Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ «Έρευνα αγοράς αναφορικά με τις μεθόδους εφαρμογής και τις προοπτικές ανάπτυξης του e-learning σε ακαδημαϊκό και επιχειρησιακό επίπεδο, καθώς και ανάλυση κοινοτικών προγραμμάτων προς αυτή την κατεύθυνση» ΦΙΛΙΠΠΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ --------------------------------------------------------- 2 1.1 ΤΥΠΟΙ E-LEARNING ---------------------------------------------- 2 1.2 Ε-LEARNING ΚΑΙ ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ----------------------------- 3 1.3 ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ -------------------------- 4 1.4 E-LEARNING ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ -------------------------------- 5 2 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ -------------------------------------------------- 8 2.1 ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ -------- 9 2.2 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΟΥΣ -- 10 2.3 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΕΣ --------- 11 2.4 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ------- 12 2.5 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ -------- 12 3 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΑΓΟΡΑΣ ---------------------------------------- 14 3.1 ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΓΟΡΑ ------------------------------------------------ 14 3.2 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ---------------------------------------------- 22 3.3 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ----------------------------------- 35 4 ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ E-LEARNING ------------- 38 4.1 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ ---------------------- 38 4.2 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ----------------------------- 42 4.3 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ------------------------------- 50 4.4 ΤΡΙΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ----------------------- 53 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ----------------------------------------------- 58 6 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ ------------------------------------- 60 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΟΡΩΝ 1
1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η εκπόνηση μιας Μελέτης για τις μεθόδους εφαρμογής και τις προοπτικές ανάπτυξης του e- learning. Ξεκινώντας, τo e-learning μπορεί να οριστεί σαν ένας τύπος εκπαίδευσης που χρησιμοποιεί ένα δίκτυο για διανομή, αλληλεπίδραση και διευκόλυνση. Ο όρος αναφέρεται στην χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών, που προτείνουν ένα ευρύ φάσμα λύσεων για την βελτίωση της γνώσης και της απόδοσης. Στο βιβλίο του 'E-learning Strategies for delivering Knowledge in the Digital Age' ο Mark J.Rosenberg δηλώνει ότι το e-learning βασίζεται σε τρία κριτήρια: Το e-learning δουλεύει πάνω σε δίκτυο, πράγμα το οποίο επιτρέπει την στιγμιαία ενημέρωση, αποθήκευση και ανάκτηση καθώς και την ευκολία διανομής και διαμοιρασμού πληροφορίας. Το e-learning παραδίδεται στον τελικό χρήστη μέσω υπολογιστή, χρησιμοποιώντας standard Internet τεχνολογία. To e-learning επικεντρώνεται σε λύσεις εκμάθησης, που επεκτείνονται πέρα από τις παραδοσιακές ιδέες στην εκπαίδευση. Η τεχνολογική επανάσταση αποτελεί μοναδική ευκαιρία για την εκσυγχρόνιση της εκπαίδευσης. Αυτό μπορεί να φανεί στην ακαδημαϊκή εκπαίδευση όπου υπολογίζεται από τον Οργανισμό International Data Corporation (www.cisco.com) ότι σχεδόν το 85% των ιδρυμάτων ανώτερης εκπαίδευσης προσφέρει e-learning μαθήματα από το 2002. Στην ομαδική αγορά εργασίας το Masie Center (www.masie.com) υποστηρίζει ότι το 92% των μεγάλων οργανισμών έχει υλοποιήσει κάποιο τύπο online learning. 1.1 ΤΥΠΟΙ E-LEARNING Εάν το e-learning είναι το μέλλον της εκπαίδευσης με ποιους τρόπους μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτό; Στην αναφορά στο Banc Of American Securities στο βιβλίο του 'The E-bang theory' o Dr Howard M. Block χώρισε το e-learning σε δύο τύπους: Σύγχρονο e-learning, το οποίο επιτρέπει σε διδάσκοντες και διδασκόμενους να συνεργαστούν παράλληλα μέσω του διαδικτύου. 2
Τα προϊόντα σε αυτό το τύπο e-learning προσομοιώνουν το περιβάλλον της τάξης.το σύγχρονο e-learning συμπεριλαμβάνει την χρήση πολλών τεχνολογιών μεταξύ των οποίων και τις ακόλουθες: Streaming audio και video. Αυτό επιτρέπει στον μαθητή να δει ένα πείραμα, να ακούσει μία διάλεξη ή να μιλήσει σε πραγματικό χρόνο με μια μικρή μόνο καθυστέρηση. Διαμοιρασμός Εφαρμογών. Πολλά σύγχρονα e-learning επιτρέπουν στο δάσκαλο να πάρει εντολές από το desktop ενός χρήστη και να γράψει σημειώσεις ή να εξηγήσει εφαρμογές. Message boards και chat rooms. Οι διδασκόμενοι και οι διδάσκοντες μπορούν να συνομιλήσουν σε συγκεκριμένες ώρες μέσω message boards (πίνακες μηνυμάτων) ή forums όπου μπορούν να διεξάγουν συζητήσεις όμοιες με αυτές που κάνουν στην τάξη Ασύγχρονο e-learning. Επιτρέπει στον διδασκόμενο και τον διδάσκοντα να συνεργαστούν αμφίδρομα. To ασύγχρονο e-learning είναι, πιθανόν, πιο κοντά στον ορισμό της παραδοσιακής χρήσης της εκπαίδευσης από απόσταση. Μέσω αυτού ο διδασκόμενος μπορεί να παρακολουθήσει την παράδοση των μαθημάτων όποτε θέλει. Έτσι, θα καλύψει γρήγορα την πληροφορία με την οποία είναι εξοικειωμένος, αλλά θα ξοδέψει περισσότερο χρόνο σε πληροφορία που του είναι καινούργια ή δύσκολη. Τα θέματα προς συζήτηση μπορούν να στέλνονται μέσω message boards και η επιστροφή μηνυμάτων γίνεται οποιαδήποτε στιγμή μέσω e-mail. Ένα μάθημα που διανέμεται μέσω ασύγχρονου e-learning απαιτεί από τον μαθητή αυτογνωσία και πειθαρχία ώστε να συμμετάσχει και να αποδώσει στην τάξη. Το διαδίκτυο επιτρέπει να διανέμεται η πληροφορία μέσω ενός από τους δύο τύπους e-learning ή με συνδυασμό και των δύο. Το περιεχόμενο μπορεί να είναι τυποποιημένο και να κατανέμεται οπουδήποτε και οποτεδήποτε και η διδασκαλία να προσαρμόζεται στις ανάγκες του διδασκόμενου. 1.2 Ε-LEARNING ΚΑΙ ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Στην αναφορά του στο Banc of America securities στο βιβλίο 'The E- bang Theory', o Dr Howard M. Black παρέθεσε μια στατιστική μελέτη που ισχυρίζεται ότι απ το 2000 το 85% των επαγγελμάτων απαιτούν εκπαίδευση υψηλότερη της μέσης, αν συγκρίνουμε με το 65% που απαιτείτο το 1990 και 40% το 1950. Το νέο περιβάλλον είναι γνωστό σαν Οικονομία γνώσης και σε αυτή την οικονομία οι πιο αξιόπιστες πηγές είναι η πληροφορία από μόνη της και οι πηγές που την κατέχουν. 3
Μια μόνιμη παρουσία στην οικονομία της γνώσης είναι τα κενά δεξιοτήτων. Τα κενά δεξιοτήτων είναι διάφορα κενά που εμφανίζονται ανάμεσα στην εισροή νέας πληροφορίας και στην αφομοίωση αυτής της πληροφορίας από τους εργαζόμενους. Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα των γοργών ρυθμών εξέλιξης της τεχνολογίας. Ο Louis Ross, (CTO of Ford Motor Company) είπε κάποτε " Στην καριέρα κάποιου, η γνώση είναι σαν το γάλα. Έχει μια διάρκεια ζωής που γράφεται πάνω στο χαρτόκουτο. Η διάρκεια ζωής στη μηχανική είναι περίπου τρία χρόνια. Αν δεν αντικαθιστάς ότι ξέρεις έως τότε, η καριέρα σου παραμένει στάσιμη"(www.cisco.com). Με την παρουσία του κενού δεξιοτήτων και την συνεπαγόμενη ανάγκη για γνώση εφόρου ζωής, η εκπαίδευση πρέπει να γίνεται με τρόπο κατανοητό και με διαρκή πρόσβαση στον εργαζόμενο. Στη σημερινή κοινωνία όπου οι πιέσεις εργασίας και χώρου διαμονής υπερκαλύπτουν τον ελεύθερο χρόνο του καθενός μας, το e-learning μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον εργαζόμενο στο χώρο διαμονής, στο γραφείο ή στο δείπνο ενισχύοντας έτσι τις ευκαιρίες για εκπαίδευση. 1.3 ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ H έλευση της τεχνολογίας και της μάθησης ξεκίνησε από την ανακάλυψη των εκτυπωμένων εντύπων του Γουτεμβέργιου το 1436, την εποχή όπου τα βιβλία θεωρούνταν το επίτευγμα της νέας τεχνολογίας. Μετά από αρκετούς αιώνες φθάσαμε στην εκπαίδευση από απόσταση, τον αυθεντικό όρο για κάθε εκπαίδευση που συμβαίνει έξω από ένα περιβάλλον τάξης και που έχει στο γύρισμα του αιώνα τον τύπο των μαθημάτων με ανταπόκριση. Με το πέρασμα του χρόνου, η εκπαίδευση από απόσταση επεκτάθηκε ώστε να συμπεριλαμβάνει τις τελευταίες τεχνολογίες όπως η τηλεόραση, η δορυφορική αναμετάδοση και η τηλεδιάσκεψη. Το 1922 o Thomas Εdison πρόβλεψε ότι η κινούμενη εικόνα θα αντικαθιστούσε τα βιβλία στην τάξη. Προφανώς ο Edison προπορευόταν της εποχής του, αλλά όντως είχε σωστές αντιλήψεις. Η ταινία χρησιμοποιήθηκε για να εκπαιδεύσει τους στρατιώτες υπερπόντια, ξεκινώντας από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η χρησιμοποίηση της ταινίας επέτρεψε στον στρατό να σταθεροποιήσει την εκπαίδευσή του τόσο στη χώρα του όσο και διεθνώς. Τελικά, η εκπαίδευση που βασίζεται σε υπολογιστή (CBT - Computer Based Training) ήρθε στην πρώτη γραμμή καθώς οι προσωπικοί 4
υπολογιστές έγιναν μικρότεροι και πιο εύκολο να αποκτηθούν. Τα τελευταία χρόνια το CBT γενικά παρουσιάζεται σε CD-ROM και είναι ένα σταθερά βιώσιμο τμήμα της e-learning επανάστασης. Η διανομή ενός μαθήματος σε CD-ROM επιτρέπει για παράδειγμα σε έναν λογιστή που ταξιδεύει συχνά, να χρησιμοποιήσει την ώρα που βρίσκεται στο αεροπλάνο αποδοτικά για να μάθει νέες μεθόδους πώλησης. Η εμφάνιση του διαδικτύου και η χρησιμότητά του στην εκπαίδευση προβλήθηκε σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια. Το 1999, ο John Chambers είπε χαρακτηριστικά ότι υπάρχουν "δύο θεμελιώδεις εξισορροπητές στην κοινωνία: το Internet και η εκπαίδευση". 1.4 E-LEARNING ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι επιχειρήσεις σήμερα συνειδητοποιούν ότι το μέλλον τους στηρίζεται στην ικανότητα των υπαλλήλων τους να αφομοιώνει γρήγορα πληροφορίες και να αποκτά τις απαραίτητες δεξιότητες που αναδύονται συνεχώς στο σύγχρονο εξελισσόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον. Μέχρι σήμερα τα θέματα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης δεν είχαν υψηλή προτεραιότητα στις στρατηγικές των επιχειρήσεων. Τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση του ενδιαφέροντος των επιχειρήσεων για θέματα εκπαίδευσης, αναγνωρίζοντας στην εκπαίδευση μια νέα δυναμική και προάγοντας τη μάθηση σε πρώτη προτεραιότητα της επιχείρησης. Τέτοιες αλλαγές ευθυγραμμίζονται καλά με μια άλλη επιχειρηματική πραγματικότητα: την ανάγκη για μια δικτυακή αρχιτεκτονική που να απλώνεται σε όλη την επιχείρηση και η οποία να είναι σε θέση να υποστηρίζει τη διαχείριση της γνώσης. Οι σύγχρονες επιχειρήσεις έχουν αρχίσει να δημιουργούν και να γαλουχούν μια επιχειρηματική κουλτούρα που προάγει τη μάθηση και αποτιμά τη γνώση. Έτσι αναπτύσσεται ένα μαθησιακό επιχειρηματικό περιβάλλον που ενθαρρύνει τον πειραματισμό, τη συνετή αποδοχή του ρίσκου και την αποδοτική επίλυση προβλημάτων, μετασχηματίζοντας έτσι την εξατομικευμένη γνώση και επιδεξιότητα σε συλλογική γνώση και επιχειρηματική γνώση. Οι σύγχρονες αρχές ανάπτυξης συστημάτων e-learning σε επιχειρήσεις και οργανισμούς χαρακτηρίζονται από τις παρακάτω διαστάσεις: Στρατηγική διασύνδεση: ιασύνδεση των επιχειρησιακών στόχων με τους στόχους της εκπαίδευσης και κατάρτισης. 5
Μαθησιακές διαδικασίες που επικεντρώνονται στον εκπαιδευόμενο: Τοποθέτηση του εκπαιδευόμενου στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας. Ενσωμάτωση τεχνολογίας: Η χρήση της τεχνολογίας καθίσταται απαραίτητη. Ολοκληρωμένες λύσεις: Τα μαθησιακά συστήματα θα πρέπει να εντάσσονται στις επιχειρησιακές διαδικασίες. Συνεργασία: Ανάπτυξη συνεργατικής μάθησης και προώθηση κοινοτήτων κοινών ενδιαφερόντων. Τα βασικά πλεονεκτήματα της υλοποίησης συστημάτων e-learning στις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς, περιλαμβάνουν: ραματική μείωση των ταξιδιών. Εναλλακτική κατάρτιση του προσωπικού. Οι εκπαιδευτές δεν περιορίζονται από τα γεωγραφικά σύνορα. Περισσότεροι εκπαιδευόμενοι μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση στο εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Γρηγορότερη παράδοση/ διανομή της κατάλληλης κατάρτισης προς το προσωπικό. Περισσότερο αποτελεσματικός τρόπος προσφοράς λεπτομερειακής πληροφόρησης. Ευελιξία τόσο στην προσαρμογή ή στην αλλαγή περιεχομένου, όσο και στη δυνατότητα άμεσης προσπέλασης του περιεχομένου σε κάθε ζήτηση. Εξοικονόμηση χρημάτων για την επιχείρηση. Ελάττωση του εσωτερικού κόστους κατάρτισης (πόροι σε μετακινήσεις, διαμονή, εκπαιδευτές). Ελάττωση του χρόνου απουσίας από τις θέσεις εργασίας, των συμμετεχόντων στην εκπαίδευση και κατάρτιση. Οι εκπαιδευόμενοι διατηρούν την αποκτηθείσα γνώση περισσότερο και καλύτερα με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας. 6
Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης της μάθησης (LMS) παρέχει εργαλεία για βέλτιστη εσωτερική αμοιβαία επικοινωνία και διαχείριση πληροφοριών και γνώσεων. Η ηλεκτρονική μάθηση καθιστά ικανή την «ηλεκτρονική» κουλτούρα του οργανισμού (e-culture) και δημιουργεί συνεργασίες μεταξύ της διαχείρισης της γνώσης (knowledge management) και της κατάρτισης. Βελτίωση της επίδοσης των υπαλλήλων. 7
2 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ Σε αυτό το κεφάλαιο, καταγράφονται οι προδιαγραφές που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, κατά τη διερεύνηση της αγοράς. Οι προδιαγραφές αυτές απεικονίζουν τις απαιτήσεις του οργανισμού ο οποίος παρέχει εκπαιδευτικά προγράμματα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση με τη μέθοδο της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης. Οι άνθρωποι που εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορούν τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό και την οργάνωση του οργανισμού θα χρησιμοποιήσουν ένα εκπαιδευτικό διαδικτυακό περιβάλλον με σκοπό : Να δημιουργήσουν, να θέσουν σε λειτουργία και να διαχειριστούν ένα μάθημα. Να υποστηρίξουν την συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευομένων και να παρέχουν νεωτεριστικές ιδέες και πόρους για να δημιουργηθεί η ομάδα. Να δημιουργήσουν και να διαμοιράσουν ασκήσεις (quizzes & tests) και εργασίες (projects) στους εκπαιδευόμενους. Να οργανώσουν εκπαιδευτικούς, χρηματοδοτικούς και ανθρώπινους πόρους. Να διαχειριστούν εικονικές, κατανεμημένες τάξεις όπου οι εκπαιδευόμενοι είναι γεωγραφικά διασκορπισμένοι και επικοινωνούν μέσω Internet. Αυτά τα διαφορετικά σενάρια χρήσης αντιστοιχούν σε διαφορετικές κατηγορίες των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων-εργαλείων, οι οποίες είναι οι ακόλουθες: General Systems (Γενικά Συστήματα) που διαθέτουν έναν αριθμό εργαλείων για τη δημιουργία και διαχείριση μαθημάτων και δεν δίνουν ιδιαίτερη έμφαση σε κάποια ομάδα χαρακτηριστικών. Αυτά τα συστήματα καλούνται γενικά επειδή παρέχουν μια πληθώρα από χαρακτηριστικά που καλύπτουν ποικίλες περιοχές. Collaborative Learning Support Systems (Συστήματα υποστήριξης συνεργατικής μάθησης) τα οποία δίνουν έμφαση στη δημιουργία της ομάδας, στη διαχείριση των εκπαιδευόμενων και εστιάζουν σε εργαλεία για σύγχρονη και ασύγχρονη συνεργασία. Question and test authoring and management systems (Συστήματα διαχείρισης ερωτήσεων και ασκήσεων) τα οποία διευκολύνουν τον σχεδιασμό και τη δημιουργία ασκήσεων (tests & quizzes), τη διανομή τους στους εκπαιδευόμενους, την αυτόματη βαθμολόγηση, την διαχείριση των αποτελεσμάτων κλπ. People and Institute resources management systems (Συστήματα διαχείρισης πόρων των εκπαιδευτικών οργανισμών) τα οποία σχετίζονται με διαχείριση ανθρώπινων πόρων και χρηματοδοτική διαχείριση. 8
Virtual classrooms (Συστήματα εικονικών τάξεων), που δημιουργούν έναν εικονικό χώρο για ζωντανή αλληλεπίδραση μεταξύ όλων των συμμετεχόντων (εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι) στη διαδικασία μάθησης. Οι απαιτήσεις του εκπαιδευτικού οργανισμού οδηγούν σε μια πρώτη καταγραφή των ζητούμενων χαρακτηριστικών ή αλλιώς δυνατοτήτων των λογισμικών που θα εξεταστούν στο επόμενο κεφάλαιο. Οι δυνατότητες αυτές δεν ανήκουν διακριτά σε μια μόνο από τις παραπάνω πέντε κατηγορίες αλλά μπορούν να απαντώνται σε αρκετές κατηγορίες. Μια πρώτη ταξινόμηση των δυνατοτήτων που παρέχουν τα λογισμικά αυτά είναι: Διαχείριση του μαθήματος που παρέχει εργαλεία για την δημιουργία, κατασκευή επί παραγγελία, διαχείριση και παρακολούθηση των μαθημάτων. Διαχείριση τάξης που παρέχει εργαλεία για τη διαχείριση των εκπαιδευομένων, τη σύσταση ομάδων και την διανομή εργασιών (projects). Εργαλεία Επικοινωνίας (communication tools) για σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία όπως chat (συνομιλία μέσω κειμένου), discussion fora (χώροι συζητήσεων), audio/video conferencing (τηλε/βιντεο διάσκεψη), announcements (ανακοινώσεις) καθώς και για συνεργασία: κατανομή εφαρμογών και αρχείων, whiteboard (ασπροπίνακας), κλπ). Εργαλεία μαθητών (student tools) για την υποστήριξη των εκπαιδευομένων στη βέλτιστη αξιοποίηση του εκπαιδευτικού υλικού. Τέτοια εργαλεία είναι τα ιδιωτικού και δημόσιου χαρακτήρα σχόλια, σελιδοδείκτες (bookmarks) κλπ. Διαχείριση του περιεχομένου των μαθημάτων που παρέχει εργαλεία για τη συγγραφή του περιεχομένου των μαθημάτων την διανομή του, καθώς και την διαχείριση των σχετικών αρχείων. Εργαλεία για εργασίες και ασκήσεις (assessment tools) για τη διαχείριση των εργασιών (projects) και των ασκήσεων (quizzes & tests) που ανατίθενται στους εκπαιδευόμενους. Διαχείριση Σχολείου που παρέχει εργαλεία για διαχείριση εγγραφών, βαθμών, χρηματοδοτική διαχείριση κλπ. (http://eduportal.dmst.aueb.gr) 2.1 ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Οι δυνατότητες των περιβαλλόντων-εργαλείων που θα εξεταστούν, μπορούν να ομαδοποιηθούν ως εξής: 9
Δυνατότητες που αφορούν τους Εκπαιδευόμενους. Σε αυτή την ομάδα κατατάσσονται οι δυνατότητες που σχετίζονται με τους εκπαιδευόμενους και αφορούν στη μαθησιακή διαδικασία. Δυνατότητες που αφορούν τους Εκπαιδευτές 1. Σε αυτή την ομάδα κατατάσσονται οι δυνατότητες που σχετίζονται με τους εκπαιδευτές και αφορούν την οργάνωση/ διαχείριση του υλικού του μαθήματος, για την αξιολόγηση/ ανατροφοδότηση των εκπαιδευομένων καθώς και για τη διαχείριση των μαθημάτων τους. Δυνατότητες που αφορούν τον Εκπαιδευτικό Οργανισμό. Σε αυτή την ομάδα κατατάσσονται οι δυνατότητες που σχετίζονται με τον εκπαιδευτικό οργανισμό ως σύνολο και αφορούν τη διαχείριση του χώρου των μαθημάτων, την τεχνική υποστήριξη των χρηστών του συστήματος, το χειρισμό των θεμάτων ασφάλειας, την οργάνωση των πόρων του καθώς και τη διαχείριση εικονικών κατανεμημένων τάξεων. Δυνατότητες που υποστηρίζουν Συνεργασία Επικοινωνία. Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται οι δυνατότητες που αφορούν σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία και συνεργασία και μπορούν να υποστηρίξουν συνεργατική μάθηση. Οι δυνατότητες αυτές, θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στην ομάδα των δυνατοτήτων που αφορούν τους εκπαιδευόμενους. Ωστόσο επιλέχθηκε να αποτελέσουν ξεχωριστή κατηγορία αναγνωρίζοντας τη ιδιαίτερη έμφαση που πρέπει να δοθεί σε αυτές τις δυνατότητες. 2.2 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΟΥΣ Πρόσβαση σε βιβλιοθήκες και πηγές πληροφοριών: Παροχή δυνατότητας δημιουργίας συνδέσμων σε βιβλιοθήκες που είναι διαθέσιμες στον Παγκόσμιο Ιστό Πληροφοριών, δημιουργία βιβλιοθηκών και υπηρεσιών πληροφόρησης, ενσωματωμένων στο μαθησιακό περιβάλλον. Σημειώσεις: Η δυνατότητα δημιουργίας σημειώσεων κατά τη μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού και την εκπόνηση συνεργατικών δραστηριοτήτων βοηθά τους εκπαιδευόμενους να ανατρέχουν και να επισημαίνουν εύκολα σημεία που απαιτούν προσοχή και επανέλεγχο. Λεξικό: Η δημιουργία λεξικού δίνει τη δυνατότητα τόσο σε εκπαιδευτές όσο και σε εκπαιδευόμενους να δημιουργήσουν το προσωπικό τους λεξιλόγιο. 1 Θεωρούμε ότι στους εκπαιδευτές συμπεριλαμβάνονται και οι παραγωγοί του εκπαιδευτικού υλικού. 10
Ευρετήριο Μαθήματος: Η αυτόματη εύρεση μαθημάτων Μηχανή Αναζήτησης: Η δυνατότητα αναζήτησης πληροφοριών όχι μόνο στα πλαίσια του υλικού ενός συγκεκριμένου μαθήματος αλλά σε όλο το διαθέσιμο υλικό του οργανισμού που προσφέρει τα μαθήματα, αποτελεί σημαντικό βοήθημα για τους εκπαιδευόμενους. Ασκήσεις Αυτό-αξιολόγησης: Τα συστήματα παρέχουν μηχανισμούς δημιουργίας διαφόρων τύπων ασκήσεων αυτο-αξιολόγησης μέσω ειδικών φορμών/ γεννητριών (quiz/ exercise generators). Οι ασκήσεις δημιουργούνται είτε από τους εκπαιδευτές είτε από τους εκπαιδευόμενους. Καθοδήγηση: Παροχή στους εκπαιδευόμενους καθοδήγησης και παραδείγματα χρήσης των δικτυακών τεχνολογιών για εκμάθηση. Σελίδες εκπαιδευόμενου: Δημιουργία προσωπικών σελίδων των εκπαιδευόμενων, δίνοντας τους ταυτόχρονα τη δυνατότητα να ενσωματώσουν στον προσωπικό τους χώρο λειτουργίες όπως ημερολόγιο, λεξικό, κλπ. 2.3 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΕΣ Σχεδίαση μαθήματος: Παροχή εύχρηστων εργαλείων για τη σχεδίαση και την παρουσίαση της δομής του μαθήματος. Δίνουν στον εκπαιδευτή τη δυνατότητα να διατάξει το περιεχόμενο του μαθήματος, να ενσωματώσει τα δικά του εικονίδια κλπ. Σελίδες μαθήματος: Παροχή μηχανισμών για τη δημιουργία των σελίδων του μαθήματος. Οι σελίδες αυτές, συνήθως περιλαμβάνουν το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος, τα περιεχόμενα του μαθήματος, ανακοινώσεις και ένα ημερολόγιο για την επισήμανση προθεσμιών, συναντήσεων, κλπ. Λεξικό: Η δημιουργία λεξικού υποστηρίζεται μέσω ειδικών, εύχρηστων φορμών-γεννητριών, δίνοντας τη δυνατότητα στους εκπαιδευτές να παρέχουν στους εκπαιδευόμενους το κατάλληλο λεξιλόγιο. Πολυμέσα: Ο εμπλουτισμός του υλικού με πολυμεσικά στοιχεία βοηθάει τους εκπαιδευόμενους να κατανοήσουν το περιεχόμενο, να εντρυφήσουν και να εμβαθύνουν σε βασικές έννοιες. Ασκήσεις Εργασίες: Η αξιολόγηση των εκπαιδευομένων πραγματοποιείται είτε μέσω ασκήσεων (test & quizzes) είτε μέσω εργασιών (projects) που υποβάλλονται στον εκπαιδευτή. Οι κλειστού τύπου ασκήσεις-ερωτήσεις μπορούν να είναι διαφόρων τύπων (π.χ. πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχησης, σωστού-λάθους, κλπ.). Η αξιολόγηση μέσω εργασιών, απαιτεί από τον εκπαιδευτή να καθορίσει το θέμα της εργασίας και να την αποστείλει σε όλους τους εκπαιδευόμενους ή να τη συμπεριλάβει στο περιεχόμενο του μαθήματος. 11
Διαχείριση εκπαιδευομένων: Παροχή μηχανισμών για τη διαχείριση και την παρακολούθηση της συμμετοχής των εκπαιδευομένων καθώς και για την τήρηση στατιστικών στοιχείων που σχετίζονται με τη συχνότητα «επίσκεψης» σελίδων του μαθήματος, ενεργής συμμετοχής του εκπαιδευόμενου σε ομάδες συζητήσεων, υποβολής ερωτήσεων για εργασίες, κλπ. Διαχείριση βαθμολογίας εκπαιδευομένων: Υποστηρίζονται λειτουργίες όπως αυτόματη καταχώρηση της βαθμολογίας του ανά τεστ αξιολόγησης και εργασία, αυτόματος υπολογισμός του μέσου όρου της βαθμολογίας κλπ. Διαχείριση περιεχομένου μαθήματος: Οι εκπαιδευτές έχουν τη δυνατότητα, μέσω εύχρηστων εργαλείων να τροποποιούν το περιεχόμενο του μαθήματός τους. Οι αλλαγές που μπορούν να κάνουν περιλαμβάνουν προσθήκη νέου εκπαιδευτικού υλικού, προσθήκη νέων τεστ αξιολόγησης, δημιουργία ομάδων εργασίας, κλπ. 2.4 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Διαχείριση του χώρου των μαθημάτων: Παροχή μηχανισμών για δημιουργία και διαχείριση του χώρου αποθήκευσης όλων των απαραίτητων αρχείων. Χειρισμό των θεμάτων ασφάλειας: Ύπαρξη μηχανισμών για τον καθορισμό δικαιωμάτων πρόσβασης των χρηστών. Επίσης να αξιοποιούν αλγορίθμους κρυπτογράφησης για μεγαλύτερη ασφάλεια των δεδομένων. Διαχείριση εικονικών κατανεμημένων τάξεων: Διάθεση μηχανισμών για τη διαχείριση και το χρονοπρογραμματισμό εικονικών τάξεων όπου οι εκπαιδευόμενοι είναι γεωγραφικά κατανεμημένοι και επικοινωνούν μέσω διαδικτύου. 2.5 ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Επικοινωνία: Η επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευομένων καθώς και με τον εκπαιδευτή μπορεί να είναι ασύγχρονη είτε σύγχρονη. Η ασύγχρονη επικοινωνία περιλαμβάνει ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (email), λίστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (mailing lists), ομάδες συζητήσεων (discussion fora), πίνακες ανακοινώσεων (bulletin boards) και ομάδες ανακοινώσεων (newsgroups). Τα σύγχρονα μέσα περιλαμβάνουν συνομιλία μέσω κειμένου (chat), χρήση ασπροπίνακα (whiteboard), συνδιάσκεψη μέσω φωνής ή/και εικόνας (teleconferencing/ videoconferencing) και διαμοίραση εφαρμογών (application sharing). 12
Διαμοίραση αρχείων: Παροχή μηχανισμών για διαμοίραση αρχείων, τήρηση εκδόσεων κλπ. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι στην συνεργατική μάθηση, εφόσον οι συμμετέχοντες σε μία συζήτηση ή στα πλαίσια της συνεργασίας τους, έχουν τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν κείμενα και εικόνες που αφορούν στο περιεχόμενο του μαθήματος. 13
3 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΑΓΟΡΑΣ Σε αυτό το κεφάλαιο, συνοψίζονται τα αποτελέσματα της διερεύνησης της αγοράς των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων/ εργαλείων που μπορούν να υποστηρίξουν το e-learning. 3.1 ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΓΟΡΑ Στην παράγραφο αυτή δίνεται μια συνοπτική περιγραφή των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων/ εργαλείων (ή αλλιώς πακέτων ) που εξετάστηκαν στο πλαίσιο της διερεύνησης της διεθνούς αγοράς. 1. IntraKal Εταιρεία: Anlon Systems URL: http://www.anlon.com/ Συνοπτική περιγραφή: Είναι πολύ απλό στη χρήση και απαιτεί μια μικρή γνώση HTML για την κατασκευή μαθημάτων. Παρέχει μόνο ασύγχρονους τρόπους επικοινωνίας, στηριγμένους σε μηχανισμούς e-mail. Το περιεχόμενο των μαθημάτων οργανώνεται ως WEB σελίδα η οποία περιέχει συνδέσμους σε άλλες σελίδες ή σε άλλα αρχεία. 14
2. Education Information System (EIS) Εταιρεία: BKM Research & Development, Inc URL: http://www.bkm.ca/ Συνοπτική περιγραφή: Χρησιμοποιεί αρχιτεκτονική components (διακριτών ολοκληρωμένων τμημάτων λογισμικού τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν είτε μεμονωμένα είτε σε συνεργασία με άλλα) για τη δημιουργία και τη διανομή περιεχομένου καθώς και για τη διαχείριση των εκπαιδευομένων. Πιο συγκεκριμένα: Το περιεχόμενο δημιουργείται με χρήση του προϊόντος (component) Virtual Studio και διανέμεται με τη βοήθεια του προϊόντος Virtual Instructor. Ένα άλλο component παρέχει τη δυνατότητα on-line ασκήσεων (quizzes & tests). 3. Blackboard 5 Εταιρεία: Blackboard Inc. URL: http://www.blackboard.com Συνοπτική περιγραφή: Υποστηρίζει πολλούς διαφορετικούς τύπους περιεχομένου (π.χ. HTML,.doc,.pdf, κλπ) για τη διαμόρφωση των μαθημάτων. Επιδίωξη των κατασκευαστών του είναι να χρησιμοποιείται το προϊόν σε επίπεδο εκπαιδευτικού οργανισμού και όχι μόνο για την υποστήριξη μεμονωμένων μαθημάτων ή τάξεων. Ως εκ τούτου, το προϊόν εστιάζει στην υποστήριξη του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας ενός οργανισμού (εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων). 15
4. COSE (Creation Of Study Environments) Εταιρεία: Longman Software PublishingURL: http://www.staffs.ac.uk/cose/cose10/ Συνοπτική περιγραφή: Περιγράφει τα μαθήματα ως «ευκαιρίες μάθησης» και τα οργανώνει ως μια σειρά δραστηριοτήτων, ασκήσεων και εργασιών. Υποστηρίζει όλους τους τύπους περιεχομένου που μπορούν να λειτουργήσουν στο διαδίκτυο. Το περιεχόμενο των μαθημάτων δομείται σε δενδρική δομή έτσι ώστε να φαίνονται οι διασυνδέσεις μεταξύ των επιμέρους ενοτήτων. 5. Educator Online Classroom Management System Εταιρεία: Ucompass.com URL: http://www.ucompass.com/ Συνοπτική περιγραφή: Είναι ένα διαδικτυακό σύστημα για διανομή μαθημάτων (το σύνολο του περιεχομένου ενός μαθήματος μπορεί να σταλεί μέσω e-mail) 6. FlexTraining Learning Management Software Εταιρεία: Online Development URL: http://www.flextraining.com/ Συνοπτική περιγραφή: To FlexTraining δίνει μηχανισμούς για δημοσιοποίηση περιεχομένου στο διαδίκτυο, γρήγορα και ευέλικτα. Παρέχει επίσης μηχανισμούς διαχείρισης του περιεχομένου. Είναι συμβατό με εφαρμογές όπως MS Front Page, MS Office, SQ Hot 16
Metal, Net Objects Fusion, Macromedia Flash και γενικά με όλα τα εργαλεία δημιουργίας HTML. 7. Internet Classroom Assistant (ICA) Εταιρεία: Nicenet URL: http://www.nicenet.org/ Συνοπτική περιγραφή: Εστιάζει στους μηχανισμούς επικοινωνίας και συνεργασίας. Τρέχει στον εξυπηρετητή (sever) της Nicent και δεν απαιτεί καμία ειδική ρύθμιση και κανένα επιπλέον λογισμικό από πλευράς χρηστών, πέρα από τη χρήση ενός web browser. Παρέχει ένα πολύ απλό μηχανισμό δημιουργίας μιας εικονικής τάξης. Αφού η εικονική τάξη δημιουργηθεί, το κλειδί της μπορεί να σταλεί στους εκπαιδευόμενους έτσι ώστε αυτοί να μπορέσουν να συμμετάσχουν στα μαθήματα. 8. IntraLearn Εταιρεία: IntraLearn Software Corporation URL: http://www.intralearn.com/ Συνοπτική περιγραφή: Υποστηρίζει γρήγορη δημιουργία, διανομή και διαχείριση περιεχομένου μαθημάτων. Είναι πλήρως συμβατό με τα windows 2000 και χρησιμοποιεί τον SQL Server για τη διαχείριση των δεδομένων. 9. The Learning Manager (TLM) Εταιρεία: The Learning Management CorporationURL: http://www.thelearningmanag 17
Συνοπτική περιγραφή: Επιτρέπει τη δημιουργία, διανομή μαθημάτων και επίσης την αξιολόγηση των εκπαιδευομένων. Υποστηρίζει περιεχόμενο που έχει συνταχθεί είτε με το MS Word (το οποίο είναι ενσωματωμένο στον TLM) είτε με οποιοδήποτε άλλη εφαρμογή ανάπτυξης web content όπως π.χ. τα Authorware, Flash, Cold Fusion, MS FrontPage, MediaPlayer, QuickTime, κλπ. 10. LearningSpace Εταιρεία: Lotus Development Corp.URL: http://www.lotus.com/home.nsf/tabs/learn Συνοπτική περιγραφή: Το LearningSpace παρέχει εργαλεία για το σχεδιασμό του μαθήματος και τη δημιουργία του περιεχομένου καθώς και για τη δημιουργία τεστ αξιολόγησης με ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου. 11. Mallard Εταιρεία: University of Illinois at Urbana-ChampaignURL: http://www.cen.uiuc.edu/m Συνοπτική περιγραφή: To Mallard είναι ένα ασύγχρονο περιβάλλον το οποίο χρησιμοποιείται σε ορισμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα στις ΗΠΑ. Υποστηρίζει δημιουργία μαθημάτων, και αξιολόγηση εκπαιδευομένων. Αξιοποιεί μηχανισμούς κρυπτογράφησης για λόγους ασφάλειας των δεδομένων. 18
12. mgen Enterprise Εταιρεία: mgen Enterprise URL: http://www.mgen.com Συνοπτική περιγραφή: Υποστηρίζει δημιουργία περιεχομένου μαθημάτων, διαχείριση εκπαιδευομένων καθώς και σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία. 13. esocrates Web Learning Environment Εταιρεία: esocrates URL: http://www.esocrates.com/ Συνοπτική περιγραφή: To esocrates Web Learning Environment δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτή να δημιουργήσει το περιβάλλον του μαθήματος με εύκολο τρόπο ενσωματώνοντας τα επιθυμητά εργαλεία. 14. Theorix Εταιρεία: Ε-com Inc. URL: http://www.e-com.net/eng/products.html Συνοπτική περιγραφή: Το Theorix βασίζεται στη χρήση menu και παρέχει μηχανισμούς για διαχείριση μαθημάτων, αξιολόγηση εκπαιδευομένων αλλά και για επικοινωνία. 19
15. TopClass Εταιρεία: Web-based Training Systems URL: http://www.wbtsystems.com/ Συνοπτική περιγραφή: Το TopClass παρέχει εργαλεία για το σχεδιασμό του περιεχομένου του μαθήματος και τη δημιουργία τεστ αξιολόγησης. Σε συνεργασία με την εταιρεία Centra υποστηρίζει λογισμικό για video-conferencing. 16. Virtual-U Εταιρεία: Virtual Learning Environments Inc. URL: http://www.vlei.com/ Συνοπτική περιγραφή: Το Virtual-U παρέχει εργαλεία για τη δημιουργία του περιεχομένου του μαθήματος, τη μαζική διαχείριση εγγραφών, χρηστών και μαθημάτων. Υποστηρίζει ασύγχρονα και σύγχρονα μέσα επικοινωνίας. 20
17. WebCT Εταιρεία: WebCT URL: http://www.webct.com Συνοπτική περιγραφή: Το WebCT διευκολύνει τη δημιουργία πολύπλοκων μαθησιακών περιβαλλόντων, αναφορικά με το περιεχόμενο των μαθημάτων, τους εκπαιδευόμενους και την επικοινωνία. 18. Centra Symposium 4.0 Εταιρεία: Centra URL: http://www.centra.com Συνοπτική περιγραφή: Το Centra υποστηρίζει κυρίως audio και video conferencing δίνοντας τη δυνατότητα συμμετοχής περισσότερων των 250 ατόμων. 21
3.2 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Σκοπός της διερεύνησης της αγοράς στην παρούσα εργασία, είναι η καταγραφή των ηλεκτρονικών περιβαλλόντων/ εργαλείων μάθησης διεθνώς, δίνοντας εκτενέστερη αναφορά για τις εφαρμογές τους στην εκπαιδευτική Ελληνική κοινότητα. Σε αυτή την ενότητα θα παρουσιαστούν οι εφαρμογές αυτές των Ελληνικών εταιριών. Οι Ελληνικές εταιρίες κατασκευής αυτών των περιβαλλόντων/ εργαλείων είναι λιγότερες, αλλά ανταγωνίζονται σε αρκετά σημεία τις διεθνείς. Εκτός από τις συνοπτικές περιγραφές, θα δοθούν παρακάτω και οι βασικές δυνατότητες, οι οποίες φιλτραρίστηκαν από προηγούμενη ενότητα αφού κρίθηκαν ως οι σημαντικότερες. Ως κριτήρια λήφθηκαν υπόψη η χρησιμότητά τους στην μάθηση σε σχέση με τον εκπαιδευόμενο, τον εκπαιδευτή, τον οργανισμό, καθώς και η υποστήριξη της συνεργασίας μεταξύ τους. Μεγάλο ρόλο για τον καθορισμό των δυνατοτήτων, αλλά και για τα γενικότερα χαρακτηριστικά των περιβαλλόντων/ εργαλείων, είχε η συμβολή ειδικών στελεχών σε κάποιες από τις εταιρίες, έπειτα από τηλεφωνική επικοινωνία. Οι βασικές δυνατότητες που θα καταγραφούν και θα συγκριθούν είναι: E-mail Ομάδες συζητήσεων Πίνακες ανακοινώσεων Chat Ασπροπίνακας Tele/videoconferencing Διαμοίραση εφαρμογών Διαχείριση βαθμολογίας Ασκήσεις Εργασίες Βιβλιοθήκη Σημειώσεις Ασκήσεις αυτοαξιολόγησης Δημιουργία προσωπικών σελίδων 22