ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΘΟΘΟΞΙΑ PROJECT 1ΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ Α : ΒΕΝΕΡΗ ΜΑΡΙΛΕΝΑ
Όπως γνωρίζουμε όλες οι θρησκείες διαφέρουν,κατά πολύ ή λίγο,μεταξύ τους όσον αφορά τα «πιστεύω» και τους κανόνες δοξολογίας τους. Ένα όμως κοινό χαρακτηριστικό τους, αναλόγως το περιεχόμενο της κάθε μίας, είναι η παρουσία κάποιου συγκεκριμένου διατροφικού προτύπου ακολουθούμενο από τους πιστούς της. Πώς, λοιπόν, παρουσιάζονται αυτές οι διατροφικές ιδιαιτερότητες στο Χριστιανισμό και στον Ισλαμισμό? Διαφορετικές οι δύο αυτές θρησκείες, με συγκεκριμένες απαιτήσεις όμως η κάθε μία!
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ Χριστιανισμός ονομάζεται το θρησκευτικό σύστημα πίστης το οποίο αναγνωρίζει ως ιδρυτή και κεντρικό πρόσωπο του συνόλου της διδασκαλίας του, τον Ιησού Χριστό, όπως παρουσιάζεται στα βιβλία της ΚαινήςΔιαθήκης. Αυτό σημαίνει, πως πέρα από κάθε άλλη έννοια που περιλαμβάνει η θρησκεία αυτή, οι οπαδοί του Χριστιανισμού εστιάζουν την προσοχή τους και έχουν ως κοινό σημείο αναφοράς το πρόσωπο του Ιησού Χριστού.
ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΘΡΗΣΚΕΙΑ H θρησκεία μας δεν έχει την πληθώρα των διατροφικών περιορισμών που χαρακτηρίζουν τις άλλες θρησκείες (ιουδαϊσμός, ισλαμισμός, ινδουισμός). Από την άλλη πλευρά, η τήρηση των νηστειών έχει μεγάλη θρησκευτική σημασία για τους χριστιανούς ορθόδοξους. Στις περιόδους νηστείας οι πιστοί απέχουν από όλες τις τροφές ζωικής προέλευσης (κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά).
H νηστεία των ορθοδόξων επιβάλλει στους πιστούς την περιοδική φυτοφαγία για ένα διάστημα 180-200 ημερών κατά τη διάρκεια του έτους. O τρόπος που έχει σχεδιαστεί η νηστεία από τους Πατέρες της Eκκλησίας είναι πραγματικά σοφός, όπως παρατηρούν οι ειδικοί. Ο λόγος είναι ότι, κατά τη διάρκεια των πολυήμερων νηστειών, παρ όλο που απαγορεύονται τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, επιτρέπονται τα θαλασσινά. Tα τελευταία είναι υψηλής διατροφικής αξίας, γιατί παρέχουν στον οργανισμό τα πολύτιμα ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία ασκούν ευεργετική δράση στο καρδιαγγειακό σύστημα και θωρακίζουν την άμυνα του οργανισμού. Eπίσης, το ίδιο το «πρόγραμμα» της νηστείας επιτρέπει την κατανάλωση ψαριού σε συγκεκριμένες μέρες κατά τη διάρκεια πολυήμερων νηστειών (π.χ. ο παραδοσιακός μπακαλιάρος που τρώμε την 25η Mαρτίου -του Eυαγγελισμού κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής).
ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΣΤΗΝ Υ ΓΕΙΑ ΜΑΣ: H νηστεία είναι ένας υγιεινός τρόπος διατροφής, αρκεί να αποφεύγονται οι ακρότητες. Νηστεία δεν σημαίνει υπερκατανάλωση θαλασσινών, τηγανητών και χαλβά (που περιέχει περίπου 45% λιπαρά), ούτε όμως και αποκλειστική διατροφή με ψωμί και ελιές. Ανάμεσα στα οφέλη της(σωστής) νηστείας είναι ο περιορισμός των επιπέδων της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων, η μείωση της αρτηριακής πίεσης και η απώλεια βάρους. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι στα μακροπρόθεσμα οφέλη της νηστείας συγκαταλέγονται η μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρδιαγγειακών παθήσεων, η καταπολέμηση γαστρεντερικών διαταραχών και η πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου.
Ένας τελευταίος κανόνας είναι ότι όταν είναι νηστεία και η ημέρα είναι Σάββατο, επιτρέπεται να φάμε λάδι, εκτός από την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου. Η νηστεία εκτός από καθήκον μας, είναι και ένας τρόπος να γίνουμε εγκρατείς. Με την νηστεία εξασκούμαστε ώστε να μην παρασυρόμαστε στις αμαρτίες, μικρές ή μεγάλες. Πέρα από την θεολογική άποψη, η νηστεία είναι μια καλή αποτοξίνωση του οργανισμού μας.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Εκτός από τη γενική νηστεία την οποία ακολουθούν οι χριστιανοί, σημαντικές διατροφικές ιδιαιτερότητες παρουσιάζονται και στη μοναστηριακή διατροφή, την οποία ακολουθούν μοναχοί.
ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ Με τον όρο μοναχισμός στον Χριστιανισμό εννοείται το θρησκευτικό κίνημα των λαϊκών -κυρίως- που με βάση το κήρυγμα του Ιησού και την αποστολική γραμματεία αναζητούν την πνευματική τελειότητα ( θέωση ), μέσω της αναχώρησης από τα αστικά κέντρα και της καταφυγής σε ερημικούς τόπους. Η αρχή του ανάγεται στην περίοδο των διωγμών ενάντια των Χριστιανών και την ανάγκη ασφάλειας των μελών της Εκκλησίας μέσω της απόσυρσης σε απομονωμένες περιοχές, εκεί υποβοηθούμενοι από τις κλιματολογικές συνθήκες επιδίδονταν στην άσκηση. Λόγω της καθημερινής ζωής των μοναχών, η οποία απέχει κατά πολύ από εκείνη των υπολοίπων χριστιανών, η διατροφή αποτελεί ένα κύριο κομμάτι της.
Στη μοναστηριακή διατροφή αποδίδεται η μακροζωία των μοναχών οι οποίοι ζουν μέχρι και τα 95 έχοντας καλή ψυχική αλλά και σωματική κατάσταση. Μάλιστα η νηστεία των μοναχών φαίνεται ότι αποτελεί ασπίδα για τα καρδιαγγειακά νοσήματα. «Η μοναστηριακή διατροφή δεν είναι μόνο αυτό που αποκαλούμε Μεσογειακή Δίαιτα. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι το ότι οι μοναχοί τρώνε ακόμη με τον παραδοσιακό τρόπο. Στους μοναχούς δεν υπάρχει πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό φαγητό. Στο μοναστήρι υπάρχει η πρωινή και βραδινή τράπεζα. Δύο γεύματα την ημέρα, απλά και με κανονικά διαλείμματα. Γεύματα που διαρκούν περίπου είκοσι λεπτά, χωρίς θορύβους και συζητήσεις»
ΠΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ Στις μέρες μας, όπως εξήγησε ο μοναχός Επιφάνιος, οι καλόγεροι του Αγίου Όρους τρώνε κατά κόρον λαχανικά λόγω νηστείας. Επίσης καταναλώνουν και λαχανικά εκτός εποχής τα οποία συντηρούν στο ψυγείο. Στα περισσότερα μοναστήρια το ψωμί είναι από σιταρένιο αλεύρι ολικής άλεσης. Οι σύγχρονοι μοναχοί, όπως και οι παλαιότεροι, τρώνε όλα τα όσπρια εκτός από ξερά κουκιά. Σε όλα τα μοναστήρια τρώνε ψάρια, συνήθως κατά το Σαββατοκύριακο και τις γιορτές ενώ σπάνια καταναλώνουν παστό βακαλάο. Η διατροφή τους περιλαμβάνει ακόμη νηστίσιμα γλυκά, σε περίοδο νηστείας και αρτύσιμα, δηλαδή με γάλα, βούτυρο και αυγά, τις ημέρες των εορτών. «Μπορούμε να πούμε πως σήμερα οι μοναχοί στο Άγιον Όρος, τρώνε περισσότερα γλυκά από τους παλαιότερους. Τα γλυκά είναι κυρίως από ζάχαρη και πολύ λίγα από μέλι. Γλυκά με πετιμέζι σήμερα δεν υπάρχουν. Αντιθέτως, υπάρχει ο νηστίσιμος χαλβάς που παρασκευάζεται από σουσάμι και ζάχαρη» αναφέρει ο μοναχός Επιφάνιος. Τα περισσότερα ψάρια και χταπόδια που τρώνε σήμερα οι μοναχοί, είναι κατεψυγμένα. Πίνουν επίσης ελάχιστο ρακί και καταναλώνουν αρκετά γαλακτοκομικά και αυτά μόνο τις ημέρες που έχει κατάλυση. Επίσης καταναλώνουν φρέσκα φρούτα τα οποία καλλιεργούν οι ίδιοι αλλά και φρούτα συντηρημένα στο ψυγείο.
ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Αναφερόμενος στα οφέλη της μοναστηριακής διατροφής ο γέρων Επιφάνιος συνοψίζει ως εξής: Μειώνει τα επίπεδα χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων στο αίμα Καλή φυσική κατάσταση Ισορροπημένη ψυχοσωματική κατάσταση, ευεξία Βοηθά στην καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου και της αρτηριακής πίεσης Ελαχιστοποίηση των ποσοστών θανάτου από καρκίνο στομάχου και πνευμόνων επειδή οι μοναχοί δεν καπνίζουν Προστατεύει από την οστεοπόρωση και διάφορους τύπους καρκίνου Ανύπαρκτη σχεδόν η περίπτωση του καρκίνου παχέος εντέρου. Τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια, μόνο ένας μοναχός πέθανε από καρκίνο του παχέος εντέρου Μακροζωία. Οι περισσότεροι μοναχοί πεθαίνουν μετά τα ογδόντα πέντε έως ενενήντα πέντε. Οι θάνατοι από τα εβδομήντα έως τα ογδόντα πέντε λίγοι. Υ πάρχουν όμως και αρκετοί μοναχοί που πεθαίνουν μετά τα ενενήντα πέντε και αρκετές περιπτώσεις μοναχών οι οποίοι ζουν περισσότερο και από εκατό χρόνια Διαθέτει αντιγηραντικές ιδιότητες. Ευνοεί την καλύτερη λειτουργία του εντέρου Χαμηλό ποσοστό καρδιολογικών περιστατικών, καθώς επίσης και όλων των παθήσεων που έχουν άμεση σχέση με την καρδιά, δηλαδή πίεση, αρτηριοσκλήρυνση, χοληστερίνη, τριγλυκερίδια(σπάνια η περίπτωση του καρκίνου του προστάτη)
ΣΥΝΤΑΓΗ ΚΑΛΟΓΗΡΙΚΗΣ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ ΑΧΝΙΣΤΑ ΜΕ ΣΑΛΤΣΑ 1 κιλό καλαμάρια φρέσκα ή κατεψυγμένα, κομμένα σε ροδέλες λάδι καλό 2-3 σκελίδες σκόρδο άνηθο ψιλοκομμένο μαύρο πιπέρι τριμμένο ελάχιστο αλάτι Βράζουμε τα καλαμάρια σε λίγο βραστό νερό. Όταν βράσουν, τα σουρώνουμε. Λιώνουμε το σκόρδο με το αλάτι και το χτυπάμε με το λάδι, το λεμόνι, τον εναπομείναντα ζωμό και τον άνηθο. Προσθέτουμε το πιπέρι και περιχύνουμε τα καλαμάρια, τα οποία έχουμε τοποθετήσει σε πιατέλα. Σερβίρουμε γαρνίροντας με ματσάκι μαϊντανό και φέτες λεμονιού. Σημείωση: Μπορούμε, εάν θέλουμε, να προσθέσουμε στο βράσιμο λίγο βούτυρο γάλακτος (σε ημέρες καταλύσιμες).
ΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ Ο Ισλαμισμός είναι μια δογματική θρησκεία κατά το πρότυπο των άλλων δυο μεσογειακών θρησκειών του Χ ριστιανισμού και του Ιουδαϊσμού από τις οποίες εξάλλου δανείστηκε πολλά στοιχεία. Η θεολογία του Ισλαμισμού δεν διαφέρει και πολύ από εκείνη του Χ ριστιανισμού. Ο Θεός πιστεύεται ότι δημιούργησε ολόκληρο τον κόσμο και είναι ο οδηγός του σύμπαντος. Σε αντίθεση όμως με τον Χ ριστιανισμό, ο Ισλαμισμός δεν δέχεται την τριαδικότητα του Θεού αλλά προβάλλει την ενιαία και αδιάσπαστη οντότητα του. Κι εδώ συναντούμε τον Παράδεισο και την Κόλαση, την τιμωρία και την ανταμοιβή, την σωτηρία της ψυχής αλλά και τους αγγέλους που δημιούργησε ο ίδιος ο Θεός με εξέχουσες μορφές εκείνες του Μιχαήλ και του Γαβριήλ που μεταφέρουν τον λόγο του Θεού στον Μωάμεθ.
ΚΟΡΑΝΙ Tο Kοράνι (το ιερό κείμενο του Iσλάμ) ορίζει ποιες τροφές είναι «χαράμ», απαγορευμένες, και ποιες είναι «χαλάλ», δηλαδή επιτρέπονται. Oι κυριότεροι περιορισμοί αφορούν την κατανάλωση χοιρινού. Tο Kοράνι απαγορεύει επίσης την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, ένα μέτρο που -πέρα από τα μακροπρόθεσμα οφέλη στην υγεία των πιστών- πιθανώς στοχεύει στη διατήρηση της κοινωνικής τάξης. Aκόμη και όταν ένα φαγητό «χαλάλ» τοποθετηθεί σε τραπέζι όπου υπάρχει αλκοόλ, αυτομάτως γίνεται «χαράμ» και το συγκεκριμένο πιάτο πρέπει να τοποθετηθεί σε άλλο τραπέζι, προκειμένου να επιτραπεί η βρώση του. Ωστόσο, η έμφαση που δίνει το Kοράνι στην απαγόρευση του αλκοόλ που προέρχεται από σταφύλι (την εποχή που γράφτηκε το ιερό αυτό κείμενο δεν γνώριζαν άλλα αλκοολούχα ποτά εκτός από το κρασί) χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την κατανάλωση άλλων οινοπνευματωδών. H κύρια υποχρέωση των πιστών, πάντως, είναι η νηστεία του Pάμανταν (ή Pάμαζαν στην τουρκική). Tο Pάμανταν είναι ένας από τους πέντε «στύλους» της ισλαμικής πίστης που κάθε πιστός μουσουλμάνος πρέπει να τηρεί, για να εξασφαλίσει μία θέση στον Παράδεισο. (Oι άλλοι τέσσερις «στύλοι» είναι η πίστη ότι υπάρχει ένας και μοναδικός θεός, η υποχρέωση της προσευχής προς την κατεύθυνση της M έκκας πέντε φορές την ημέρα, η ελεημοσύνη στους φτωχούς και το ιερό προσκύνημα στη Mέκκα.)
ΡΑΜΑΝΤΑΝ H νηστεία του Pάμανταν διαρκεί 30 ημέρες και γίνεται σε ανάμνηση της αποκάλυψης του Aλλάχ στον Mωάμεθ το 610 μ.x. O μήνας της νηστείας εξαρτάται από το σεληνιακό ημερολόγιο και κάθε χρόνο μετατοπίζεται, με αποτέλεσμα οι πιστοί άλλοτε να νηστεύουν στις μακριές καλοκαιρινές μέρες και άλλοτε στις μικρές κρύες μέρες του χειμώνα. H νηστεία του Pάμανταν προβλέπει αποχή από την τροφή και το νερό από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Oι πιστοί απέχουν επίσης από τη χρήση καπνού και τη σεξουαλική επαφή, ενώ πρέπει να αποφεύγουν να καταπίνουν εκούσια ακόμη και το σάλιο τους. Oι στερήσεις που επιβάλλει η νηστεία αυτή είναι μεγάλες, αν αναλογιστεί κανείς ότι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι πιστοί κατοικούν σε χώρες με θερμό κλίμα και μεγάλες ημέρες, γεγονός που σημαίνει ότι παραμένουν χωρίς τροφή και νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα. H νηστεία του Pάμανταν εξουθενώνει τον οργανισμό γι αυτό άλλωστε και εξαιρούνται από την υποχρέωση της νηστείας τα ηλικιωμένα άτομα με προβληματική υγεία, οι έγκυοι, οι θηλάζουσες μητέρες, οι ασθενείς, οι ταξιδιώτες και όσοι ασκούν βαριά χειρωνακτικά επαγγέλματα. Tα άτομα αυτά, όμως, πρέπει να αναπληρώσουν τη νηστεία μέχρι το επόμενο Pάμανταν.
Oι επιπτώσεις της νηστείας των Iσλαμιστών Πολυάριθμες έρευνες με αντιφατικά αποτελέσματα έχουν γίνει για να διαπιστωθούν οι επιπτώσεις της νηστείας του Pάμανταν στην υγεία των πιστών. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, τα οφέλη της νηστείας του Pάμανταν είναι η μείωση των επιπέδων της χοληστερίνης και η ελάττωση του σωματικού βάρους. Oι ειδικοί, ωστόσο, επισημαίνουν ότι η νηστεία του Pάμανταν ανατρέπει τους βιορυθμούς των πιστών και επιβραδύνει το ρυθμό του μεταβολισμού. H τροφή και το νερό, που είναι απαραίτητα για να αντεπεξέλθει ο πιστός στις καθημερινές δραστηριότητες, είναι απαγορευμένα, ενώ, όταν πλέον επιτρέπονται, πλησιάζει η ώρα του ύπνου. Oι πιο συχνές ενοχλήσεις που παρουσιάζονται το μήνα της νηστείας είναι ένα αίσθημα καύσου και βάρους στο στομάχι, καθώς και μία υπόξινη γεύση στο στόμα, ενδείξεις αυξημένης γαστρικής οξύτητας. Προβλήματα, ωστόσο, δημιουργούνται στους διαβητικούς ισλαμιστές, ιδιαίτερα στους ινσουλινοεξαρτώμενους. Tην περίοδο του Pάμανταν παρατηρείται αύξηση των υπογλυκαιμικών επεισοδίων. Tο σάκχαρο των ασθενών είναι δύσκολο να ρυθμιστεί, ενώ οι ιατρικές οδηγίες για την αντιμετώπιση του προβλήματος (φαρμακευτική αγωγή, ρύθμιση της δίαιτας και σωματική άσκηση) αφορούν κυρίως τους μη ινσουλινοεξαρτώμενους διαβητικούς. Γι αυτό οι ειδικοί συστήνουν στους πάσχοντες από διαβήτη τύπου να μη μετέχουν στη νηστεία.
ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ ΠΙΤΑ ΤΟΥ ΡΑΜΑΖΑΝΙΟΥ 4 φλιτζάνια αλεύρι, κατά προτίμηση χωριάτικο, ολικής αλέσεως 2 φλιτζάνια χλιαρό γάλα 1 κουταλιά ελαιόλαδο Μισό κουταλάκι χοντρό αλάτι Μισό κουταλάκι ξερή μαγιά Και πριν βάλουμε το ψωμί μας στο φούρνο θα το αλείψουμε με μια κουταλιά γιαούρτι και θα το κουταλιά σουσάμι και μια κουταλιά μαυροκούκι στολίσουμε με μια Εκτέλεση: Ρίχνουμε το αλεύρι σε ένα μπολ και ανοίγουμε μια λακκούβα στο κέντρο. Εκεί μέσα τοποθετούμε όλα τα υλικά και ανακατεύουμε σιγά σιγά με τις άκρες των δαχτύλων. Όταν ομογενοποιηθούν αρχίζουμε να ζυμώνουμε καλά για 6-7 λεπτά. Το ζυμάρι μας βγαίνει λίγο μαλακό και κολλάει στα χέρια αλλά δεν βάζουμε περισσότερο αλεύρι. Σκεπάζουμε τη ζύμη και την αφήνουμε να φουσκώσει σε μέρος ζεστό για μία ώρα. Σ' αυτό το διάστημα θα έχει διπλασιαστεί. Ρίχνουμε λίγο τριμμένο πίτουρο ή καλαμποκάλευρο σε ένα ταψί που να έχει διάμετρο 35 εκατοστών. Ζεσταίνουμε τον φούρνο μας στους 210 βαθμούς (190 στη λειτουργία turbo). Με βρεμένα χέρια απλώνουμε όλη τη ζύμη στο ταψί. Αραιώνουμε το γιαούρτι με μια κουταλιά νερό και το αλείφουμε από πάνω. Σπέρνουμε και το σουσάμι με το μαυροκούκι. Αφού το φυλάξουμε σε ζεστό μέρος για ένα τέταρτο της ώρας, το βάζουμε στη μεσαία σχάρα του φούρνου και το ψήνουμε για 20 λεπτά. Έτοιμη η πίτα του Ραμαζανιού!
ΤΕΛΙΚΑ, ΠΟΙΟΣ...ΠΙΣΤΟΣ ΤΡΩΕΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ; Πολλοί ειδικοί επισημαίνουν ότι, αν επιχειρούσε κανείς να ετοιμάσει την... πυραμίδα της ορθόδοξης διατροφής κατά τα πρότυπα της αντίστοιχης πυραμίδας της μεσογειακής διατροφής -τα οφέλη της οποίας στην υγεία είναι αναμφισβήτητα-, θα διαπίστωνε πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στα δύο μοντέλα. Kαι η ασιατική διατροφή, ωστόσο, πλούσια σε λαχανικά και ρύζι, σε συνδυασμό με περιορισμένη κατανάλωση κεκορεσμένων λιπαρών, σχετίζεται με σημαντικά οφέλη στην υγεία, όπως χαμηλό ποσοστό καρδιαγγειακών νοσημάτων και ορισμένων καρκίνων (του εντέρου και του μαστού). Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι, την εποχή που συντάχθηκαν τα ιερά κείμενα των θρησκειών, οι διατροφικές απαγορεύσεις που επέβαλλαν, εκτός από το συμβολικό νόημά τους, προστάτευαν τη δημόσια υγεία και τους πιστούς από διάφορες νόσους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://www.neolaia.de/2opseis/daneiaeeu/periodiko14/deoouo_oass/deoouo_oass.html http://www.trtgreek.com/trtworld/gr/newsdetail.aspx?haberkodu=53f7ae8a-1ee0-4b25-8b http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a1%ce%b1%ce%bc%ce%b1%ce%b6%ce%ac%c http://www.slideshare.net/leonidek/ss-11869181 http://www.romfea.gr/agioreitika-nea/11922-monastiriaki-diatrofi-mistika http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a7%cf%81%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%b9%ce http://www.papaki.panteion.gr/index.php?option=com_content&iew=article&id=88:ramad http://www.neolaia.de/2opseis/daneiaeeu/periodiko14/deoouo_oass/deoouo_oass.html http://www.islam.gr/cgi-bin/pages/page3.pl?arlang=greek&arcode=110702092841&argen ΒΙΒΛΙΟ ΣΥΝΤΑΓΩΝ «ΚΑΛΟΓΗΡΙΚΗ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ» (ΤΟ ΒΗΜΑ)