Μονηέλα Ανάπηςξηρ Εκπαιδεςηικών Μαίπη Κοςηζελίνη Καθηγήηπια Τμήμα Επιζηημών ηηρ Αγωγήρ Πανεπιζηήμιο Κύππος 1. Ειζαγωγή Τν ζέκα ηεο απνηειεζκαηηθήο- πνηνηηθήο δηδαζθαιίαο/κάζεζεο είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλν κε ην ζέκα ηεο αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ, ηόζν βηβιηνγξαθηθά-εξεπλεηηθά όζν θαη ζην ζρεδηαζκό απηώλ πνπ παίξλνπλ πνιηηηθέο απνθάζεηο γηα αιιαγέο θαη κεηαξξπζκίζεηο. Οη ζθνπνί θαη νη δηαδηθαζίεο αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ πνηθίινπλ θαη ζπλάδνπλ κε ηελ αληίιεςε πνπ έρεη ε αθαδεκατθή θνηλόηεηα γηα ηνλ απνηειεζκαηηθό εθπαηδεπηηθό αιιά θαη κε ηελ επηζηεκνληθή γλώζε γηα ην πώο καζαίλνπλ θαη θαιύηεξα εθαξκόδνπλ απηά πνπ καζαίλνπλ νη εθπαηδεπηηθνί. Σην άξζξν απηό εμεηάδνληαη ηέζζεξα κνληέια αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ, κε έκθαζε ζηηο δηαδηθαζίεο θαη ηα κεζνδνινγηθά θαη παηδαγσγηθά ζέκαηα πνπ πξνθύπηνπλ. 2. Μονηέλα Ανάπηςξηρ ηων Εκπαιδεςηικών Έρνπλ επηθξαηήζεη ηέζζεξα δηαθνξεηηθά κνληέια αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ, ηα νπνία δηαθξίλνληαη κεηαμύ ηνπο σο πξνο ην ζθνπό θαη ηε θηινζνθία, ηηο παξαδνρέο πάλσ ζηηο νπνίεο ζεκειηώλνληαη, ζηηο δηαδηθαζίεο εθπαίδεπζεο/επηκόξθσζεο θαη αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ, θαη ην ξόιν 1
ησλ αθαδεκατθώλ ηδξπκάησλ πνπ αλαιακβάλνπλ ηελ εθπαίδεπζεεπηκόξθσζε. Τα ηέζζεξα απηά κνληέια είλαη κε βάζε θαη ηε ρξνλνινγηθή ζεηξά επηθξάηεζήο ηνπο: ην Αθαδεκατθό/ νξζνινγηζηηθό, ην ζεηηθηζηηθό/ ηερλνθξαηηθό, ην Αλζξσπηζηηθό/ Αλαζηνραζηηθό θαη ην Κξηηηθό/Σπκκεηνρηθό. Τν Αθαδεκατθό/ νξζνινγηζηηθό κνληέιν Δίλαη ην κνληέιν πνπ πξνσζήζεθε από ηα παλεπηζηήκηα ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αη. θαη ζηεξίρηεθε ζηελ παξαδνρή όηη ε γλώζε ηεο εθπαηδεπηηθήο ζεσξίαο θαζηζηά ηνλ εθπαηδεπηηθό ηθαλό λα δηδάμεη απνηειεζκαηηθά. Η θηινζνθία είλαη νξζνινγηζηηθή θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ εθαξκόδνληαη εζηηάδνληαη ζε δηαιέμεηο ζε κεγάια ακθηζέαηξα παλεπηζηεκίσλ θαη παηδαγσγηθώλ ηλζηηηνύησλ κέζα ζηα νπνία ν εθπαηδεπηηθόο «καζαίλεη» απηά πνπ ζπνύδαζαλ νη δάζθαινί ηνπ θαη ηα νπνία ζηε ζπλέρεηα επηρεηξεί λα εθαξκόζεη κέζα από ηελ πξαθηηθή δηδαζθαιίαο. Τν Θεηηθηζηηθό/ηερλνθξαηηθό κνληέιν Δκθαλίδεηαη ζηα κέζα ηνπ 20 νπ αη. θαη γίλεηαη ην πξόηππν κνληέιν εθπαίδεπζεο θαη επηκόξθσζεο εθπαηδεπηηθώλ ζηελ ύζηεξε λενηεξηθή επνρή. Πξνσζήζεθε από πνιηηηθνύο θαη ηερλνθξάηεο σο ην κνληέιν αλάπηπμεο ηθαλνηήησλ (competency-based teacher education) θαη επηρεηξεί λα απειεπζεξώζεη ηα πξνγξάκκαηα αλάπηπμεο εθπαηδεπηηθώλ από ην δίπηπρν «γλώζε-ζεσξία θαη ε εθαξκνγή ηνπο». Σηεξίδεηαη ζε δεμηόηεηεο θαη ηθαλόηεηεο ηηο νπνίεο ζα πξέπεη λα εθαξκόζεη ζηελ ηάμε ν εθπαηδεπηηθόο, γηα λα επηηύρεη ζπγθεθξηκέλνπο θαη 2
κεηξήζηκνπο ζηόρνπο, νη νπνίνη κπνξνύλ λα αμηνινγνύληαη κε πνηθίινπο ηξόπνπο θαη ηδηαίηεξα κε εμσηεξηθέο εληαίεο εμεηάζεηο. Τν Αλζξσπηζηηθό/Αλαζηνραζηηθό κνληέιν Δπηθξαηεί ζην ηέινο ηνπ 20 νπ αη. θαη επηρεηξεί λα απειεπζεξώζεη ηνλ εθπαηδεπηηθό από ην θπζηνθξαηηθό κνληέιν ησλ ζεηηθώλ επηζηεκώλ ζύκθσλα κε ην νπνίν όια κπνξνύλ λα γίλνπλ κε ηελ εμάζθεζε ζε επαλαιακβαλόκελεο δηαδηθαζίεο ξνπηίλαο νη νπνίεο νδεγνύλ ζε παλνκνηόηππα απνηειέζκαηα. Σηόρνο ηώξα γίλεηαη ε αλάπηπμε αλαζηνραζηώλ ζηελ πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο ( reflective practitioners - π.ρ. Schwab, Schön and Stenhouse). Γίλεηαη γηα πξώηε θνξά ζεκαζία ζηα ζπλαηζζήκαηα, ζηηο αμίεο θαη ζηηο πξνζσπηθέο ζεσξίεο ησλ ζπκκεηερόλησλ. Η δηδαζθαιία θαη ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε αληηκεησπίδνληαη σο δηαδηθαζίεο θνξηηζκέλεο κε ηηο ζηάζεηο, ηηο αμίεο θαη ηηο κε ζπλεηδεηνπνηεκέλεο ζεσξίεο (implicit theories) ησλ εθπαηδεπηηθώλ. Τν Κξηηηθό ζπκκεηνρηθό κνληέιν Δπηθξαηεί ζην ηέινο ηνπ 20 νπ αη θαη ζηηο αξρέο ηνπ 21 νπ, κέζα ζε κηα Μεηα-ηνλενηεξηζκό (post- modernity) επνρή θαη αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθώλ δηαδηθαζηώλ. Θεκειηώλεηαη ζηε βαζηθή παξαδνρή όηη ε εθπαηδεπηηθή αιιαγή ζηεξίδεηαη α) ζην πώο νη εθπαηδεπηηθνί αληηιακβάλνληαη ηε δηδαζθαιία θαη ην ζπγθείκελν κέζα ζην νπνίν ηελ εθαξκόδνπλ θαη β) πώο ηελ αλαζρεκαηίδνπλ. Σύκθσλα κε ην θξηηηθό ζπκκεηνρηθό κνληέιν «εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ» ζεκαίλεη δηαδηθαζία αλαδόκεζεο ηεο επαγγεικαηηθήο θνπιηνύξαο ησλ 3
εθπαηδεπηηθώλ. Μηα ηέηνηα αλαδόκεζε δελ επηβάιιεηαη από εηδηθνύο νύηε θαζνδεγείηαη ζε πξνθαζνξηζκέλν απνηέιεζκα από παλεπηζηεκηαθνύο θαη εκπεηξνγλώκνλεο, αιιά επηηπγράλεηαη κέζα από δηάινγν, αλαζηνραζκό θαη θξηηηθή ελδνζθόπεζε θαη εμέηαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ, πνιηηηζηηθνύ, πνιηηηθνύ ξόινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνύ θαη ησλ ζεσξηώλ ηνπ θαζελόο. Όπσο ν Habermas (1972:208) ηνλίδεη ν αλαζηνραζκόο είλαη ελόξαζε θαη πξνηθνδόηεζε, νηθνδόκεζε λνήκαηνο θαη απειεπζέξσζε από δνγκαηηθέο εμαξηήζεηο». 3. Έπεςνα Δπάζηρ Η Έξεπλα Γξάζεο είλαη κηα δηαδηθαζία αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ κέζα ζηα ίδηα ηα ζρνιεία θαη ζε ζρέζε κε ηελ ηξέρνπζα δηδαθηηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθόηεηα. Βξίζθεηαη ζηελ θαξδηά ηνπ ζπκκεηνρηθνύ κνληέινπ αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ θαη ζε απηό ζπλεξγάδνληαη εξεπλεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί νη νπνίνη δξνπλ σο εξεπλεηέο θαη αλαζηνραζηέο ηεο πξαγκαηηθόηεηαο πνπ βηώλνπλ. Η Έξεπλα Γξάζεο δηεπθνιύλεη ηελ θπθιηθή, αληί ηεο γξακκηθήο δηαδηθαζίαο αλάπηπμεο ησλ ζπκκεηερόλησλ (Grundy, 1986). Σηε δηάξθεηα ηεο θπθιηθήο δηαδηθαζίαο νη ζπκκεηέρνληεο κνηξάδνληαη ηε γλώζε θαη ηηο εκπεηξίεο, ζε κηα δηαδηθαζία αλαδήηεζεο πξαθηηθώλ ιύζεσλ θαη απηό-θαηαλόεζεο ((Bradbury and Reason, 2003:159, Reason & Bradbury, 2001). Βαζηθέο παξαδνρέο απηνύο Έξεπλαο Γξάζεο είλαη όηη α) ε Γηδαζθαιία είλαη Πξάμε πνπ πξνσζεί ηε δηαιεθηηθή ζρέζε κεηαμύ εθπαηδεπηηθώλ, εθπαηδεπηηθνύ θαη καζεηή, ηνπ ζπγθεηκέλνπ θαη ηνπ εαπηνύ θαη β) ην λόεκα δελ βξίζθεηαη ζηελ 4
ίδηα ηελ εκπεηξία ή ηε ζεσξία αιιά ζηελ θαηαλόεζε ηεο εκπεηξίαο θαη ησλ ζηάζεσλ ησλ ζπκκεηερόλησλ απέλαληη ζε απηή ηελ εκπεηξία (Doll, 1993; Hargreaves, 1994; Koutselini, 1997), Οη δηαδηθαζίεο πνπ εθαξκόδνληαη είλαη ν αλαζηνραζκόο πξηλ θαη κεηά από θάζε δξάζε θαη ε ζπλερήο ελδνζθόπεζε πνπ νδεγνύλ ζε θπθιηθή Γόκεζε, Απνδόκεζε θαη Αλαδόκεζε λνήκαηνο (Grundy, 1987). Μέζα από ηηο δηαδηθαζίεο απηέο ζε θάζε θαηλνύξηα δξάζε εληζρύνληαη ηα ζηνηρεία θαη νη θαηαζηάζεηο πνπ αληακείβνπλ, έρνπλ απνηέιεζκα θαη ηθαλνπνηνύλ όζνπο ζπκκεηέρνπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Η ηήξεζε εκεξνινγίνπ ηόζν κεηά από ηε δηδαθηηθή πξάμε όζν θαη κεηά από ηηο νκαδηθέο ζπλαληήζεηο βνεζά ζηελ ελδνζθόπεζε θαη ηνλ αλαζηνραζκό κε ηελ θαηαγξαθή γεγνλόησλ, ζθέςεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ γηα όια ηα δξώκελα. 4. Σςμπέπαζμα Η δηαθνξνπνηεκέλε πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο- κάζεζεο θαη ε παξαγσγή επθαηξηώλ επηηπρίαο γηα όια ηα παηδηά βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ησλ πξνζεγγίζεσλ πνπ δνθηκάδνληαη ζην θξηηηθό ζπκκεηνρηθό κνληέιν αλάπηπμεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ. Οη δηαδηθαζίεο απηέο επαλαθέξνπλ ηε δηδαζθαιία ζην θνηλσληθό αλζξσπηζηηθό ηεο πιαίζην απειεπζεξώλνληαο ηελ από ηηο ζεηηθηζηηθέο 5
πξνζεγγίζεηο πνπ ζέινπλ ηε δηδαζθαιία λα εθπίπηεη ζε επαλαιακβαλόκελεο δηαδηθαζίεο ξνπηίλαο. Οη εθπαηδεπηηθνί έρνπλ ηελ επθαηξία λα ζπλεηδεηνπνηνύλ θαη λα δηαπξαγκαηεύνληαη ηηο ιαλζαζκέλεο αληηιήςεηο πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη ζε ζέκαηα δηδαζθαιίαο- κάζεζεο θαη ξόινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνύ. Σε ηειεπηαία αλάιπζε ε ζπκκεηνρηθή αλάπηπμε εθπαηδεπηηθώλ κέζα από Έξεπλα Γξάζεο νδεγεί ζε αλνηθνδόκεζε λνήκαηνο θαη αιιαγή ηνπ πεξηβάιινληνο κάζεζεο από κνλαρηθό θαη επαλαιακβαλόκελν ζε ζπλεξγαηηθό θαη κνλαδηθό πνπ απνκαθξύλεη ηνπο εθπαηδεπηηθνύο από ηηο δηαδηθαζίεο ξνπηίλαο θαη δηδαζθαιίαο εξήκελ ησλ καζεηώλ. Μηα ηέηνηα δηαδηθαζία γίλεηαη δηαδηθαζία ελδπλάκσζεο θαη πξνηθνδόηεζεο πνπ επηηξέπεη ζπλερή αλαλέσζε θαη απηνβειηίσζε κέζα από δξάζε-πξάμε θαη όρη κε δηαιέμεηο θαη ζεσξίεο. Τν ζεκαληηθό είλαη όηη ε ζεσξία δελ ππνβαζκίδεηαη νύηε απνπζηάδεη αιιά θηίδεηαη επαγσγηθά, σο απνηέιεζκα ηεο δξάζεο, ηεο ελδνζθόπεζεο θαη ηνπ αλαζηνραζκνύ. 6