Οθέιε θαη επηπηώζεηο από ηα γελεηηθώο ηξνπνπνηεκέλα θπηά ζηελ ειιεληθή γεσξγία

Οθέιε θαη επηπηώζεηο από ηα γελεηηθώο ηξνπνπνηεκέλα θπηά ζηελ ειιεληθή γεσξγία Ηιίαο Γ. Διεπζεξνρσξηλόο, Καζεγεηήο Ζηδαληνινγίαο, Εξγαζηήξην Γεσξγίαο, Γεσπνληθή ρνιή, Α.Π.Θ. E-mail: eleftero@agro.auth.gr Δηζαγσγή Σα γελεηηθψο ηξνπνπνηεκέλα (ΓΤ) θπηά είλαη προϊόληα μοριακής γενεηικής (βηοηετλοιογίας), ηα οποία έτοσλ ζηο γελεηηθό ηοσς σιηθό γονίδια ποσ προέρτοληαη από οργανιζμούς ηοσ ηδίοσ ή δηαθορεηηθού είδοσς, δηαθορεηηθώλ γελώλ ηοσ ηδίοσ ή αθόκε θαη διαθορεηικού επιπέδοσ ζωής (π.τ. γολίδηα από δώα ή από βαθηήρηα). H δεκηνπξγία απηψλ ησλ θπηψλ θαηέζηε δπλαηή κέζσ κεζφδσλ ηεο γελεηηθήο κεραληθήο, νη νπνίεο ζπλέβαιαλ αξρηθψο ζηνλ εληνπηζκφ ησλ γνληδίσλ, αθνινχζσο ζηελ απνκφλσζε-ηξνπνπνίεζε θαη ηειηθψο ζηελ επηηπρή κεηαθνξά-ελζσκάησζή ηνπο ζην γελεηηθφ πιηθφ ησλ ΓΣ θπηψλ (Monaco θ.ά., 2002; Ειεπζεξνρσξηλφο, 2002). Η ελζσκάησζε γνληδίσλ απφ κε θπηηθνχο νξγαληζκνχο ζε θπηά κε ηελ θιαζηθή βειηίσζε ήηαλ θαη είλαη αδχλαην λα γίλεη. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θπηώλ πνπ ηξνπνπνηήζεθαλ κέζσ ηεο γελεηηθήο κεραληθήο είλαη ε αλζεθηηθόηεηα ζε δηδαληνθηόλα, ε αλζεθηηθφηεηα ζε έληνκα (Ferre θαη Rie, 2002; May θ.ά., 2003; Demont θαη Tollens, 2004; Wan θ.ά., 2005), ε αληνρή ζε αζζέλεηεο, ε αληνρή ζε αληίμνεο ζπλζήθεο πεξηβάιινληνο (π.ρ. μεξαζία, παγεηφο), ε ηθαλφηεηα γηα παξαγσγή θαξκαθεπηηθψλ πξντφλησλ, ε ηθαλφηεηα γηα παξαγσγή κε αλαλεψζηκσλ (βηνκεραληθψλ) πξντφλησλ, ε βειηίσζε ηεο δηαηξνθηθήο αμίαο θαη ε αληνρή ησλ πξντφλησλ κεηά ηε ζπγθνκηδή. Βέβαηα, ηα ΓΣ θπηά πνπ θαιιηεξγνχληαη παγθνζκίσο είλαη θπξίσο απηά πνπ έρνπλ αλζεθηηθφηεηα ζε δηδαληνθηφλα ή/θαη ζε έληνκα (James, 2006). Ο γελόηππνο ησλ ΓΤ θπηώλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή/θαη ζηα έληνκα ειάρηζηα δηαθέξεη (γνλίδην αλζεθηηθφηεηαο ζην δηδαληνθηφλν ή ζηα έληνκα, γνλίδην αλζεθηηθφηεηαο ζην αληηβηνηηθφ kanamycin, γελεηηθά ζηνηρεία απαξαίηεηα γηα ηελ έθθξαζε ησλ γνληδίσλ) απφ εθείλν ησλ κε ΓΤ θπηώλ, ελψ ν θαηλόηππόο ηνπο είλαη απνιύησο ίδηνο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε δηάθξηζε (αλαγλψξηζε) ησλ ΓΣ θπηψλ απφ ηα κε ΓΣ θπηά κε καθξνζθνπηθή παξαηήξεζε είλαη πξαθηηθά αδχλαηε. Γηεζλήο θαηάζηαζε ησλ ΓΤ θπηώλ Η έθηαζε πνπ θαιιηεξγήζεθε παγθνζκίσο κε ΓΣ θπηά θαηά ην 2006 ήηαλ 1020 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα. Σν 68% ηεο έθηαζεο απηήο θαιιηεξγήζεθε κε ΓΤ θπηά (ζφγηα, βακβάθη, αξαβφζηηνο, ειαηνθξάκβε, κεδηθή)-αλζεθηηθά ζε δηδαληνθηόλα (glyphosate, glufosinate), ην 19% κε θπηά (βακβάθη, αξαβφζηηνο)-αλζεθηηθά ζε έληνκα θαη ην 13% κε θπηά (βακβάθη, αξαβφζηηνο)-αλζεθηηθά ζε έληνκα θαη δηδαληνθηφλα (James, 2006). Η ΓΣ ζόγηα κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα θάιπςε ην 57,5% (586 εθαη. ζηξέκκαηα) ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο (1020 εθαη. ζηξέκκαηα) πνπ θαιιηεξγήζεθε παγθνζκίσο κε ΓΣ θπηά ην 2006, ελψ ν ΓΣ αξαβφζηηνο κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή/θαη ζηα έληνκα ην 24,7% (252 εθαη. ζηξέκκαηα). Σν ΓΣ βακβάθη κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή/θαη ζηα έληνκα θάιπςε ην 13,1% (134 εθαη. ζηξέκκαηα), ελψ ε ΓΣ ειαηνθξάκβε κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ην 4,7% (48 εθαη. ζηξέκκαηα). Σν 53,5% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο πνπ θαιιηεξγήζεθε παγθνζκίσο κε ΓΣ θπηά ην 2006 ήηαλ ζηηο Η.Π.Α., ελψ ην 17,6%, 6,0%, 11,2%, 3,7% θαη 3,4% ζηελ Αξγεληηλή, ηνλ Καλαδά, ηε Βξαδηιία, ηελ Θλδία θαη ηελ Κίλα, αληίζηνηρα. Σν ππφινηπν 4,6% ησλ ΓΣ

2 θπηψλ θαιιηεξγήζεθε ζηελ Παξαγνπάε (1,9%), Νφηηα Αθξηθή (1,3%), Οπξνπγνπάε (0,3%), Απζηξαιία (0,2%), Φηιηππίλεο (0,2%), Μεμηθφ, Θζπαλία, Ρνπκαλία, Πνξηνγαιία, Γαιιία, ινβαθία, Σζερία θαη Γεξκαλία (James, 2006). Η εκπνξηθή αμία ησλ ΓΤ θπηψλ ην 2006 ήηαλ παγθνζκίσο 6,15 δηζεθ. δνιάξηα. Απηφ αληηπξνζσπεχεη ην 16% ηεο ζπλνιηθήο εκπνξηθήο αμίαο παγθνζκίσο ηεο θπηνπξνζηαζίαο (38,5 δηζεθ. δνιάξηα) θαη ην 21% ηεο ζπλνιηθήο εκπνξηθήο αμίαο παγθνζκίσο ησλ ζπφξσλ (30,0 δηζεθ. δνιάξηα). Βέβαηα, ε ζπλνιηθή εκπνξηθή αμία ησλ ΓΣ θπηψλ παγθνζκίσο αζξνηδφκελε απφ ην πξψην έηνο θαιιηέξγεηάο ηνπο (1996) κέρξη ην 2006 ήηαλ 35,5 δηζεθ. δνιάξηα (James, 2006). Οθέιε από ηελ θαιιηέξγεηα ΓΤ θπηώλ Σα νθέιε πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ θαιιηέξγεηα ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα έληνκα είλαη 1) ε απνηειεζκαηηθφηεξε θαη αζθαιέζηεξε αληηκεηψπηζε ησλ επαίζζεησλ εληφκσλ ζηηο θαιιηέξγεηεο βακβαθηνχ θαη αξαβνζίηνπ, 2) ε κείσζε ηεο ελέξγεηαο (θαχζηκα) ιφγσ κε εθαξκνγήο εληνκνθηφλσλ, 3) ε κείσζε ησλ δπζκελψλ επηδξάζεσλ ζε νξγαληζκνχο κε ζηφρνπο εμαηηίαο ηεο κε εθαξκνγήο ηνμηθψλ εληνκνθηφλσλ θαη 4) ε κείσζε ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο έθζεζεο ηνπ αλζξψπνπ ζε εληνκνθηφλα. Σα νθέιε πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ θαιιηέξγεηα ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα είλαη 1) ε αχμεζε ησλ επηινγψλ (ζε κεηαθπηξσηηθά δηδαληνθηφλα) θαηαπνιέκεζεο ησλ δηδαλίσλ ζηηο θαιιηέξγεηεο βακβαθηνχ, ζφγηαο, αξαβνζίηνπ, ειαηνθξάκβεο θαη κεδηθήο, 2) ε εθιεθηηθή κεηαθπηξσηηθή θαηαπνιέκεζε νξηζκέλσλ δηδαλίσλ ζηηο πξναλαθεξζείζεο ΓΣ θαιιηέξγεηεο, 3) ε αληηκεηψπηζε νξηζκέλσλ αλζεθηηθψλ (ζε άιια δηδαληνθηφλα) βηνηχπσλ δηδαλίσλ, 4) ε κείσζε ηεο ρξήζεο δηδαληνθηφλσλ κε κεγάιε ππνιεηκκαηηθή δηάξθεηα θαη κεγάιν βαζκφ έθπιπζεο θαη 5) ε κείσζε ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο έθζεζεο ηνπ αλζξψπνπ ιφγσ ηνπ πεξηνξηζκνχ ηεο ρξήζεο ησλ πην επηθίλδπλσλ δηδαληνθηφλσλ. Η θαιιηέξγεηα φκσο ησλ ΓΣ θπηψλ δε ζπλέβαιε ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηώπηζε ησλ δπζεμφλησησλ πνιπεηώλ δηδαλίσλ αγξηάδα (Cynodon dactylon), θχπεξε (Cyperus spp.), πεξηπινθάδα (Convolvulus arvensis) θαη βέιηνπξαο (Sorghum halepense). Απηφ εμεγείηαη απφ ην γεγνλφο φηη νη ζπληζηψκελεο δφζεηο ηνπ glyphosate ζηηο ΓΣ θαιιηέξγεηεο βακβαθηνχ, ζφγηαο θαη αξαβνζίηνπ είλαη πνιχ ρακειφηεξεο απφ εθείλεο πνπ θαηαπνιεκνχλ απνηειεζκαηηθά ηα πξναλαθεξζέληα πνιπεηή δηδάληα. Η απόδνζε θαη ε πνηόηεηα ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ απφ ηα ΓΣ θπηά κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή/θαη ζηα έληνκα δελ απμήζεθε άκεζα θαη δε βειηηώζεθε, αληίζηνηρα, αθνχ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά (ειέγρνληαη απφ πνιιά γνλίδηα) δελ ηξνπνπνηήζεθαλ γελεηηθψο. Βέβαηα, ε απφδνζε ησλ ΓΣ θπηψλ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο απμήζεθε εκκέζσο ιφγσ ηεο απνηειεζκαηηθφηεξεο αληηκεηψπηζεο ησλ δηδαλίσλ θαη ησλ εληφκσλ (Ειεπζεξνρσξηλφο, 2004). Οη πνζόηεηεο ησλ εληνκνθηόλσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ εληφκσλ ζηα ΓΣ θπηά βακβαθηνχ θαη αξαβνζίηνπ κεηψζεθαλ ζεκαληηθά. Αληίζεηα, νη πνζόηεηεο ησλ δηδαληνθηόλσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ δηδαλίσλ ζηα ΓΣ θπηά κεηψζεθαλ ζεκαληηθά ζε νξηζκέλεο κφλν πεξηπηψζεηο. Απηφ ήηαλ αλακελφκελν αθνχ ζηηο κε ΓΣ θαιιηέξγεηεο βακβαθηνχ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη ηα δηδαληνθηφλα pyrithiobac, quizalofop, propaquizafop ή ζην κε ΓΣ αξαβφζηην ηα δηδαληνθηφλα rimsulfuron, nicosulfuron ή foramsulfuron, ηα νπνία, φπσο είλαη ήδε γλσζηφ, εθαξκφδνληαη ζε δφζεηο 10-40 θνξέο κηθξφηεξεο απφ εθείλεο ησλ δηδαληνθηφλσλ glyphosate, glufosinate θαη bromoxynil πνπ εθαξκφδνληαη ζηα ΓΣ θπηά (Devine θ.ά., 1993; Jones θαη Snipes, 1999; Ειεπζεξνρσξηλφο, 2004). Δπηπηώζεηο από ηελ θαιιηέξγεηα ΓΤ θπηώλ Οη αλεζπρίεο (πξνβιεκαηηζκνί) γηα αξλεηηθέο επηπηψζεηο απφ ηελ θαιιηέξγεηα ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή/θαη ζηα έληνκα είλαη ηερλνινγηθέο, νηθνινγηθέο-πεξηβαιινληηθέο, νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη δηαηξνθηθέο (Dyer, 1997;

Ειεπζεξνρσξηλφο, 2002). Οη πξνβιεκαηηζκνί γηα αξλεηηθέο ηερλνινγηθέο επηπηψζεηο έρνπλ ζρέζε κε ηελ πηζαλή αλεπαξθή έθθξαζε ησλ ελζσκαησζέλησλ γνληδίσλ, ε νπνία έρεη σο ζπλέπεηα ηε κεησκέλε αλζεθηηθφηεηα ησλ θπηψλ ζηα δηδαληνθηφλα (θπηνηνμηθφηεηα) ή ζηα έληνκα (πξνζβνιή) θαη θαη επέθηαζε ηε κείσζε ηεο απφδνζεο θαη ηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ. Σέηνηεο επηπηψζεηο έρνπλ ήδε αλαθεξζεί γηα ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ βακβαθηνχ απφ ηνπο Verhalem θ.ά. (2003), Williams θ.ά. (1997), Moser θ.ά. (2001) θαη May θ.ά. (2003). Οη νηθνινγηθέο-πεξηβαιινληηθέο αλεζπρίεο ζπλδένληαη κε ηελ πηζαλφηεηα πνπ έρεη ε θαιιηέξγεηα ησλ ΓΣ θπηψλ γηα 1) αλάπηπμε αλζεθηηθψλ βηνηχπσλ δηδαλίσλ ή εληφκσλ εμαηηίαο ηεο ζπλερνχο ρξήζεο νξηζκέλσλ δηδαληνθηφλσλ ή θαιιηέξγεηαο ησλ αλζεθηηθψλ ζηα έληνκα ΓΣ θπηψλ, αληίζηνηρα, 2) αδπλακία αληηκεηψπηζεο ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ζε πεξίπησζε πνπ γίλνπλ δηδάληα, 3) κεηαθνξά ηεο αλζεθηηθφηεηαο ησλ ΓΣ θπηψλ-αλζεθηηθψλ ζηα δηδαληνθηφλα ζε επαίζζεηα ζπγγεληθά είδε δηδαλίσλ, 4) αιιαγή ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο ιφγσ ζπλερνχο εθαξκνγήο ησλ ηδίσλ δηδαληνθηφλσλ, 5) κείσζε ηεο γελεηηθήο παξαιιαθηηθφηεηαο ησλ ήδε θαιιηεξγνχκελσλ θπηψλ εμαηηίαο ηεο θαιιηέξγεηαο νξηζκέλσλ κφλν ΓΣ πνηθηιηψλ ή πβξηδίσλ, 6) αδπλακία ζπλχπαξμεο ησλ ΓΣ θαη κε ΓΣ θπηψλ ιφγσ ηπραίαο ή ηερληθψο αλαπφθεπθηεο κεηαθνξάο γχξεο απφ θαιιηέξγεηεο ΓΣ θπηψλ ζε γεηηνληθέο πνπ θαιιηεξγνχληαη κε ζπκβαηηθφ ή βηνινγηθφ ηξφπν (Anonymous, 2003; Ειεπζεξνρσξηλφο, 2004). Η αλάπηπμε αλζεθηηθώλ βηνηύπσλ δηδαλίσλ ζε δηδαληνθηφλα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε ΓΣ θπηά είλαη γεγνλφο γηα ην δηδαληνθηφλν glyphosate, ην νπνίν αξηζκεί ήδε 12 αλζεθηηθά είδε (47 βηφηππνη-πιεζπζκνί) αγξσζησδψλ θαη πιαηχθπιισλ δηδαλίσλ παγθνζκίσο (Pratley θ.ά., 1999; VanGessel, 2001; Heap, 2007). Βέβαηα, αμίδεη λα ηνληζηεί ηδηαηηέξσο φηη νη 41 απφ ηνπο 47 πξναλαθεξζέληεο αλζεθηηθνχο βηφηππνπο ησλ δηδαλίσλ αλαπηχρζεθαλ κεηά ην 2001, δειαδή απφ ηφηε πνπ ηα ΓΣ θπηά κε αλζεθηηθφηεηα ζην glyphosate άξρηζαλ λα θαιιηεξγνχληαη ζε κεγάιε θιίκαθα (Heap, 2007). Απηφ ήηαλ αλακελφκελν αθνχ ε θαιιηέξγεηα απηψλ ησλ θπηψλ αχμεζε ηε ρξήζε ηνπ glyphosate θαη ηελ σο εθ ηνχηνπ έληαζε θαη δηάξθεηα ηεο επηινγήο αλζεθηηθψλ βηφηππσλ ησλ δηδαλίσλ (Powles θαη Preston, 2006). Η αλάπηπμε αλζεθηηθώλ εληόκσλ ζηελ εληνκνθηφλν πξσηεΐλε Cry1Ac ή Cry1Ab (θσδηθνπνηείηαη εληφο ησλ θπηψλ απφ ην Bt γνλίδην πνπ κεηαθέξζεθε κε γελεηηθή κεραληθή απφ ην Bacillus thuringiensis) είλαη επίζεο πηζαλή (Ferre θαη Rie, 2004). Απηφ επηβεβαηψλεηαη απφ ηα πεηξάκαηα εξγαζηεξίνπ πνπ έδεημαλ φηη ην πξάζηλν ζθνπιήθη (Heliothis virescens), κεηά απφ ζπλερή έθζεζε ζηελ εληνκνθηφλν πξσηεΐλε Cry1Ac, αλέπηπμε αλζεθηηθφηεηα (10.000 θνξέο πην αλζεθηηθφ ζε ζχγθξηζε κε ην επαίζζεην) θαη ζηαπξναλζεθηηθφηεηα ζηελ πξσηετλε Cry1Ab. Παξφκνηα ήηαλ ε ζπκπεξηθνξά ηνπ εληφκνπ ξφδηλν ζθνπιήθη (Pectinophora gossypiella), ην νπνίν κεηά απφ ζπλερή έθζεζε ζηελ πξσηεΐλε Cry1Ac έγηλε 300 θνξέο πην αλζεθηηθφ ζε ζχγθξηζε κε ην κε εθηεζέλ ζηελ πξσηεΐλε έληνκν. Σέινο, ην έληνκν ππξαιίδα (Ostrinia nubilalis Hubner) κεηά απφ ζπλερή έθζεζε ζηελ πξσηεΐλε Cry1Ac έγηλε 160 θνξέο πην αλζεθηηθφ ζε ζχγθξηζε κε ην κε εθηεζέλ ζηελ πξσηεΐλε επαίζζεην έληνκν. Η πηζαλφηεηα ησλ ΓΤ θπηώλ λα γίλνπλ δηδάληα θαη λα κελ αληηκεησπίδνληαη κε δηδαληνθηφλα είλαη αλχπαξθηε, αθνχ απηά ηα θπηά (ΓΣ) ζηεξνχληαη (έρνπλ απαιεηθζεί κέζσ ηεο γελεηηθήο βειηίσζεο) ησλ απνηειεζκαηηθψλ κεραληζκψλ επηβίσζεο ησλ δηδαλίσλ (ιήζαξγνο ζπφξσλ, δηαζπνξά, πξνζαξκνζηηθή ηθαλφηεηα, αληαγσληζηηθή ηθαλφηεηα, κεγάιε βησζηκφηεηα νξγάλσλ αλαπαξαγσγήο), αιιά θαη εμαθνινπζνχλ λα είλαη επαίζζεηα ζε πνιιά δηδαληνθηφλα. Η αλάπηπμε αλζεθηηθόηεηαο κέζσ ηεο κεηαθνξάο γύξεο απφ ηα ΓΤ θπηά ζε ζπγγεληθά επαίζζεηα είδε δηδαλίσλ ή ζε άιια ΓΣ θπηά-εζεινληέο ηνπ ηδίνπ είδνπο είλαη ήδε γεγνλφο. πγθεθξηκέλα, ζηνλ Καλαδά ε αληηκεηψπηζε νξηζκέλσλ θπηψλεζεινληψλ απφ ΓΣ ειαηνθξάκβε (Brassica napus) κε αλζεθηηθφηεηα ζην glufosinate είλαη αδχλαηε κε εθαξκνγή glyphosate ή imazethapyr επεηδή ηα θπηά απηά έρνπλ ήδε αλαπηχμεη πνιιαπιή αλζεθηηθφηεηα (κέζσ ηεο κεηαθνξάο γχξεο απφ γεηηνληθέο ΓΣ 3

θαιιηέξγεηεο κε αλζεθηηθφηεηα ζην glyphosate ή κε ΓΣ πνηθηιίεο κε αλζεθηηθφηεηα ζην imazethapyr) θαη ελαληίνλ ησλ δχν πξναλαθεξζέλησλ δηδαληνθηφλσλ (Hall θ.ά., 2000). Η αιιαγή ηεο ρισξίδαο (ζπνπδαηφηεηα θαη ζπρλφηεηα εκθάληζεο δηδαλίσλ) είλαη δπλαηφλ λα ζπκβεί σο απνηέιεζκα ηεο ζπλερνχο θαιιηέξγεηαο ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζε δηδαληνθηφλα. Απηφ ήδε επηβεβαηψζεθε απφ ην Πξφγξακκα Αμηνιφγεζεο ησλ ΓΣ θπηψλ ζε Κιίκαθα Αγξνχ (Farm Scale Evaluation, FSE) ηεο πκβνπιεπηηθήο Επηηξνπήο γηα ηελ Απειεπζέξσζε ησλ ΓΣ θπηψλ ζην Πεξηβάιινλ (Advisory Committee on Release to the Environment, ACRE) ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο. πγθεθξηκέλα, ηα πεηξάκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο απηνχ έδεημαλ φηη ε εθαξκνγή ηνπ glufosinate ζηε ΓΣ ειαηνθξάκβε πξνθάιεζε κεγαιχηεξε κείσζε ζηελ ππθλφηεηα θαη ηε βηνκάδα ησλ 12 επηθξαηέζηεξσλ δηδαλίσλ ζηηο θαιιηέξγεηεο απηέο ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο απφ φ,ηη ε εθαξκνγή ηεο ζπκβαηηθήο δηδαληνθηνλίαο (Heard θ.ά., 2003a, 2003b). Σν ίδην βέβαηα παξαηεξήζεθε θαη ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ ΓΣ δαραξνηεχηισλ κεηά απφ εθαξκνγή ηνπ δηδαληνθηφλνπ glyphosate ζε ζχγθξηζε κε ηε ζπκβαηηθή δηδαληνθηνλία. Απηφ ήηαλ αλακελφκελν σο απνηέιεζκα ηνπ επξχηεξνπ θάζκαηνο δξάζεο ησλ δχν πξναλαθεξζέλησλ δηδαληνθηφλσλ ζε ζχγθξηζε κε εθείλα ηεο ζπκβαηηθήο δηδαληνθηνλίαο. Αληίζεηα, ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπ ΓΣ αξαβνζίηνπ ε εθαξκνγή ηνπ glufosinate πξνθάιεζε κηθξφηεξε κείσζε ζηελ ππθλφηεηα θαη ηε βηνκάδα ησλ δηδαλίσλ απφ φ,ηη ε εθαξκνγή ηεο ζπκβαηηθήο δηδαληνθηνλίαο (δηδαληνθηφλν atrazine). Απηφ ήηαλ επίζεο αλακελφκελν αθνχ ην δηδαληνθηφλν atrazine έρεη επξχηεξν θάζκα δξάζεο θαη κεγαιχηεξε ππνιεηκκαηηθή δηάξθεηα απφ φ,ηη ην glufosinate (δελ έρεη δξάζε απφ εδάθνπο). Οη πξναλαθεξζείζεο δηαθνξέο αληηκεηψπηζεο ησλ δηδαλίσλ κεηαμχ ησλ δηδαληνθηφλσλ πνπ εθαξκφζηεθαλ ζηηο ΓΣ θαιιηέξγεηεο θαη εθείλσλ ηεο ζπκβαηηθήο δηδαληνθηνλίαο δελ είραλ ηειηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ζηνπο ζπφξνπο ησλ δηδαλίσλ ηνπ εδάθνπο (seedbank) θαη ζηελ πνηθηιφηεηά ηνπο ιφγσ ηεο βξαρπρξφληαο δηάξθεηαο ησλ πεηξακάησλ. Η πξφζθαηε εξγαζία φκσο ηνπ Culpepper (2006) έδεημε φηη ζηηο ΗΠΑ ε απμεκέλε ρξήζε ηνπ glyphosate ζηα ΓΣ θπηά είρε σο ζπλέπεηα ηελ αιιαγή ηεο δηδαληνρισξίδαο, ε νπνία πξνέθπςε σο απνηέιεζκα ηεο κείσζεο ησλ πιεζπζκψλ ησλ επαίζζεησλ δηδαλίσλ (ιφγσ αληηκεηψπηζεο) θαη ηεο αχμεζεο ησλ πιεζπζκψλ ησλ ιηγφηεξν επαίζζεησλ δηδαλίσλ (ιφγσ κε απνηειεζκαηηθήο αληηκεηψπηζεο). Η αιιαγή ηεο παλίδαο είλαη επίζεο αλακελφκελν λα ζπκβεί σο απνηέιεζκα ηεο ζπλερνχο θαιιηέξγεηαο ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζε δηδαληνθηφλα. Απηφ ήδε επηβεβαηψζεθε απφ ηα πεηξάκαηα ησλ Βξεηαλψλ, ηα νπνία έδεημαλ φηη νη δηαθνξέο αληηκεηψπηζεο ησλ δηδαλίσλ ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ δηδαληνθηφλσλ επεξέαζαλ ζεκαληηθά ηνπο πιεζπζκνχο ησλ ζαπξνθάγσλ νξγαληζκψλ ηνπ εδάθνπο (Collembola, ηξέθνληαη απφ λεθξή νξγαληθή χιε), ησλ θνιενπηέξσλ ηνπ εδάθνπο (Carabidae, ηξέθνληαη απφ ζπφξνπο δηδαλίσλ), ησλ θπηνθάγσλ (herbivores), ησλ επηθνληαζηώλ (pollinators) θαη ησλ ιεπηδνπηέξσλ (butterflies) (Brooks θ.ά., 2003; Hawes θ.ά., 2003; Haughton θ.ά., 2003; Roy θ.ά., 2003). Εηδηθφηεξα, ε απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηψπηζε ησλ δηδαλίσλ ζηηο ΓΣ θαιιηέξγεηεο ειαηνθξάκβεο θαη δαραξνηεχηισλ ζε ζχγθξηζε κε ηε ζπκβαηηθή δηδαληνθηνλία είρε σο ζπλέπεηα ηελ αχμεζε ησλ ζαπξνθάγσλ νξγαληζκψλ ηνπ εδάθνπο θαη ηε κείσζε ησλ θνιενπηέξσλ ηνπ εδάθνπο, ησλ θπηνθάγσλ, ησλ επηθνληαζηψλ θαη ησλ ιεπηδνπηέξσλ. Σν αληίζεην αθξηβψο παξαηεξήζεθε ζηε ΓΣ θαιιηέξγεηα ηνπ αξαβνζίηνπ, φπνπ ε ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ησλ δηδαλίσλ κε glufosinate ζε ζχγθξηζε κε ηε ζπκβαηηθή δηδαληνθηνλία (atrazine) ζπλνδεχηεθε απφ κείσζε ησλ ζαπξνθάγσλ νξγαληζκψλ ηνπ εδάθνπο θαη ηαπηφρξνλε αχμεζε ησλ θνιενπηέξσλ ηνπ εδάθνπο, ησλ θπηνθάγσλ, ησλ επηθνληαζηψλ θαη ησλ ιεπηδνπηέξσλ. Η αδπλακία ζπλύπαξμεο ησλ ΓΣ θπηψλ κε ηα ζπκβαηηθψο ή κε βηνινγηθφ ηξφπν θαιιηεξγνχκελα θπηά είλαη ην ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα απφ νηθνινγηθήοπεξηβαιινληηθήο πιεπξάο. Απηφ εμεγείηαη απφ ην γεγνλφο ηεο δπζθνιίαο εμεχξεζεο θαη εθαξκνγήο θαηάιιεισλ κέηξσλ πεξηνξηζκνχ ηεο ηπραίαο ή ηερληθψο 4

5 αλαπφθεπθηεο κεηαθνξάο γχξεο ζηα κε ΓΣ θπηά απφ γεηηνληθά ΓΣ θπηά ή ηεο πηζαλήο επηκφιπλζεο ησλ πξντφλησλ ηνπο θαηά ηε ζπγθνκηδή, απνζήθεπζε, επεμεξγαζία θαη ηππνπνίεζή ηνπο. Οη νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο αλεζπρίεο ησλ ΓΣ θπηψλ ζρεηίδνληαη κε ηα πξνβιήκαηα πνπ πξφθεηηαη λα δεκηνπξγήζεη ε πηζαλνινγνχκελε επέθηαζε ηεο θαιιηέξγεηαο κηθξνχ αξηζκνχ ηέηνησλ πνηθηιηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζε δχν κφλν δηδαληνθηφλα ή/θαη ζε έληνκα. Εηδηθφηεξα, εηθάδεηαη φηη ζα ππάξμεη 1) κείσζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ γεσπφλσλ ιφγσ ηεο ρξήζεο ζπφξσλ νξηζκέλσλ κφλν πνηθηιηψλ θαη ηεο εθαξκνγήο ειάρηζησλ δηδαληνθηφλσλ ή/θαη εληνκνθηφκσλ, 2) πιήξεο εμάξηεζε ησλ γεσξγψλ απφ νξηζκέλεο εηαηξείεο παξαγσγήο δηδαληνθηφλσλ θαη ζπφξσλ, θαη 3) πεξηνξηζκφο ζην δηθαίσκα ηεο ειεχζεξεο επηινγήο ησλ γεσξγψλ γηα θαιιηέξγεηα κε ΓΣ θπηψλ (ζπκβαηηθψλ ή βηνινγηθψλ) ιφγσ ηεο πξναλαθεξζείζαο ηπραίαο ή ηερληθψο αλαπφθεπθηεο κεηαθνξάο γχξεο απφ γεηηνληθέο θαιιηέξγεηεο ΓΣ θπηψλ. Η αλεζπρία θαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα δηαηξνθηθέο αξλεηηθέο επηπηώζεηο απφ ηελ θαηαλάισζε πξντφλησλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ΓΣ θπηά είλαη δηθαηνινγεκέλε, αθνχ απηά ηα πξντφληα είλαη λέαο ηερλνινγίαο (βηνηερλνινγία) θαη νξηζκέλα απφ ηα πξνβιήκαηα (ρξφληα ηνμηθφηεηα) πνπ πηζαλψο ζα δεκηνπξγήζεη ε θαηαλάισζή ηνπο ζην κέιινλ δελ έρνπλ κειεηεζεί επαξθψο αθφκε. Οη ππάξρνπζεο δεκνζηεπκέλεο πιεξνθνξίεο ζε έγθπξα επηζηεκνληθά πεξηνδηθά αιιά θαη ε άπνςε ησλ εηδηθψλ ηνπ FDA (USA) δείρλνπλ φηη δελ σπάρτοσλ δεδοκέλα ποσ δείτλοσλ όηη ηα ηρόθηκα ποσ προέρτοληαη από ΓΤ θσηά εγθσκολούλ θίλδσλο γηα ηε δεκόζηα σγεία θαη είλαη ιηγόηερο αζθαιή από ηα ηρόθηκα ποσ προέρτοληαη από θσηά θιαζηθής βειηίωζες (Anonymous, 2002). Επίζεο, ζχκθσλα κε ηνπο εηδήκνλεο ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ FAO θαη WHO, ε δηαδηθαζία ποσ αθοιοσζήζεθε γηα ηελ εθηίκεζε ηες αζθάιεηας ηωλ ηροθίκωλ ποσ προέρτοληαη από ΓΤ θσηά είλαη ηθαλοποηεηηθή (Anonymous, 2002). Όια απηά δείρλνπλ φηη ε θαηαλάισζε πξντόλησλ απφ ΓΣ θπηά κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα δελ εγθπκνλεί θηλδύλνπο γηα ηελ αλζξώπηλε πγεία. Σν ηειεπηαίν φκσο δελ πξέπεη λα εθιεθζεί σο εθεζπραζηηθφ ζηνηρείν ζε θακηά πεξίπησζε, αθνχ επηδεκηνινγηθέο κειέηεο επξείαο θιίκαθαο θαη πεηξάκαηα ρξφληαο ηνμηθφηεηαο κε πξντφληα ΓΣ θπηψλ δελ έρνπλ γίλεη αθφκε (EFSA, 2004). Σα πξντόληα πνπ πξνέξρνληαη απφ ΓΤ θπηά, παξά ηα φζα κεξηθψο εθεζπραζηηθά πξναλαθέξζεθαλ, ζα πξέπεη λα ζεκαίλνληαη [ΕΕ L 268/22-09-2003, Καλνληζκφο (ΕΚ) αξηζ. 1829/2003]. Απηφ είλαη απαξαίηεην γηα ιφγνπο απιήο ελεκέξσζεο, αληηθεηκεληθήο πιεξνθφξεζεο αιιά θαη δηαζθάιηζεο ηεο ειεχζεξεο επηινγήο θαη πξνζηαζίαο ηνπ θαηαλαισηή. Επνκέλσο, ε ζήκαλζε ζα πξέπεη λα είλαη νπζηαζηηθή, αληηθεηκεληθή, ζαθήο (σο πξνο ηελ πιεξνθφξεζε) θαη ζε εκθαλέο κέξνο ηνπ εκπνξεπφκελνπ πξντφληνο. Εηδηθφηεξα, απηή (ζήκαλζε) κπνξεί λα γίλεη κε ηελ ηνπνζέηεζε ελφο επδηάθξηηνπ ζήκαηνο (θάηη αλάινγν κε εθείλν ηεο ζήκαλζεο ησλ θπηνπξνζηαηεπηηθψλ πξντφλησλ) θαη ηελ παξάζεζε 2-3 νιηγφινγσλ ζαθψλ πιεξνθνξηψλ, νη νπνίεο ζα είλαη ίδηεο ζε φιεο ηηο ρψξεο κέιε ηεο Ε.Ε. Πξννπηηθέο απνδνρήο ή απόξξηςεο ησλ ΓΤ θπηώλ ζηε ρώξα καο Η πεηξακαηηθή δηεξεχλεζε γηα πηζαλή θαιιηέξγεηα νξηζκέλσλ ΓΣ πνηθηιηψλ βακβαθηνχ ή ΓΣ πβξηδίσλ αξαβνζίηνπ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα έληνκα ζα κπνξνχζε λα γίλεη εθεί φπνπ ππάξρνπλ έληνλα πξνβιήκαηα πξνζβνιήο απφ ιεπηδφπηεξα έληνκα θαη θπξίσο εθεί φπνπ έρεη ήδε αλαπηπρζεί αλζεθηηθφηεηα εληφκσλ ζε δηάθνξα εληνκνθηφλα. Απηφ φκσο πξνυπνζέηεη φηη ηα θπηά απηά ζα ζπκβάιινπλ ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηψπηζε ησλ εληφκσλ, ζηε κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη θπξίσο ζηε κε πξφθιεζε αλεπηζχκεησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ. Εηδηθφηεξα, ην ηειεπηαίν εζηηάδεηαη ζηα πξνβιήκαηα πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ε ζπλερήο θαιιηέξγεηα απηψλ ησλ θπηψλ (ΓΣ) θαη θπξίσο ε ζπλύπαξμή ηνπο κε ηα ζπκβαηηθψο ή κε βηνινγηθφ ηξφπν θαιιηεξγνχκελα θπηά. Η ζπλχπαξμε, φπσο πξναλαθέξζεθε, είλαη κεγάιν πξφβιεκα εμαηηίαο ησλ πνιιψλ αγξψλ κηθξήο έθηαζεο ζηηο πεξηζζφηεξεο αγξνηηθέο πεξηνρέο θαη ηεο σο εθ ηνχηνπ δπζθνιίαο εμεχξεζεο θαη

εθαξκνγήο θαηάιιεισλ κέηξσλ πεξηνξηζκνχ ηεο ηπραίαο ή ηερληθψο αλαπφθεπθηεο κεηαθνξάο γχξεο ζηα κε ΓΣ θπηά απφ γεηηνληθά ΓΣ θπηά ή ηεο πηζαλήο επηκφιπλζεο ησλ πξντφλησλ ηνπο θαηά ηε ζπγθνκηδή, απνζήθεπζε, επεμεξγαζία θαη ηππνπνίεζή ηνπο. Η πεηξακαηηθή δηεξεχλεζε γηα πηζαλή θαιιηέξγεηα νξηζκέλσλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ζα κπνξνχζε επίζεο λα γίλεη εθεί φπνπ ππάξρνπλ έληνλα πξνβιήκαηα δηδαλίσλ. Απηφ βέβαηα πξνυπνζέηεη φηη ην δηδαληνθηφλν έλαληη ηνπ νπνίνπ απηά ηα θπηά είλαη αλζεθηηθά ζα ζπκβάιιεη ζηελ 1) απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηψπηζε δπζεμφλησησλ δηδαλίσλ, 2) αληηκεηψπηζε αλζεθηηθψλ (ζε άιια δηδαληνθηφλα) βηνηχπσλ δηδαλίσλ, 3) αληηθαηάζηαζε α) ζπλδπαζκνχ δηδαληνθηφλσλ, β) δηδαληνθηφλσλ εδάθνπο κε κεγάιε ππνιεηκκαηηθή δηάξθεηα, γ) δηδαληνθηφλνπ πνπ εθαξκφδεηαη ζε κεγάιεο δφζεηο, δ) δηδαληνθηφλσλ πνπ έρνπλ δπζκελείο επηδξάζεηο ζην πεξηβάιινλ (έθπιπζε-ξχπαλζε ππφγεησλ θαη επηθαλεηαθψλ πδάησλ, ηνμηθφηεηεο ζε νξγαληζκνχο κε ζηφρνπο), ε) δηδαληνθηφλσλ πςεινχ θφζηνπο. Η πεηξακαηηθή δηεξεχλεζε γηα πηζαλή θαιιηέξγεηα νξηζκέλσλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ζα κπνξνχζε επίζεο λα γίλεη εθεί φπνπ ππάξρνπλ έληνλα πξνβιήκαηα δηδαλίσλ. Απηφ βέβαηα πξνυπνζέηεη φηη ην δηδαληνθηφλν έλαληη ηνπ νπνίνπ απηά ηα θπηά είλαη αλζεθηηθά ζα ζπκβάιιεη ζηελ 1) απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηψπηζε δπζεμφλησησλ δηδαλίσλ, 2) αληηκεηψπηζε αλζεθηηθψλ (ζε άιια δηδαληνθηφλα) βηνηχπσλ δηδαλίσλ, 3) αληηθαηάζηαζε α) ζπλδπαζκνχ δηδαληνθηφλσλ, β) δηδαληνθηφλσλ εδάθνπο κε κεγάιε ππνιεηκκαηηθή δηάξθεηα, γ) δηδαληνθηφλνπ πνπ εθαξκφδεηαη ζε κεγάιεο δφζεηο, δ) δηδαληνθηφλσλ πνπ έρνπλ δπζκελείο επηδξάζεηο ζην πεξηβάιινλ (έθπιπζεξχπαλζε ππφγεησλ θαη επηθαλεηαθψλ πδάησλ, ηνμηθφηεηεο ζε νξγαληζκνχο κε ζηφρνπο), ε) δηδαληνθηφλσλ πςεινχ θφζηνπο. Επνκέλσο, ε θαιιηέξγεηα απηψλ ησλ θπηψλ θαη θαη επέθηαζε ε ρξήζε ησλ δηδαληνθηφλσλ έλαληη ησλ νπνίσλ έρνπλ αλζεθηηθφηεηα ζα κπνξνχζε, κεηά απφ δηεξεχλεζε, λα γίλεη πηζαλψο απνδεθηή σο ιηγφηεξν θαθή (θαιχηεξε) ιχζε ή θαηά κία άιιε έθθξαζε σο ην κε ρείξνλ βέιηηζην. Οη γεσξγνί, νη γεσπφλνη θαη νη ππεχζπλνη πεξηβαιινληηθψλ ζεκάησλ (πξνβιεκάησλ) ηεο ρψξαο καο ζα πξέπεη λα ελεκεξσζνχλ-θαηαξηηζηνχλ (απφθηεζε γλψζεσλ) πξηλ απφ ηελ πηζαλψο κειινληηθή έλαξμε ηεο θαιιηέξγεηαο ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή/θαη ζηα έληνκα. Η ελεκέξσζε-θαηάξηηζή ηνπο ζα πξέπεη λα είλαη πιήξεο, αληηθεηκεληθή θαη λα αθνξά ηφζν ζηελ ηερληθή ηεο θαιιηέξγεηαο φζν θαη ζηνπο πηζαλνχο θηλδχλνπο πνπ εγθπκνλεί ε κε νξζή εθαξκνγή ηεο. Μία ηέηνηα ελεκέξσζε ζα ζπλέβαιε ψζηε νη πξναλαθεξζέληεο, κε ηελ πηζαλψο κειινληηθή έλαξμε ηεο θαιιηέξγεηαο απηψλ ησλ θπηψλ, λα είλαη ζε ζέζε λα ιάβνπλ ηα θαηάιιεια κέηξα ψζηε λα πεξηνξηζηεί ζην ειάρηζην ε πηζαλφηεηα πξφθιεζεο αλεπηζχκεησλ επηπηψζεσλ. Σν ηειεπηαίν κπνξεί λα επηηεπρζεί ζε κεγάιν βαζκφ αλ νη γεσπφλνη θαη εηδηθφηεξα νη γεσξγνί α) εληάμνπλ ηελ θαιιηέξγεηα απηψλ ησλ θπηψλ (ΓΣ) ζε πξνγξάκκαηα ακεηςηζπνξάο, β) απνηξέςνπλ ηελ θαιιηέξγεηα κηαο κφλν πνηθηιίαο ή ελφο θπηνχ (κνλνθαιιηέξγεηα) ζε κεγάιε θιίκαθα, γ) έρνπλ σο ζηφρν ηνλ έιεγρν θαη φρη ηελ πιήξε εμάιεηςε ησλ δηδαλίσλ (ρακειέο δφζεηο δηδαληνθηφλσλ θαη απνθπγή επαλαιακβαλφκελσλ εθαξκνγψλ), δ) ρξεζηκνπνηνχλ θαη άιιεο κεζφδνπο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ εληφκσλ θαη ησλ δηδαλίσλ (εθηφο απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ δηδαληνθηφλνπ ζην νπνίν αλαπηχρζεθε αλζεθηηθφηεηα), ε) θαιιηεξγνχλ ηα ΓΣ θπηά θαηά δψλεο (κείσζε ηεο πηζαλφηεηαο γηα ηπραία ή ηερληθψο αλαπφθεπθηε κεηαθνξά γχξεο απφ ΓΣ θπηά ζε κε ΓΣ θπηά) θαη ιακβάλνπλ επηπξφζζεηα κέηξα θαηά ηε ζπγθνκηδή, απνζήθεπζε, επεμεξγαζία θαη ηππνπνίεζε ησλ ΓΣ πξντφλησλ ψζηε λα απνθεχγεηαη ε αλάκημή ηνπο κε ζπκβαηηθά ή βηνινγηθά πξντφληα. Σν ηειεπηαίν είλαη απαξαίηεην γηα λα δηαζθαιηζηεί θαη ην δηθαίσκα ησλ θαηαλαισηψλ ζηελ ειεχζεξε επηινγή ζπκβαηηθψλ ή βηνινγηθψλ πξντφλησλ απαιιαγκέλσλ απφ ΓΣ πξντφληα. Η ιήςε ησλ πξναλαθεξζέλησλ κέηξσλ θαηά ηελ πηζαλψο κειινληηθή θαιιηέξγεηα ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή/θαη ζηα έληνκα είλαη αλαγθαία επεηδή ζα ζπκβάιεη ζηελ απνθπγή νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη θπξίσο νηθνινγηθψλ- 6

πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Εηδηθφηεξα, ηα κέηξα απηά ζα πεξηνξίζνπλ ηελ πηζαλφηεηα 1) αλάπηπμεο αλζεθηηθψλ βηνηχπσλ δηδαλίσλ ή/θαη εληφκσλ, 2) εμέιημεο ησλ ΓΣ θπηψλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ζε δηδάληα κε πνιιαπιή αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα (γλσζηά θαη σο ππέξ-δηδάληα), 3) αιιαγήο ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο, 4) επέθηαζεο ηεο θαιιηέξγεηαο νξηζκέλσλ κφλν πνηθηιηψλ απφ ΓΣ θπηά, 5) κείσζεο ηεο απαζρφιεζεο ησλ γεσπφλσλ ιφγσ ηεο αχμεζεο ηεο ρξήζεο νξηζκέλσλ κφλν δηδαληνθηφλσλ θαη ζπφξσλ-πνηθηιηψλ ή πβξηδίσλ, θαη 6) πιήξνπο εμάξηεζεο ησλ γεσξγψλ απφ νξηζκέλεο εηαηξείεο παξαγσγήο δηδαληνθηφλσλ θαη ζπφξσλ. Η απόθαζε γηα ηελ απνδνρή ή κε ηεο θαιιηέξγεηαο ησλ ΓΤ θπηώλ κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα ή θαη ζηα έληνκα, πέξαλ ηεο επηζηεκνληθήο, έρεη θαη πνιηηηθή δηάζηαζε. Επνκέλσο, απηή (απφθαζε) ζα πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζε επηζηεκνληθά δεδνκέλα ηεο ρψξαο καο, αιιά θαη λα εθθξάδεη ηελ άπνςε ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο κεηά απφ πιήξε θαη αληηθεηκεληθή ελεκέξσζή ηεο ζρεηηθά κε απηφ ην ζέκα. Η ιήςε φκσο νπνηαζδήπνηε απφθαζεο πξνυπνζέηεη ηε δηεμαγσγή πεηξακάησλ επξείαο θιίκαθαο ζηε ρψξα καο πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ αζθαιή επηζηεκνληθά ζπκπεξάζκαηα γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ επηιχνπλ ηα ΓΣ θπηά, αιιά θαη γηα ηνπο θηλδχλνπο πνπ πηζαλψο εγθπκνλεί ε θαιιηέξγεηά ηνπο. Η δηεμαγσγή απηψλ ησλ πεηξακάησλ είλαη απαξαίηεηε επεηδή ε ζπκπεξηθνξά ησλ ΓΣ θπηψλ, φπσο θαη φισλ ησλ άιισλ θπηψλ ηεο θιαζηθήο βειηίσζεο, επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ ηηο εδαθηθέο θαη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, αιιά θαη δηφηη ηα πξνβιήκαηα πνπ έδεημαλ φηη επηιχνπλ απηά ηα ΓΣ θπηά ζε άιιεο ρψξεο (Η.Π.Α., Μεγάιε Βξεηαλία, Αξγεληηλή, Βξαδηιία) φπνπ έρνπλ ήδε αμηνινγεζεί, είλαη δηαθνξεηηθά απφ ηα πξνβιήκαηα ησλ αληίζηνηρσλ θπηψλ ηεο ρψξαο καο. 7

8 Βηβιηνγξαθία Anonymous. 2003. First European Conference on co-existence of genetically modified crops with conventional and organic crops. 13-14 November, 2003, Helsinger, Denmark [Online]. Available at http://www.agrsci.dk/gmcc-03. Anonymous. 2002. Food safety assessment in CropBiotech Net, 2002 [Online]. Available at http://www.isaaa.org/kc/foodsafety. Brooks, D. R., D. A. Bohan, G. T. Champion, A. J. Haughton, C. Hawes, M. S. Heard, S. J. Clark, A. M. Dewar, L. G. Firbank, J. N. Perry, P. Rothery, R. J. Scott, I. P. Woiwod, C. Birchall, M. P. Skellern, J. H. Walker, P. Baker, D. Bell, E. L. Browne, A. J. G. Dewar, C. M. Fairfax, B. H. Garner, L. A. Haylock, S. L. Horne, S. E. Hulmes, N. S. Mason, L. R. Norton, P. Nuttall, Z. Randle, M. J. Rossall, R. J. N. Sands, E. J. Singer & M. J. Walker. 2003. Invertebrate responses to the management of genetically modified herbicide-tolerant and conventional spring crops. I. Soil-surface-active invertebrates. Phil. Trans. Royal Soc. 358: 1847-1862. Culpepper, A.S. 2006. Glyphosate-induced weed shifts. Weed Technology 20:277-281. Demond, M. and E. Tollens. 2004. First impact of biotechnology in the EU: Bt maize adoption in Spain. Annals of Applied Biology 145:197-207. Devine, M.D., S.O. Duke and C. Fedtke. 1993. Physiology of herbicide action. PTR Prentice-Hall Inc. Englewood Cliffs, N.J. 441 p. Dyer, W.E. 1997. Technological, ecological and social aspects of herbicide resistant crops. pp. 17-26. In R. De Prado, J. Jorrin and L. Garcia-Torres (eds). Weed and Crop Resistance to Herbicides. Kluver Academic Publishers. ΕΕ L 268/22-09-2003. Καλνληζκφο (ΕΚ) αξηζ. 1829/2003 ηνπ Επξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ (22 επηεκβξίνπ 2003). Γελεηηθψο ηξνπνπνηεκέλα ηξφθηκα θαη δσνηξνθέο. 23 ζει. Ειεπζεξνρσξηλφο, Η.Γ. 2002. Ζηδαληνινγία: Ζηδάληα, δηδαληνθηφλα θαη πεξηβάιινλ. Εθδφζεηο Αγξνηχπνο ΑΕ, Αζήλα. 420 ζει. Ειεπζεξνρσξηλφο, Η. Γ. 2004. Απνηειέζκαηα απφ ηελ θαιιηέξγεηα γελεηηθψο ηξνπνπνηεκέλσλ θπηψλ (ΓΣ) κε αλζεθηηθφηεηα ζηα δηδαληνθηφλα θαη πξννπηηθέο γηα ηε ρψξα καο. 4 ε Παλειιήληα πλάληεζε Φπηνπξνζηαζίαο, Λάξηζα 2-4 Μαξηίνπ 2004. Η θπηνπξνζηαζία ζήκεξα. Πξαθηηθά 135-147. European Food Safety Authority (EFSA). 2004. Opinion of the scientific panel on modified organisms on the use of antibiotic resistance genes as marker genes in genetically modified plants (Question No EFSA-Q-2003-109). EFSA Journal 48:1-18. Ferre, J. and J.V. Rie. 2002. Biochemical and genetics of insect resistance to Bacillus thuringiensis. Annual Review of Entomology 47:501-533. Ferrell, J.A. and W.W Witt. 2002. Comparison of glyphosate with other herbicides for weed control in corn (Zea mays): Efficacy and economics. Weed Technology 16:701-706. Hall, L., K. Topinka, J. Huffman, and L. Davis. 2000. Pollen flow between herbicideresistant Brassica napus is the cause of multiple-resistant B. napus volunteers. Weed Science 48: 688-694. Haughton, A.J., G.T. Champion, C. Hawes, M.S. Heard, D.R. Brooks, D.A. Bohan, S.J. Clark, A.M. Dewar, L.G. Firbank, J.L. Osborne, J.N. Perry, P. Rothery, D.B. Roy, R.J. Scott, I.P. Woiwod, C. Birchall, M.P. Skellern, J.H. Walker, P. Baker, E.L. Browne, A.J.G. Dewar, B.H. Garner, L.A. Haylock, S.L. Horne, N.S. Mason, R.J.N. Sands and M.J. Walker. 2003. Invertebrate responses to the management of genetically modified herbicide-tolerant and conventional spring crops. II. Within-field epigeal and aerial arthropods. Phil. Trans. Royal Soc. 358: 1863-1877.

Hawes, C., A.J. Haughton, J.L. Osborne, D.B. Roy, S.J. Clark, J.N. Perry, P. Rothery, D.A. Bohan, D.R. Brooks, G.T. Champion, A.M. Dewar, M.S. Heard, I.P. Woiwod, R.E. Daniels, M.W. Young, A.M. Parish, R.J. Scott, L.G. Firbank and G.R. Squire. 2003. Responses of plants and invertebrate trophic groups to contrasting herbicide regimes in the Farm Scale Evaluations of genetically modified herbicide-tolerant crops. Phil. Trans. Royal Soc. 358: 1899-1913. Heap, I. 2007. International survey of herbicide resistance weeds. Available at web site http://www.weedresearch.com/in.asp Heard, M. S., C. Hawes, G. T. Champion, S. J. Clark, L. G. Firbank, A. J. Haughton, A. M. Parish, J. N. Perry, P. Rothery, R. J. Scott, M. P. Skellern, G. R. Squire and M. O. Hill. 2003a. Weeds in fields with contrasting conventional and genetically modified herbicide-tolerant crops. I. Effects on abundance and diversity. Phil. Trans. Royal Soc. 358: 1819-1832. Heard, M. S., C. Hawes, G. T. Champion, S. J. Clark, L. G. Firbank, A. J. Haughton, A. M. Parish, J. N. Perry, P. Rothery, D. B. Roy, R. J. Scott, M. P. Skellern, G. R. Squire and M. O. Hill. 2003b. Weeds in fields with contrasting conventional and genetically modified herbicide-tolerant crops. II. Effects on individual species. Phil. Trans. Royal Soc. 358: 1833-1846. James, C. 2006. Global status of commercialized biotech/gm crops. ISAAA Briefs No. 34-2005. Jones, M.A. and C.E. Snipes. 1999. Tolerance of transgenic cotton to tropical applications of glyphosate. Journal of Cotton Science 3:19-26. May, O.L., F.M Bourland, and R.L. Nichols. 2003. Challenges in testing transgenic and nontransgenic cotton cultivars. Crop Science 43:1594-1601. Monaco, J.T., S.C. Weller and F.M. Ashton. 2002. Weed Science: Principles and Practices. 4 th ed. John Wiley & Sons, Inc. New York. 671 p. Moser, H.S., W.B. McCloskey, and J.C. Silvertooth. 2001. Performance of transgenic cotton varieties in Arizona. p. 420-423. In Beltwide Cotton Conf., Anaheim, CA. 9-13 Jan. 2001. Natl. Cotton Counc. Am., Memphis, TN. Powles, S.B. and C. Preston. 2006. Evolved glyphosate resistance in plants: Biochemical and genetic basis of resistance. Weed Technology 20:282-289. Pratley, J., N. Urwin, R. Stanton, P. Bains, J. Broster, K. Cullis, D. Schafer, J. Bohn and R. Krueger. 1999. Resistance to glyphosate in Lolium rigidum. Bioevaluation. Weed Science 47: 405-411. Roy, D.B., D.A. Bohan, A.J. Haughton, M.O. Hill, J.L. Osborne, S.J. Clark, J.N. Perry, P. Rothery, R.J. Scott, D.R. Brooks, G.T. Champion, C. Hawes, M.S. Heard and L.G. Firbank 2003. Invertebrates and vegetation of field margins adjacent to crops subject to contrasting herbicide regimes in the Farm Scale Evaluations of genetically modified herbicide-tolerant crops. Phil. Trans. Royal Soc. 358: 1879-1898. VanGessel, M.J. 2001. Glyphosate-resistant horseweed from Delaware. Weed Science 49: 703-705. Verhalem, L.M., B.E. Greenhagen, and R.W. Thaker. 2003. Lint yield, lint percentage, and fiber quality response in Bollgard, Roundup Ready, and Bollgard/Roundup Ready cotton. Journal of Cotton Science 7:23-38. Wan, P., Y. Zhang, K. Wu and M. Huang. 2005. Seasonal expression profile of insecticidal protein and control efficacy against Helicoverpa armigera for Bt cotton in the Yangte river valley of China. Journal of Economic Entomology 98:195-201. Williams, C., J. Mitchell, M. Swindle, and D. Albers. 1997. Paymasters picker type transgenic cotton varieties for 1997. p. 40-41. In Proc. Beltwide Cotton Conf., New Orleans, LA. 7-10 Jan. 1997. Natl. Cotton Counc. Am., Memphis, TN. 9