Βαζίιεο Γ. Τδέκνο, Γηδάθησξ Γεκνζίνπ θαη Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ (Freiburg), Γηθεγφξνο, Δηδηθφο Δπηζηήκνλαο Σπλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε

Δεκοθραηηθό θράηος δηθαίοσ, δσζτερή οηθολοκηθά δεδοκέλα θαη ζσληαγκαηηθή ρήηρα «τρεοθρέλοσ» Βαζίιεο Γ. Τδέκνο, Γηδάθησξ Γεκνζίνπ θαη Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ (Freiburg), Γηθεγφξνο, Δηδηθφο Δπηζηήκνλαο Σπλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε 1. Εηζαγφγή Σε θαηξφ έληνλεο δεκνζηνλνκηθήο θξίζεο είλαη επίκαρα δχν ζπλαθή αιιά δηαθξηηά δνγκαηηθά εξσηήκαηα κε πνηθίιεο πξαθηηθέο πξνεθηάζεηο: 1) Aλ ηα δπζρεξή δεκνζηνλνκηθά ή νηθνλνκηθά δεδνκέλα ελφο θξάηνπο ή κηαο δεκφζηαο ππεξεζίαο επηηξέπνπλ παξεθθιίζεηο απφ ηελ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο. Τειεί ε πξαγκαηηθή εθαξκνγή απφ ην θξάηνο ησλ (ζχκθσλσλ κε ην Σχληαγκα, ην επξσπατθφ θαη ην δηεζλέο δίθαην) θαλφλσλ δηθαίνπ ππφ ηελ αίξεζε ηνπ νηθνλνκηθά εθηθηνχ; Η απάληεζε είλαη φρη 1. 2) Αλ θαη πψο 2 ε δπζρεξήο νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ελφο θξάηνπο 3, κηαο δεκφζηαο ππεξεζίαο ή ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα 4 κπνξεί λα επεξεάδεη, ζπληαγκαηηθά ζεκηηά, ην επίπεδν ηεο πξαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ 5. Ωο εηδηθή πξαθηηθή αξηεξία ησλ δχν απηψλ πνιηηεηνινγηθψλ εξσηεκάησλ 6, εμεηάδεηαη ην δήηεκα ηεο ζπληαγκαηηθήο ή λνκνζεηηθήο πξφβιεςεο δεκνζηνλνκηθψλ θξέλσλ (ζην έιιεηκκα, ζην ρξένο, ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο) 7 πνπ πξνδηαγξάθεη σο βαζηθφ αξκφ ηνπ λένπ «Σπκθψλνπ γηα ην Δπξψ» ην έθηαθην Σπκβνχιην ησλ Κξαηψλ Μειψλ ηεο Δπξσδψλεο ζε επίπεδν Αξρεγψλ Κξαηψλ ηεο 11 Μαξηίνπ 2011 8. 1 Βι. παξάγξαθν 2. 2 Ωο πνην ζεκείν, κε πνηεο πξνυπνζέζεηο, γηα πφζν δηάζηεκα. 3 Π.ρ. αδπλακία δηεζλνχο δαλεηζκνχ ή δπζθνιία αμηνπξεπνχο θαη ινγηθνχ δαλεηζκνχ ελφο θξάηνπο, δηφγθσζε ηνπ δεκνζίνπ ειιείκκαηνο ελφο θξάηνπο, αδπλακία εμνξζνινγηζκνχ ηνπ χςνπο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο, θπζηθή θαηαζηξνθή κε ζνβαξέο νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ζε έλα θξάηνο, νηθνλνκηθφ εκπάξγθν ζε έλα θξάηνο απφ ηελ δηεζλή θνηλφηεηα ησλ θξαηψλ, θαιπάδνπζα αχμεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ. 4 Π.ρ. θξαρ ζηνλ ηξαπεδηθφ ή ζηνλ θαηαζθεπαζηηθφ ηνκέα ελφο θξάηνπο ή ζην ρξεκαηηζηήξην ηνπ. 5 Βι. V. Tzemos. Das Untermaßverbot, 2004, ζ. 71επ. 6 Καη ηδίσο ηνπ δεχηεξνπ. 7 «Φξεφθξελν» απφ εδψ θαη ζην εμήο γηα ιφγνπο ζπληνκίαο. 8 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/el/ec/119816.pdf ηδίσο ζει. 10: «Δζληθνί δεκνζηνλνκηθνί θαλφλεο: Τα θξάηε κέιε ηεο δψλεο ηνπ επξψ δεζκεχνληαη λα κεηαθέξνπλ ζηελ εζληθή λνκνζεζία ηνπο δεκνζηνλνκηθνχο θαλφλεο ηεο ΔΔ σο έρνπλ ζην Σχκθσλν Σηαζεξφηεηαο θαη Αλάπηπμεο. Τα θξάηε κέιε ζα δηαηεξνχλ ηελ επρέξεηα επηινγήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εζληθνχ λνκηθνχ κέζνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηείηαη, αιιά ζα εμαζθαιίδνπλ φηη απηφ έρεη επαξθψο ηζρπξφ δεζκεπηηθφ θαη κφληκν ραξαθηήξα (π.ρ. Σχληαγκα ή λφκνο πιαίζην). Η αθξηβήο δηαηχπσζε ηνπ θαλφλα ζα απνθαζίδεηαη επίζεο απφ θάζε ρψξα (π.ρ. ζα κπνξνχζε λα ιάβεη ηε κνξθή ελφο «θξέλνπ ρξένπο», θαλφλα ζρεηηδφκελνπ κε ην πξσηνγελέο ηζνδχγην ή θαλφλα πεξί δαπαλψλ), αιιά ζα πξέπεη λα εμαζθαιίδεη δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Η Δπηηξνπή ζα έρεη ηελ επθαηξία, ηεξνπκέλσλ πιήξσο ησλ πξνλνκηψλ ησλ εζληθψλ θνηλνβνπιίσλ, λα δίλεη ηε γλψκε ηεο γηα ηνλ αθξηβή δεκνζηνλνκηθφ θαλφλα πξηλ απφ ηε ζέζπηζή ηνπ, ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη φηη είλαη ζπκβαηφο θαη κε ηνπο ελσζηαθνχο θαλφλεο θαη φηη ηνπο ζηεξίδεη.». 1

Δξεπλάηαη δειαδή ε λνκηθή θαηνρχξσζε «ρξεoθξέλνπ» ππφ ην πξίζκα ηεο αλαγθαίαο φζκσζεο α) δεκνθξαηίαο θαη ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ κε β) δπζρεξή νηθνλνκηθά δεδνκέλα, δεκνζηνλνκηθά αδηέμνδα θαη θξίζε. 2. Αρτή ηες λοκηκόηεηας θαη δσζτερή οηθολοκηθά δεδοκέλα Η κε ηήξεζε ηεο λνκηκφηεηαο απφ ηελ θξαηηθή εθηειεζηηθή εμνπζία ιφγσ δπζρεξψλ νηθνλνκηθψλ δεδνκέλσλ αληίθεηηαη επζέσο θαη αδηθαηνιφγεηα ζηελ δεκνθξαηηθή αξρή αιιά θαη ζηελ αξρή ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ. Σχκθσλα κε ηελ δεκνθξαηηθή αξρή αξκφδηνο γηα ηελ ζέζπηζε θαη ηελ ηξνπνπνίεζε ησλ λφκσλ είλαη ν δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλεο λνκνζέηεο. Η εθηειεζηηθή εμνπζία, δελ έρεη, εθηφο αλ πξνβιέπεηαη ξεηά ζην Σχληαγκα ή βάζεη λνκνζεηηθήο εμνπζηνδφηεζεο 9, λνκνζεηηθή αξκνδηφηεηα 10. Έρεη κφλν εθηειεζηηθή αξκνδηφηεηα, αξκνδηφηεηα πινπνίεζεο ησλ ζεζπηζζέλησλ θαλφλσλ δηθαίνπ, θαζφζνλ ηεο ηελ παξέρεη ξεηά ην λνκηθφ πιαίζην. Γηα ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία 11 φ,ηη δελ πξνβιέπεηαη (επηηξέπεηαη ή επηηάζζεηαη) ξεηά απφ ην ηζρχνλ δίθαην σο αξκνδηφηεηά ηεο, απαγνξεχεηαη 12. Δπνκέλσο απαγνξεχεηαη ζηελ εθηειεζηηθή εμνπζία ε δξάζε ρσξίο λνκηθφ έξεηζκα ζην δίθαην, αθφκα θη αλ απηή είλαη εμεγήζηκε νηθνλνκηθά, αθφκα θη αλ ππαγνξεχεηαη απφ ηα δπζρεξή νηθνλνκηθά δεδνκέλα. Δθφζνλ νη λφκνη πνπ ζεζπίδεη ε δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλε λνκνζεηηθή εμνπζία δελ εθαξκφδνληαη ζηελ πξάμε ή δελ ηεξνχληαη πιήξσο ή ηξνπνπνηνχληαη θαη έηζη κεηαζρεκαηηζκέλνη εθαξκφδνληαη απφ ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία 13 παξαβηάδεηαη ε αξρή ηεο λνκηκφηεηαο. Η νηθνλνκηθή αδπλακία, ή ηα δπζρεξή νηθνλνκηθά δεδνκέλα ελφο δεκφζηνπ νξγαληζκνχ, κηαο δεκφζηαο επηρείξεζεο ή ζπλνιηθά ηνπ θξαηηθνχ ηακείνπ δελ ζπγρσξνχλ ηελ αζέηεζε ησλ θξαηηθψλ νηθνλνκηθψλ ππνρξεψζεσλ 14. Τν παξαζεζκηθφ, αληηδεκνθξαηηθφ θαη θπληθφ απηφ θαηλφκελν ιακβάλεη ρψξα φηαλ θάπνηνο θνηλσληθναζθαιηζηηθφο νξγαληζκφο δελ ρνξεγεί εθάπαμ βνεζήκαηα 15 ή δελ εθδίδεη ζπληαμηνδνηηθέο απνθάζεηο ή έζησ εζθεκκέλα - νξγαλσκέλα θαζπζηεξεί ζηελ έθδνζή ηνπο επεηδή δελ πθίζηαληαη ηα απαξαίηεηα θνλδχιηα. Όηαλ έλα θξαηηθφ 9 Βι. άξζξν 43 ηνπ Σπληάγκαηνο. 10 Βι. άξζξν 50 ηνπ Σπληάγκαηνο, ζε ζπλδπαζκφ κε άξζξα 25 θαη 26 ηνπ Σπληάγκαηνο. 11 Η αξρή ηεο λνκηκφηεηαο, ν θαλφλαο «φ,ηη δελ πξνβιέπεηαη απφ ην δίθαην σο αξκνδηφηεηα απαγνξεχεηαη» ηζρχεη γηα φιεο ηηο θξαηηθέο εμνπζίεο-ιεηηνπξγίεο θαη φρη κφλν γηα ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία. 12 Απηή είλαη ε βάζε ηεο ιεηηνπξγίαο θάζε δηνηθεηηθνχ νξγάλνπ θαη ε «πξνπαίδεηα» ηνπ γεληθνχ δηνηθεηηθνχ δηθαίνπ. Γηα ηελ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο ηεο θξαηηθήο δξάζεο βι. Δ Σπειησηφπνπινο, Δγρεηξίδην Γηνηθεηηθνχ Γηθαίνπ, 2007, ζ. 93επ., Φ. Σππξφπνπινο, Δηζαγσγή ζην Σπληαγκαηηθφ Γίθαην, 2006, ζ. 49επ. 13 Π.ρ. κε «ςεπνδνεξκελεπηηθή εγθχιην. Γηα ηεο εγθπθιίνπο βι. Α. Γέξνληαο, Οη εγθχθιηνη, 1993, Δ. Πξεβεδνχδνπ, Τν λνκηθφ θαζεζηψο ησλ εξκελεπηηθψλ εγθπθιίσλ, ΔθεκΓΓ 2010, ζ. 255επ. 14 Τελ παξαβίαζε ηεο αξρήο ηεο λνκηκφηεηαο δελ ζπγρσξνχλ λνκηθά νχηε νξγαλσηηθέο δπζρέξεηεο ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο. 15 Πφξηζκα Σπλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε κε ηίηιν «Υπέξκεηξε θαζπζηέξεζε ζηελ θαηαβνιή ηνπ εθάπαμ βνεζήκαηνο από ην Τακείν Πξνλνίαο Γεκνζί σλ Υπαιιήισλ (ΤΠΓΥ) ζε: www.synigoros.gr (http://www.synigoros.gr/ygeia/docs/8428_1_porisma_tameio_pronoias_d.ypallhlvn_1 2.01.2010.pdf). 2

λνζνθνκείν δελ παξέρεη ηηο πξνβιεπφκελεο απφ ην λφκν ηαηξηθέο ππεξεζίεο επεηδή δελ δηαζέηεη ηα αλαγθαία θνλδχιηα. Δπίζεο ε ίδηα δεκνθξαηηθή εθηξνπή εμπθαίλεηαη φηαλ ην δεκφζην θαζπζηεξεί επί κήλεο λα πιεξψζεη ηνπο εξγαδφκελνπο ζπκβαζηνχρνπο ηνπ ή επί ρξφληα ηνπο πξνκεζεπηέο ηνπ. Δθδνρή ηεο ίδηαο παξάθακςεο ηεο αξρήο ηεο λνκηκφηεηαο δηαπηζηψλεηαη φηαλ ε δηνίθεζε κε εγθχθιην ή απιά έγγξαθα ηξνπνπνηεί ην ηζρχνλ λνκηθφ πιαίζην επί ηα ρείξσ γηα ηνπο πνιίηεο (π.ρ. αζθαιηζκέλνπο) ρσξίο λνκηθφ ζπληαγκαηηθφ-εμνπζηνδνηηθφ έξεηζκα (γηα παξάδεηγκα ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε θαηά παξέθθιηζε απφ ην ζπγθεθξηκέλν πιέγκα ξπζκίζεσλ ηνπ άξζξνπ 43 ηνπ Σπληάγκαηνο) κε κφλν πξφζρεκα ηελ εμνηθνλφκεζε ρξεκάησλ, έζησ απαξαίηεησλ γηα ηελ νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ηνπ νηθείνπ αζθαιηζηηθνχ νξγαληζκνχ 16. Τν νηθνλνκηθφ επηρείξεκα, ην άιινζη ησλ δπζρεξψλ νηθνλνκηθψλ δεδνκέλσλ απνξξπζκίδεη ηελ αξρή ηεο δηάθξηζεο ησλ εμνπζηψλ. Ο δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλνο λνκνζέηεο βίαηα πεξηπίπηεη ζε ζεζκηθή θαη πξαθηηθή αλππνιεςία θαη ην πνιηηηθφ θαηλφκελν θπξηαξρείηαη απφ ηελ ρεηξαγσγεκέλε απφ ηελ νηθνλνκηθή ζενινγία δηνίθεζε. Με απηφ ηνλ ηξφπν δηαηξέπεηαη ν θξαηηθφο ζπληαγκαηηζκφο ζε ζεζκηθή απηαξρία. Η αξρή ηεο λνκηκφηεηαο, σο ην ζεκείν ηνκήο θαη ζπλαίξεζεο ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο θαη ηεο αξρήο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, σο θαλφλαο ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ πιήξσο δεζκεπηηθφο, γηα ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία, δελ επεξεάδεηαη απφ ηελ χπαξμε δπζρεξψλ νηθνλνκηθψλ δεδνκέλσλ. Δθφζνλ ε εθηειεζηηθή εμνπζία αδπλαηεί λα αληαπνθξηζεί ιφγσ δπζρεξψλ νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ηζρχνληνο δηθαίνπ, είλαη αξκνδηφηεηα ηεο λνκνζεηηθήο εμνπζίαο λα αιιάμεη ην ηζρχνλ δίθαην. Σην κεηαμχ, ν Σπλήγνξνο ηνπ Πνιίηε 17, ηα ειεγθηηθά ζψκαηα ηεο δηνίθεζεο 18, Η Βνπιή αζθψληαο θνηλνβνπιεπηηθφ έιεγρν, θαη ε δηθαζηηθή εμνπζία, έρνπλ αξκνδηφηεηα λα πείζνπλ ή λα ππνρξεψλνπλ ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία λα ηεξεί ηελ αξρή ηεο λνκηκφηεηαο παξά ηηο αληίμνεο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο. 3. Δεκοθραηία, ζεκειηώδε δηθαηώκαηα θαη δσζτερή οηθολοκηθά δεδοκέλα Τν δεχηεξν εξψηεκα είλαη δχζθνιν λα απαληεζεί γηαηί ζπλάπηεηαη πξαθηηθά κε πιεζψξα εηεξφθιεησλ δεηεκάησλ ζπληαγκαηηθήο, νηθνλνκηθήο θαη πνιηηηθήο ζεσξίαο. Σηελ θαηαζιηπηηθή επνρή ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη ηνπ «κλεκνλίνπ» 19 16 Βι. εγθπθιίνπο 113/2009 θαη 80/2010 ηνπ ΟΑΔΔ. Αλαιπηηθά βι. ηα πνξίζκαηα ηνπ Σπλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε γηα ηελ αλάγθε αλάθιεζεο-ηξνπνπνίεζεο θαη πάλησο κε εθαξκνγήο ησλ κε λφκηκσλ ζεκείσλ ησλ εγθπθιίσλ απηψλ ζε: www.synigoros.gr. (http://www.synigoros.gr/pdf_01/8563_1_porisma113_2009_30._3_10.pdf) θαη http://www.synigoros.gr/pdf_01/porisma-oaee.pdf. 17 Β. Τδέκνο, Η δηνηθεηηθή αλαθνξά ελψπηνλ ηνπ Σπλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε θαη ν δηακεζνιαβεηηθφο ηνπ ξφινο, Αλεμάξηεηε Αξρή 2006, ζ. 9επ. 18 Βι. Δ. Φπηξάθεο, Τα ειεγθηηθά ζψκαηα ηεο δηνίθεζεο, 2010. 19 Γηα ηε λνκηθή αλάιπζε ηνπ Μλεκνλίνπ βι. Γ. Καζηκάηεο, Οη Σπκθσλίεο Γαλεηζκνχ ηεο Διιάδαο κε ηελ ΔΔ θαη ΤΟ ΓΝΤ, 2010, Π. Γθιαβίλεο, Τν Μλεκφλην ηεο Διιάδνο ζηελ επξσπατθή, ηε δηεζλή θαη ηελ εζληθή έλλνκε ηάμε, 2010, Η Γίθε ηνπ «Μλεκνλίνπ», Γηθεγνξηθφο Σχιινγνο Αζελψλ, 2011, Γ. Καηξνχγθαινο, Memoranda sunt servanda? ΔθεκΓΓ 2/2010, ζ.157επ., Α. Γέξνληαο, Τν Μλεκφλην θαη ε δηθαηνπαξαγσγηθή δηαδηθαζία, ΔθεκΓΓ 2010, ζ. 705 επ., Κ. Γηαλλαθφπνπινο, To θξάηνο δηθαίνπ θαη ε εζληθή θπξηαξρία κπξνζηά ζην ΓΝΤ, ΔθεκΓΓ 1/2010, ζ., 2επ., Α. Μπξεδήκαο, Η «ζπκθσλία» δαλεηζκνχ ηεο Διιάδαο απφ ην ΓΝΤ: Θεζκηθά θαη λνκηθά δεηήκαηα, Η Απγή ηεο 9.5.2010. Βι. επίζεο ηηο κειέηεο ηνπ Κ. Φξπζφγνλνπ, Η ρακέλε ηηκή ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο (δεκνζηεπκέλε θαη ζε ΝνΒ, 2010 ζ. 1353επ.) θαη Π. Παπιφπνπινπ, Παξαηεξήζεηο σο πξνο ηε λνκηθή θχζε θαη ηηο έλλνκεο ζπλέπεηεο ηνπ «Μλεκνλίνπ», ζε: www.kratosdikaioukaimnimonio.blogspot.com. Βι. επίζεο Ι. Γξφζνο, Τν πνιίηεπκα ηνπ Μλεκνλίνπ, Α. Κατδαηδήο, Μεγάιε πνιηηηθή θαη αζζελήο δηθαζηηθφο έιεγρνο. Έλα 3

είλαη πνιχ εχθνινο αιιά θαη επηθίλδπλνο ν δηραζκφο ζε «κλεκνληαθφ» θαη «αληηκλεκνληαθφ» ζηξαηφπεδν 20. Γπζηπρψο πάλησο θνκβηθά ζεκεία ηεο «κλεκνληαθήο» λνκνζεζίαο είλαη αληηζπληαγκαηηθά θαη αληίζεηα ζηελ ΔΣΓΑ θαη ζηε Σπλζήθε ηεο Ληζαβφλαο 21. Τν πξαγκαηηθφ αδηέμνδν δαλεηζκνχ ηεο Διιάδαο ην 2010 πξνβιεκαηίδεη ηνλ αλεμάξηεην πνιίηε σο πξνο ηελ πνιηηηθή αμηνιφγεζε ηνπ «κλεκνλίνπ». Όκσο απφ λνκηθή άπνςε, πνιιέο λέεο ξπζκίζεηο είλαη αληίζεηεο ζην ζπληαγκαηηθφ, επξσπατθφ θαη δηεζλέο δίθαην ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Αληίζεηα δπζρεξέο αιιά αλαγθαίν δεηνχκελν είλαη ε ςχρξαηκε αλαδίθεζε επ αθνξκή ηνπ κλεκνλίνπ ηεο ζρέζεο ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, δεκνθξαηίαο θαη δπζρεξνχο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο. Απηή ε απφπεηξα πνιππξηζκαηηθήο ζεζκηθήο πξνζέγγηζεο πξνθαιεί πεξηζζφηεξν ακεραλία, πξνβιεκαηηζκφ, ακθηβνιίεο θαη ζπλερή ζέζε λέσλ εξσηεκάησλ θαη απνξηψλ παξά νδεγεί ζε βεβαηφηεηεο 22. Υπάξρνπλ ηξία θνξπθαία ζέκαηα κεηαμχ ηνπο δηαζηαπξνχκελα: 1) Η αλάγθε ζαξσηηθψλ αιιαγψλ ζηελ ειιεληθή πνιηηηθή, θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη λνκηθή πξαγκαηηθφηεηα πξνθεηκέλνπ α) λα εθιείςνπλ νη αλαμηνθξαηηθέο, αλνξζνινγηθέο θαη αλήζηθεο «δνθεξέο ειιεληθέο πξαγκαηηθφηεηεο» β) λα ζπγθξνηεζεί κία βηψζηκε δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή πνπ ζα απεγθισβίδεη ηελ Διιάδα απφ ην αδηέμνδν δηεζλνχο δαλεηζκνχ θαη γ) ε Διιάδα λα αλαπηπρζεί νηθνλνκηθά. Η δέζκε απηή ησλ πξννπηηθψλ κπνξεί λα ζπκππθλσζεί ππφ ηνλ ηίηιν ην «δηαξζξσηηθφ-νηθνλνκηθφ δηαθχβεπκα» 2) Η πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ πνπ θαηνρπξψλνληαη απφ ην Σχληαγκα, ην Δπξσπατθφ Γίθαην θαη ην Γηεζλέο Γίθαην θαη ε ηήξεζε ηεο λνκηκφηεηαο ζε πεξίνδν παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο θξίζεο κε θχξην «πεδίν κάρεο» ηελ Διιάδα 23. 3) Η δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ησλ ζεκαληηθψλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ ζε αθφκα θαη ζε πεξίνδν θξίζεο, έθηαθηεο αλάγθεο, θφβνπ θαη θαηήθεηαο. Τα ηξία ζέκαηα απηά (α) δηαξζξσηηθέο αιιαγέο - ζπληαγή ίαζεο, β) θνηλσληθφ θξάηνο δηθαίνπ, γ) δεκνθξαηία) είλαη ζήκεξα αλαπφζπαζηα ελσκέλα, ζπλζέηνπλ έλα ηξίπηπρν δηαθχβεπκα. Η εμέηαζή ηνπο δελ κπνξεί λα είλαη απνζπαζκαηηθή νχηε θαη αληζνβαξήο. Σπληζηνχλ ηζνδχλακεο ζπληζηψζεο ηνπ «ειιεληθνχ πξνβιήκαηνο». Γελ πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη δηαδεπθηηθά, ζπγθξνπζηαθά, νχηε θαη κε ινγηθή ηεξάξρεζεο. Πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ ζπλδπαζηηθά. Η δεκφζηα ζπδήηεζε εζηηάδεη νξζψο ζηελ πξψηε ζεκαηηθή. Πξέπεη λα είκαζηε ξεαιηζηέο θαη λα αλαδεηνχκε ζρφιην γηα ηηο ζηξαηεγηθέο ηήξεζεο ηνπ Σπληάγκαηνο ζηελ επνρή ηνπ Μλεκνλίνπ, Κ. Γηαλλαθφπνπινο, Μεηαμχ εζληθήο θαη ελσζηαθήο έλλνκεο ηάμεο: ην «Μλεκφλην» σο αλαπαξαγσγή ηεο θξίζεο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, Γ. Καηξνχγθαινο, Τν «παξαζχληαγκα» ηνπ κλεκνλίνπ θαη ν άιινο δξφκνο, ζε: www.consitutionalism.gr. Βι. επίζεο αίηεζε αθπξψζεσο θαη πξνζζέηνπο ιφγνπο πνπ ππέβαιε ν ΓΣΑ, ε ΑΓΔΓΥ θαη άιινη θνξείο θαη θπζηθά πξφζσπα ελψπηνλ ηνπ ΣηΔ ζε: www.dsanet.gr/epikairothta/mnimonio/aitisi_akyr/aitisi_akirosis.pdf. 20 Βέβαηα είλαη ππαξθηή ε δηάθξηζε ζηηο ζεσξήζεηο ηνπ «κλεκνλίνπ» α) σο αλαγθαίνπ θαθνχ ή θαη αλαγθαίνπ θαινχ θαη β) σο θαθήο, απξφζθνξεο ή κε αλαγθαίαο πνιηηηθήο επηινγήο. Πεηζηηθά επηρεηξήκαηα αληαιιάζζνληαη εθαηέξσζελ σο πξνο ην αλ ην «Μλεκφλην» ήηαλ κνλφδξνκνο θαη σο πξνο ην αλ ρξεηαδφηαλ θαη αλαδηάξζξσζε ηνπ ήδε ππάξρνληνο ρξένπο. Δπίζεο δηίζηαληαη νη απφςεηο σο πξνο ην λνκηθφ ραξαθηήξα ηνπ κλεκνλίνπ, σο πξνο ην αλ ν λ. 3845/2010 έπξεπε λα ςεθηζηεί απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ 3/5 ηεο Βνπιήο θαη θπξίσο σο πξνο ηελ ζπληαγκαηηθφηεηα, ηελ ζπκβαηφηεηα κε ην πξσηνγελέο επξσπατθφ δίθαην θαη ην δηεζλέο δίθαην ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ησλ νπζηαζηηθψλ ξπζκίζεσλ ηεο «κλεκνληαθήο λνκνζεζίαο». 21 Γηα ηελ Σπλζήθε ηεο Ληζαβφλαο βι. Β. Τδέκνο, Οη Πνιηηηθνί Θεζκνί ηεο ΔΔ. Σπλζήθε ηεο Ληζαβφλαο, 2009. 22 Βι. θαη Ι. Γξφζνο, Τν πνιίηεπκα ηνπ Μλεκνλίνπ, ζε www.consitutionalism.gr. 23 Αιιά θαη ηελ Ιξιαλδία, ηελ Πνξηνγαιία θαη ηελ Ιζπαλία. 4

πξαθηηθέο ιχζεηο ζηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ νζνδήπνηε απξνζπέιαζηα θη αλ θαληάδνπλ απηά. Ο δεκφζηνο δηάινγνο δελ είλαη φκσο ρξήζηκν λα εμαληιείηαη ζηελ ζπδήηεζε κφλν ηνπ πξψηνπ ζέκαηνο. Οη πνιηηηθέο απνθάζεηο πξέπεη κελ λα είλαη ζηνρνπξνζεισκέλεο ζηελ πινπνίεζε ηνπ πξψηνπ δηαθπβεχκαηνο: Τεο απνηειεζκαηηθήο θαη δεκηνπξγηθήο αληηκεηψπηζεο ησλ ρξφλησλ παζνγελεηψλ ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Σε απηή ηελ πξννπηηθή ε ζπδήηεζε πεξί «ρξενθξέλνπ» είλαη ρξήζηκε, θαζψο ην πςειφ δεκφζην ρξένο είλαη ζνβαξή ζπληζηψζα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Όκσο νη ιχζεηο πνπ πνιηηηθά ζα πηνζεηεζνχλ κέζα απφ ηνλ δηάινγν ζα πξέπεη λα κελ νδεγνχλ ζε παξεθθιίζεηο απφ ηελ αξρή ηεο δεκνθξαηηθήο λνκηκφηεηαο θαη απφ ηνλ έκπξαθην ζεβαζκφ ησλ ηζρπφλησλ ζεκειησδψλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ πνπ θαηνρπξψλνληαη ζην Σχληαγκα, ζην Δπξσπατθφ Γίθαην θαη ζηηο Γηεζλείο Σπκβάζεηο. 4. Ιζτσροποίεζε ηοσ «Δεκοζηολοκηθού Σσληαγκαηηζκού» θαη ηο δήηεκα ηοσ θραηηθού «τρεοθρέλοσ» Γηαπηζηψλεηαη κία κεηαζηξνθή εληφο ηεο ζχγρξνλεο δεκνθξαηηθήο πνιηηείαο δηθαίνπ ζηελ θχζε, ηε ιεηηνπξγία θαη ηε δπλακηθή ηνπ ιεγφκελνπ «Οηθνλνκηθνχ Σπληάγκαηνο» 24. Απηή ε κεηαηφπηζε - ηζρπξνπνίεζε ηνπ «Οηθνλνκηθνχ Σπληάγκαηνο» εθηείλεηαη ζε θξαηηθφ 25, επξσπατθφ 26, δηεζλέο θαη παγθφζκην επίπεδν 27. Δθθνιάπηεηαη έλαο λένο «νηθνλνκηθφο ζπληαγκαηηζκφο» κε αθνξκή ηελ πξφζθαηε θαη ζνβνχζα δηεζλή νηθνλνκηθή θξίζε θαη θπξίσο ζεκείν αηρκήο ην επηρείξεκα πεξί ειιείςεσο απνηειεζκαηηθψλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ 28. Απφ δηθαηνπνιηηεηαθή άπνςε είλαη θξίζηκν ν λένο απηφο νηθνλνκηθφο-δεκνζηνλνκηθφο Σπληαγκαηηζκφο πνπ θπνθνξείηαη, λα θείηαη εληφο ηνπ ηζρχνληνο ζπληαγκαηηθνχ, επξσπατθνχ θαη δηεζλνχο πιαηζίνπ ηεο δεκνθξαηηθήο πνιηηείαο δηθαίνπ. Οθείιεη λα κε παξαβηάδεη ηνλ ππξήλα θαη ην βαζηθφ πεξηερφκελν ησλ ζεκειησδψλ αξρψλ ηνπ ζχγρξνλνπ ζπληαγκαηηζκνχ 29. Πξέπεη ηδίσο λα κελ παξαβηάδεη ηνλ ππξήλα ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο θαη ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ (αηνκηθψλ, πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθψλ). Δίλαη αλαγθαίν λα ελζσκαησζεί αξκνληθά εληφο ηνπ δεκνθξαηηθνχ θαη δηθαηνθξαηηθνχ ζπληαγκαηηζκνχ θαη φρη λα ηνλ απνδνκήζεη. 24 G. Beaucamp, Grundzüge der Finanzverfassung, JA 1998, ζ. 774επ., R. Zippelius, M. Würtenberger, Deutsches Staatsrecht, 2005, ζ. 467επ., Κ. Μαπξηάο, Σπληαγκαηηθφ Γίθαην, 2004, ζ. 346, Δ. Βεληδέινο, Μαζήκαηα Σπληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, 2008, ζ. 54επ. 25 Βι. γηα παξάδεηγκα παξ. 5,6,7 γηα ηηο ζπληαγκαηηθέο εμειίμεηο ζε Διβεηία θαη Γεξκαλία. 26 Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηηο Σπλφδνπο ηνπ Δπξσπατθνχ Σπκβνπιίνπ ηα ηειεπηαία 2 ρξφληα αζρνινχληαη θπξίσο κε ηελ αλακφξθσζε ηνπ «Οηθνλνκηθνχ Σπληάγκαηνο ηεο ΔΔ». 27 Φαξαθηεξηζηηθή είλαη ε αχμεζε ηεο ζεκαζίαο ησλ ζπλαληήζεσλ ησλ G8 θαη G 20 γηα ηηο βαζηθέο δηεζλείο εμειίμεηο. 28 Αλ θαη ην επηρείξεκα απηφ κπνξεί λα εθθέξεηαη θα λα ηεθκεξηψλεηαη απφ εληειψο δηαθνξεηηθέο ηδεηνινγηθνπνιηηηθέο αθεηεξίεο. 29 Γηα ηηο ζεκειηψδεηο αξρέο ηνπ ζχγρξνλνπ ζπληαγκαηηζκνχ (άιισο νξγαλσηηθέο βάζεηο ηνπ πνιηηεχκαηνο) βι. ελδεηθηηθά Γ. Καζηκάηεο, Σπληαγκαηηθφ Γίθαην ΙΙ, Οη ιεηηνπξγίεο ηνπ θξάηνπο, 1982, ζ. 31επ., Φ. Σππξφπνπινο, Δηζαγσγή ζην Σπληαγκαηηθφ Γίθαην, 2006, ζ. 37επ., Φ. Φξπζαλζάθεο, Δηζεγήζεηο Σπληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, 2007, ζ.53επ., Α. Παληειήο, Δγρεηξίδην Σπληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, 2007, ζ. 68επ., Δ. Βεληδέινο, Μαζήκαηα Σπληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, 2008, ζ. 335επ., Κ. Μαπξηάο, Σπληαγκαηηθφ Γίθαην, 2004, ζ. 323επ. 5

Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αλαδπφκελνπ δεκνζηνλνκηθνχ ζπληαγκαηηζκνχ είλαη ε ηάζε γηα ζπληαγκαηνπνίεζε ή λνκνζεηηθή ζέζπηζε νξίσλ ζην θξαηηθφ έιιεηκκα θαη θξέλσλ ζην θξαηηθφ ρξένο. Υπάξρνπλ δηάθνξα ελαιιαθηηθά κνληέια «ρξενθξέλνπ». Έρνπκε ζπληαγκαηηθφ ρξεφθξελν ζε Γεξκαλία, Διβεηία. Αλψηαην φξην ζην έιιεηκκα θαη ππνρξέσζε κείσζεο ηνπ ρξένπο πξνβιέπεηαη ζην ήδε ηζρχνλ Δπξσπατθφ Σχκθσλν Σηαζεξφηεηαο θαη Αλάπηπμεο θαη ζην πξσηνγελέο επξσπατθφ δίθαην 30. Γεκνζηνλνκηθά θξέλα εγθνιπψλνληαη θαη ζην εθθνιαπηφκελν λέν Δπξσπατθφ Σχκθσλν γηα ην Δπξψ 31, ηνπ νπνίνπ βαζηθή αξηεξία είλαη ε γεληθεπκέλε ζέζπηζε «ρξενθξέλνπ» ζε φια ηα θξάηε ηεο δψλεο ηνπ Δπξψ αιιά θαη φιεο ηεο ΔΔ κε ζπληαγκαηηθή ξήηξα ή κε λφκν. Σηελ Ακεξηθή έρεη αλνίμεη ν δεκφζηνο δηάινγνο γηα κία ζπληαγκαηηθή ξήηξα ζην έιιεηκκα 32, θάηη πνπ πξνβιεκαηίδεη έληνλα θαη ηελ γαιιηθή πνιηηηθή ζπδήηεζε 33. Τν ζπδεηνχκελν θξαηηθφ «ρξεφθξελν» αλ πηνζεηεζεί σο αλαγθαίν ζεζκηθφ εξγαιείν δεκνζηνλνκηθήο εμπγίαλζεο, είλαη θξίζηκν λα πεξηβιεζεί κε ηέηνηα λνκηθή ηζρχ θαη λα έρεη ηέηνην πεξηερφκελν, ψζηε λα πιεξνί ηηο πθηζηάκελεο δεκνθξαηηθέο θαη δηθαηνθξαηηθέο ζπληαγκαηηθέο πξνδηαγξαθέο. 5. Το «τρεόθρελο» ζηο Ειβεηηθό Σύληαγκα Τν «ρξεφθξελν» εηζήρζε ήδε κε ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε ην 2001 ζηελ Διβεηία θαη ηζρχεη απφ ην 2003. Πξνβιέπεηαη σο θαλφλαο ζην άξζξν 126 ηνπ ειβεηηθνχ Σπληάγκαηνο ην ηζνδχγην εζφδσλ θαη εμφδσλ ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ 34. Δμαηξεηηθά ζεζπίδεηαη γηα έθηαθηνπο θαη ζνβαξνχο νηθνλνκηθνχο ιφγνπο (π.ρ. νηθνλνκηθή χθεζε, θπζηθέο θαηαζηξνθέο, φπσο εμεηδηθεχεη ν ζρεηηθφο εθηειεζηηθφο ηνπ Σπληάγκαηνο ηππηθφο λφκνο 35 ) ε δπλαηφηεηα πνιηηηθήο απφθαζεο ε νπνία ζα ιακβάλεηαη κε απμεκέλε πιεηνςεθία θαη απφ ηα δχν λνκνζεηηθά ζψκαηα ηεο Διβεηίαο 36 γηα απμεκέλα θξαηηθά έμνδα ζε ζρέζε κε ηα έζνδα 37. Αλ ζε θάπνην νηθνλνκηθφ έηνο κεηά ηελ εθηέιεζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ πξνθχςεη πξαγκαηηθή ππεξρείιηζε θξαηηθψλ εμφδσλ, απηή ζα πξέπεη λα θαιπθζεί θαηά ηα επφκελα 30 Άξζξν 126 ηεο ΣπλζΛΔΔ. Βι. ελδεθηηθά W. Schroeder, Grundkurs Europarecht, 2009, ζ. 407επ., M. Herdegen, Europarecht, 2008, ζ. 354επ. 31 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/el/ec/119816.pdf ηδίσο ζει. 10. 32 D. M. Primo, Constitution Is Only Way to Cut U.S. Deficit, ζε: http://www.bloomberg.com/news/2011-02-25/constitution-is-only-way-to-cut-u-s-deficit-commentaryby-david-m-primo.html. 33 Βι. ελδεηθηηθά http://www.lemonde.fr/idees/article/2010/05/21/deficits-la-formule-magique-n-existepas_1361029_3232, lhttp://www.rp-online.de/wirtschaft/eurokrise/schuldenbremse-nach-deutschem- Vorbild_aid_960300.html. 34 Άξζξν 126 παξ. 1 ηνπ Διβεηηθνχ Σπληάγκαηνο. Βι. http://www.admin.ch/ch/d/sr/101/a126.html. Danninger, Stephan, A New Rule: 'The Swiss Debt Brake' (January 2002). IMF Working Paper, Vol., pp. 1-27, 2002. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=879354., Hartwig, Jochen; Kobel Rohr, Rita: Wäre die schweizerische Schuldenbremse ein geeignetes Instrument zur Disziplinierung der Fiskalpolitik in der EU?, in: Vierteljahreshefte zur Wirtschaftsforschung, Vol. 73, No. 3, S.481-490. 35 Ο ειβεηηθφο λφκνο γηα ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ ηεο 7 Οθησβξίνπ 2005. Βι. http://www.admin.ch/ch/d/sr/611_0/index.html. 36 Σχκθσλα κε ην άξζξν 159 παξ. 3 εδ. γ. ηνπ Διβεηηθνχ Σπληάγκαηνο. 37 Άξζξν 126 παξ. 3 ηνπ Διβεηηθνχ Σπληάγκαηνο. 6

νηθνλνκηθά έηε 38. Τα επηκέξνπο ζέκαηα απηνχ ηνπ πιαηζίνπ γηα ην «ρξεφθξελν» ξπζκίδνληαη κε ηππηθφ λφκν 39. 6. Η προχζτύοσζα ζσληαγκαηηθή ρήηρα γηα ηο ύυος ηοσ λέοσ δαλεηζκού ζηολ Γερκαληθό Θεκειηώδε Νόκο Μέρξη ηνλ Αχγνπζην ηνπ 2009 ζην γεξκαληθφ νκνζπνλδηαθφ Σχληαγκα δελ ππήξρε απζηεξφ «ρξεφθξελν» παξφκνην κε απηφ ηνπ ειβεηηθνχ Σπληάγκαηνο. Υπήξρε φκσο κέξηκλα εληφο ηνπ γεξκαληθνχ «νηθνλνλνκηθνχ Σπληάγκαηνο» γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ππεξρξέσζεο ησλ γεξκαληθψλ δεκνζίσλ νηθνλνκηθψλ. Θεζπηδφηαλ ε ξήηξα ηεο απαγφξεπζεο εηήζηνπ θξαηηθνχ δαλεηζκνχ πνπ λα ππεξβαίλεη ην χςνο ησλ εμφδσλ πνπ πξνβιέπνληαλ ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ νκνζπνλδηαθνχ γεξκαληθνχ θξάηνπο γηα δεκφζηεο επελδχζεηο 40. Με άιια ιφγηα ν λένο θξαηηθφο δαλεηζκφο επηηξεπφηαλ κφλν γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε δεκνζίσλ έξγσλ θαη άιισλ δεκνζίσλ επελδχζεσλ. Απφ απηφλ ηνλ θαλφλα ηνπ «ζηνρεπκέλνπ νξίνπ ζην ρξένο» πξνβιέπνληαλ δπλαηφηεηεο πεξαηηέξσ απνθιίζεσλ γηα ιφγνπο απνηξνπήο ζνβαξψλ πξνβιεκάησλ ζηελ ζπλνιηθή ηζνξξνπία ηεο γεξκαληθήο νηθνλνκίαο 41. Η αφξηζηε αμηνινγηθή έλλνηα «ηεο ηζνξξνπίαο - θαιήο θαηάζηαζεο ηεο γεξκαληθήο νηθνλνκίαο» δελ εμεηδηθεχεηαη απφ ην Σχληαγκα. Σηε γεξκαληθή ζεσξία γηλφηαλ δεθηφ 42 κε αλαθνξά ζηνλ γεξκαληθφ λφκν γηα ηελ ζηαζεξφηεηα θαη ηελ αλάπηπμε ηεο γεξκαληθήο νηθνλνκίαο 43 φηη ε ηζνξξνπία ηεο γεξκαληθήο νηθνλνκίαο πξνζδηνξίδεηαη απφ ηέζζεξηο ππνζπληειεζηέο: 1) ηελ ζηαζεξφηεηα ησλ ηηκψλ, 2) ηα πςειά πνζνζηά απαζρφιεζεο, 3) ηελ θνηλσληθή ηζνξξνπία πέξαλ ηεο νηθνλνκίαο θαη 4) ζηαζεξή θαη επαξθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Η πινπνίεζε ησλ πεξηνξηζηηθψλ γηα ην ρξένο πξνβιέςεσλ ηνπ πξντζρχνληνο άξζξνπ 115 ηνπ γεξκαληθνχ νκνζπνλδηαθνχ Σπληάγκαηνο απφθεηην ζηελ επξεία δηαθξηηηθή επρέξεηα ηνπ γεξκαλνχ δεκνζηνλνκηθνχ λνκνζέηε. Παξφηη ν θαλφλαο απηφο πιείζηεο ρξνληέο δελ ηεξήζεθε, νπδέπνηε θξίζεθε αληηζπληαγκαηηθή ε παξέθθιηζε απηή απφ ην νκνζπνλδηαθφ ζπληαγκαηηθφ δηθαζηήξην. Αζθήζεθε ζηελ γεξκαληθή επηζηήκε έληνλε θξηηηθή ζηελ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πξντζρπφλησλ ζπληαγκαηηθψλ ξπζκίζεσλ λα ζπγθξαηήζνπλ ην ζπλερψο δηνγθνχκελν αθφκα θαη ζε πεξηφδνπο κεγάιεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο γεξκαληθφ δεκφζην ρξένο 44. Σηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ πξντζρχνληνο «επίνπ θαη ζεκαηηθνχ ρξενθξέλνπ» εγγξάθνληαλ ε απεχζπλζή ηνπ κφλν ζην νκνζπνλδηαθφ θξάηνο θαη φρη ζηα γεξκαληθά θξαηίδηα, ε δπζρέξεηα ζηνλ δηθαζηηθφ έιεγρν πνπ ην είρε απαμηψζεη ζε αηειή ζπληαγκαηηθφ θαλφλα, αιιά θαη ην κε δξαζηηθφ ηνπ πεξηερφκελν. Η θξηηηθή απηή απνηέιεζε βαζηθφ έλαπζκα γηα ηελ ελεξγνπνίεζε κίαο δηαδηθαζίαο αλαζεψξεζεο ηνπ 38 Άξζξν 126 παξ. 4 ηνπ Διβεηηθνχ Σπληάγκαηνο. 39 Άξζξν 126 παξ. 5 ηνπ Διβεηηθνχ Σπληάγκαηνο. 40 Πξντζρχνλ Άξζξν 115 παξάγξαθνο 1 εδ. 2. ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 41 Πξντζρχνλ Άξζξν 115 παξάγξαθνο 1 εδ. 3. ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 42 C. Gramm, S.U. Pieper, Grundgesetz. Bürgerkommentar, 2008, ζ. 307-308. 43 Άξζξν 1 παξ. 2 ηνπ Γεξκαληθνχ λφκνπ γηα ηελ ζηαζεξφηεηα θαη ηελ αλάπηπμε ηεο γεξκαληθήο νηθνλνκίαο ηεο 8 Ινπλίνπ ηνπ 1967. 44 F. Kirchhof, Der notwendige Ausstieg aus der Staatsverschuldung, DVBl 2002, ζ. 1539επ., Sachverstandigänrat zur Begutachtung der gersamtwirtschaftlichen Entwicklung, Staatsverschuldung wirksam begrenzen, 2007. 7

γεξκαληθνχ νηθνλνκηθνχ Σπληάγκαηνο απφ ηελ Οκνζπνλδηαθή Βνπιή θαη ην Οκνζπνλδηαθφ Σπκβνχιην πνπ νλνκάζηεθε Οκνζπνλδηαθή Μεηαξξχζκηζε 2 45. 7. Το «τρεόθρελο» ζηο ηζτύολ Γερκαληθό Σύληαγκα Με ηελ απφ 1.8.2009 ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε ην γεξκαληθφ νηθνλνκηθφ Σχληαγκα έγηλε απζηεξφηεξν φζνλ αθνξά ζηελ ζπληαγκαηηθή ξήηξα γηα ην έιιεηκκα 46. Σην πιέγκα ησλ ξπζκίζεσλ ησλ άξζξσλ 109, 115 θαη 143 ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο εηζήρζε ξεηά ην «ρξεφθξελν» ηφζν γηα ην Γεξκαληθφ Κξάηνο 47 φζν θαη γηα ηα Γεξκαληθά Κξαηίδηα 48. Ωο βαζηθή αιιά φρη ρσξίο εμαηξέζεηο αξρή ζεζπίδεηαη ε ππνρξέσζε ηφζν ηνπ Γεξκαληθνχ Κξάηνπο φζν θαη ησλ Γεξκαληθψλ Κξαηηδίσλ λα κελ έρνπλ πεξηζζφηεξα έμνδα απφ φ,ηη έζνδα ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπο. Ωο θαλφλαο ηίζεηαη ινηπφλ, φπσο θαη ζην ειβεηηθφ Σχληαγκα, ε εμηζνξξφπεζε δεκνζίσλ εζφδσλ θαη εμφδσλ θαη ε απαγφξεπζε λένπ δαλεηζκνχ γηα ην Γεξκαληθφ Κξάηνο θαη ηα Γεξκαληθά Κξαηίδηα 49. Σηνλ θαλφλα απηφ πνπ αξζξψλεηαη σο θεληξηθφο ζπληαγκαηηθφο ζηφρνο ηνπ Γεξκαληθνχ Κξάηνπο 50 ην Γεξκαληθφ Σχληαγκα ζέηεη ζπγθεθξηκέλεο εμαηξέζεηο. Πξψηε ζεκαληηθή εμαίξεζε απφ ηνλ θαλφλα ηεο εμηζνξξφπεζεο θξαηηθψλ εζφδσλ θαη εμφδσλ ζεζπίδεηαη γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ζπληξέρνπλ α) απνθιίζεηο απφ ηηο θαλνληθή θαηάζηαζε ησλ αλαπηπμηαθψλ ππνδνκψλ β) θπζηθέο θαηαζηξνθέο ή γ) άιιεο αζπλήζεηο θαηαζηάζεηο εθηάθηνπ αλάγθε,ο νη νπνίεο επηβαξχλνπλ ηδηαίηεξα ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηνπ γεξκαληθνχ θξάηνπο. Σηηο πεξηπηψζεηο απηέο κπνξνχλ ηα γεξκαληθά λνκνζεηηθά ζψκαηα κε λφκν λα ζεζπίζνπλ εμαηξέζεηο ζην «ρξεφθξελν» 51. Δηδηθά θαη κφλν γηα ην Κξάηνο επηηξέπεηαη εληαχζην έιιεηκκα κέρξη 0,35% ηνπ γεξκαληθνχ Αθαζάξηζηνπ Δζληθνχ Πξντφληνο 52. Τν λέν «ρξεφθξελν» δελ ηζρχεη απφ 1.8.2009 πνπ νξηζηηθνπνηήζεθε ε ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε. Σην άξζξν 143d ξπζκίδεηαη φηη ηζρχεη απφ ην 2011 53. Γηα ην Γεξκαληθφ Κξάηνο ηζρχεη νπζηαζηηθά απφ ην 2016 54 θαη γηα ηα γεξκαληθά θξαηίδηα απφ ην 2020 55. Βέβαηα κέρξη ηφηε πξέπεη ε δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή Κξάηνπο θαη Κξαηηδίσλ λα είλαη απνθαζηζηηθά πξνζαλαηνιηζκέλε πξνο ηελ απαγφξεπζε λένπ δεκνζίνπ δαλεηζκνχ 56. Τν άξζξν 143d βξίζεη πεξαηηέξσ εηδηθψλ ξπζκίζεσλ θαη ηαπηφρξνλα 45 Foderalismus Reform II. E. Buschert, Foderalismus Reform II, DÖV 2007, ζ. 89επ., C. Gramm, S.U. Pieper, Grundgesetz. Bürgerkommentar, 2008, ζ.309. 46 Βι. R. Westerhoff, Schuldenbremse, aber wie?, ZRP 21010, ζ. 73επ., C. Lenz, E. Burghaber, Die neue Schuldenbremse im Grundgesetz, NJW 2009, ζ. 2561επ., C. Seiler, Consolidierung der Staatsfinanzen mithilfe der neuen Schuldenregel, JZ 2009, ζ. 721επ., J. Christ, Neue Schuldenregel für den Gesamtstaat: zur mittelfristigen Konsolidierung der Staatsfinanzen, NVwZ 2009, ζ. 1333επ. 47 Bund. 48 Bundesländer. Γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ λένπ «ρξεφθξελνπ» απφ ηα Κξαηίδηα βι. C. Gröpl, Die Schuldenbremse in Hessen, Rheinland - Pfalz und im Saarland, LKRZ 2010, ζ. 401επ. 49 Άξζξν 109 παξάγξαθνο 3 ππνπ. 1. ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 50 Staatszielbestimmung. 51 Άξζξν 109 παξάγξαθνο 3 ππνπ. 2. ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 52 Άξζξν 109 παξάγξαθνο 3 ππνπ. 3. ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 53 Άξζξν 143d παξ. 1 εδ. 2 ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 54 Άξζξν 143d παξ. 1 εδ. 5 ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 55 Άξζξν 143d παξ. 1 εδ. 3ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 56 Άξζξν 143d παξ. 1 εδ. 4, 6 θαη 7 ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 8

εμνπζηνδνηεί ην λνκνζέηε λα ξπζκίζεη εηδηθφηεξα ηα δεηήκαηα ηνπ «ρξενθξέλνπ» κε εθηειεζηηθφ λφκν 57. Τν λέν γεξκαληθφ «ρξεφθξελν» θάλεη ξεηή αλαθνξά θαη ζηηο δεκνζηνλνκηθέο δεζκεχζεηο ηεο Γεξκαλίαο απφ ην πξσηνγελέο επξσπατθφ δίθαην 58. 8. Τα ζέκαηα αρτής Η ζπδήηεζε γηα ηελ ζπληαγκαηηθή ή λνκνζεηηθή πξφβιεςε νξίσλ ή απαγφξεπζεο ζηα θξαηηθά ειιείκκαηα ζπλάπηεηαη κε νξηζκέλα ζέκαηα αξρήο. Η ζπληαγκαηνπνίεζε ηεο απαγφξεπζεο ησλ ειιεηκκάησλ θαη ηνπ θξαηηθνχ «ρξενθξέλνπ» απνηειεί παξαδνρή θαηίζρπζεο ησλ νηθνλνκηθψλ δεδνκέλσλ έλαληη ηεο πξνζηαζίαο ησλ ζεκειησδψλ θαη ηδίσο ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ 59. Σπλεπάγεηαη κία δηθαηνπνιηηηθή ζηξνθή ππέξ ηεο νηθνλνκηθφηεηαο θαη εηο βάξνο ηεο ζπληαγκαηηθήο λνκηκφηεηαο. Σηνλ ζχγρξνλν δεκνθξαηηθφ ζπληαγκαηηζκφ, ηα θξάηε, σο νη θπξίσο ςεθίδεο ηεο πνιηηεηαθήο νξγάλσζεο ηεο θνηλσλίαο 60, είλαη α) δεκνθξαηηθά θξάηε, β) θξάηε δηθαίνπ θαη γ) θνηλσληθά θξάηε 61. Καη ηα ηξία βαζηθά ζπζηαηηθά ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο πθίζηαληαη ηξηγκνχο ζηελ νπζία ηνπο κε ηελ πξνζζήθε ζην Σχληαγκα εηδηθψλ πεξηνξηζηηθψλ ξπζκίζεσλ σο πξνο ηελ άζθεζε ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. 9. «Χρεόθρελο» ζηο Σύληαγκα θαη δεκοθραηηθή αρτή Η δεκνθξαηηθή αξρή είλαη ε θνξπθαία νξγαλσηηθή αξρή ηνπ πνιηηεχκαηνο 62. 57 Άξζξν 143d παξ. 1 εδ. 8 ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 58 Άξζξ0 109 παξ. 2 ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. 59 Βι. ελδεηθηηθά Β. Τδέκνο, Η δεζκεπηηθφηεηα θαη ε αγσγηκφηεηα ησλ ζεκειησδψλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, άξζξν ππφ δεκνζίεπζε (2011) ζην βηβιίν ηνπ 3νπ Σπλεδξίνπ Γηνηθεηηθψλ Δπηζηεκφλσλ "Γηνίθεζε θαη Γεκνθξαηία: Πνηφηεηα, Απνηειεζκαηηθφηεηα, Ννκηκνπνίεζε" πνπ έιαβε ρψξα 8-10 Οθησβξίνπ 2009 ζηελ Κξήηε, ν ίδηνο, The social function of human rights, 2007 (άξζξν δεκνζηεπκέλν ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Παγθνζκίνπ Σπλεδξίνπ Σπληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ (www.enelsyn.gr )., Ξ. Κνληηάδεο, Τν θαλνληζηηθφ πεξηερφκελν ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ θαηά ηε λνκνινγία ηνπ ΣηΔ, ζε: Τηκεηηθφ Τφκν ηνπ ΣηΔ, 75 ρξφληα ΣηΔ, 2004, ζ. 267επ. Βι. επίζεο ηηο κειέηεο ζε: J. Iliopoulos-Strangas (Δπηκ.), La protection des droits sociaux fondamentaux dans les Έtats de l Union Européenne, 2000, ζε: Γ. Σσηεξέιεο, Φ. Τζατηνπξίδεο, (Δπηκ.), Τα Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, 2007, ζε: N. Αιηκπξαληήο (Δπηκ.), Τα θνηλσληθά δηθαηψκαηα ζε ππεξεζληθφ επίπεδν αλά ηνλ θφζκν. Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο, 2008 θαη ζε: Σ. Βιαρφπνπινο (Δπηκ.)., Η θνηλσληθή πξνζηαζία ζην Δπξσπατθφ Γίθαην, 2009. Βι. επίζεο R. Arango. Der Begriff der sozialen Grundrechte, 2001, Γ. Καηξνχγθαινο, Tα Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, 2006, J. Lücke, Soziale Grundrechte als Staatszielbestimmungen und Gesetzgebungsaufträge, AöR 1982, ζ. 15επ., E. Böckenförde (Δπηκ.), Soziale Grundrechte, 1981, J. Isensee, Verfassung ohne Soziale Grundrechte, Der Staat 1980, ζ. 382επ., Γ Λεβέληεο, Τα θνηλσληθά δηθαηψκαηα ηνπ πνιίηε, ΤνΣ 1976, ζ. 121επ., D. Feldman, Civil Liberties and Human Rights in England and Wales, 2002, ζ. 113επ., R. Ergec, Introduction au Droit Public, Tome II, Les droits et libertes, 2003, ζ. 217επ. 60 Σε απηφ εζηηάδεη θαη επηκέλεη θαη ε πνιχ ζεκαληηθή απφθαζε «Ληζαβφλα» ηνπ Γεξκαληθνχ Οκνζπνλδηαθνχ Σπληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ ειέγρνληαο ηελ ζπκβαηφηεηα ηεο Σπλζήθεο ηεο Ληζαβφλαο κε ην γεξκαληθφ ζπληαγκαηηθφ πιαίζην θαη ηδίσο κε ηελ δεκνθξαηηθή αξρή. Βι. ζρεηηθά Β. Τδέκνο, H απφθαζε «Ληζαβφλα» ηνπ Γεξκαληθνχ Οκνζπνλδηαθνχ Σπληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ: Μηα λέα επξσπατθή πνιηηεηνινγία, Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ, ΙΙΙ/2009. 61 Γ. Καζηκάηεο, Μειέηεο ΙΙΙ, 1974-1999, ζ. 2000, ζ. 213επ., Α. Παπαθσλζηαληίλνπ, Κνηλσληθή Γεκνθξαηία θαη Κνηλσληθφ Κξάηνο Γηθαίνπ, 2006. 62 Έηζη θαη Γ. Καζηκάηεο, Μειέηεο ΙΙΙ, 1974-1999, ζ. 2000, ζ. 343, Γ. Τζάηζνο, ν.π., ζ. 58, Φ. Σππξφπνπινο, ν.π. ζ. 35επ. 9

Με ηελ πξνζζήθε ελφο ζηαζεξνχ ζπληαγκαηηθνχ δεκνζηνλνκηθνχ θξέλνπ, αληίζηνηρνπ κε απηνχ ηνπ γεξκαληθνχ ή ηνπ ειβεηηθνχ Σπληάγκαηνο κεηαιιάζζεηαη. Τίζεηαη φκσο θαη ην πεξαηηέξσ εξψηεκα: Μήπσο ην «ρξεφθξελν» είλαη κία εππξφζσπε, ππφ ηερλνθξαηηθφ έλδπκα, κνξθή απηαξρηζκνχ πνπ ππνθαζηζηά ηελ νπζία ηεο δεκνθξαηίαο; H είλαη έλαο αθφκα ζεκηηφο πεξηνξηζκφο 63 ή αθφκα θαη εθζπγρξνληζκφο ηνπ δεκνθξαηηθνχ context ηνπ ζχγρξνλνπ ζπληαγκαηηθνχ θξάηνπο; Βέβαην είλαη φηη κε έλα «ρξεφθξελν» ζην Σχληαγκα ε δεκνθξαηηθή αξρή κεηεμειίζζεηαη ζηε βαζηθή νξγαλσηηθή αξρή ηνπ πνιηηεχκαηνο ππφ ηελ αίξεζε ηνπ νηθνλνκηθά εθηθηνχ. Όηαλ απηή ε νηθνλνκηθή αίξεζε ζεζπίδεηαη κε ηππηθφ λφκν κπνξεί λα ζεσξεζεί θαη σο ζεκηηφο ζπληαγκαηηθφο απηνπεξηνξηζκφο ηεο δεκνθξαηίαο. Έρεη δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε, ειέγρεηαη δηθαζηηθά σο πξνο ηελ ζπληαγκαηηθφηεηά ηεο κε ηελ δεκνθξαηηθή αξρή, δχλαηαη λα ηξνπνπνηεζεί ή θαη λα θαηαξγεζεί κε λέν ηππηθφ λφκν φηαλ ζα αιιάμεη ε γλψκε ηεο λνκνζεηνχζαο θνηλνβνπιεπηηθήο πιεηνςεθίαο, θαη εκκέζσο ινηπφλ ηνπ αλψηαηνπ νξγάλνπ ηνπ θξάηνπο, ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο. Όηαλ ηίζεηαη κε ζπληαγκαηηθφ θαλφλα απηή ε αίξεζε φκσο, εθθεχγεη ηνπ δεκνθξαηηθνχ απηνπεξηνξηζκνχ θαη κεηαιιάζζεηαη ζε πξαγκαηηθή απνδπλάκσζε ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ε επηβνιή εθ ηνπ Σπληάγκαηνο ηεο απαγφξεπζεο λένπ θξαηηθνχ δαλεηζκνχ δεζκεχεη ππεξβνιηθά ηηο δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλεο κειινληηθέο θπβεξλήζεηο 64. Σπξξηθλψλεη ηα πεξηζψξηά ηνπο γηα ηελ άζθεζε νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Απφ πνχ ζα βξεζνχλ ρξήκαηα γηα ηελ πινπνίεζε βαζηθψλ πνιηηηθψλ ζηνρεχζεσλ θαη ηελ πινπνίεζε θνζηνβφξσλ πνιηηηθψλ πξνηεξαηνηήησλ είλαη θεληξηθφ δεκνθξαηηθφ δηαθχβεπκα. Τν «ρξεφθξελν» επεξεάδεη θαη ηα θεληξηθά γηα θάζε πνιηηηθή αλακέηξεζε ζε επίπεδν βνπιεπηηθψλ αιιά θαη απηνδηνηθεηηθψλ εθινγψλ εξσηήκαηα α) αλ ζα ππάξρνπλ ρξήκαηα γηα ηνπο ληθεηέο ησλ εθινγψλ γηα ηελ πινπνίεζε ησλ πνιηηηθψλ ηνπο επηινγψλ θαη β) απφ πνχ ζα αληιεζνχλ νη νηθνλνκηθνί πφξνη γηα ηελ πινπνίεζε ησλ πνιηηηθψλ απηψλ. Αλ απαγνξεχεηαη ή πεξηνξίδεηαη εθ ηνπ Σπληάγκαηνο δξαζηηθά ε δπλαηφηεηα θξαηηθνχ δαλεηζκνχ γηα κηα λενεθιεγείζα θπβέξλεζε, ηφηε απηή ηεξψληαο ηελ ζπληαγκαηηθή δέζκεπζε ηνπ «ρξεθξέλνπ κπνξεί είηε α) λα κελ έρεη ρξήκαηα λα αζθήζεη ην πνιηηηθφ πξφγξακκα ιφγσ ηνπ νπνίνπ θέξδηζε ηελ δεκνθξαηηθή ηεο λνκηκνπνίεζε λα θπβεξλήζεη απφ ην εθινγηθφ ζψκα 65, είηε β) λα ρξεηαζηεί λα αλαδεηήζεη ηα ρξήκαηα απφ άιιεο πεγέο πνπ δελ πξνβιέπνληαλ ζην πξνεθινγηθφ πνιηηηθφ ηεο πξφγξακκα 66. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ζα έρνπκε λφζεπζε ηεο δεκνθξαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ πνιηηεχκαηνο θαη απνζχλζεζε ηεο αληηπξνζσπεπηηθήο αξρήο. Απηφ είλαη πνιχ δπζηπρέο γηα ηελ ζχγρξνλε δεκνθξαηία, θαζφζνλ δελ ζα ιεηηνπξγεί σο γλήζηα έκκεζε αληηπξνζσπεπηηθή δεκνθξαηία αιιά ζα ρεηξαγσγείηαη απφ ηα δπζρεξή νηθνλνκηθά δεδνκέλα. Βέβαηα ζην άλσ επηρείξεκα πεξί «αλαρσξεηηζκνχ» ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο κε ηελ ζπληαγκαηηθή πξφβιεςε «ρξενθξέλνπ» πθίζηαηαη θαη εμεηαζηένο αληίινγνο. Σχκθσλα κε απηφλ ηα θφκκαηα εμνπζίαο ζα κπνξνχλ θαη κε ην ζπληαγκαηηθφ «ρξεφθξελν» λα δηεθδηθνχλ εηιηθξηλψο ηελ άζθεζε κε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε 63 Γηα ηνπο ζεκηηνχο πεξηνξηζκνχο ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο βι. Γ. Τζάηζνο, Σπληαγκαηηθφ Γίθαην, Τφκνο Β, 1993, ζ. 77επ., Α. Μάλεζεο, Δγγπήζεηο ΙΙ, ζ. 93. 64 Βι. Γ. Καζηκάηεο, ν.π. ζ. 40 Γ. Τζάηζνο, ν.π. ζ. 71) γηα ηελ ρξνληθά πεξηνξηζκέλε ηζρχ ηεο ζεζκηθήο έθθξαζεο ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο σο δνκηθνχ ζηνηρείνπ ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο. 65 Οπφηε θαη δελ ζα πινπνηήζεη ηηο πνιηηηθέο ηηο δεζκεχζεηο π.ρ. γηα αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ηνπ ΑΔΠ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηνλ πξνυπνινγηζκφ γηα ηελ παηδεία. 66 Π.ρ. ππέξκεηξε θνξνιφγεζε, κεηψζεηο κηζζψλ. Γηα ηηο ζνβαξέο κεηψζεηο κηζζψλ πνπ έιαβαλ ρψξα ζηελ Διιάδα ελφςεη ηεο θξαηηθήο θξίζεο δαλεηζκνχ βι. Β. Τδέκνο, Μνλνκεξήο κείσζε κηζζψλ: Αληίζεηε ζην Σχληαγκα θαη ζην Δπξσπατθφ Γίθαην, Διεπζεξνηππία ηεο 3.3.2010. 10

ηεο εμνπζίαο. Απιψο ζα πξέπεη λα έρνπλ πξνυπνινγίζεη επαθξηβψο ηα νηθνλνκηθά πεξηζψξηα ηεο κεηά ηηο εθινγέο νηθνλνκηθήο ηνπο δηαθπβέξλεζεο θαη λα ζπγθξνηνχλ ην πνιηηηθφ ηνπο πξφγξακκα ιακβάλνληαο απζηεξά ππφςηλ ηα δεδνκέλα απηά νζνδήπνηε δπζρεξή θη αλ είλαη. Σχκθσλα κε απηή ηελ ζεψξεζε ε ηπρφλ «ππνβάζκηζε» ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο δελ ζα νθείιεηαη ζηε ζπληαγκαηηθή ξχζκηζε γηα ην «ρξεφθξελν» αιιά ζηελ αλεηιηθξίλεηα ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ εμνπζίαο πνπ δελ ηεξνχλ ηηο ππνζρέζεηο ηνπο αιιά θαη ζηελ ειιηπή πξνιεπηηθφ έιεγρν απφ ηελ πιεπξά ησλ εθινγέσλ αλ ηα πνιηηηθά πξνγξάκκαηα ησλ θνκκάησλ είλαη ξεαιηζηηθά θαη εθαξκφζηκα θαη φρη παξαπιαλεηηθά θαη αηζεξνβάκνλα. Η πξνζέγγηζε απηή είλαη ελ κέξεη πεηζηηθή. Όλησο ε δεκνθξαηηθή αξρή λνζεχεηαη απφ γελλαηφδσξεο θαη αλεδαθηθέο πξνεθινγηθέο πνιηηηθέο ππνζρέζεηο ησλ θνκκάησλ εμνπζίαο θαη απφ ηελ εππείζεηα ή ηελ αδηαθνξία 67 ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο κε ηελ επηθξφηεζε απηψλ ησλ ιατθηζηηθψλ πξαθηηθψλ ησλ θνκκάησλ εμνπζίαο. Όκσο απηή ε ζπρλά δηαπηζηνχκελε δπζιεηηνπξγία ηνπ αληηπξνζσπεπηηθνχ ζπζηήκαηνο δελ απνθιείεη ηελ παξαδεκνθξαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ «ρξενθξέλνπ» πνπ ζα πξνβιέπεηαη ζην Σχληαγκα. Τν «ρξεφθξελν» απνθιείεη γηα θάζε ππνςήθηα θπβεξλεηηθή πιεηνςεθία ηελ άζθεζε ζπγθεθξηκέλεο θαηεχζπλζεο νηθνλνκηθή πνιηηηθή. Απαγνξεχεη ή πεξηνξίδεη ηελ άζθεζε πην εληαηηθήο θνηλσληθήο πνιηηηθήο ή ηελ άζθεζε πνιηηηθήο δεκνζίσλ επελδχζεσλ, εηδηθά εθφζνλ ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο ζε κία δεδνκέλε ζηηγκή είλαη δεηλή. Η απφ ην ίδην ην Σχληαγκα ζπκπίεζε ησλ πνιηηηθψλ επηινγψλ κηαο πηζαλήο θπβέξλεζεο κε απνθιεηζκφ θνξπθαίσλ πξνηεξαηνηήησλ απνηειεί επζεία πξνζβνιή ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο. Η αληηπξνζσπεπηηθή αξρή ζα κπινθάξεη, θαζψο ηα θφκκαηα εμνπζίαο δελ ζα κπνξνχλ λα εληάζζνπλ ζην πνιηηηθφ ηνπο πξφγξακκα θνζηνβφξεο πνιηηηθέο ζηνρεχζεηο. Κπξίσο φκσο κεγάια ζηξψκαηα ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπο εθινγηθνχ ζψκαηνο δελ ζα έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα επηιέμνπλ θνκκαηηθνχο ζρεκαηηζκνχο πνπ ζα εθπξνζσπνχλ γλήζηα ηα ζπκθέξνληά ηνπο, ηελ ηδενινγία ηνπο θαη ηα νξάκαηά ηνπο. Με άιια ιφγηα κεξίδα ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο δελ ζα κπνξεί λα εθθξάζεη ηα ζπκθέξνληά ηεο θαη ηηο πνιηηηθέο επηινγέο ηεο. Καη κπνξεί πιεηνςεθηθέο ή θαη κεηνςεθηθέο 68 ζέζεηο πεξί ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο λα παξακέλνπλ πνιηηηθά - θνκκαηηθά αλέζηηεο, αληηπξνζσπεπηηθά νξθαλέο 69. Η δεκνθξαηηθή ιεηηνπξγία βξίζθεηαη ζε αδηέμνδν θαη δπζηνθεί. Παξάιιεια απηή ε κε ακειεηέα κεηαιιαγή ηεο δεκνθξαηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ πνιηηεχκαηνο ζα ζπλδπάδεηαη θαη απφ κία ηξνπνπνίεζε ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ επξσπατθψλ δεκνθξαηηθψλ Σπληαγκάησλ πνπ έρνπλ σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο ηελ ζρεηηθή νπδεηεξφηεηα ηνπ «νηθνλνκηθνχ ηνπο Σπληάγκαηνο» 70. Η ζρεηηθή νπδεηεξφηεηα ηνπ «νηθνλνκηθνχ Σπληάγκαηνο» απνηειεί πξφζθνξν έδαθνο θαη 67 Υπάξρεη ζεκαληηθή κεξίδα ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο πνπ ππνζηεξίδεη κε ηελ ςήθν ηνπ ζηαζεξά θάπνην θφκκα εμνπζίαο αλεμάξηεηα απφ ην πεξηερφκελν ησλ πνιηηηθψλ ηνπ πξνηάζεσλ, ή ηελ ζπλέπεηά ηνπ θφκκαηνο (αλ απηφ είλαη θφκκα εμνπζίαο) κεηά ηηο εθινγέο. 68 Γηα ηελ δεκνθξαηία σο πιεηνςεθηθή αξρή ζε δηαξθή ζρέζε κε ηελ πξνζηαζία ηεο κεηνςεθίαο θαη ηε δηαξθή θαηνρχξσζε πξαγκαηηθψλ επθαηξηψλ λα γίλεη ζην κέιινλ πιεηνςεθία βι. Γ. Τζάηζνο, ν.π. ζ. 58., K. Hesse, Grundzüge des Verfassungsrechts, 1992, ζ. 61. 69 Γηα ηελ αζπκβαηφηεηα κε ηελ νπζία ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο ηεο «επηβνιήο δεκνθξαηίαο εθ ησλ άλσ» θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρήκαηνο «παξαγσγήο πνιηηηθήο βνχιεζεο εθ ησλ θάησ πξνο ηα άλσ απφ ηελ ιατθή βνχιεζε, πξνο ην λνκνζεηηθφ ζψκα θαη απφ ην λνκνζεηηθφ ζψκα πξνο ηελ Κπβέξλεζε θαη ηνλ Πξφεδξν ηεο Γεκνθξαηίαο» βι. Γ. Καζηκάηεο, ζ. 36 θαη Γ.Τζάηζν, ν.π. ζ. 64. 70 Βι. Κ. Φξπζφγνλνο, Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, 2006, ζ. 192, απφθαζε 50, 296/300 ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ Γεξκαληθνχ Σπληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ. 11

πξνσζεηηθφ παξάγνληα ηεο πξαγκαηηθήο δεκνθξαηίαο. Οη θπβεξλψζεο πνιηηηθέο παξαηάμεηο δχλαληαη κέζα ζε απηφ ην επξχ πιαίζην λα ζπλδπάδνπλ νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο ηθαλέο λα αληηκεησπίζνπλ ηα πξνβιήκαηα ελφο θξάηνπο ζε δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή αιιά θαη λα εθαξκφδνπλ ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή ιφγσ ηεο νπνίαο ηηο λνκηκνπνίεζε λα θπβεξλνχλ ε πιεηνςεθία ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο. Η νπδεηεξφηεηα απηή ηξνπνπνηείηαη κε ηελ θαηά ζπληαγκαηηθφ θαλφλα απαγφξεπζε ηνπ λένπ θξαηηθνχ δαλεηζκνχ. 10. «Χρεόθρελο» θαη θράηος δηθαίοσ Τν θξάηνο δηθαίνπ 71 ζηεξίδεηαη ζηελ πξσηαξρία θαη ηελ ππεξνρή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ έλαληη ησλ θξαηηθψλ εμνπζηψλ θαη ησλ ηδησηηθψλ πεγψλ ηζρχνο 72. Κξάηνο δηθαίνπ ζεκαίλεη φηη ε πξαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ είλαη ν ιφγνο, ε ratio ηεο ζέζπηζεο, νξγάλσζεο θαη άζθεζεο ησλ ηξηψλ θξαηηθψλ εμνπζηψλ. Σεκαίλεη φηη νη ηξεηο θξαηηθέο εμνπζίεο είλαη ζηελ πξάμε ιεηηνπξγίεο- «ππεξεζίεο» πξννξηζκέλεο ζηελ θαιχηεξε δπλαηή πξαγκαηηθή θαηνρχξσζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Σηνλ ηδεφηππν ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο δηθαίνπ ην ζπληαγκαηηθφ δίθαην ησλ δηθαησκάησλ πξνέρεη, πξνηάζζεηαη ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ ησλ εμνπζηψλ - ιεηηνπξγηψλ 73. Η αξρή ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο είλαη ε θνξπθαία νξγαλσηηθή αξρή ηνπ πνιηηεχκαηνο. Όκσο ε λνκνζεζία σο δεκνθξαηηθή λνκηκφηεηα πξέπεη λα αζθείηαη κέζα ζηα επξέα είλαη αιήζεηα πιαίζηα πνπ ζέηεη ε ζπληαγκαηηθή λνκηκφηεηα. Παξάιιεια ην ζπληαγκαηηθφ δίθαην ησλ δηθαησκάησλ επεξεάδεη θαζνξηζηηθά θαη θαηεπζχλεη α) ηελ ζπγθεθξηκέλε αξρηθή δηακφξθσζε θαη β) ηηο ζεζκηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζην ζπληαγκαηηθφ δίθαην ησλ εμνπζηψλ. Η ζπληαγκαηηθή πξφβιεςε ελφο νηθνλνκηθνχ νξίνπ ζηελ πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζέηεη πξαθηηθά έλαλ γεληθφ θαη επηβιεηηθφ πεξηνξηζκφ ζηελ πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζε νξηζκέλα θξάηε. Πξνζζέηεη δίπια ζηελ γεληθή επηθχιαμε ηνπ λφκνπ θαη κία απηφκαηε γεληθή επηθχιαμε ησλ νηθνλνκηθνχ ηζνδπγίνπ εζφδσλ - εμφδσλ ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ. Οδεγεί ζηελ ζεκειηαθή πνιηηεηνινγηθή παξαδνρή φηη ε λνκηθή θαηνρχξσζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ δηακνξθψλεηαη α) απφ ηνλ δεκνθξαηηθά λνκηκνπνηεκέλν λνκνζέηε αιιά β) κε βάζε ηηο δεδνκέλεο νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο, δειαδή θαζφζνλ ην επηηξέπεη ε δεκνζηνλνκηθή θαηάζηαζε ηνπ θξάηνπο. Απηφο ν λένο γεληθφο πεξηνξηζκφο ζηελ πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, ζα επεξέαδε απνθαζηζηηθά ην ζπληαγκαηηθφ δίθαην ησλ δηθαησκάησλ. Δίλαη πξνο δηεξεχλεζε αλ είλαη δηθαηνπνιηηηθά νξζφ λα επηζπκβεί κία ηέηνηνπ ηχπνπ δνκηθή κεηαηξνπή. Δηδηθά φηαλ κηιάκε γηα ρψξεο φπσο ε Διιάδα, πνπ δελ κπνξνχλ λα εμππεξεηήζνπλ ρσξίο λέν δαλεηζκφ ηα ήδε ππάξρνληα ρξέε ηνπο, αθφκα θη αλ ζα έρνπλ πξσηνγελή πιενλάζκαηα ζηνπο κειινληηθνχο πξνυπνινγηζκνχο ηνπο. Άζρεηα κε ηε ζπγθεθξηκέλε ηεο δηακφξθσζε κία γεληθή ζπληαγκαηηθή ξήηξα πεξί απζηεξψλ νξίσλ ζην έιιεηκκα ή πεξί απαγφξεπζεο ηνπ λένπ θξαηηθνχ δαλεηζκνχ, ζέηεη ξσγκέο ζηελ πξσηαξρία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ έλαληη ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. 71 Βι. ελδεηθηηθά Α. Μαληηάθεο, Κξάηνο Γηθαίνπ θαη δηθαζηηθφο έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο, 1994, Π. Παξαξάο, Τν Σχληαγκα ηνπ 1975, Corpus I, 1985, ζ. 8, ν ίδηνο, Σχληαγκα θαη ΔΣΓΑ, 2001, ζ. 11, Κ. Γεζπνηφπνπινο, Η έλλνηα ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ ΝνΒ 1975, ζ.577επ. 72 Γηα ηηο ηδησηηθέο εμνπζίεο βι. Β. Τδέκνο, Ο «Βαζηθφο Μέηνρνο», 2006, ζ. 208επ. 73 Α. Μαληηάθεο, Σπληαγκαηηθφ δίθαην: O ιφγνο ηεο εμνπζίαο θαη ν αληίινγφο ηνπ, Αξκελφπνπινο 1985, ζ. 10επ., Φ. Σππξφπνπινο, Δηζαγσγή ζην Σπληαγκαηηθφ Γίθαην, 2006, ζ. 28. 12

Ακθηζβεηεί ηελ ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ νξγαλσηηθνχ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ ζε ζρέζε κε ην ζπληαγκαηηθφ δίθαην ησλ εμνπζηψλ. Καη ζε ζπλάξηεζε κε ην «δηθαηνθξαηηθφ δηαθχβεπκα» θξίλεηαη ζπλεπψο πξνηηκεηέα κία λνκνζεηηθή ή θπβεξλεηηθά εθαξκνδφκελε απνθπγή αρξείαζηνπ λένπ θξαηηθνχ δαλεηζκνχ έλαληη ηεο ελαιιαθηηθήο ηεο ζπληαγκαηηθήο ξήηξαο. Τν λνκνζεηηθφ ή ην πνιηηηθφ «ρξεφθξελν» εληάζζεηαη αξκνληθφηεξα ζην ηζρχνλ ζχζηεκα ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ ησλ δηθαησκάησλ. Δπηηξέπεη ζπγθεθξηκέλα ηνλ δηθαζηηθφ έιεγρν ηεο λνκνζεηηθήο ξχζκηζεο πεξί «ρξενθξέλνπ» φηαλ απηή επηθέξεη άκεζα ή έκκεζα ππέξκεηξνπο πεξηνξηζκνχο ζε ζεκειηψδε δηθαηψκαηα. Θα κπνξεί κία ξχζκηζε πεξί «ρξενθξέλνπ» λα θξίλεηαη δηθαζηηθά αληηζπληαγκαηηθή σο παξαβηάδνπζα γηα παξάδεηγκα ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο 74. 11. Ρήηρα ζφθροζύλες ή ορζοιογηθόηεηας; Μήπσο φκσο κηα ζπληαγκαηηθή ξχζκηζε ηνπ ρξένπο είλαη παξά ηα δνγκαηηθά, θαη ζπληαγκαηηθά ηεο πξνβιήκαηα κία ξήηξα ζσθξνζχλεο 75 θαη νξζνινγηθφηεηαο; Μπνξεί 76 λα είλαη γηα έλα θξάηνο, φπσο ε Γεξκαλία, πνπ βξίζθεηαη ζε αλαπηπμηαθή ηξνρηά παξά ηελ νηθνλνκηθή θξίζε, είλαη παγθφζκηα εμαγσγηθή δχλακε, δελ έρεη αλππέξβιεην πξφβιεκα θξαηηθνχ ειιείκκαηνο θαη θξαηηθνχ ρξένπο, κπνξεί λα δαλείδεηαη κε επλντθνχο φξνπο, έρεη ρακεινχο ζρεηηθά δείθηεο αλεξγίαο, ρακειφ πιεζσξηζκφ, ζρεηηθά πςεινχο κηζζνχο θαη ζνβαξφ επίπεδν θνηλσληθψλ παξνρψλ. Με άιια ιφγηα ην «ρξεφθξελν» έρεη ζνβαξά νηθνλνκηθά πιενλεθηήκαηα γηα έλα θξάηνο κε πγηή νηθνλνκηθά. Θα κπνξνχζε λα είλαη θαη γηα ην ειιεληθφ θξάηνο ρξήζηκν, θαζφζνλ ζα θαηεχζπλε ζε πλεχκα νηθνλνκηθφηεηαο θαη νξζνινγηθφηεηαο ηηο δεκφζηεο δαπάλεο, ρσξίο λα ζπξξηθλψλεη ηελ πξαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θνηλσληθψλ. Αλ δελ νδεγνχζε ζηελ de facto αλαηξνπή δίθαησλ θνηλσληθψλ θεθηεκέλσλ, αιιά ζηελ δηθαηφηεξε αλαδηαλνκή ηνπο. Φνξνδηαθπγή, αλαμηνθξαηία, παξενθξαηία, αλνξζνινγηθέο λεζίδεο πξνλνκίσλ, ππεξβνιηθέο δαπάλεο γηα πνιπηειή θαη αλνχζηα δεηήκαηα φλησο κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ κε ινγηθέο νηθνλνκηθήο αλαηξνπήο. Δπηβαξχλνπλ ηα δεκφζηα νηθνλνκηθά, δελ έρνπλ εζηθή λνκηκνπνίεζε θαη είλαη ζπληαγκαηηθά αζέκηην λα 74 Γηα ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο βι. V. Tzemos, Das Untermaßverbot, 2004, ν ίδηνο, Modern legal battles and their referee: The principle of proportionality, Βηβιίν ηνπ Γηεζλνχο Σπλεδξίνπ E Democracy, (πνπ έιαβε ρψξα ζηελ Αζήλα 23-25 Σεπηεκβξίνπ 2009), 2010, ζ. 54επ., ν ίδηνο, Η αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ζην Δπξσπατθφ Γίθαην, ζε: Γ. Καιιηκφπνινο, Ν. Κιακαξήο (επηκ.) 2 ν Σπλέδξην Δπξσπαίσλ Ννκηθψλ πνπ έγηλε ζηελ Αζήλα ην 2003, 2009, ζ. 402επ., G. Gerapetritis, Proportionality in administrative law, 1997, Σ. Οξθαλνπδάθεο, Η αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο, 2003. 75 Μ. Παπαδεκεηξίνπ, Σπληαγκαηηθή ξήηξα ζσθξνζχλεο, Καζεκεξηλή ηεο 27.2.2011, D. M. Primo, Constitution Is Only Way to Cut U.S. Deficit: David M. Primo, ζε: http://www.bloomberg.com/news/2011-02-25/constitution-is-only-way-to-cut-u-s-deficit-commentaryby-david-m-primo.html, 76 Υπήξμε θαη ζηελ Γεξκαλία αληίινγνο εηδηθά απφ ην θφκκαηα ηεο Αξηζηεξάο (Die Linke) θαη ησλ Πξαζίλσλ. Σε νξηζκέλα θξαηίδηα ππάξρεη αθφκα ζζελαξή αληίδξαζε γηα ηελ πηνζέηεζε ηνπ «ρξενθξέλνπ» ζε επίπεδν Σπληαγκάησλ ηνπ Κξαηηδίνπ. 13

ζπλερίδνπλ λα ρξεκαηνδνηνχληαη απεξίζπαζηα. Βέβαηα ν θχξηνο ιφγνο πνπ επηηάζζεη ηελ αλαηξνπή ηνπο απφ έλα δεδνκέλν θξάηνο δελ είλαη ε δεδνκέλε δεκνζηνλνκηθή ή αλαπηπμηαθή ηνπο αζπκθνξφηεηα, αιιά ε θαηάθσξε αληίζεζή ηνπο ζηνλ ππξήλα ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ. Η εμηζνξξφπεζε δεκνζίσλ εζφδσλ θαη εμφδσλ είλαη σο πνιηηηθφο ζηφρνο νξζφο, ρξήζηκνο θαη αλαγθαίνο. Απνηειεί κέζνδν ρξεζηήο δηαθπβέξλεζεο ελφο θξάηνπο. Γελ είλαη πνιπηειέο θαη δεπηεξεχνλ πνιηηηθφ δηαθχβεπκα αιιά θνξπθαίν. Η ζέζπηζε λνκηθψλ «ρξενθξέλσλ» εηζήρζε ζε ρψξεο κε νηθνλνκηθή αλάπηπμε σο έλα θάξκαθν ζηελ κε δηφγθσζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ αδηεμφδσλ θαη ζηελ κε επηβάξπλζε ησλ επφκελσλ γελεψλ απφ ηηο ππέξνγθεο νθεηιέο ηεο παξνχζαο γεληάο. Δθπέκθζεθε έηζη έλα κήλπκα δηαγελεαθήο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο 77. Απνηειεί πξνιεπηηθφ ζρέδην γηα ηελ απνθπγή αλππέξβιεησλ νηθνλνκηθψλ θξίζεσλ πνπ ζα δπζρεξάλνπλ ηελ δεκνθξαηηθή θαη δηθαηνθξαηηθή δηαθπβέξλεζε ησλ ππεξρξεσκέλσλ θξαηψλ. Η δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία είλαη κηα νξζνινγηθή κέζνδνο πνιηηηθήο δηαθπβέξλεζεο. Τν «ρξεφθξελν» πξέπεη λα είλαη πνιηηηθή επηινγή ησλ θπβεξλήζεσλ αιιά φρη κνλφδξνκνο. Η λνκηθνπνίεζή ηνπ «ρξενθξέλνπ» δελ είλαη ζπλεπψο αζπδεηεηί απνξξηπηέα αιιά ελδειερψο εμεηαζηέα πξννπηηθή. Υπφ ηελ αίξεζε φκσο ηνπ κε πεξηνξηζκνχ ηνπ δεκνθξαηηθνχ, ηνπ θνηλσληθνχ θαη ηνπ δηθαηνθξαηηθνχ status quo ελφο δεδνκέλνπ θξάηνπο. Καηαξράο απνξξηπηέα είλαη αληίζεηα γηα νηθνλνκηθνχο θαη λνκηθνχο ιφγνπο ε ζπληαγκαηνπνίεζε ηνπ «ρξενθξέλνπ» ζηελ Διιάδα. 12. «Χρεόθρελο» θαη άρζρο 110 παρ. 1 ηοσ Σσληάγκαηος Η εηζαγσγή ηνπ «ρξενθξέλνπ» ζην ειιεληθφ Σχληαγκα είλαη ακθίβνιν αλ είλαη ζχκθσλε κε ην ηζρχνλ άξζξν 110 παξ. 1 ηνπ ειιεληθνχ Σπληάγκαηνο πνπ απαγνξεχεη ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε ζπλεπαγφκελε νπζηαζηηθή ππνρψξεζε ηεο αξρήο ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο 78. Τίζεηαη ινηπφλ λνκηθφ δήηεκα ζπληαγκαηηθήο λνκηκνπνίεζεο ηνπ Έιιελα, αλαζεσξεηηθνχ ηνπ Σπληάγκαηνο λνκνζέηε, λα ζεζπίζεη ην «ρξεφθξελν». Άζρεηα απφ ηελ πξαγκαηηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο θνηλσλίαο ελφο θξάηνπο πνπ α) είλαη ζπληαγκαηηθά νξγαλσκέλν κε θνξσλίδα ηελ δεκνθξαηηθή αξρή θαη β) δηαζέηεη απζηεξφ Σχληαγκα, φπσο ην ειιεληθφ, ε ζπληαγκαηνπνίεζε θάπνηαο κνξθήο «ρξεφθξελνπ» είλαη επί ηεο αξρήο πξνβιεκαηηθή. Σσξεπηηθά ηίζεηαη θαη ην λνκηθφ εξψηεκα αλ ζα είλαη ζχκθσλν έλα ζπληαγκαηηθφ «ρξεφθξελν» κε ηελ δηθαηνθξαηηθή πηπρή ηεο ξήηξαο ηνπ άξζξνπ 110 παξ. 1 ηνπ Σπληάγκαηνο 79. Η απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ ζα εμαξηάηαη απφ ην ζπγθεθξηκέλν πεξηερφκελν θαη ηδίσο ηελ επειημία ηεο εθάζηνηε πξνηεηλφκελεο ζπληαγκαηηθήο ξχζκηζεο πεξί «ρξενθξέλνπ». Απαγφξεπζε πεξηνξηζκνχ ηνπ ππξήλα ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ κε ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε πξνβιέπεηαη βέβαηα θαη ζην άξζξν 79 παξ. 3 ηνπ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο 80, ρσξίο απηφ λα απνηέιεζε ζνβαξφ πξφζθνκκα, ηνπιάρηζηνλ ζε πξψην ρξφλν, ζηελ γεξκαληθή ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε ηνπ 2009, 77 C. Gröpl, Die Schuldembremse in Hessen, Rheinland- Pfalz und im Saarland, LKRZ 2010, ζ. 401επ. (402). 78 «Oη δηαηάμεηο ηνπ Σπληάγκαηνο ππφθεηληαη ζε αλαζεψξεζε, εθηφο απφ εθείλεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε βάζε θαη ηε κνξθή ηνπ πνιηηεχκαηνο, σο Πξνεδξεπφκελεο Kνηλνβνπιεπηηθήο Γεκνθξαηίαο» 79 «Oη δηαηάμεηο ηνπ Σπληάγκαηνο ππφθεηληαη ζε αλαζεψξεζε, εθηφο. απφ ηηο δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 2 παξάγξαθνο 1, 4 παξάγξαθνη 1, 4 θαη 7, 5 παξάγξαθνη 1 θαη 3, 13 παξάγξαθνο 1 θαη 26.» 80 Άξζξν 79 παξ. 3 ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ Γεξκαληθνχ Σπληάγκαηνο. Βι. Zippelius, Würtenberger, Deutsches Staatsrecht, 2005, ζ.48επ, J. Ipsen, Staatsrecht I, 2009, ζ. 23. 14

ζηελ νπνία ππήξμε 81 ζπλαίλεζε ηεο πιεηνςεθίαο ησλ θνηλνβνπιεπηηθά εθπξνζσπνχκελσλ θνκκάησλ. Τν γεξκαληθφ φκσο Σχληαγκα αλαζεσξείηαη κε ηππηθφ λφκν θαη ιηγφηεξν απζηεξέο δηαδηθαζίεο. H γεξκαληθή νηθνλνκία έρεη εληειψο δηαθνξεηηθή θπζηνγλσκία θαη δπλακηθή θαη ν γεξκαληθφο ιαφο δηαθνξεηηθά ζπκθέξνληα, εηδηθά ζε πεξίνδν νηθνλνκηθήο θξίζεο, απφ φ,ηη ν ειιεληθφο ιαφο. Πάλησο, εθθξεκεί ελψπηνλ ηνπ Γεξκαληθνχ Οκνζπνλδηαθνχ Σπληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ πξνζθπγή ηνπ θξαηηδίνπ Schleswig - Holstein γηα ηελ αλαγλψξηζε ηεο αληηζπληαγκαηηθφηαο ηεο λέαο ζπληαγκαηηθήο ξχζκηζεο γηα ην «ρξεφθξελν» ζηα Κξαηίδηα. Κεληξηθφ επηρείξεκα ηεο πξνζθπγήο είλαη ε θαηά παξάβαζε ηνπ άξζξνπ 79 παξ. 3 ηνπ Γεξκαληθνχ Θεκειηψδνπο Νφκνπ ζπξξίθλσζε ηεο νκνζπνλδηαθήο αξρήο, θαη ηδίσο ηεο νηθνλνκηθήο απηνλνκίαο ησλ Κξαηηδίσλ. 13. Τειηθές παραηερήζεης Η ηήξεζε ηεο λνκηκφηεηαο δελ κπνξεί λα παξαθάκπηεηαη απφ ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία κε ην πξφζρεκα ησλ δπζρεξψλ δεκνζηνλνκηθψλ δεδνκέλσλ. Η πξαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ δπζηπρψο επεξεάδεηαη απφ άζρεκεο νηθνλνκηθέο ζπγθπξίεο θαη θξαηηθά δεκνζηνλνκηθά πξνβιήκαηα. Η αλαπφηξεπηε κεηαηφπηζε ηεο θπζηνγλσκίαο θαη ηεο ζεκαζίαο ηνπ «νηθνλνκηθνχ Σπληάγκαηνο» ζα πξέπεη λα δηακνξθψλεηαη κε ηέηνην ηξφπν πνπ λα ηεξεί ηηο πξνδηαγξαθέο ησλ ζεκειησδψλ αξρψλ ηνπ πνιηηεχκαηνο. Τα essentialia ηνπ ζχγρξνλνπ επξσπατθνχ θξάηνπο δηθαίνπ είλαη α) ε δεκνθξαηία, β) ε πξσηαξρία ηεο πξνζηαζίαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ 82 θαη γ) ε ηάζε βειηίσζεο θαη φρη νπηζζνδξφκεζεο ζηελ πξαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ (αηνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ) δηθαησκάησλ. Τν ζχγρξνλν επξσπατθφ ζπληαγκαηηθφ θξάηνο είλαη έλα δεκνθξαηηθφ, θνηλσληθφ θξάηνο δηθαίνπ πνπ ξπζκίδεη θαη αλακνξθψλεη ην πνιίηεπκά ηνπ κε γλψκνλα ηελ πιεξέζηεξε πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Αλαζηνράδεηαη δεκνθξαηηθά απνθαζίδνληαο ζπληαγκαηηθέο αλαζεσξήζεηο θαη πινπνηψληαο θνξπθαίεο πνιηηηθέο κεηαξξπζκίζεηο κε ππμίδα ηελ βειηίσζε ηεο πξαγκαηηθήο θαηνρχξσζεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ησλ πνιηηψλ. Η νηθνλνκηθή θξίζε δελ είλαη γηα ην δεκνθξαηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο δηθαίνπ ην ζεκείν κεδέλ, δελ πξέπεη λα γίλεη ε αληίζηξνθε κέηξεζε γηα ηελ νηθνλνκηθνθεληξηθή απνδφκεζή ηνπ. Δίλαη δπζηπρήο ζπγθπξία πνπ ζα πξέπεη λα ζπλδπαζηεί κε ηελ αηζηφδνμε ζθπξειάηεζε ηεο αληνρήο ησλ αλζξσπνθεληξηθψλ, δηθαηηθψλ θαη ζεζκηθψλ αξεηψλ ηνπ. Δίλαη έλαο αλεθνξηθφο δξφκνο πνπ ρξεηάδεηαη πεξηζζφηεξν ηζρπξή δεκνθξαηηθή κεραλή θαη ιηγφηεξν λέα δεκνζηνλνκηθά θξέλα. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην ε ζέζπηζε ξήηξαο «ρξενθξέλνπ» ζα είλαη ζχκθσλε κε ηα essentialia ηνπ πνιηηεχκαηνο εθφζνλ ζσξεπηηθά δελ ζα ζπλεπάγεηαη δνκηθή ππνρψξεζε ηεο ιατθήο θπξηαξρίαο, αλάζρεζε ηεο ζεζκηθήο ξνπήο ζπλερνχο βειηίσζεο ηεο πξαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη ζπξξίθλσζε ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο. Παξάιιεια ζηελ «πνιηηεηνινγηθή» επηρεηξεκαηνινγία ε ζπληαγκαηηθή πξφβιεςε «ρξενθξέλνπ» κπνξεί λα κελ είλαη ζχκθσλε κε ζπγθεθξηκέλνπο κε αλαζεσξήζηκνπο ζπληαγκαηηθνχο θαλφλεο νξηζκέλσλ απζηεξψλ θξαηηθψλ Σπληαγκάησλ. 81 Απφ 27.1.2010 πξνζθπγή. Βι. C. Gröpl, Die Schuldembremse in Hessen, Rheinland- Pfalz und im Saarland, LKRZ 2010, ζ. 401επ. (403). 82 Ο δεχηεξνο ππιψλαο «πξσηαξρία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ» ζπκππθλψλεη λνεκαηηθά θηιειεχζεξν θξάηνο δηθαίνπ θαη θνηλσληθφ θξάηνο. Σπγθξνηεί απηφ πνπ νλνκάδεηαη θνηλσληθφ θξάηνο δηθαίνπ. 15

Ο δεκφζηνο δηάινγνο γηα ηελ λνκηθνπνίεζε ξεηξψλ πεξηνξηζκψλ ζην θξαηηθφ έιιεηκκα θαη ζην θξαηηθφ ρξένο πξνβιέπεηαη έληνλνο, καθξχο θαη δηεζλήο. Θα έρεη ηελ νηθνλνκηθή ηνπ δηάζηαζε 83, ηελ πνιηηηθή - ηδενινγηθή ηνπ εθθνξά αιιά θαη ηελ ζπληαγκαηηθή ηνπ πξνβιεκαηηθή. 83 Απαξαίηεηε είλαη ε ζαθήο γλψζε ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ πξννπηηθψλ θάζε θξάηνπο πξηλ ηελ πηνζέηεζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο κνξθήο θξαηηθνχ (ζπληαγκαηηθνχ, λνκνζεηηθνχ, πνιηηηθνχ) δεκνζηνλνκηθνχ (ζην ρξένο, ζην έιιεηκκα, ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο ή ζπλδπαζηηθνχ) θξέλνπ. 16