Η επιθετική και η παραβατική συμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων στο χώρο του σχολείου: Η αντιμετώπιση του φαινομένου

Η επιθετική και η παραβατική συμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων στο χώρο του σχολείου: Η αντιμετώπιση του φαινομένου Όλγα Μούσιου-Μυλωνά Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Ερευνητικά δεδομένα 1990-2000: διαχρονική έρευνα για τη σχολική βία στα ελληνικά σχολεία από τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (2000) 23,2 % των μαθητών έχουν ενεργητική συμμετοχή σε βίαια περιστατικά 16% των μαθητών θύματα βίας 395 των μαθητών μάρτυρες περιστατικών βίας Μορφές επιθετικότητας 1.Αμυντική, 2.Συντελεστική, 3.Εχθρική Τρόποι εκδήλωσης επιθετικότητας: Όλες οι μορφές σωματικής βίας Κλοπή, καταστροφές Λεκτική βία, κοροϊδία, φήμες Ειρωνεία, υποβάθμιση, προσβολή Κοινωνικός αποκλεισμός, απόρριψη Επιβολή συμπεριφοράς με τη βία Υβριστικές αναφορές σε τρίτους Επανάληψη βίας, εκφοβισμός Οι θύτες και τα θύματα Το τυπικό θύμα: ανασφαλές, ευαίσθητο άτομο, περιορισμένης κοινωνικότητας, ελάχιστα διεκδικητικό, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, υπερπροστατευμένο ή με αδιάφορους γονείς, με κάποιο περίοπτο και εμφανές χαρακτηριστικό, κλπ. Επιπτώσεις της επιθετικότητας στα παιδιά-θύματα Χαμηλή αυτοεκτίμηση Κοινωνική απομόνωση, απόσυρση Απουσίες από το σχολείο και διακοπή φοίτησης σε κάποιες περιπτώσεις 1 / 12

Επιρροές στη σχολικές επιδόσεις Ακραίες αντιδράσεις, επιθετικότητα του θύματος, κατάθλιψη, αυτοκτονία Μελλοντικές και μακροπρόθεσμες συνέπειες Ο θύτης: παρορμητικός, επιθετικός, άλλοτε ηγετικός, με υψηλή αυτοεκτίμηση και δημοφιλής και άλλοτε περιθωριακός, ηγέτης κλίκας και απομονωμένος. Αιτιολογία της επιθετικότητας Ψυχολογικοί παράγοντες και περιβαλλοντικοί παράγοντες Α. Οι σχέσεις του παιδιού με το περιβάλλον και η ψυχοπαθολογία τους Β. Διαταραχή της διαγωγής (Αρνητική-αντικοινωνική συμπεριφορά) Γ. Διασπαστική διαταραχή της συμπεριφοράς Δ. Αναπτυξιακές και Μαθησιακές Διαταραχές Ε. Χρήση - κατάχρηση ουσιών Στ. Το φύλο και η ηλικία των παιδιών Σήμερα η παραβατική συμπεριφορά απέκτησε το χαρακτηριστικό να εκδηλώνεται όλο και πιο γρήγορα στην παιδική ηλικία και σε ποσοστά συνεχώς αυξανόμενα. Χρονικό προβάδισμα έχει ο παιδίατρος, στον εντοπισμό του παιδιού που εκδηλώνει τα χαρακτηριστικά του «παραβάτη» με βοηθούς τους παιδοψυχιάτρους, τους ψυχολόγους, τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους παιδαγωγούς, τους εισαγγελείς ανηλίκων και όλους εκείνους που εκ των πραγμάτων εμπλέκονται στο ζήτημα. Στα άτομα υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση των συγκεκριμένων διαταραχών οι παράγοντες του κινδύνου προέρχονται από ένα περιβαλλοντικό ερεθισματαγωγό πλαίσιο, όμως ούτε η ένταση ούτε η έκταση τους μπορούν να εξηγήσουν την όλο και αυξανόμενη εκδήλωσή τους. A. Οι σχέσεις του παιδιού με το περιβάλλον και η ψυχοπαθολογία τους Το περιβάλλον είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί αντλεί εμπειρίες και τρόπους ζωής. Ένα ευχάριστο περιβάλλον με ευστάθεια σχέσεων και ηρεμία, χαρά και επιβράβευση είναι ό,τι πιο ιδανικό για την απρόσκοπτη ανάπτυξη του παιδιού. Αντίθετα ένα στερητικό περιβάλλον λειτουργεί αρνητικά, προκαλώντας ανεπανόρθωτη βλάβη στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο, όχι μόνο στην λειτουργία του αλλά και στην ίδια του τη δομή, ιδίως όταν αυτό συμβεί στις κρίσιμες περιόδους της νευρογένεσης. Οι σχέσεις με τους γονείς 1 ) Η σκληρή αντιμετώπιση του παιδιού με εχθρική ή απορριπτική συμπεριφορά σχετίζεται με την παιδική κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές και διαταραχές του συναισθήματος. 2) Η ασταθής και ασαφής συμπεριφορά των γονέων συντελεί στην πλήρη διάλυση ορίων και δομών στην συμπεριφορά, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της παρόρμησης και των περιστασιακών επιλογών με αντιφατικά επακόλουθα και σύγχυση ταυτότητας. Τα παιδιά έτσι καταλήγουν ανώριμα και ψυχικά ευάλωτα. Το 90% των παιδιών με ιστορικό κακοποίησης στην παιδική ηλικία παρουσιάζει τουλάχιστον μια διαγνώσιμη διαταραχή στην εφηβεία και πιθανότητα πάνω από 50% να υιοθετήσουν την ίδια συμπεριφορά στα δικά τους παιδιά ή σε άλλα. Το διαζύγιο, η προβληματική σχέση των γονέων και η βία στην οικογένεια σχετίζονται με προβλήματα συμπεριφοράς και εκδηλώσεις βίας από μέρους των παιδιών. Οι σχέσεις με τους συνομήλικους 2 / 12

- Η είσοδος του παιδιού στην ομάδα των συνομηλίκων σηματοδοτεί την αξιολόγησή του από τα άλλα παιδιά και καταλήγει στην αποδοχή ή στην απόρριψη. Έχει διαπιστωθεί ότι η απόρριψη του παιδιού σχετίζεται με προβλήματα προσαρμογής και μεταγενέστερη εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς και άλλων προβλημάτων. Το σχολικό περιβάλλον Μέχρι σήμερα το ενδιαφέρον των ερευνητών στρεφόταν κυρίως στην επίδραση του σχολείου στην γνωστική ανάπτυξη. Τα παιδιά που εγκαταλείπουν το σχολείο έχουν στενή σχέση με την κατάχρηση ουσιών και άλλες μορφές παραβατικής συμπεριφοράς. Οι αντιλήψεις των δασκάλων για το ρόλο τους ασκούν σημαντική επίδραση στις σχέσεις με τους μαθητές. Αυτοί που πλησιάζουν τους «δύσκολους» μαθητές και εγκαθιστούν σχέσεις εμπιστοσύνης επιδρούν θετικά στο κίνητρο για μάθηση. «Μειονότητες» και ψυχοπαθολογία Κάθε «περιθωριοποιημένη» ομάδα αναπτύσσει μηχανισμούς αυτοπροστασίας και άμυνας απέναντι στο πολιτισμικό πλαίσιο που έχει αλλότρια χαρακτηριστικά και τείνει να απορρίπτει τα άτομα με διαφορετικούς τρόπους ζωής. Οι εμπειρίες από τις χώρες που εδώ και χρόνια δέχονται οικονομικούς μετανάστες, δείχνουν ότι οι ομάδες αυτές προσαρμόζονται στο νέο πολιτισμικό περιβάλλον εκάστοτε σε άλλο βαθμό, αλλά διαχρονικά προσαρμόζονται. B. Διαταραχή της διαγωγής (αρνητική-αντικοινωνική συμπεριφορά) Ευρύ φάσμα μορφών συμπεριφοράς. Τα συμπτώματα, οι αιτιολογικοί μηχανισμοί, η ηλικία εμφάνισης και η εξέλιξή τους, παρουσιάζουν σημαντική ετερογένεια. Σαφής υπεροχή στην εκδήλωση των συμπτωμάτων με λόγο 4/1 (αγόρια προς τα κορίτσια), κάτι που προδικάζει και την εξέλιξή τους σε μελλοντική διαταραχή της προσωπικότητας, ενώ στα κορίτσια εξελίσσεται σε αγχώδεις διαταραχές και διαταραχές στην εικόνα του σώματος. Επιθετικότητα σε ανθρώπους και ζώα (εκφοβισμός-άσκηση σωματικής ή άλλη μορφής βίας και εξαναγκασμός άλλου ατόμου σε σεξουαλική δραστηριότητα). Καταστροφή ιδιοκτησίας (φωτιά ή άλλος τρόπος καταστροφής). Πράξεις απάτης, ψεύδους, κλοπής και τέλος Παράβαση κανόνων (με έναρξη πριν από την ηλικία των 13 ετών) όπως η παραμονή εκτός σπιτιού τη νύχτα χωρίς την γονεϊκή έγκριση, η απομάκρυνση από το σπίτι και οι συχνές αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο. Εάν ένα από τα κριτήρια της διαταραχής παρουσιάζεται πριν από την ηλικία των 10 ετών, τότε πρόκειται για τον παιδικό τύπο, η δε βαρύτητα της διαταραχής προσδιορίζεται ως ήπια, μέτρια ή βαριά, ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης που τα συμπτώματα προκαλούν. Βασικά αίτια 1) Β ιολογικοί παράγοντες. Ο ρόλος των νευροβιολογικών παραγόντων διερευνάται στην εγκεφαλική δυσλειτουργία, 3 / 12

συγγενή ή επίκτητη. Οι περίοδοι της νευρογένεσης είναι κρίσιμοι. Εάν κατά τις κρίσιμες αυτές περιόδους υπάρξουν αντίξοες ή στερητικές καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη βλάβη σε έναν υγιή κατά τα άλλα, αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. 2) Οικογενειακοί παράγοντες Η ύπαρξη της διαταραχής της διαγωγής στους γονείς αποτελεί ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για την εμφάνισή της και στα παιδιά τους. Σημαντικό ρόλο παίζει η ποιότητα των ενδοοικογενειακών σχέσεων και ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειας 3) Κοινωνικοί παράγοντες Η φτώχεια, οι κακές συνθήκες διαβίωσης και ο υψηλός δείκτης εγκληματικότητας στη γειτονιά έχουν από παλιά συνδεθεί με την εκδήλωση της παραβατικής συμπεριφοράς. Τώρα τελευταία γίνεται όλο και πιο σημαντικός ο ρόλος των ΜΜΕ στην διαμόρφωση συμπεριφορών και στάσεων στη ζωή. Συνοδά προβλήματα Δείκτης νοημοσύνης συνήθως χαμηλότερος από αυτόν των συνομηλίκων. Υστέρηση κυρίως στις προφορικές δοκιμασίες. Διαφορές στον τρόπο αντίληψης της διάθεσης των άλλων ατόμων. Τα παιδιά αυτά προβάλλουν στους άλλους τις δικές τους επιθετικές διαθέσεις και δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις πραγματικές προθέσεις των άλλων με αποτέλεσμα να τις παρερμηνεύουν. Αυτό συμβαίνει συχνότερα σε παιδιά που εκτέθηκαν σε οικογενειακή βία. Το υψηλότερο ποσοστό παρουσιάζεται με την ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με Υπερκινητικότητα). Ο συνδυασμός τους δίνει μια πολύ σοβαρότερη μορφή ψυχοπαθολογίας απ ότι οι δύο ξεχωριστά. Οι μαθησιακές δυσκολίες και οι χαμηλές σχολικές επιδόσεις συναπαντώνται συχνά, αλλά είναι τόσο ρευστές οι μεταβλητές αυτές συνιστώσες, ώστε δεν μπορούμε να ορίσουμε τι προηγείται. Γ. Διασπαστική διαταραχή της συμπεριφοράς Επιθετικότητα, Υπερβολική δραστηριότητα, Πενιχρή αυτοεξυπηρέτηση, Εναντίωση στην κηδεμονία πέραν των προβλεπόμενων ορίων στο ανάλογο αναπτυξιακό επίπεδο. Ως τον 28ο-36ο μήνα περισσότερα από τα μισά παιδιά έχουν φυσιολογική επιθετικότητα που προσδιορίζεται από φωνές, μπουνιές, κλωτσιές και αυτοχτυπήματα, που υποχωρεί μέχρι την ηλικία των 11 ετών. Παιδιά που είναι επίμονα επιθετικά μεταξύ 3-11 ετών, επιδεικνύουν συναισθηματική και συμπεριφορική δυσπροσαρμογή που είναι δυνατό να συνεχισθεί και στην εφηβεία. Υψηλός κίνδυνος για επακόλουθες ψυχιατρικές διαταραχές. Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με υπερκινητικότητα 4 / 12

Πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν δευτεροπαθή διαταραχή στην επικοινωνία και εναντιωματική-προκλητική συμπεριφορά. Οι χαρακτήρες της παρορμητικότητας, της χαμηλής ανοχής στην ματαίωση και της αποτυχίας προσαρμογής στους κοινωνικούς κανόνες αποτελούν τον κοινό τόπο της ΔΕΠΥ και της διασπαστικής διαταραχής της συμπεριφοράς. Η αναλογία της διαταραχής είναι συντριπτική υπέρ των αγοριών (4/1). Η συννοσηρότητα αφορά στο ένα τρίτο του συνόλου των παιδιών με διαταραχές της συμπεριφοράς και του συναισθήματος και αυξάνει τη σοβαρότητα και την επιμονή των διαταραχών. Θεραπευτικές προσεγγίσεις (παρεμβάσεις) Το τοπίο της αναπτυξιακής ψυχοπαθολογίας έχει μεταμορφωθεί σήμερα εξαιτίας νέων θεωρητικών μοντέλων. Σε αυτό συνετέλεσε η ύπαρξη μακροχρόνιων πολυπαραγοντικών αναλύσεων που άρχισαν από τη μικρή παιδική ηλικία και έλαβαν υπόψη διάφορες μεταβλητές. Σκοπός τους είναι να περιγραφεί ένα ανοικτό, δυναμικό και αχανές σύστημα. Δεδομένης της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης προσαρμογής, γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχουν χιλιάδες πιθανές αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον, κάτω από συνεχώς διαφορετικές καταστάσεις και μεταξύ ανόμοιων πληθυσμών. Η προσοχή εστιάζεται στους ψυχοκοινωνικούς και γονεϊκούς παράγοντες, εντός του συστήματος των οποίων λειτουργεί ένα παιδί Η διασπαστική διαταραχή της συμπεριφοράς δεν μπορεί να ερμηνευθεί αποκλειστικά από την ανατροφή που δέχεται ένα παιδί ή από το οικογενειακό του περιβάλλον. Ακόμα και οι καλύτεροι γονείς μπορούν να κάνουν λάθη όταν έχουν να αντιμετωπίσουν ένα ανεξέλεγκτο συμπεριφορικά παιδί. Δ. Αναπτυξιακές και Μαθησιακές Διαταραχές Οι μαθησιακές διαταραχές, Η νοητική υστέρηση, Οι διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού, Η παιδική σχιζοφρένεια, συσχετίζονται με τις διαταραχές της συμπεριφοράς και την παραβατικότητα. Τα ζητήματα αυτά άπτονται και Παιδοψυχιατρικής εκτίμησης. Αναπάντητα ερωτήματα 1. Η ανίχνευση συμβάλλει αποτελεσματικά στην πρόληψη; 2. Τα πρώιμα χαρακτηριστικά είναι πάντα αρκετά για να εκτιμηθεί και να προδικασθεί η εξέλιξη; 3. Σε ποιο βαθμό εξαρτάται από τη συννοσηρότητα η παθογένεια τέτοιων συμπεριφορών; 4. Οι σύγχρονοι αναπτυξιολόγοι αναζητούν την χαρτογράφηση των οδών προς την υγεία ή την διαταραχή. 5. Όλα τα γεγονότα λειτουργούν ως επιδρώσες μεταβλητές, μόνο εφόσον τοποθετηθούν εντός των ορίων αυτού του αλληλοσχετιζόμενου συστήματος. 6. Δεν έχει καμιά αξία ο προσδιορισμός της ιδιοσυγκρασίας του παιδιού, χωρίς την συνεκτίμηση της οικογενειακής του κατάστασης και της κοινωνικής του θέσης. 5 / 12

Έπαινος και τιμωρία: Η πειθαρχία στην οικογένεια Πειθαρχία μέσα στην οικογένεια είναι να διδαχθεί ένα παιδί να αναγνωρίζει τα όριά του και να ενεργεί μέσα σε αυτά με μια αποδεκτή μορφή συμπεριφοράς. Οι γνώσεις των γονέων για θέματα πειθαρχίας προέρχονται : από την ανάγνωση βιβλίων και περιοδικών από την τηλεόραση από τον παιδίατρο Παράγοντες που επηρεάζουν την ανατροφή ενός παιδιού: - Πολιτισμικό Υπόστρωμα, - Θρησκευτικές Πεποιθήσεις, - Μορφωτικό Επίπεδο, - Γονεϊκές αντιλήψεις περί sex και βίας, - Πολιτικές πεποιθήσεις, - Κοινωνική τάξη Η κοινωνικοποίηση του παιδιού εξαρτάται από: την προσωπικότητά του, τις ικανότητές του τον συναισθηματικό του κόσμο Μέθοδοι Ανατροφής Απολυταρχική, Ανεκτική, Περιοριστική Οι Απολυταρχικοί Γονείς Ιεραρχούν ως πρώτη αξία την υπακοή. Αποδοκιμάζουν τη λεκτική επικοινωνία. Χρησιμοποιούν εντολές, διαταγές και απειλές. Συχνά καταφεύγουν και στη σωματική ποινή. Θεωρούν την αυτονομία του παιδιού ήσσονος σημασίας. Οι Ανεκτικοί Γονείς Αποφεύγουν να χρησιμοποιούν φυσική ή ψυχολογική δύναμη. Αποδέχονται τις παρορμήσεις του παιδιού, τις επιθυμίες και τις πράξεις του. Αξιολογούν πρώτιστα την ελευθερία του παιδιού. Οι Περιοριστικοί Γονείς Εμπιστεύονται στην εξουσία τους. Ενδυναμώνουν τις δυνατότητες του παιδιού πιο περιοριστικά από ότι οι ανεκτικοί γονείς. Χρησιμοποιούν έναν ενδιάμεσο δρόμο. Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις τρεις μεθόδους ως προς την εκδήλωση διαταραχών της συμπεριφοράς στο παιδί. Ο μόνος παράγοντας που τις διαφοροποιεί είναι η γονεϊκή αδιαφορία και παγερότητα. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της επιθετικότητας στο σχολείο Α. Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο σχολείου Το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου Ο ρόλος του 6 / 12

Διευθυντή της σχολικής μονάδας Ο Σύλλογος Διδασκόντων και οι αρμοδιότητές του Η έμφαση στο θέμα της επιθετικότητας Εφαρμογή Προγράμματος Ολιστικής Παρέμβασης κατά της Επιθετικότητας Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών του σχολείου Καταγραφή και αποτίμηση του μεγέθους του προβλήματος Απόφαση για λήψη μέτρων - Στόχοι Ενημέρωση των γονέων και εμπλοκή τους στην αντιμετώπιση του ζητήματος Ενημέρωση όλων των μαθητών Εκτενείς συζητήσεις στην τάξη, ημερίδα και επισκέψεις-ομιλίες ειδικών Δημοσιοποίηση του Προγράμματος Ομάδες εργασίας και τακτικές συσκέψεις Διατύπωση προτάσεων για επίλυση του προβλήματος Εκμάθηση τρόπων αντιμετώπισης της επιθετικότητας βιωματικά (προσομοίωση) Ενθάρρυνση για κοινοποίηση πιθανών προβλημάτων στους εκπαιδευτικούς Σαφής ενημέρωση για ένα κοινά αποδεκτό συγκαθοριζόμενο πλαίσιο αρχών της λειτουργίας του σχολείου. Καλύτερη εποπτεία Παρεμβάσεις στον σχολικό χώρο (αισθητικές, λειτουργικές) και οικειοποίηση του χώρου Προτάσεις για παιχνίδια στην αυλή Έλεγχος για την εξέλιξη και την αποτελεσματικότητα του Προγράμματος Β. Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο τάξης Η πειθαρχία στους εφήβους: δικαιοσύνη και ανοχή Ούτε υπερβολικός έλεγχος που σκοτώνει την πρωτοβουλία, ούτε αδιαφορία, αλλά καθορισμός της αποδεκτής συμπεριφοράς και των συνεπειών της μη αποδεκτής Άμεση εφαρμογή των συνεπειών της παράβασης Ενεργητική ακρόαση ων εφήβων. Κάθε γενιά έχει τη δική της διάλεκτο: η ιδιόλεκτος της εφηβείας και η δική μας κατανόηση Αναγνώριση των προβλημάτων συμπεριφοράς, ερμηνεία, κατανόηση Ανταμοιβή και επιβράβευση της κοινωνικής-αλτρουιστικής συμπεριφοράς Ερωτηματολόγιο για τη ζωή των παιδιών στην τάξη, την ικανοποίησή τους από το σχολείο, κλπ. Διδασκαλία κειμένων που προάγουν την κοινωνική συμπεριφορά και τις φιλίες. Η Λογοτεχνία ως προνομιακό μάθημα για την καλλιέργεια στάσεων και αξιών Ευαισθητοποίηση των μαθητών, άσκηση στην ενσυναίσθηση και την επίγνωση των συνεπειών της επιθετικότητας Δραματοποίηση, παιχνίδια ρόλων ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Προετοιμασία, πρόβλεψη ενδεχόμενων δυσκολιών και σενάρια αντιμετώπισης επεισοδίων Προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μαθητών, Εναλλακτικές διδακτικές προσεγγίσεις Διαφοροποίηση στη διδασκαλία και στις εργασίες Χρήση εποπτικών μέσων Πρόβλεψη χειρισμών για τους μαθητές που έχουν μαθησιακές δυσκολίες Διαγράμματα, λέξεις-κλειδιά, Σχεδιαγράμματα, Εννοιολογικοί χάρτες, Πίνακες, 7 / 12

Περιλήψεις, κλπ. Γ. Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε προσωπικό επίπεδο Θεσμικοί φορείς: Σχολική μονάδα, Διευθυντής, Σύλλογος Διδασκόντων, Σύλλογος Γονέων, Μαθητική κοινότητα, Σχολικός Σύμβουλος, ΚΔΑΥ Νεανικός παραβάτης ως προς την εξουσία, τα μαθήματα, τον εκπαιδευτικό, τους συμμαθητές, την ιδιοκτησία, την κοινωνία Οικογενειακό ιστορικό, σχολική επίδοση, κοινωνικές, συναισθηματικές σχέσεις ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΩΝ Δημιουργία θερμών και στοργικών σχέσεων Άμεση κοινοποίηση δίκαιων και σταθερών ορίων Συνεργατικό κλίμα και ενδοομαδική διάδραση Έμφαση σε ελκυστικές δραστηριότητες, βίωση επιτυχίας από συμμετοχή σε κοινωνικές δράσεις Μείωση του μεγέθους της τάξης Στρατηγικές επίλυσης συγκρούσεων Καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων Συναισθηματική αγωγή: αναγνώριση συναισθημάτων, απόκτηση αυτοπεποίθησης Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Αποδοκιμασία της απαράδεκτης συμπεριφοράς, προγραμματισμένη, συστηματική αγνόηση «Time out»: χρόνος για ηρεμία και σκέψη πριν από ο,τιδήποτε άλλο Μη λεκτική παρέμβαση: επαναφορά με βλέμμα, νεύμα, κίνηση, προσέγγιση, επαφή-άγγιγμα(;) Λεκτική επιβράβευση αποδεκτής συμπεριφοράς του ίδιου του παιδιού ή άλλων Αναφορά ονόματος, υποβολή εύκολης ερώτησης Προσεκτικό χιούμορ (όχι διακωμώδηση ή ειρωνεία) Ανάδειξη των επιπτώσεων της ανάρμοστης συμπεριφοράς Απαίτηση για τερματισμό της παρεκτροπής Ποινές: Απώλεια προνομίων, Παρατήρηση, Επίπληξη αυστηρή, κλπ. ΔΙΑΛΟΓΟΣ, Διαπραγματεύσεις, Συμβόλαιο συνέπειας, Εναλλακτικές προοπτικές Συμβουλές για τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς των εφήβων Αμοιβαίος σεβασμός Συντομία στις νουθεσίες Σαφήνεια Ηρεμία Όχι δηλώσεις που αφορούν το μέλλον Όχι απειλές Ενθάρρυνση του εφήβου να εκφράσει τη γνώμη του ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Α. Κυρώσεις (Π.Δ. 104/1976, άρθρα 26-32) Παρατήρηση Επίπληξη 8 / 12

Ωριαία αποβολή Αποβολή μιας ή πολλών ημερών (Ειδική Συνεδρίαση του Συλλόγου Διδασκόντων) Β. Ενημέρωση Γονέων (Ν. 1566/1985, άρθρο 53, Ν. 2621/1998, άρθρο 2, 1β, Υ.Α. Η/9876/4-10-1985, περί κηδεμονίας σε περίπτωση διαζυγίου) Η ΤΙΜΩΡΙΑ Ποινές και κυρώσεις Η σωματική ποινή αποδεικνύει ότι η δύναμη δημιουργεί δίκαιο. Ο τρόπος που μαλώνει κανείς ένα παιδί δείχνει τον χαρακτήρα σου. Η λεκτική ταπείνωση πολλές φορές είναι εξίσου ταπεινωτική με ένα χτύπημα. Η ποινή πρέπει να λειτουργεί σαν κάθαρση. Ο γονιός κι ο εκπαιδευτικός είναι οι προστάτες του παιδιού, όχι οι τιμωροί του. «Διδάσκεις με αυτό που είσαι κι όχι αυτό που διηγείσαι.» ΣΥΓΚΛΗΣΗ ΕΥΡΕΙΑΣ ΣΥΣΚΕΨΗΣ Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων Σχολικός Σύμβουλος (γενικής παιδαγωγικής ευθύνης) ΚΔΑΥ (Διεπιστημονική ομάδα) Πενταμελές Μαθητικό Συμβούλιο Εισήγηση Διευθυντή Η άποψη της μαθητικής κοινότητας Τοποθετήσεις εκπαιδευτικών Προτάσεις για την επίλυση προβλημάτων ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ (Υ.Α. 353.1/324/10565.Δ1.16-10-2002) Μετακίνηση του τμήματος σε αίθουσα δίπλα στο Γραφείο του Διευθυντή Ανοιχτή πόρτα κατά τη διδασκαλία Αύξηση εφημερευόντων Συνεργατικές μέθοδοι εργασίας και μάθησης Παραπομπή του μαθητή σε ειδικό (ψυχολόγο) Αλλαγή τμήματος με τη συγκατάθεση του μαθητή Έλεγχος πορείας μαθητή, ύφεση εκδηλώσεων ή επιδείνωση. Παραπομπή σε παιδοψυχίατρο Κ.Δ.Α.Υ. (Ν. 2817/14-3-2000, άρθρο 2) Διεπιστημονική ομάδα: ειδικός παιδαγωγός, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός, λογοθεραπευτής, φυσιοθεραπευτής, εργοθεραπευτής, παιδοψυχίατρος Νοητικό, συναισθηματικό, κοινωνικό προφίλ του μαθητή Συνεντεύξεις με γονείς και εκπαιδευτικούς Θεραπευτικές συνεδρίες Συμβουλευτική γονέων και εκπαιδευτικών Το Παιδί Μαθαίνει Αυτό που Ζει Αν ζει μέσα στην επίπληξη θα γίνει αδιάλλακτο Αν ζει μέσα στην εχθρότητα θα γίνει ένα επιθετικό Αν ζει μέσα στην απόρριψη θα γίνει ντροπαλό Αν ζει μέσα στην άρνηση θα γίνει ένα δύσπιστο Αν ζει μέσα στην ενθάρρυνση- θα γίνει ένα τολμηρό Αν ζει μέσα στην απαξίωση θα γίνει συγκαταβατικό Αν ζει μέσα στην αφοσίωση θα γίνει τρυφερό 9 / 12

Αν ζει μέσα στην αποδοχή θα γίνει έντιμο Αν ζει μέσα στην εκτίμηση θα γίνει σίγουρο για τον εαυτό του Μαμά μου, μπαμπά μου, μην ξεχνάτε - Μη με παραχαϊδεύετε. Ξέρω πολύ καλά πως δεν πρέπει να μου δίνετε ο,τιδήποτε σας ζ ητώ. Σας δοκιμάζω μονάχα για να δω. - Μη φοβάστε να είστε σταθεροί μαζί μου. Το προτιμώ. Με κάνει να νιώθω περισσότερη σιγουριά. - Μη με κάνετε να νιώθω μικρότερο από ό,τι είμαι. Αυτό με κάνει να παριστάνω καμιά φορά τον "σπουδαίο". - Μη μου κάνετε παρατηρήσεις μπροστά στον κόσμο, αν μπορείτε, θα προσέξω περισσότερο αυτά που θα μου πείτε, αν μου μιλήσετε ήρεμα, μια στιγμή που θα είμαστε μόνοι μας. - Μη μου δημιουργείτε το συναίσθημα πως τα λάθη μου είναι αμαρτήματα. Μπερδεύονται έτσι μέσα μου όλες οι αξίες, που έχω μάθει να αναγνωρίζω. - Μην αναστατώνεστε τόσο, όταν σας λέω: "Δε σας χωνεύω!". Δεν απευθύνομαι σε εσάς, αλλά στη δύναμη που έχετε, να μου εναντιώνεστε. - Μη με προστατεύετε από συνέπειες. Χρειάζεται καμιά φορά να πάθω, για να μάθω. - Μη δίνετε μεγάλη σημασία στις μικροαδιαθεσίες μου. Καμιά φορά δημιουργούνται, για να κερδίσω την προσοχή που ζητούσα. - Μη μου κάνετε συνεχώς παρατηρήσεις, γιατί τότε θα χρειαστεί να προστατεύσω τον εαυτό κάνοντας τον κουφό. - Μη μου δίνετε επιπόλαιες υποσχέσεις. Νιώθω πολύ περιφρονημένος, όταν δεν τις κρατάτε. - Μην υπερτιμάτε την τιμιότητα μου. Συχνά οι απειλές σας με σπρώχνουν στην ψευτιά. - Μην πέφτετε σε αντιφάσεις. Με μπερδεύετε έτσι αφάνταστα και με κάνετε να χάνω την πίστη μου σε εσάς. - Μη με αγνοείτε όταν σας κάνω ερωτήσεις. Αν κάνετε κάτι τέτοιο, θα ανακαλύψετε πως θα αρχίσω να παίρνω τις πληροφορίες μου από άλλες πηγές. - Μην προσπαθείτε να με κάνετε να πιστέψω πως είστε τέλειοι ή αλάνθαστοι. Είναι σοκ για μένα όταν ανακαλύψω ότι δεν είστε ούτε το ένα, ούτε το άλλο. - Μην διανοηθείτε ποτέ ότι θα πέσει η υπόληψη σας, αν μου ζητήσετε συγνώμη. Μια τίμια αναγνώριση ενός λάθους σας, μου δημιουργεί πολύ θερμά αισθήματα απέναντί σας. - Μην ξεχνάτε πως μου αρέσει να πειραματίζομαι. Xωρίς αυτό δεν μπορώ να ζήσω. Σας παρακαλώ, παραδεχτείτε το. - Μην ξεχνάτε πόσο γρήγορα μεγαλώνω. Ίσως σας είναι δύσκολο να κρατήσετε το ίδιο βήμα με εμένα, αλλά προσπαθήστε, σας παρακαλώ. - Μην ξεχνάτε, πως δεν θα μπορέσω να αναπτυχθώ χωρίς πολλή κατανόηση και αγάπη. Αυτό όμως δεν χρειάζεται να σας το πω. Έτσι δεν είναι; 10 / 12

Ρούντολφ Νταράϊκωρς «Το πιο σπουδαίο στην σχέση μας είναι ότι κανένας από τους δυο μας δεν χρειάζεται να είναι πάντα σωστός ή πάντα δυνατός ή πάντα έξυπνος ή πάντα πρώτος. Έχουμε αρκετή αλληλεγγύη μεταξύ μας και εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλον ώστε να μπορούμε να είμαστε πάντα ο αληθινός εαυτός μας.» ΓΛΥΚΙΣΜΑ "Η ΧΑΡΑ" ΥΛΙΚΑ 1 οκά απλή καρδιά 2 κιλά ήσυχη συνείδηση 1/2 οκά χαρούμενο πρόσωπο 200 γραμμ. αγάπη 2 φλυτζάνια γέλιο ΕΚΤΕΛΕΣΗ Ρίχνετε στην κατσαρόλα του εσωτερικού σας κόσμου την ήσυχη συνείδηση και την απλή καρδιά. Τα δουλεύετε πολύ καλά ώσπου να ασπρίσουν, να φουσκώσουν και να γεμίσουν ολόκληρη την κατσαρόλα. Προσθέσετε τότε την αγάπη και το γλυκό σας παίρνει ένα ωραίο ρόδινο χρώμα. Τότε ρίχνετε το χαρούμενο πρόσωπο και το γέλιο. Προσέχετε όμως πολύ καλά στο δούλεμα, γιατί ένα κατσούφιασμα μπορεί να κόψει το γλυκό σας. Βάζετε το γλυκό στο ταψί της ψυχής, το στρώνετε με την κουτάλα της θέλησης και το ψήνετε στον φούρνο της υπομονής. Το σερβίρετε. Όσοι έφαγαν το γλύκισμα αυτό ομολογούν ότι το κύριο χαρακτηριστικό της γεύσης του, είναι η ψυχική γαλήνη. Καταπίεση ή ελευθερία; Τι θα γινόταν αλήθεια, αν μια αυταρχική εξουσία επέβαλλε στους νέους, που αποτελούν το πιο δυναμικό, το πιο ατίθασο, αλλά και το πιο ελπιδοφόρο στοιχείο ενός τόπου, να έχουν ενιαία εμφάνιση (όπως παλιότερα, όταν ήταν υποχρεωτικό το καπέλο με την κουκουβάγια για τους μαθητές και η μπλε ποδιά για τις μαθήτριες); Δηλαδή: - ίδια ρούχα (με κυρίαρχο το μπλουτζίν, συχνά ξεσκισμένο - όταν η ένδεια γίνεται μόδα), χοντροπάπουτσα (από εκείνα που φορούν σε βαριές δουλειές - αγρότες, εργάτες της ψαραγοράς και των αποχετεύσεων, ορειβάτες), ακούρευτο ή κουρεμένο μαλλί (συχνά με ένα στιλ που να θυμίζει παλιούς τιμωρημένους μαθητές, φαντάρους ή φυλακισμένους). - Να τρώνε τα ίδια φαγητά (κατά προτίμηση χάμπουργκερ και πίτσες) και να πίνουν τα ίδια ποτά (Κόκα ή «σφηνάκια»). - Να ακούνε την ίδια μουσική (ροκ και άλλα συναφή). - Να βλέπουν τις ίδιες ταινίες (σχεδόν αποκλειστικά μιας χώρας). - Να μιλάνε την ίδια γλώσσα (αργκό, καρυκευμένη με ξένες λέξεις). - Να αδιαφορούν για την πολιτική και τα κοινά, και γενικά να συμπεριφέρονται όλοι το ίδιο, σαν κουρδισμένοι. - Επιπλέον, να τους ομολογούσαν απροκάλυπτα ότι όλα αυτά εκπορεύονται από μια προστάτισσα δύναμη, και - ότι είναι υποχρεωμένοι να το αποδεχθούν, διαφορετικά θα τιμωρηθούν. Τι θα γινόταν; Θα άντεχαν μια τέτοια καταπίεση ή θα ξεσηκώνονταν; Μάλλον το δεύτερο (μαζί τους και οι λεγόμενοι πνευμα τικοί άνθρωποι). Εκτός κι αν, με σατανικά μέσα, τους έπειθαν ότι i όλα αυτά - και άλλα που δεν χωράνε εδώ - γίνονται με δική τους ελεύθερη επιλογή... 11 / 12

Όλγα Μούσιου-Μυλωνά Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. 12 / 12