Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 1

Παιδική φιλία Μέση παιδική ηλικία: Κοινωνική ανάπτυξη Παιδική φιλία Μια στενή, αμοιβαία και σχετικά σταθερή στο χρόνο συναισθηματική σχέση μεταξύ δύο παιδιών που συμπαθούν το ένα το άλλο («κολλητοί»). Χαρακτηριστικά: - Ομοιότητα μελών ως προς τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά. - Ισοτιμία ( σχέσεις παιδιών ενηλίκων) Πρότυπο για τις μεταγενέστερες φιλικές, ερωτικές, συζυγικές και γονικές σχέσεις. Παιδική φιλία «Όλοι όσοι έχετε παιδιά είστε βέβαιοι ότι τα παιδιά σας σάς αγαπούν. Όταν το λέτε αυτό, βιώνετε μιαν ευχάριστη αυταπάτη. Αλλά, αν κοιτάξετε πιο προσεκτικά κάποιο από τα παιδιά σας, όταν τελικά βρει ένα στενό φίλο περίπου ανάμεσα στο όγδοο έτος και μισό και στο δέκατο έτος, θα ανακαλύψετε κάτι πολύ διαφορετικό στη σχέση αυτή δηλαδή, ότι το παιδί σας αρχίζει να αναπτύσσει μια αληθινή ευαισθησία για ό,τι αφορά ένα άλλο πρόσωπο. Και αυτή δεν είναι η αίσθηση «τι πρέπει να κάνω για ν αποκτήσω αυτό που θέλω», αλλά αντίθετα «τι θα έπρεπε να κάνω για να συμβάλλω στην ευτυχία ή να υποστηρίξω το κύρος και το συναίσθημα της προσωπικής αξίας του φίλου μου». (Sullivan, 1953, σ. 245) Αναπτυξιακές λειτουργίες της φιλίας Παροχή ασφάλειας, κοινωνικής υποστήριξης, βοήθειας (μερική αντιστάθμιση από άλλες σχέσεις, π.χ., με γονείς) Εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων (επικοινωνία, συνεργασία κ.ά.) και δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων Παροχή γνώσεων, πληροφοριών για τον εαυτό, τους άλλους, τον κόσμο (π.χ., «κουτσομπολιό): γνωστική σύγκρουση (Piaget), συνεργασία με πιο ικανούς συνομηλίκους (Vygotsky) Ανάπτυξη της ηθικότητας (π.χ., αμοιβαιότητα, σεβασμός, εμπιστοσύνη, γενναιοδωρία) Αναπτυξιακές λειτουργίες της φιλίας Παιχνίδι, διασκέδαση, χαλάρωση, ανακούφιση από το στρες Παροχή προτύπων για τις στενές σχέσεις της μετέπειτα ζωής, μέσω της οικειότητας, εγγύτητας, συντροφικότητας, αυτοαποκάλυψης Ενίσχυση της αυτο αξίας Θεμέλιο της ψυχικής υγείας, μακροπρόθεσμα (Berndt & Perry, 1986 Buhrmester, 1996 Hartup, 1996 Sullivan, 1953) Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 1

Αντίληψη της φιλίας: Αναπτυξιακά επίπεδα (Damon, 1977) Επίπεδο 1 (περίπου 5 7 ετών): Φιλία που βασίζεται στη συμπεριφορά των άλλων Οι φίλοι είναι παιδιά που μου φέρονται καλά και που είναι χαρά να παίζω μαζί τους. Η φιλία είναι μια προσωρινή σχέση, που εύκολα διαμορφώνεται και εύκολα διαλύεται. «Είναι φίλος μου γιατί παίζει μαζί μου και μου δίνει πολλά παιχνίδια». «Με συμπαθεί, γιατί την αφήνω να έρχεται στο σπίτι μου και να παίζει μαζί μου». Αντίληψη της φιλίας: Αναπτυξιακά επίπεδα (Damon, 1977) Επίπεδο 2 (περίπου 8 10 ετών): Φιλία που βασίζεται στην εμπιστοσύνη Οι φίλοι είναι άτομα που βοηθούν το ένα το άλλο σε μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Συμπαθούμε το φίλο μας, γιατί έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και όχι απλώς γιατί έχουμε συχνή επαφή μαζί του. «Ο φίλος είναι κάποιος που σε βοηθάει αν πέσεις από το ποδήλατό σου». «Κάνεις πολλά γι αυτούς και αυτοί κάνουν πολλά για σένα και μπορείς να τους εμπιστευτείς». Αντίληψη της φιλίας: Αναπτυξιακά επίπεδα (Damon, 1977) Επίπεδο 3 (περίπου 11 ετών και άνω): Φιλία που βασίζεται στην ψυχολογική εγγύτητα Οι φίλοι είναι άτομα που καταλαβαίνουν το ένα το άλλο και μοιράζονται τις βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματά τους. Η φιλία είναι μια μακροπρόθεσμη σχέση που βασίζεται στο ταίριασμα των ενδιαφερόντων και της προσωπικότητας. Γίνεται αρκετά αποκλειστική. «Κάποιος που μπορείς να του μιλήσεις, να του πεις τα προβλήματά σου και να σε καταλάβει». «Σου αρέσουν τα ίδια πράγματα με αυτόν και μπορείς να πεις ό,τι θέλεις μαζί του». Επιθυμητά χαρακτηριστικά του φίλου Να έχει αίσθηση του χιούμορ. Να είναι καλοσυνάτος/η και φιλικός/ή. Να προσφέρει βοήθεια στους άλλους. Να επαινεί τους άλλους. Να προσκαλεί τους άλλους σε κοινές δραστηριότητες. Να μοιράζεται πράγματα με τους άλλους. Να αποφεύγει δυσάρεστες συμπεριφορές. Να παραχωρεί ελευθερία και πρωτοβουλίες. Να δίνει οδηγίες. Να είναι αφοσιωμένος/η φίλος/η. Να έχει ξεχωριστές επιδόσεις. Να βοηθά τους άλλους να επιτύχουν. Ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά του φίλου Να εμφανίζει λεκτική επιθετικότητα. Να θυμώνει εύκολα. Να είναι ανέντιμος/η. Να είναι επικριτικός/ή και επιτιμητικός/ή. Να είναι πλεονέκτης/τρια και αυταρχικός/ή. Να εμφανίζει σωματική επιθετικότητα. Να είναι ενοχλητικός/ή. Να παρενοχλεί με σχόλια. Να εμποδίζει τις προσπάθειες των άλλων για επιτυχία. Να μην είναι αφοσιωμένος/η φίλος/η. Να παραβαίνει τους κανόνες φιλίας. Να περιφρονεί τους άλλους. Ποιότητα της φιλίας Περιεχόμενο Αν τα δύο παιδιά εκδηλώνουν αλτρουϊστική ή αντικοινωνική συμπεριφορά. Εποικοδομητικός χαρακτήρας Πώς γίνεται η επίλυση των συγκρούσεων (π.χ., με διαπραγμάτευση ή επιβολή). Στενότητα επαφής Αν τα παιδιά περνούν αρκετό χρόνο μαζί και επιδίδονται σε κοινές ασχολίες ή όχι. Συμμετρία Αν η κοινωνική ισχύς είναι μοιρασμένη εξίσου ή όχι. Συναισθηματικό υπόστρωμα Αν η σχέση είναι υποστηρικτική και ασφαλής ή μη υποστηρικτική και συγκρουσιακή. (Hartup, 1996) Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 2

Ποιότητα της φιλίας Συντροφικότητα Βοήθεια Παραδείγματα ερωτήσεων της Κλίμακας Ποιότητας της Φιλίας Ο φίλος μου και εγώ περνάμε όλο τον ελεύθερο χρόνο μας μαζί. Ο φίλος μου με βοηθά όταν έχω κάποιο πρόβλημα. Ασφάλεια Αν έχω ένα πρόβλημα στο σχολείο, μπορώ να μιλήσω στο φίλο μου γι αυτό. Αν ο φίλος μου και εγώ διαφωνήσουμε ή τσακωθούμε, λέμε «Συγγνώμη» και τα ξαναφτιάχνουμε. Συναισθηματικό δέσιμο Σύγκρουση Αν ο φίλος μου έπρεπε να μετακομίσει και να φύγει, θα μου έλειπε. Ο φίλος μου και εγώ διαφωνούμε για πολλά πράγματα. (Bukowski, Hoza, & Boivin, 1994) Απόκτηση φίλων Πώς γίνονται φίλοι τα παιδιά; Κοινές δραστηριότητες Τα παιδιά που γίνονται φίλοι βρίσκουν γρήγορα κάτι για να κάνουν μαζί. Εξερευνούν τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Σαφής επικοινωνία Τα παιδιά που γίνονται φίλοι επιδίδονται λιγότερο στο συλλογικό μονόλογο, ακούν το ένα το άλλο, ζητούν διευκρινίσεις όταν δεν καταλαβαίνουν και μιλούν για πράγματα που κάνουν μαζί. Ανταλλαγή πληροφοριών Τα παιδιά που γίνονται φίλοι ζητούν και δίνουν πληροφορίες. Απόκτηση φίλων Επίλυση συγκρούσεων Τα παιδιά που γίνονται φίλοι δικαιολογούν καλά τις διαφωνίες τους και μπορούν να λύσουν γρήγορα τις συγκρούσεις τους. Αμοιβαιότητα Τα παιδιά που γίνονται φίλοι ανταποκρίνονται στις θετικές συμπεριφορές του συντρόφου τους με μια δική τους κατάλληλη θετική συμβολή. Δίνουν προσοχή, είναι συναισθηματικά πιο θετικοί, πιο ομιλητικοί, πιο ενεργητικοί, συμμετέχουν περισσότερο, είναι πιο χαλαροί, παίζουν περισσότερο μεταξύ τους και έχουν συνήθως την ίδια διάθεση. (Gottman, 1983) Διατήρηση φιλίας Οι μισές περίπου από τις φιλίες μένουν σταθερές κατά τη διάρκεια ενός έτους. Η σταθερότητα της φιλίας είναι ανάλογη με την ομοιότητα των φίλων (ακόμη και σε δυσπροσαρμοστικά χαρακτηριστικά, π.χ. επιθετικότητα). Π.χ. αν ένα δημοφιλές κορίτσι αρχίσει φιλία με ένα μη δημοφιλές κορίτσι που έχει υποστεί εκφοβισμό, είναι πιθανό ότι θα θιγεί και η δική του κοινωνική θέση. Αντίθετα, αν και τα δύο κορίτσια έχουν υποστεί εκφοβισμό, μπορούν να παρέχουν η μία στην άλλη υποστήριξη και παρηγοριά, χωρίς τον κίνδυνο επιδείνωσης της κοινωνικής θέσης τους. Παιδικές ομάδες Κοινωνικές δομές των παιδιών Οι ομάδες είναι σαφή ιεραρχικά συστήματα. Κοινωνική θέση ή θέση στην ομάδα Η αξιολόγηση ενός παιδιού από τα άλλα μέλη της ομάδας των συνομηλίκων. Βαθμός κυριαρχίας Πόση ισχύ έχει το παιδί στα άλλα παιδιά; Πόσο υψηλή θέση έχει στην κοινωνική ιεραρχία; Βαθμός δημοφιλίας Πόσο αγαπητό είναι το παιδί στα άλλα παιδιά; Πόσο το συμπαθούν τα άλλα παιδιά; Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 3

Κοινωνικές δομές των παιδιών Κυριαρχία Καθιερώνεται μέσω ενός επαναλαμβανόμενου προτύπου μάχης ή φραστικής αντιπαράθεσης και συμφιλίωσης. Τα παιδιά που διαχειρίζονται αποτελεσματικά το πρότυπο αντιπαράθεσης συμφιλίωσης εδραιώνουν την κυριαρχία τους στην ομάδα. Τα κυρίαρχα παιδιά ελέγχουν τα παιχνίδια, τον τόπο παιχνιδιού, τις αποφάσεις για τις δραστηριότητες της ομάδας κ.ά. Τα παιδιά διαπραγματεύονται την κυριαρχία τους στην ομάδα σε μεταβάσεις, π.χ. από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό ή από το δημοτικό στο γυμνάσιο. Ο εκφοβισμός μπορεί να χρησιμοποιείται ως μέσο επηρεασμού της κοινωνικής ιεραρχίας. Κοινωνικές δομές των παιδιών Κυριαρχία Η επιθετικότητα ως μέσο κυριαρχίας δεν αφορά μόνο τα αγόρια. Στα κορίτσια παρατηρείται η επιθετικότητα σχέσεων, δηλαδή πράξεις που απειλούν τις σχέσεις και την κοινωνική θέση των συνομηλίκων τους. Μορφές επιθετικότητας σχέσεων: υποτιμητικά σχόλια,, διάδοση φημών ή κουτσομπολιού για αμαύρωση της φήμης. Κορυφώνεται στην Στ δημοτικού και στην Α γυμνασίου. Χρησιμοποιείται για την κοινωνική άνοδο των κοριτσιών. Τα κορίτσια με υψηλή επιθετικότητα σχέσεων είναι συνήθως δημοφιλή «κορίτσια άλφα». Είναι εξίσου καταστροφική με πιο άμεσες μορφές επιθετικότητας και πρέπει να αντιμετωπίζεται. Κοινωνικές δομές των παιδιών Δημοφιλία Αξιολογείται με κοινωνιομετρικές τεχνικές: Διαδικασία ονομασίας Ερωτώνται τα μέλη της ομάδας με ποιον θα ήθελαν να παίξουν ή να καθήσουν μαζί ή ποιοι είναι οι φίλοι τους. Διαδικασία κατάταξης Ζητείται από τα μέλη της ομάδας να κατατάξουν το ένα το άλλο σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο κριτήριο, όπως η δημοφιλία ή το πόσο επιθυμητό είναι ως συμπαίκτης σε αθλήματα. Οι τεχνικές αυτές οδηγούν στο κοινωνιόγραμμα: γραφική αναπαράσταση του πώς κάθε παιδί σχετίζεται με κάθε άλλο παιδί σε μια ομάδα. Εντοπίζει: - παιδιά με υψηλή αποδοχή δημοτικότητα δημοφιλή, ηγέτες υπο ομάδων - παιδιά με χαμηλή αποδοχή περιθωριοποιημένα Κοινωνιόγραμμα - αμφίδρομες και μονόδρομες προτιμήσεις. (Πηγή: http://myschoolageexperience.blogspot.gr/2014/03/sociogram assignment.html) Κατηγορίες παιδιών ανάλογα με τη θέση τους στην ομάδα Δημοφιλή Ονομάζονται πολύ συχνά ως επιθυμητά από τους συμμαθητές τους. Απορριπτόμενα Ονομάζονται σπάνια ως επιθυμητά και πολύ συχνά ως ανεπιθύμητα από τους συμμαθητές τους, τα αντιπαθούν ενεργά. Παραμελημένα Ονομάζονται σπάνια είτε ως επιθυμητά είτε ως ανεπιθύμητα από τους συμμαθητές τους, τα αγνοούν. Αμφιλεγόμενα Ονομάζονται εξίσου ως επιθυμητά και ως ανεπιθύμητα από τους συμμαθητές τους. Στο μέσο όρο Είναι στο μέσο όρο των προτιμήσεων από τους συμμαθητές τους. (Coie & Dodge, 1983) Χαρακτηριστικά των παιδιών στις διάφορες κοινωνικές θέσεις Δημοφιλή παιδιά Ελκυστική εξωτερική εμφάνιση, γοητεία Ασφαλής δεσμός με τους γονείς Υψηλή κοινωνική/διαπροσωπική επάρκεια (π.χ. συναισθηματικά θερμά,, συνεργατικά,, συμπονετικά,, επιδέξια στο συμβιβασμό, στις διαπραγματεύσεις) Υψηλή ικανότητα επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων Υψηλή νοημοσύνη Υψηλή σχολική επίδοση Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 4

Χαρακτηριστικά των παιδιών στις διάφορες κοινωνικές θέσεις Κοινωνική επάρκεια Το σύνολο των κοινωνικών δεξιοτήτων που επιτρέπουν στο άτομο να λειτουργεί με επιτυχία στο κοινωνικό περιβάλλον. Ικανότητα επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων Η ικανότητα χρήσης στρατηγικών για την επίλυση διαπροσωπικών συγκρούσεων με τρόπο ικανοποιητικό τόσο για τον εαυτό όσο και για τους άλλους. Οι συγκρούσεις είναι πολύ συχνές, ακόμη και ανάμεσα στους φίλους, επομένως η ικανότητα αυτή είναι σημαντικό συστατικό της κοινωνικής επιτυχίας. Χαρακτηριστικά των παιδιών στις διάφορες κοινωνικές θέσεις Απορριπτόμενα παιδιά Επιθετικότητα Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής Υπερκινητικότητα Χαμηλή κοινωνική επάρκεια Δυσκολία αντίληψης της οπτικής των άλλων Δυσκολία ελέγχου των συναισθημάτων Χαμηλή σχολική επίδοση Υπερβολική συστολή, αναστολή Κοινωνική δυσαρέσκεια, μοναξιά Αυτομομφή, απόδοση της αποτυχίας στον εαυτό Τάση να αντιλαμβάνονται εχθρικές προθέσεις στους άλλους Οι δύο κατηγορίες των απορριπτόμενων παιδιών 1. Απορριπτόμενα επιθετικά παιδιά Εχθρότητα Χρησιμοποιούν την επιβολή Μη συνεργατικά, επικριτικά Τάση να αντιλαμβάνονται εχθρικές προθέσεις στους άλλους Τάση να υπερεκτιμούν την κοινωνική τους θέση και αποδοχή Σε κίνδυνο για μετέπειτα εξωτερικευμένα προβλήματα συμπεριφοράς και παραπτωματική συμπεριφορά Οι δύο κατηγορίες των απορριπτόμενων παιδιών 2. Απορριπτόμενα αποσυρμένα παιδιά Ασυνήθεις, ανώριμες συμπεριφορές Κοινωνική αδεξιότητα Άγνοια των κοινωνικών προσδοκιών Επίγνωση της κοινωνικής τους θέσης και αποδοχής Κοινωνική δυσαρέσκεια, μοναξιά Χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη Υπερευαισθησία στην κριτική Έλλειψη στενών φίλων Εύκολοι στόχοι για κακομεταχείριση, εκφοβισμό Χαρακτηριστικά των παιδιών στις διάφορες κοινωνικές θέσεις Παραμελημένα παιδιά Ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες (όχι επιθετικά) Παθητικότητα, συστολή Καλύτερη προσαρμογή από τα απορριπτόμενα Αμφιλεγόμενα παιδιά Επιθετικότητα ΚΑΙ κοινωνικές δεξιότητες Ο προστατευτικός ρόλος της φιλίας: Αν το παιδί έχει έναν καλό φίλο (παραμελημένα, αμφιλεγόμενα), ανεξάρτητα από την αποδοχή του από την ομάδα, είναι πιθανό να μη βιώνει πολλή θλίψη και μοναξιά. Σχέσεις αγοριών κοριτσιών Ομόφυλες ομάδες: ολοένα μεγαλύτερος διαχωρισμός από την αρχή προς το τέλος της παιδικής ηλικίας. Ενίσχυση της τυπικής για το φύλο συμπεριφοράς μεγάλες διαπολιτισμικές διαφορές Διαφυλικές διαφορές Αγόρια: υψηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας ομάδες μεγάλο δίκτυο φίλων ιεραρχία κυριαρχίας (ηγέτης, σχετική ακαμψία στην κοινωνική ισχύ) προσπάθεια διατήρησης της κοινωνικής θέσης περιοριστικό παιχνίδι (η επαφή διακόπτεται όταν απειλείται η κοινωνική θέση βίαιες εκρήξεις) Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 5

Σχέσεις αγοριών κοριτσιών Κορίτσια: μία δύο καλύτερες φίλες, με παρόμοια θέση στην ομάδα αποφεύγουν επιδέξια τις διαφορές στην κοινωνική θέση διατηρούν φιλίες με άτομα ίδιας κοινωνικής θέσης οι συγκρούσεις επιλύονται συνήθως με συμβιβασμό παραβλέπουν τις συνθήκες, υποχωρούν εύκολες, μη συγκρουσιακές σχέσεις συγκρούσεις υπάρχουν μεταξύ κοριτσιών που δεν είναι φίλες αντί για διαταγές, χρησιμοποιούν γλώσσα λιγότερο συγκρουσιακή και απαιτητική, ρήματα με μορφή προτάσεων (π.χ. «Θέλεις να πάμε βόλτα;) Σχέσεις αγοριών κοριτσιών Υπάρχει επαφή με το άλλο φύλο: Διασκεδαστικές αλληλεπιδράσεις. «Μόλυνση» από το άλλο φύλο, «τελετές κάθαρσης». Πρέπει να τηρούνται κανόνες κατά την επαφή, για να εξασφαλίζεται η δημοφιλία. Περιστασιακές παραβιάσεις κανόνων, με κοινωνική επιδοκιμασία «οριακή δραστηριότητα» (π.χ. εισβολή στο «εχθρικό» στρατόπεδο: τα αγόρια προσπαθούν να κάνουν τα κορίτσια να τα κυνηγήσουν, τα κορίτσια κυνηγούν ένα αγόρι για να το φιλήσουν) Σχέσεις αγοριών κοριτσιών Σε ποιες περιπτώσεις επιτρέπεται να έχει κανείς επαφή με το άλλο φύλο στην παιδική ηλικία; Η επαφή είναι τυχαία. Π.χ. δεν βλέπεις πού πηγαίνεις και πέφτεις πάνω σε κάποιον. Η επαφή είναι περιστασιακή. Π.χ. πας να πάρεις πορτοκαλάδα και περιμένεις μέχρι δύο παιδιά του άλλου φύλου να πάρουν το αναψυκτικό τους (δεν πρέπει να πιάσεις κουβέντα). Η επαφή γίνεται προς εξυπηρέτηση συγκεκριμένου και αναγκαίου σκοπού. Π.χ. μπορείς να πεις «Δώσε μου την πορτοκαλάδα» σε άτομα του άλλου φύλου που κάθονται κοντά σου (δεν εκφράζεις ενδιαφέρον για αυτά). Σχέσεις αγοριών κοριτσιών Ένας ενήλικος σε εξαναγκάζει να έρθεις σε επαφή. Π.χ. «Πήγαινε πάρε τον χάρτη από τον Χ και τον Ψ και φέρ τον». Συνοδεύεσαι από κάποιον του ίδιου φύλου με σένα. Π.χ. δύο κορίτσια μπορούν να μιλήσουν σε δύο αγόρια, αν και πρέπει το κάθε παιδί να παραμείνει σωματικά κοντά στον σύντροφό του και απαγορεύεται η στενή επαφή με το άλλο φύλο. Η αλληλεπίδραση ή η επαφή συνοδεύεται από απόρριψη. Π.χ. λες σε κάποιον ότι είναι άσχημος ή του φωνάζεις βρίζοντάς τον ή (συνήθως για αγόρια) σπρώχνεις ή πετάς κάτι στον άλλο καθώς περνάς δίπλα του. (Sroufe, Carlson, & Shulman, 1993) Ενίσχυση από τον εκπαιδευτικό των σχέσεων του παιδιού με τους συνομηλίκους του Επίγνωση της δυναμικής του συστήματος της τάξης μέσω χρήσης κοινωνιομετρικών τεχνικών Μάθηση μέσα στην ομάδα των συνομηλίκων Αλληλοδιδακτική Μάθηση μέσα σε ομάδες Συνεργασία με συνομηλίκους Ενίσχυση των χαρακτηριστικών των παιδιών που προάγουν τις μεταξύ τους σχέσεις: π.χ., συνεργατικότητα, παροχή βοήθειας, αξιοπιστία, τιμιότητα, πιστότητα, σεβασμός, χιούμορ Ενίσχυση των δυαδικών φιλικών σχέσεων Η έννοια του εαυτού Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 6

Ανάπτυξη της έννοιας του εαυτού Α. Κατηγορική ταυτοποίηση (4 7 ετών) Σωματικός τομέας «Έχω γαλάζια μάτια». «Είμαι έξι χρονών». Βασισμένος στη δραστηριότητα τομέας «Παίζω ποδόσφαιρο». «Διαβάζω πολύ». Κοινωνικός τομέας «Είμαι χριστιανός». «Είμαι φίλος του Γιώργου». Ψυχικός τομέας «Είμαι αστεία». «Είμαι ευτυχισμένη». (Damon & Hart, 1988) Ανάπτυξη της έννοιας του εαυτού Β. Συγκριτικές αξιολογήσεις (8 11 ετών) Σωματικός τομέας «Είμαι πιο ψηλός από τα άλλα παιδιά». «Έχω σκούρο δέρμα». Βασισμένος στη δραστηριότητα τομέας «Δεν είμαι πολύ καλή μαθήτρια στο σχολείο». «Είμαι καλός στα μαθηματικά, αλλά όχι στη γλώσσα». Κοινωνικός τομέας «Είμαι από τους καλύτερους παίκτες στην ομάδα μπάσκετ». «Δεν τα πάω τόσο καλά στο σχολείο όσο η αδελφή μου». Ψυχικός τομέας «Δεν είμαι τόσο έξυπνη όσο τα άλλα παιδιά». «Αναστατώνομαι πιο εύκολα από τα άλλα παιδιά». (Damon & Hart, 1988) Ανάπτυξη της έννοιας του εαυτού Γ. Διαπροσωπικές συνέπειες (12 1515 ετών) Σωματικός τομέας «Είμαι γυαλάκιας, γι αυτό με κοροϊδεύουν». «Είμαι ξανθιά και αυτό είναι καλό, γιατί στα αγόρια αρέσουν οι ξανθιές». Βασισμένος στη δραστηριότητα τομέας «Κάνω σπορ και αυτό είναι καλό, γιατί οι άλλοι συμπαθούν τους αθλητές». «Φέρομαι καλά στους ανθρώπους κι έτσι θα έχω φίλους όταν τους χρειαστώ». Κοινωνικός τομέας «Είμαι τίμια, γι αυτό οι άλλοι με εμπιστεύονται». «Είμαι ντροπαλός, γι αυτό δεν έχω πολλούς φίλους». Ψυχικός τομέας «Καταλαβαίνω τους ανθρώπους, γι αυτό έρχονται και μου λένε τα προβλήματά τους». «Είμαι από τους ανθρώπους που τους αρέσει να κάνουν φίλους, γιατί με κάνουν να νιώθω καλά για το ποια είμαι». (Damon & Hart, 1988) Αυτοεκτίμηση των παιδιών Σημαντικός δείκτης της ψυχικής υγείας. Συνδέεται με την ικανοποίηση και την ευτυχία στη μετέπειτα ζωή. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συνδέεται με κατάθλιψη, άγχος, προβλήματα προσαρμογής ρμ στο σχολείο και στις κοινωνικές σχέσεις. Τομείς αυτοεκτίμησης Γνωστική ικανότητα Καλός στη σχολική εργασία, μπορώ να βρίσκω απαντήσεις, θυμάμαι εύκολα, θυμάμαι ό,τι διάβασα. Κοινωνική ικανότητα Έχω πολλούς φίλους, είμαι δημοφιλής, κάνω πράγματα με άλλα παιδιά, είμαι εύκολα αγαπητή. Σωματική ικανότητα Τα καταφέρνω καλά στα σπορ, είμαι καλή στα ομαδικά παιχνίδια, με διαλέγουν πρώτη για τα παιχνίδια. Γενική αυτο αξία Βέβαιος για τον εαυτό μου, κάνω τα πράγματα καλά, είμαι καλός άνθρωπος, θέλω να μείνω ίδιος. (Harter, 1982) Κοινωνική σύγκριση Διεργασία κατά την οποία τα παιδιά αυτοπροσδιορίζονται σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους. Και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας κάνουν συγκρίσεις στις σχέσεις τους με τα αδέλφια και τους συνομηλίκους. Η σκόπιμη, διεισδυτική σύγκριση αρχίζει στο 8ο έτος περίπου. Στην αρχή τα παιδιά κάνουν ανοιχτές κοινωνικές συγκρίσεις, όπως π.χ., «Η δική μου ζωγραφιά είναι η καλύτερη». Αργότερα, ανακαλύπτουν ότι αυτό γίνεται αντιληπτό ως καυχησιολογία και προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις. Συνεπώς, αναπτύσσουν πιο λεπτούς τρόπους κοινωνικής σύγκρισης και κρατούν τους άμεσους τρόπους για τις περιπτώσεις που θέλουν να κάνουν τους άλλους να νιώσουν άσχημα. Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 7

Erik Erikson (1902-1994) 1994) Η θεωρία του Erik Erikson για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη Οι οκτώ ηλικίες του ανθρώπου: Αναπτυξιακές κρίσεις 1. Ακεραιότητα του εγώ ή απόγνωση (τρίτη ηλικία) 2. Δημιουργικότητα ή στασιμότητα (μέση ηλικία) 3. Οικειότητα ή απομόνωση (νεανική ή ηλικία) ) 4. Ταυτότητα ή σύγχυση ρόλων (εφηβική ηλικία) 5. Εργατικότητα ή κατωτερότητα (7ο 12ο έτος) 6. Πρωτοβουλία ή ενοχή (4ο 6ο έτος) 7. Αυτονομία ή ντροπή και αμφιβολία (2ο 3ο έτος) 8. Βασική εμπιστοσύνη ή βασική δυσπιστία (1ο έτος) (Erikson, 1950) Αναπτυξιακή κρίση: Εργατικότητα ή κατωτερότητα 7 ο 12 ο έτος Εργατικότητα: Το παιδί επιθυμεί να αναλαμβάνει και να ολοκληρώνει δραστηριότητες, από τις οποίες αντλεί ικανοποίηση, υπερηφάνεια. Δείχνει φιλοπονία, αφοσιώνεται σε ένα έργο, για να αποκτήσει τις βασικές δεξιότητες ζωής. Κίνδυνος Ι: Κατωτερότητα: αίσθημα κατωτερότητας από τη μη ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων. Σμίκρυνση των οριζόντων. Κίνδυνος ΙΙ: Υπερβολική εργατικότητα: η εργασία και η παραγωγή ως το μόνο κριτήριο της αξίας ή απαξίας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος καταδικάζεται να δουλεύει. (Erikson, 1950) Αναπτυξιακή κρίση: Εργατικότητα ή κατωτερότητα Το παιδί οδεύει προς την κατωτερότητα όταν δεν έχει επιλύσει ομαλά τις προηγούμενες αναπτυξιακές κρίσεις εξαιτίας λανθασμένων χειρισμών του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος: βασική εμπιστοσύνη ή βασική δυσπιστία, αυτονομία ή ντροπή και αμφιβολία και πρωτοβουλία ή ενοχή. «Το παιδί πρέπει να ξεχάσει τις επιθυμίες και τις ελπίδες του παρελθόντος και, μέχρι να γίνει έτοιμο, από βιολογική άποψη, για γονέας (γιατί από ψυχολογική είναι), πρέπει να αρχίσει να εργάζεται και να είναι εν δυνάμει τροφοδότης». Η αρνητική έκβαση προκύπτει όταν «η οικογενειακή ζωή δεν έχει κατορθώσει να προετοιμάσει το παιδί για τη σχολική ζωή, ή η σχολική ζωή δεν κατορθώνει να εκπληρώσει τις υποσχέσεις των προηγούμενων σταδίων». (Erikson, 1950) Αναπτυξιακή κρίση: Εργατικότητα ή κατωτερότητα Σχολείο και οικογένεια είναι ανάγκη να: Επιτρέπουν την αυτοέκφραση Ενθαρρύνουν την αυτονομία Παρέχουν πλήθος ευκαιριών για μάθηση σε ποικίλους τομείς Έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες Παρέχουν ενθάρρυνση και ευκαιρίες για επιτυχία Ενισχύουν υγιή ανταγωνισμό και συνεργασία Χρησιμοποιούν ενδοατομικά κριτήρια αξιολόγησης Αποθαρρύνουν διακρίσεις λόγω εμφάνισης, φύλου, χώρας καταγωγής, φυλής, κοινωνικο οικονομικού επιπέδου Η αξία του παιδιού καθορίζεται από την επιθυμία του για μάθηση. Αυτό το προετοιμάζει για την απόκτηση της προσωπικής ταυτότητας (εφηβική ηλικία). Μέση Παιδική Ηλικία: Κοινωνική Ανάπτυξη 8