμοιβές τους δεν εκλαμβάνεται ως αρνητικό από την ελληνική κοινωνία αλλά αντίθετα θεωρείται ως επιβεβλημένο λόγω της διαφορετικής τους εθνοτικής καταγωγής και των συνθηκών στις χώρες προέλευσή τους. Οι μετανάστες στην Ελλάδα κατηγοριοποιούνται από τον τρόπο εισόδου τους και της καταγωγής τους. Αυτοί που υφίστανται διακρίσεις είναι οι νόμιμοι και παράνομοι μετανάστες από τρίτες χώρες, οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες. Υπάρχει και μία άλλη κατηγορία, οι παλιννοστούντες από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και την Αλβανία, οι οποίοι ενώ έχουν διαφορετικό καθεστώς ως ομογενείς, κυρίως όσον αφορά την πρώτη ομάδα, οι συνθήκες διαβίωσης τους παρουσιάζουν πολλά κοινά με τους υπόλοιπους μετανάστες. 1.3. Τα προγράμματα νομιμοποίησης και τα χαρακτηριστικά των μεταναστών. Στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν δύο προγράμματα νομιμοποίησης των μεταναστών το 1998 και το 2001 (Πετράκου Ηλ. Tatlidil E., 2003). Μέσα από αυτά τα προγράμματα έχουμε και τα πρώτα σχετικά αξιόπιστα στοιχεία για τους 12

μετανάστες. Τα στοιχεία που έχουν επεξεργαστεί και δημοσιοποιηθεί προέρχονται από την πρώτη νομιμοποίηση και αφορούν τους 371.641 μετανάστες /μετανάστριες που έκαναν αίτηση για λευκή κάρτα εξάμηνης διάρκειας (Πετράκου Ηλ. Tatlidil E., 2003). Η επεξεργασία έγινε από το Εθνικό Ινστιτούτο Απασχόλησης ενώ υπολογίστηκε ότι περισσότεροι από 150. 000 μετανάστες δεν έκαναν αίτηση για απόκτηση λευκής κάρτας για διάφορους λόγους όπως αδυναμία συλλογής των κατάλληλων εγγράφων, προβλημάτων με τους εργοδότες. Άλλοι λόγοι μη συμμετοχής στο πρόγραμμα νομιμοποίησης ήταν ότι μερικοί μετανάστες δεν επιθυμούσαν να εγκατασταθούν μόνιμα στην Ελλάδα ενώ άλλοι αδιαφόρησαν γιατί το ελληνικό κράτος δεν είχε συνάψει ειδικές συμφωνίες με τα κράτη καταγωγής τους για την μεταφορά των συνταξιοδοτικών τους εισφορών (Πετράκου Ηλ. Tatlidil E., 2003). Η πλειοψηφία των μεταναστών προέρχεται από τα γειτονικά Βαλκανικά κράτη με τους Αλβανούς μετανάστες να εκπροσωπούν το 64.74% των μεταναστών. Οι Βούλγαροι μετανάστες και οι Ρουμάνοι εκπροσωπούν το 6.76% και το 4.55% αντίστοιχα. Άλλοι μετανάστες είναι από το Πακιστάν, 2.92%, από την Ουκρανία 2,64%, και από την Πολωνία 2,32%. Οι 269. 075 είναι άντρες ενώ οι 93. 831 είναι γυναίκες. Οι πλειοψηφία των γυναικών προέρχεται από την Βουλγαρία, την Πολωνία, τις Φιλιππίνες και την Μολδαβία (Πετράκου Ηλ. Tatlidil E., 2003). Στο δεύτερο κεφάλαιο θα ασχοληθούμε εκτενέστερα με την στατιστική πλευρά της μετανάστευσης στη χώρας μας. 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ 2.1. Εισαγωγή Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001 (Α. Σταμάτη, 2003), στην χώρα μας βρίσκονται 762.191 μετανάστες, 415.552 άνδρες και 346.639 γυναίκες, (54,5% άνδρες και 45,5% γυναίκες). Ο αριθμός των μεταναστών αντιστοιχεί στο 7% του πληθυσμού της χώρας, ενώ η αναλογία στην κατά φύλο εξέταση είναι μεγαλύτερη στους άνδρες έναντι των γυναικών (7,7% έναντι 6,3%) (βλ. Πίνακα 1). Περί το ήμισυ αυτών βρίσκεται στην Αττική ενώ ένα σημαντικό ακόμη μέρος στην Κεντρική Μακεδονία (48,6% και 13,1% αντίστοιχα), με αποτέλεσμα οι υπόλοιπες περιφέρειες να συμμετέχουν με πολύ μικρότερες αναλογίες. Ειδικότερα, το 1/4 αυτών κατανέμεται σε πέντε περιφέρειες, (Πελοπόννησος, Κρήτη, Στερεά Ελλάδα, Δυτική Ελλάδα και Θεσσαλία των οποίων η συμμετοχή κυμαίνεται από 4% μέχρι 6,3%), το 3,7% στο Ν. Αιγαίο, από 2,0% μέχρι 2,6% κυμαίνεται η συμμετοχή σε Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Ήπειρο και Ιόνια Νησιά, ενώ στο Β. Αιγαίο και την Δυτική Μακεδονία βρίσκεται αντίστοιχα το 1,3% και το 1,2% αυτών (βλ. Πίνακας 1). Η κατά φύλο κατανομή των μεταναστών στις περιφέρειες δεν διαφοροποιείται σε τέσσερις περιφέρειες (Κρήτη, Β. Αιγαίο, Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία) σε αντίθεση με τις υπόλοιπες εννέα. Όσον αφορά τους άνδρες η κατανομή είναι μεγαλύτερη στις περιφέρειες Πελοποννήσου, Στερεά Ελλάδα, Δυτική Ελλάδα και Θεσσαλία, ενώ στις γυναίκες μεγαλύτερη είναι η κατανομή σε Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, Ιόνια Νησιά, Αττική και Ν. Αιγαίο. Πολύ μεγαλύτερη από την μέση συμμετοχή των μεταναστών στον πληθυσμό έχουν οι περιφέρειες των Ιονίων Νήσων, του Ν. Αιγαίου και της Αττικής, (9,1%, 9,3% και 9,8% αντίστοιχα), ενώ λίγο μεγαλύτερη από την μέση έχει και η περιφέρεια Πελοποννήσου (7,5%). Στις γυναίκες οι ίδιες περιφέρειες έχουν 14

μεγαλύτερη συμμετοχή έναντι της μέσης των γυναικών, ενώ στους άνδρες προστίθεται και η περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας. Πίνακας 1 - Αναλογία των μεταναστών στον πληθυσμό της χώρας & των περιφερειών Σύνολο Χώρας και Περιφέρειες και τα δύο φύλα Άνδρες Γυναίκες ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 7,0% 7,7% 6,3% ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 2,5% 2,5% 2,4% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 5,3% 5,8% 4,9% ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 2,9% 3,4% 2,5% ΘΕΣΣΑΛΙΑ 4,2% 5,1% 3,4% ΗΠΕΙΡΟΣ 4,4% 4,9% 4,0% ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 9,1% 9,5% 8,8% ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 4,7% 5,6% 3,9% ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 6,5% 8,3% 4,6% ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 7,5% 8,4% 6,5% ΑΤΤΙΚΗ 9,8% 10,8% 9,0% ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 4,7% 5,1% 4,3% ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 9,3% 9,1% 9,5% ΚΡΗΤΗ 6,7% 7,3% 6,2% Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή Πληθυσμού 2001, πίνακες: 3 Αλλοδαπών και dk_smy5_p Πραγματικός Πληθυσμός. Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Γ. Κρητικίδης) 2.2. Η δομή του πληθυσμού ανά περιφέρεια Ο κύριος όγκος των μεταναστών, περίπου 80%, βρίσκεται στις παραγωγικές ηλικίες 15-64 ετών, το 16,7% αυτών είναι ηλικίας 0-14 ετών και το 3,5% είναι γεροντικός πληθυσμός άνω των 65 ετών (Κρητικίδης Γ. 2004). Οι μετανάστες δε οι οποίοι ανήκουν στον παραγωγικό πληθυσμό, ηλικίας από 20 μέχρι 44 ετών, αποτελούν πάνω από το ήμισυ του συνολικού πληθυσμού αυτών σε άνδρες και γυναίκες - ο παραγωγικός πληθυσμός ηλικίας από 20 μέχρι 44 ετών στο σύνολο της χώρα δεν υπερβαίνει το 38,0% του συνολικού πληθυσμού της χώρας ενώ τους άνδρες ο πληθυσμός που ανήκει στις παραγωγικές ηλικίες είναι μεγαλύτερος 15

από τον μέσο ενώ οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη αναλογία στους νέους και στον γεροντικό πληθυσμό. Ο νεανικός πληθυσμός των μεταναστών συμμετέχει σε μεγαλύτερη από την μέση αναλογία αυτών σε πέντε περιφέρειες (Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρο, Ιόνια Νησιά και Ν. Αιγαίο), είναι παραπλήσιος σε τρεις (Κεντρική Μακεδονία, Β. Αιγαίο και Δυτική Ελλάδα) ενώ είναι μικρότερος στις υπόλοιπες πέντε περιφέρειες. Παραπλήσιο με την μέση αναλογία του παραγωγικού πληθυσμού της χώρας έχουν οι περιφέρειες Ανατολική Μακεδονία - Θράκη, Κεντρική Μακεδονία και Αττική, μεγαλύτερη οι περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου και Κρήτης ενώ μικρότερη οι υπόλοιπες έξι περιφέρειες. Όσον αφορά δε τον γεροντικό πληθυσμό μόνο δύο περιφέρειες πλησιάζουν την μέση αναλογία της χώρας (Κεντρική Μακεδονία και Κρήτη), μεγαλύτερη είναι η αναλογία σε πέντε περιφέρειες (Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Ήπειρο, Ιόνια Νησιά, Αττική και Β. Αιγαίο) και μικρότερη οι υπόλοιπες έξι περιφέρειες. 2.3. Τόπος Εγκατάστασης Οι αστικές περιοχές αποτελούν κυρίως τον τόπο εγκατάστασης των μεταναστών, καθώς πάνω από 80% αυτών επιλέγουν να εγκατασταθούν στις εν λόγω περιοχές, ενώ το υπόλοιπο 18,6% σε αγροτικές περιοχές. Η εν λόγω αναλογία διαμορφώνεται κυρίως από το μέγεθος του πληθυσμού των μεταναστών στις περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας στις οποίες αναλογεί πάνω από το 60,0% του πληθυσμού των μεταναστών, περί τα 3/4 των μεταναστών που βρίσκονται σε αστικές περιοχές και λιγότερο από το 16,0% όσων βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές της χώρας (Κρητικίδης Γ. 2004). Εάν εξαιρέσουμε τις δύο αυτές περιφέρειες, τότε στις αστικές περιοχές των υπόλοιπων περιφερειών είναι εγκαταστημένο λιγότερο από το 60,0% των μεταναστών ενώ το υπόλοιπο 41,0% στις αγροτικές περιοχές. Παραπλήσια με την ως άνω μέση αναλογία αστικών/αγροτικών περιοχών, έχουν τέσσερις περιφέρεις (Ηπείρου, Στερεάς Ελλάδας, Δ. Μακεδονίας και Κρήτης), μεγαλύτερη οι 16

περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Θεσσαλίας, Δ. Ελλάδας και Κρήτης και πολύ χαμηλότερη οι υπόλοιπες περιφέρειες (Ιόνια Νησιά, Β. Αιγαίο και Πελοποννήσου). Τρεις περιφέρειες συγκεντρώνουν περίπου το 40% των εγκαταστημένων μεταναστών σε αγροτικές περιοχές της χώρας (Πελοποννήσου, Στερεά Ελλάδα και Κρήτη), ενώ λιγότερο από το 1/3 αυτών είναι συγκεντρωμένο σε τέσσερις ακόμη περιφέρειες (Θεσσαλία, Ιόνια Νησιά, Δυτική Ελλάδα και Κρήτη). 2.4. Μορφωτικό Επίπεδο Το μορφωτικό επίπεδο των μεταναστών είναι κυρίως απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης 28,0%, ενώ μαζί με τους αποφοίτους του δημοτικού (23,3%) υπερβαίνουν το ήμισυ αυτών. Σημαντικό μέρος αυτών είναι απόφοιτοι γυμνασίου (17,9%) ενώ ένα 8,3% έχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είτε είναι κάτοχος διδακτορικού ή Μάστερ. Οι πτυχιούχοι ΤΕΛ και ΤΕΣ αναλογούν στο 3,1% αυτών, παραπλήσιο είναι το ποσοστό των πτυχιούχων μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (2,9%), οι πτυχιούχοι ΤΕΙ ή άλλης ανώτερης εκπαίδευσης αποτελούν το 2,2%, ένα 7,9% φοιτά στο Δημοτικό, 2,9% έχει εγκαταλείψει το δημοτικό και τέλος το 3,2% δεν γνωρίζει γραφή και ανάγνωση (Κρητικίδης Γ. 2004). Στους αποφοίτους μέσης εκπαίδευσης μόνο οι περιφέρειες Αττικής και Κρήτης έχουν μεγαλύτερη αναλογία από την μέση ενώ παραπλήσια με αυτήν έχει και το Ν. Αιγαίο. Στους αποφοίτους δημοτικού μικρότερη από την μέση αναλογία έχουν οι περιφέρειες Αττικής και Ν. Αιγαίου ενώ παραπλήσια με αυτήν έχουν η Ανατολική Μακεδονία & Θράκη και η Κεντρική Μακεδονία. Στους αποφοίτους δημοτικού μικρότερη από την μέση αναλογία έχει μόνο η Αττική, μεγαλύτερη τα Ιόνια Νησιά και το Νότιο Αιγαίο, ενώ οι υπόλοιπες περιφέρειες έχουν παραπλήσια αναλογία. Τέλος, όσον αφορά τους μετανάστες με τριτοβάθμια εκπαίδευση μόνο στην Αττική και την Κ. Μακεδονία η αναλογία τους είναι μεγαλύτερη της μέσης, στην Ανατολική Μακεδονία & Θράκη η αναλογία είναι παραπλήσια ενώ στις υπόλοιπες περιφέρειες είναι πολύ μικρότερη. 17

Οι άνδρες τόσο στο σύνολο των μεταναστών όσο και στις περιφέρειες έχουν μεγαλύτερα ποσοστά στις εκπαιδευτικές βαθμίδες των πτυχιούχων ΤΕΛ και ΤΕΣ, των αποφοίτων γυμνασίου, στους αποφοίτους δημοτικού καθώς και όσων έχουν εγκαταλείψει το σχολείο είτε δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση (Κρητικίδης Γ. 2004). Κατά συνέπεια αντίστοιχα και οι μετανάστριες γυναίκες έχουν υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, καθώς διαθέτουν μεγαλύτερα ποσοστά στις υπόλοιπες εκπαιδευτικές βαθμίδες, δηλαδή μεταξύ των κατηγοριών μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έως των πτυχιούχων ανωτάτων σχολών, ενώ στην κατηγορία των αποφοίτων μέσης εκπαίδευσης η αναλογία ανδρών/γυναικών είναι 50/50. Εξαίρεση αποτελούν στους άνδρες η κατηγορία των αναλφάβητων στα Ιόνια Νησιά, ενώ στις γυναίκες η κατηγορία της μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Θεσσαλία, και στους αποφοίτους μέσης εκπαίδευσης στις περιφέρειες Θεσσαλίας, Δ. Ελλάδας, Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου (Κρητικίδης Γ. 2004). Η συμμετοχή των μεταναστών έναντι του συνολικού πληθυσμού τόσο στο σύνολο των μεταναστών όσο και στις περιφέρειες, είναι μεγαλύτερη στις εκπαιδευτικές βαθμίδες των αποφοίτων μέσης εκπαίδευσης, του γυμνασίου, όσων φοιτούν στο δημοτικό καθώς και όσων δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, (κυρίως στους άνδρες). Στις γυναίκες μετανάστριες, με εξαίρεση όσων δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, εκτός από τις παραπάνω βαθμίδες αναλογούν σε μεγαλύτερη από τη μέση αναλογία έναντι του συνολικού πληθυσμού στο σύνολο των μεταναστών και στις περιφέρειες, στους πτυχιούχους ΤΕΛ και ΤΕΣ καθώς και στην Ανώτατη εκπαίδευση. 2.5. Χώρες Προέλευσης/Αποστολής Το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών προέρχεται από την Αλβανία 57,5% (438.036 άτομα), πάνω από το 1/4 των μεταναστών προέρχεται από 11 χώρες, των οποίων ο αριθμός των μεταναστών ανά χώρα υπερβαίνει τα 10.000 άτομα, ενώ πάνω από 10,0% προέρχεται από 12 ακόμη χώρες των οποίων το μέγεθος κυμαίνεται μεταξύ 5.000 και 10.000 ατόμων. Κατά συνέπεια το μεγαλύτερο 18

μέρος (93,8%) του πληθυσμού των μεταναστών προέρχεται από 24 χώρες, ενώ από τις υπόλοιπες 195 χώρες το υπόλοιπο 6,2% (Κρητικίδης Γ. 2004). Μεγαλύτερη αναλογία των μεταναστών που προέρχονται από την Αλβανία έχουν οι περιφέρεις Ηπείρου, Θεσσαλίας, Δ. Μακεδονία, (από 86,0% μέχρι 76,0%), πάνω από τα 2/3 των μεταναστών αντιστοιχούν στις περιφέρειες των Ιονίων Νήσων, Δυτικής και Στερεάς Ελλάδας, ενώ την μικρότερη αναλογία έχουν η Ανατολική Μακεδονία & Θράκη και η Κρήτη (38,6% και 43,1% αντίστοιχα). Σημαντικά ποσοστά ανά περιφέρεια έχουν οι μετανάστες οι προερχόμενοι: - Ανατολική Μακεδονία & Θράκη: Βουλγαρία, Γεωργία, Ρωσία, Γερμανία & Αρμενία, - Κεντρική Μακεδονία: Βουλγαρία, Γεωργία, Ρωσία, Αρμενία και Κύπρος - Δυτική Μακεδονία: Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία και Αυστραλία, - Θεσσαλία: Βουλγαρία και Ρουμανία, - Ήπειρος: Κύπρος και Γερμανία, - Ιόνια Νησιά: Γερμανία, Ηνωμένες Πολιτείες και Ηνωμένο Βασίλειο, - Δυτική Ελλάδα: Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία και Αυστραλία, - Στερεά Ελλάδα: Βουλγαρία, Ρουμανία, Πακιστάν και Ινδία, - Πελοποννήσου: Βουλγαρία, Ρουμανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ουκρανία και Καναδάς, - Αττική: Βουλγαρία, Ρουμανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Κύπρος, Ουκρανία, Πολωνία και Πακιστάν, - Βόρειο Αιγαίο: Βουλγαρία, Ηνωμένες Πολιτείες, Γερμανία, Αυστραλία και Καναδάς, - Νότιο Αιγαίο: Βουλγαρία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και Αυστραλία, - Κρήτη: Βουλγαρία, Γεωργία, Ρουμανία, Γερμανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Ρωσία, Ουκρανία και Συρία, 19

- Στερεά Ελλάδα: Βουλγαρία, Πακιστάν και Ινδία. 2.6. Λόγοι Εγκατάστασης Από τους λόγους εγκατάστασης, όπως αυτοί δηλώθηκαν από τους μετανάστες, πάνω από το ήμισυ δήλωσε ότι ήρθε για εργασία (54,2%), ενώ ένα σημαντικό μέρος το οποίο ξεπερνά το 1/5 αυτών δήλωσε άλλο λόγο (εκτός των κυρίων κατηγοριών της απογραφής 21,5%). Την επανένωση οικογένειας ως λόγο εγκατάστασης, δήλωσε το 13%, για επαναπατρισμό ή παλιννόστηση περίπου το 7%, την αναζήτηση ασύλου ή ως πρόσφυγες 1,3% και 0,3% αντίστοιχα, ενώ για σπουδές έχει εισέλθει το 2,7% των μεταναστών. Γράφημα 1 - Λόγοι εγκατάστασης ανά περιφέρεια. Λόγοι εγκατάστασης μεταναστών ανά περιφέρεια ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΗΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΡΗΤΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Εργασία Επαναπατρισμός- Παλινόστηση Επανένωση οικογενείας Σπουδές Αναζήτηση ασύλου Πρόσφυγας Άλλος λόγος Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή Πληθυσμού 2001, πίνακας 3 - Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ Πολύ μεγαλύτερη από την μέση αναλογία της χώρας ως προς τον λόγο εγκατάστασης στην αναζήτηση εργασίας έχουν τέσσερις περιφέρειες των οποίων η αναλογία κυμαίνεται από 60,0% μέχρι 66,0% (Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Κρήτη και Στερεά Ελλάδα), λίγο μεγαλύτερη έχει η Θεσσαλία (57,0%), στο 20

53,0% είναι για την Αττική ενώ στις υπόλοιπες περιφέρειες είναι μικρότερη από τη μέση, όπου με εξαίρεση την Ανατολική Μακεδονία & Θράκη (46,8%) πλησιάζει το ήμισυ αυτών (Κρητικίδης Γ. 2004).. Στον λόγο εγκατάστασης "Επαναπατρισμό - Παλιννόστηση" οι περιφέρειες Ανατολική Μακεδονία & Θράκη και Βόρειο Αιγαίο, έχουν υπερδιπλάσια αναλογία (15,0%), ενώ στην Κεντρική Μακεδονία και το Νότιο Αιγαίο πλησιάζει το 12,0% των μεταναστών. Μεγαλύτερη από την μέση αναλογία έχουν δύο ακόμη περιφέρειες (Δ. Μακεδονία και Ιόνια Νησιά) και χαμηλότερη οι υπόλοιπες περιφέρειες. Οι αναλογίες στον λόγο εγκατάστασης "Επανένωση οικογένειας" είναι παραπλήσιες του μέσου σε όλες τις περιφέρειες, στον λόγο "Σπουδές" σε τέσσερις περιφέρειες έχουν μεγαλύτερη από την μέση (Ήπειρος, Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, Αττική και Κεντρική Μακεδονία). Τέλος μεγαλύτερη από την μέση αναλογία έχουν πέντε περιφέρειες στον λόγο εγκατάστασης "Άλλοι λόγοι", των οποίων η αναλογία κυμαίνεται από 23,0% μέχρι 27,0% (Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Νότιο Αιγαίο, Ήπειρος και Ιόνια Νησιά) (Κρητικίδης Γ. 2004). Στους άνδρες μετανάστες, μεγαλύτερο είναι το ποσοστό που δήλωσε ως λόγο εγκατάστασης την εργασία 58,9%, ίσο όσων εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες ενώ μικρότερα είναι τα ποσοστά στους υπόλοιπους λόγους εγκατάστασης. Αντίστοιχα οι γυναίκες έχουν μικρότερο ποσοστό που δήλωσε ως λόγο εγκατάστασης την εργασία 48,6%, ίσο όσων εγκαταστάθηκαν ως πρόσφυγες ενώ μεγαλύτερα είναι τα ποσοστά στους υπόλοιπους λόγους εγκατάστασης. Επιπρόσθετα δεν παρατηρείται διαφοροποίηση των περιφερειών στην κατά φύλο κατανομή των μεταναστών και του λόγου εγκατάστασης. Περί το ήμισυ των μεταναστών που δήλωσαν ως λόγους εγκατάστασης την αναζήτηση εργασίας, την επανένωση οικογένειας, τις σπουδές και άλλους λόγους, περί το 40,0% των Παλιννοστούντων και πάνω από το 75,0% την αναζήτηση 21

ασύλου και των προσφύγων είναι εγκαταστημένοι στην Αττική, ενώ σημαντικό μερίδιο έχει και η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας. Πίνακας 2 - Μετανάστες ανά περιφέρεια, κατά φύλο και κύριο λόγο εγκατάστασης στην Ελλάδα Λόγοι εγκατάστασης Σύνολο Χώρας, περιφέρειες Σύνολο Εργασία Επαναπατρισμός - Παλιννόστηση Επανένωση οικογενείας Σπουδές Αναζήτηση ασύλου Πρόσφυγας 1 2 3 4 5 6 7 8 Άλλος λόγος ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 762.191 413.214 51.694 99.968 20.787 9.980 2.368 164.180 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 15.146 7.092 2.312 1.924 450 139 33 3.196 100.178 49.740 11.870 13.294 3.807 676 215 20.576 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 8.870 4.337 864 1.311 230 55 4 2.069 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 31.957 18.147 1.038 4.630 493 213 18 7.418 ΗΠΕΙΡΟΣ 15.692 7.834 980 2.116 757 72 5 3.928 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 19.460 9.444 1.521 2.760 362 104 12 5.257 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 35.144 21.209 1.966 4.079 969 228 79 6.614 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 39.397 25.907 838 4.829 474 277 32 7.040 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 47.882 28.865 2.585 5.468 715 387 46 9.816 ΑΤΤΙΚΗ 370.218 196.395 21.579 50.121 11.324 7.391 1.831 81.577 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 9.711 4.830 1.465 1.116 135 46 12 2.107 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 28.112 14.038 3.156 3.766 308 170 33 6.641 ΚΡΗΤΗ 40.424 25.376 1.520 4.554 763 222 48 7.941 Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή Πληθυσμού 2001, πίνακας 3 - Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ 22

2.7. Μετανάστες στην Ελληνική Αγορά Εργασίας Παρά τις προηγούμενες νομιμοποιήσεις μεταναστών, με τις πράσινες κάρτες που απαιτούσαν συμβόλαιο εργασίας και εγγραφή σε ασφαλιστικό φορέα, δεν έχουν γνωστοποιηθεί στοιχεία από τα επίσημα αρχεία για την απασχόληση των μεταναστών πριν από την Απογραφή του 2001 (Martin B. Edwards 2004). Οι μόνες αξιόπιστες και εκτενής πηγές πληροφοριών είναι (έως το τέλος του 2004) η Απογραφή, τα στοιχεία για τις άδειες παραμονής και τα στοιχεία του ΙΚΑ. Δεν υπάρχει τίποτα διαθέσιμο από το Υπουργείο Εργασίας που είναι όμως υπεύθυνο για τις τρεις προηγούμενες προσπάθειες νομιμοποιήσεως και για την έκδοση αδειών εργασίας στην Ελλάδα. Η γεωγραφική κατανομή των μεταναστών από τρίτες χώρες (δηλ. εκτός Ε.Ε.) ακολουθεί το μοτίβο των άλλων χωρών. Οι μετανάστες προσελκύονται σε οικονομικά ανεπτυγμένες περιοχές όπου υπάρχει εργασία. Γι' αυτό το λόγο οι συγκεντρώσεις μεταναστών (όπως φαίνεται από τους χάρτες) παρατηρούνται σε στην Αττική και σε τουριστικές περιοχές όπως τα νησιά. Η βασική εξαίρεση είναι τα σύνορα με την Αλβανία όπου ορισμένες περιοχές έχουν μεγάλο αριθμό Αλβανών. Ωστόσο, η ακριβής μορφή της εργασία τους δεν γνωστοποιείται από τα επίσημα στοιχεία. Από την απογραφή του 2001 βλέπουμε ότι 413.000 μετανάστες δήλωσαν ότι έχουν έρθει στην Ελλάδα για να δουλέψουν. Το γράφημα 2 δείχνει την κατανομή των υπηκοοτήτων και περιλαμβάνει και τους πολίτες της Ε.Ε. Οι Αλβανοί αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία με 240.000 άτομα (58%). Ακολουθούν οι Βούλγαροι με 28.000 άτομα και οι Ρουμάνοι με 17.000. Εάν συγκρίνουμε το αυτοδηλωμένο εργατικό δυναμικό με το σύνολο του αλλοδαπού πληθυσμού της Απογραφής (γράφημα 3) είναι προφανές ότι κάποιες εθνικότητες κυριαρχούν στο εργατικό δυναμικό. Στην πραγματικότητα, αυτή η ομάδα αποτελείται από μετανάστες τρίτων χωρών (εκτός Ε.Ε.), δηλαδή από την Αλβανία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, το Πακιστάν, την Ουκρανία, την Πολωνία και την Ινδία. Συνεπώς, ο βαθμός συμμετοχής αυτών των εθνικοτήτων είναι υψηλότερος απ' ότι των Ελλήνων και των μεταναστών της Ε.Ε. Ανάμεσα στις βασικές ομάδες 23