ΤΕΙ ΑΜΘ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ» ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΛΩΝΑΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΡ. ΜΗΤΡΩΟΥ: 955 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΜΩΥΣΙΑΔΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ, Επίκουρο ς Καθηγητής ΚΑΒΑΛΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013
Εγκρίθηκε από την τριµελή εξεταστική επιτροπή Τόπος, Ηµεροµηνία ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1. Ονοµατεπώνυµο, Υπογραφή 2. Ονοµατεπώνυµο, Υπογραφή 3. Ονοµατεπώνυµο, Υπογραφή Ο Προϊστάμενος του Τμήματος
«Δηλώνω υπεύθυνα ότι το παρόν κείμενο αποτελεί προϊόν προσωπικής μελέτης και εργασίας και πως όλες οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή της δηλώνονται σαφώς είτε στις παραπομπές είτε στη βιβλιογραφία. Γνωρίζω πως η λογοκλοπή αποτελεί σοβαρότατο παράπτωμα και είμαι ενήμερος/η για την επέλευση των νομίμων συνεπειών»
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελίδα Περίληψη..... 7 Ευχαριστίες....... 8 Εισαγωγή...... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ηλεκτρονικά Εκπαιδευτικά Συστήματα.... 12 1.1 Εκπαίδευση από Απόσταση (ΕαΑ) βασισμένη στον Παγκόσμιο Ιστό... 12 1.2 Ο Ρόλος της Εξατομικευμένης μάθησης στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. 12 1.3 Συστήματα ηλεκτρονικής μάθησης. 13 1.4 Συστήματα Διαχείρισης Μαθησιακού Περιεχομένου (Learning Content Management Systems-LCMS).. 17 1.5 Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα (ΠΕΣ). 18 1.5.1 Η αρχιτεκτονική των προσαρμοστικών συστημάτων... 21 1.6 Εφαρμογές Προσαρμοστικών Συστημάτων.... 25 1.6.1 Ανοιχτού Κώδικα (Open Source).... 26 1.6.1.1 ATutor (LMS/LCMS)... 26 1.6.1.2 Claroline 27 1.6.1.3 Dokeos (CMS Course Management System)... 28 1.6.1.4 Moodle (Modular Object - Oriented Dynamic Learning Environment). 29 1.6.2 Εμπορικά.. 32 1.6.2.1 Blackboard.... 32 1.6.2.2 CoMPUs Course Management Platform for Universities... 34 1.6.2.3 Προσαρμοστικό Σύστημα υπερμέσων INSPIRE (Intelligent System for Personalised Instruction in a Remote Environment).. 37 1.6.2.4 Προσαρμοστικό Σύστημα Υπερμέσων MANIC... 38 1.6.2.5 ILIAS.... 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Χαρακτηριστικά, Τεχνολογίες & Εργαλεία σχεδιασμού & ανάπτυξης του συστήματος.... 40 2.1 Στόχοι και Χαρακτηριστικά Ιστότοπου.. 40 2.2 Μεθοδολογία για την ανάπτυξη και τον σχεδιασμό... 40
2.2.1 Λεπτομερής Ανάλυση απαιτήσεων.. 41 2.2.2 Μελέτη επιλεγμένων δικτυακών τόπων της ίδιας θεματολογίας... 41 2.3 Εργονομία και αισθητική ιστοσελίδων... 42 2.4 SEO..... 43 2.5 Τεχνολογίες και εργαλεία.... 44 2.5.1 Apache. 45 2.5.2 MySQL.... 45 2.5.3 PHP.. 45 2.5.4 PhpMyAdmin 45 2.5.5 AMP.. 46 2.6 Η πλατφόρμα Joomla.. 46 2.7 Σύστημα διαχείρισης περιεχομένου (CMS) 47 2.7.1 Δομή ενός CMS... 48 2.7.2 Διαθέσιμα CMS... 48 2.7.3 Επιλογή κατάλληλου CMS.. 49 2.8 Χαρακτηριστικά του joomla... 50 2.9 Εργαλεία για την εγκατάσταση του Joomla 51 2.9.1 Προετοιμασία για την εγκατάσταση του Joomla!... 51 2.9.2 Εγκατάσταση λογισμικού Xampp server. 51 2.9.3 Δημιουργία βάσης δεδομένων. 52 2.9.4 Δημιουργία χρήστη.. 53 2.9.5 Εγκατάσταση του Joomla 55 2.9.6 Εγκατάσταση Ελληνικής Γλώσσας.. 60 2.10 Αναλυτική παρουσίαση... 62 2.10.1 Δημιουργία δίγλωσσου συστήματος... 62 2.10.2 Το κεντρικό μενού του ιστοτόπου. 63 2.10.2.1 Δημιουργία και Διαχείριση Μενού. 64 2.10.2.2 Διαχείριση Στοιχείων μενού.. 65 2.10.3 Διαχείριση Περιεχομένου.. 67 2.10.3.1 Δημιουργία κατηγορίας.. 67
2.10.3.2 Δημιουργία άρθρου. 69 2.10.4 Διαχείριση Χρηστών και Πρόσβασης 70 2.10.5 Διαχείριση Πολυμέσων.. 72 2.10.6 Δημιουργία Συνδέσμων. 73 2.10.7 Διαχείριση Επεκτάσεων (Extension Manager)... 73 2.10.7.1 Δημιουργία Λεξικού (Glossary). 74 2.10.7.2 Δημιουργία τεστ αξιολόγησης 76 2.10.7.3 Η εφαρμογή Parallax Content Slider for Joomla... 77 2.11 Διαχείριση Ιστότοπου... 78 2.12 Διαδικτυακοί τόποι βασισμένοι σε joomla... 78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσαρμοστικού Εκπαιδευτικού Συστήματος για Τουριστικές Ξενοδοχειακές Επιχειρήσεις.... 80 3.1 Προδιαγραφές Συστήματος. 81 3.2 Σχεδιασμός Συστήματος TRAINING. 83 3.2.1 Το Υποσύστημα του Διαχειριστή 86 3.2.2 Το υποσύστημα του εκπαιδευτή.. 87 3.2.3 Το υποσύστημα του Εκπαιδευόμενου.. 89 3.2.3.1 Περιήγηση και Δημιουργία Εκπαιδευτικής Ύλης Εκπαιδευόμενων 89 3.2.3.2 Αξιολόγηση Προόδου και Παιδαγωγική Υποστήριξη... 91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Πειραματικός Έλεγχος και Αξιολόγηση του Συστήματος... 93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Συμπεράσματα... 98 5.1 Επίλογος.. 99 5.2 Μελλοντικοί στόχοι.... 99 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..... 100 DOCUMENTATION.. 104
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία εστιάζει στο χώρο της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης και ειδικότερα στην περιοχή των Προσαρμοστικών Εκπαιδευτικών Συστημάτων, τα οποία υποστηρίζουν δυνατότητες εξατομικευμένης διδασκαλίας ή/και υποστήριξης των εκπαιδευόμενων. Αρχικά, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μιας βιβλιογραφικής έρευνας πάνω στην ηλεκτρονική μάθηση και τα Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα. Περιγράφονται τα δομικά τους στοιχεία, οι υπηρεσίες τους, οι παράμετροι τους, ο σκοπός της δημιουργίας τους, θέματα σχεδιασμού και υλοποίησης τέτοιων συστημάτων, καθώς και οι συγκεκριμένες τεχνολογίες οι οποίες υλοποιούν την προσαρμοστικότητα του συστήματος. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται ένα Ηλεκτρονικό Εκπαιδευτικό Σύστημα δυναμικού περιεχομένου, το οποίο παρέχει μαθήματα στις τουριστικές και ξενοδοχειακές επιχειρήσεις για αρχάριους και μη, εκπαιδευόμενους σε εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Το συγκεκριμένο σύστημα, σε όλη τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης του με τον εκπαιδευόμενο, δημιουργεί μαθήματα με δυναμικό τρόπο, τα οποία καλύπτουν το γνωστικό στόχο ακολουθώντας το γνωστικό του επίπεδο, το στυλ μάθησης του, το μαθησιακό του στυλ και την εξέλιξή του. Στο τέλος της εργασίας παρουσιάζονται τα συμπεράσματά της και μελλοντικά βήματα. προτείνονται τα 7 από 104
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες μου στον Επίκουρο Καθηγητή κ. Δρ Μωυσιάδη Ελευθέριο για την δυνατότητα που μου έδωσε να πραγματοποιήσω την πτυχιακή μου εργασία. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Επίκουρο Καθηγητή κ. Δρ Πογαρίδη Δημήτριο για την εμπιστοσύνη του προς το πρόσωπο μου. Ευχαριστώ εκ βαθέων τον Διδάκτορα κ. Παπαδόπουλο Δημήτριο για τον πολύτιμο χρόνο, τις υποδείξεις και συμβουλές του, που διέθεσε για την περάτωση της παρούσας εργασίας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ακόμα, όλους του καθηγητές μου, για τις πολύτιμες γνώσεις που μου προσέφεραν όλα αυτά τα χρόνια. Τέλος, θέλω να εκφράσω ένα τεράστιο ευχαριστώ στους ανθρώπους που μου έμαθαν να προσπερνώ τα εμπόδια, να αντέχω στα δύσκολα, να νικώ στις μάχες, να κάνω υπομονή, να έχω επιμονή και πάνω από όλα να είμαι Άνθρωπος... Σε αυτούς, λοιπόν που με την καθημερινή τους συμπαράσταση, την υπομονή τους και την θετική τους σκέψη, συνέβαλαν στην εκπλήρωση και αυτού του στόχου μου, στην ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ αφιερώνεται η εργασία αυτή. «Κάθε φορά που αναρωτιέσαι για τον σωστό δρόμο, να παίρνεις τον πιο ανηφορικό. Μόνο η ανηφόρα οδηγεί στην κορυφή.» 8 από 104
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βαδίζοντας στην εποχή της πληροφορίας, η εκπαίδευση διαδραματίζει το πλέον σημαντικό ρόλο. Η παγκοσμιοποίηση, οι ταχύτατα αναπτυσσόμενες τεχνολογίες, η υψηλή ανταγωνιστικότητα και η συνεχής ανάγκη για παροχή υψηλής ποιότητας απόδοση στον εργασιακό χώρο καθιστούν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως την κύρια πηγή όχι μόνον άντλησης γνώσεων, αλλά και εκπαίδευσης στις ταχύτατα αναπτυγμένες κοινωνίες. Όλοι πλέον οι χώροι εκπαίδευσης, καθώς και οι εταιρείες, αλλά και ο χώρος της βιομηχανίας και του εμπορίου, προάγουν τη μάθηση και τη διδασκαλία μέσα από τα συστήματα επικοινωνίας, καθιστώντας την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως σημαντικό πυλώνα επιμόρφωσης. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση βασίζεται σε τρεις άξονες τον εκπαιδευτή, τον εκπαιδευόμενο και το εκπαιδευτικό υλικό. Πρόκειται δηλαδή, για μια τριαδική σχέση που αντικαθιστά τη δυαδική σχέση εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου που χαρακτηρίζει τη συμβατική εκπαίδευση. Το Διαδίκτυο και ιδιαίτερα ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web) προσφέρουν νέες δυνατότητες για την ανάπτυξη ενός καινοτόμου συστήματος παροχής μαθημάτων διευκολύνοντας τόσο τη διακίνηση εκπαιδευτικού περιεχομένου και κατά συνέπεια τον τρόπο μεταφοράς γνώσης, ανταλλαγής πληροφοριών αλλά και την ίδια την κοινωνία, όσο και τη δημιουργία μιας εικονικής τάξης µε δυνατότητες αλληλεπίδρασης και συνεργασίας. Οι νέες αυτές δυνατότητες συνέβαλλαν σημαντικά στην ανάπτυξη της εκπαιδευτικής πρακτικής της Διαδικτυακής Εκπαίδευσης από Απόσταση - ΕαΑ (Web -based education). Ο χρήστης έχει πρόσβαση σε μεγάλο όγκο πληροφοριών και τα εργαλεία που μπορεί να χρησιμοποιήσει είναι τόσα πολλά και διαφορετικά που μπορούμε να μιλάμε για μια τελείως διαφορετική μεθοδολογία, όχι μόνο από την παραδοσιακή μάθηση, αλλά και από την ΕξΑΕ των προηγούμενων ετών. Η τάση αυτή στην τεχνολογία ονομάζεται εύλογα e-learning (ηλεκτρονική μάθηση), θέλοντας να δείξει το πέρασμα στη νέα εποχή. Μοντέρνες μέθοδοί του αποτελούν τα προσφερόμενα τμήματα μέσω διαδικτύου, δίνοντας σύγχρονη τηλεκπαίδευση, (σε πραγματικό χρόνο) μέσα από τη χρήση βιντεοκάμερας ή αιθουσών συνομιλίας, ή ασύγχρονη εκπαίδευση μέσα από τη χρήση ηλεκτρονικού μηνύματος, κ.λ.π. Στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση (distance education), εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι δεν είναι σε οπτική επαφή μεταξύ τους, αλλά μπορούν παράλληλα να βρίσκονται σε διαφορετικό χρόνο, εμπλεκόμενοι ως προς το αντικείμενο της μάθησης (ασύγχρονη μάθηση). Η ΕξΑΕ, αν και αποδεδειγμένα υπάρχει σε όλες τις εποχές, σήμερα έχει μεγαλύτερη δυνατότητα ανάπτυξης και ίσως στο μέλλον κυριαρχήσει στο χώρο της εκπαίδευσης. Τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα της αξιοποίησης του Διαδικτύου ως εκπαιδευτικού μέσου στο πλαίσιο της ΕαΑ προκύπτουν από µια παιδαγωγική προσέγγιση η οποία αξιοποιεί την τεχνολογία για να ενισχύσει τη μαθησιακή εμπειρία. Για την βέλτιστη απόδοση αυτών των συστημάτων απαιτείται να χαρακτηρίζονται από αλληλεπιδραστικότητα και προσαρμοστικότητα. Αλληλεπιδραστικότητα για να καλυφθεί η απουσία δασκάλου, εφόσον κάποιος μαθαίνει στο δικό του χώρο και η 9 από 104
προσαρμοστικότητα για να μπορούν να καλυφθούν εκπαιδευόμενοι με διαφορετικά χαρακτηριστικά και προτιμήσεις. Γι αυτό το σκοπό ιδανικά περιβάλλοντα θεωρούνται τα προσαρμοστικά εκπαιδευτικά συστήματα. Αυτά καλύπτουν την απουσία του εκπαιδευτή/καθοδηγητή. Σε ένα τέτοιο σύστημα υπάρχει ένας ή περισσότεροι εκπαιδευτές για κάθε εκπαιδευόμενο και το ρόλο του καθοδηγητή αναλαμβάνει το σύστημα αφού ανιχνεύσει πρώτα τα χαρακτηριστικά και τις προτιμήσεις του εκπαιδευόμενου. Σε ένα Προσαρμοστικό Εκπαιδευτικό Σύστημα (ΠΕΣ), με τη βοήθεια της τεχνολογίας, προσομοιώνεται το περιβάλλον της παραδοσιακής τάξης σε έναν μεταβαλλόμενο εικονικό χώρο και έτσι επιφέρει σημαντικές αλλαγές στις καθιερωμένες εκπαιδευτικές μεθόδους. Οι εκπαιδευόμενοι οικοδομούν τη γνώση μέσα από καινοτόμες μορφές διδασκαλίας, υποστηρικτικά μέσα και εργαλεία που ενισχύουν τον εκπαιδευόμενο με συνεχή αλληλεπίδραση με το διδάσκοντα και το περιβάλλον μάθησης. Βασική επιδίωξη αποτελεί η παροχή ενός πλούσιου πολυμεσικού υλικού και η υιοθέτηση εξατομικευμένων μεθόδων εκπαίδευσης προσαρμοσμένων στις ατομικές μαθησιακές ανάγκες. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Διάφορες προσεγγίσεις έχουν υιοθετηθεί στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό των ΠΕΣ. Διάφορες διδακτικές/μαθησιακές θεωρίες/προσεγγίσεις έχουν υιοθετηθεί σε ΠΕΣ παρέχοντας την κεντρική ιδέα των αλληλεπιδράσεων που πραγματοποιούνται μεταξύ συστήματος και εκπαιδευόμενου, και της προσαρμογής του συστήματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις το πεδίο γνώσης συνήθως ορίζεται από τον εκπαιδευτή-ειδικό µε βάση τη διδακτική του εμπειρία. Για παράδειγμα, στο σύστημα Arthur η θεωρία της μάθησης που οδηγεί στην επάρκεια (mastery learning) υιοθετείται για να κατευθύνει την προσαρμογή του συστήματος. Σύμφωνα µε τη συγκεκριμένη θεωρία ένα γνωστικό αντικείμενο πρέπει να διδάσκεται τμηματικά και ο κάθε εκπαιδευόμενος μπορεί να επιτύχει οποιοδήποτε στόχο µε την κατάλληλη διδασκαλία και έχοντας στη διάθεσή του τον απαραίτητο χρόνο. Οι παραπάνω αρχές οδήγησαν στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για το σύστημα Arthur το οποίο δομείται σε ενότητες και στην ανάπτυξη πολλαπλών διδακτικών στρατηγικών, οπτική-αλληλεπιδραστική, ακουστική-κειμένου, ακουστική-διαλέξεων, στυλ παρουσίασης κειμένου, η εναλλαγή των οποίων καθορίζεται από τις επιδόσεις του εκπαιδευόμενου. Επίσης, στο σύστημα AST διάφορες διδακτικές στρατηγικές έχουν υιοθετηθεί οι οποίες προέρχονται από την εμπειρία ειδικών-καθηγητών στη διδασκαλία εννοιών της στατιστικής όπως, μάθηση µέσω παραδειγμάτων (learning by example), μάθηση µέσω ανάγνωσης κειμένων (learning by reading texts), μάθηση µέσω δράσης (learning by doing). Μια ενδιαφέρουσα παιδαγωγική προσέγγιση έχει υιοθετηθεί στο σύστημα KBS Hyperbook το οποίο αποτελεί ένα μαθησιακό περιβάλλον που βασίζεται στην ανάθεση συνθετικών εργασιών (projects) στους εκπαιδευόμενους. Οι εκπαιδευόμενοι επιλέγουν το έργο το οποίο θα αναλάβουν και το σύστημα τους παρέχει τις κατάλληλες πηγές εκπαιδευτικού υλικού προσαρμοσμένες στο επίπεδο και/ή στους μαθησιακούς τους στόχους. Στο συγκεκριμένο σύστημα η αλληλεπίδραση µε τον εκπαιδευόμενο βασίζεται σε 10 από 104
δραστηριότητες που έχουν αναπτυχθεί σύμφωνα µε τη θεωρία της μάθησης που βασίζεται σε συνθετικές εργασίες (project-based learning) και οι παρεχόμενες πηγές διαμορφώνονται από τον εκπαιδευτή-σχεδιαστή του εκπαιδευτικού υλικού. Τέλος, το σύστημα INSPIRE υιοθετεί ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο που συνδυάζει θεωρίες από την περιοχή του εκπαιδευτικού σχεδιασμού (Instructional Design) και των μαθησιακών στυλ και το οποίο αποτελεί τη βάση του σχεδιασμού της προσαρμογής του συστήματος και των δομικών μονάδων του συστήματος. Συγκεκριμένα, το πλαίσιο αυτό κατευθύνει τη σχεδίαση του πεδίου γνώσης, τις εκπαιδευτικές στρατηγικές που εφαρμόζει το σύστημα, καθώς και το πλαίσιο αξιολόγησης του επιπέδου γνώσης των εκπαιδευόμενων. Επιπλέον, στο σύστημα INSPIRE υιοθετείται η περιγραφή των δομικών στοιχείων του πεδίου γνώσης, ακολουθεί το πρότυπο περιγραφής εκπαιδευτικών μεταδεδομένων ARIADNE (ARIADNE, 2000). Το Εκπαιδευτικό Σύστημα που παρουσιάζεται σε αυτήν την εργασία με θέμα «Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Συστήματος δυναμικού περιεχομένου για Τουριστικές - Ξενοδοχειακές Επιχειρήσεις», αναπτύχτηκε με σκοπό τη διανομή, διαχείριση και ανάπτυξη γνώσεων και εκπαιδευτικού υλικού, δεξιοτήτων και απόδοσης του ανθρώπινου δυναμικού μιας τουριστικής επιχείρησης. Βασίζεται στην εποικοδομητική θεωρία της μάθησης, με τα εργαλεία που περιέχει προσανατολίζει την ενέργεια του μανθάνειν: στην ποικίλη προσέγγιση του εκπαιδευτικού υλικού μέσα από διαφορετικές γλώσσες επικοινωνίας (κείμενα, εικόνες πολυμέσα), στην ενεργή στάση του εκπαιδευόμενου απέναντι στο εκπαιδευτικό υλικό, την αυτοδιδασκαλία και τη μαθησιακή του αυτονόμηση, στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και στην προσωπική αξιολόγηση σε δύο στάδια, είτε πριν την μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού, είτε μετά από αυτήν. Στη συνέχεια η εργασία δομείται ως ακολούθως: Στο Κεφάλαιο 1 γίνεται μια αναλυτική προσέγγιση στα Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα (στην αρχιτεκτονική τους και στον ρόλο τους στην Εκπαίδευση από Απόσταση) Στο Κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται οι τεχνικές, οι μέθοδοι και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη του συστήματος. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται το προτεινόμενο σύστημα. Στο Κεφάλαιο 4 ακολουθεί ο πειραματικός έλεγχος του συστήματος. Στο Κεφάλαιο 5 παραθέτονται τα συμπεράσματα, οι πιθανές δυνατές βελτιώσεις και προσθήκες. 11 από 104
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ηλεκτρονικά Εκπαιδευτικά Συστήματα 1.1 Εκπαίδευση από Απόσταση (ΕαΑ) βασισμένη στον Παγκόσμιο Ιστό Στην ΕαΑ μέσω του Διαδικτύου, οι νέες υπολογιστικές και δικτυακές τεχνολογίες αξιοποιούνται διευκολύνοντας τόσο την παροχή του εκπαιδευτικού υλικού των μαθημάτων όσο και τη δημιουργία μιας εικονικής τάξης με δυνατότητες αλληλεπίδρασης και συνεργασίας. Ο Παγκόσμιος Ιστός αποτελεί το μέσο, το οποίο προσφέρει νέα εργαλεία που στο πλαίσιο της ΕαΑ θα πρέπει να αξιοποιηθούν με άξονα και στόχο τη μάθηση. Μια εικονική τάξη είναι ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον το οποίο προσομοιώνει δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε μια παραδοσιακή τάξη: ο Παγκόσμιος Ιστός φιλοξενεί το σύστημα παροχής μαθημάτων. Οι εκπαιδευτές αναπτύσσουν το εκπαιδευτικό υλικό το οποίο ενσωματώνεται στο σύστημα, αλληλεπιδρούν με τους εκπαιδευόμενους και λειτουργούν συμβουλευτικά στηρίζοντας και ενισχύοντας την προσπάθειά τους, ενώ οι εκπαιδευόμενοι μελετούν το εκπαιδευτικό υλικό, επικοινωνούν και συνεργάζονται με τον εκπαιδευτή και τους υπόλοιπους εκπαιδευόμενους και έχουν την κύρια ευθύνη της μελέτης τους. Ο εκπαιδευόμενος υποστηρίζεται στο περιβάλλον ελεύθερης πλοήγησης και αναζήτησης για να επιτευχθούν οι διδακτικοί στόχοι του μαθήματος και επιβαρύνεται ο ρόλος των εκπαιδευτικών αφού αναλαμβάνουν την προσωπική υποστήριξη των εκπαιδευόμενων. Ο ρόλος των εκπαιδευόμενων και των εκπαιδευτών μιας εικονικής τάξης μπορεί να διευκολυνθεί από την ανάπτυξη συνιστωσών σε ένα σύστημα παροχής μαθημάτων, που θα παρέχουν εξατομικευμένη υποστήριξη στους εκπαιδευόμενους, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες προτιμήσεις τους αλλά και την εξέλιξη του γνωστικού τους επιπέδου στη διάρκεια της μελέτης τους. 1.2 Ο Ρόλος της Εξατομικευμένης μάθησης στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Ένα σύστημα εξατομίκευσης μπορεί να αντιμετωπίζει το χρήστη, «ατομικά» και να προσαρμόζεται κατάλληλα στις ανάγκες, στις προτιμήσεις και στις δεξιότητες του. Εξατομίκευση είναι η δυνατότητα προσαρμογής των πληροφοριών ή των υπηρεσιών, που παρέχονται από ένα ιστότοπο, η γνώση που αποκτάται από την πλοηγητική συμπεριφορά και τα προσωπικά ενδιαφέροντα των χρηστών του, σε συνδυασμό με το περιεχόμενο και τη δομή του ιστότοπου. Η χρήση τεχνικών εξατομίκευσης αποβλέπει στην αντιμετώπιση της υπερπληροφρόρησης ή «γνωστικής υπερφόρτωσης» (information overloading), καθώς και στη βελτίωση της εξυπηρέτησης των αναζητήσεων του χρήστη με την επιλεκτική διάχυση της πληροφορίας. Ειδικότερα, η εξατομίκευση με βάση την παρατήρηση (observational personalization) βασίζεται στη μελέτη της καταγεγραμμένης πλοηγητικής συμπεριφοράς των χρηστών, με στόχο να εντοπιστούν τα στοιχεία εκείνα που στη συνέχεια θα προσδιορίσουν το πώς πρέπει να εξατομικευτούν οι πληροφορίες και οι υπηρεσίες που προσφέρει η εφαρμογή. Επιπλέον, τα συγκεντρωτικά δεδομένα χρήσης, τα οποία αποθηκεύονται σε βάσεις δεδομένων, 12 από 104
αποτελούν χρήσιμο υλικό, ούτως ώστε το σύστημα να παράγει αυτόματα όλες τις κατάλληλες προσαρμογές σύμφωνα με το προφίλ του κάθε χρήστη και το ιστορικό των επισκέψεών του. Ως εκ τούτου, στα προγράμματα σπουδών εξατομικευμένου προσανατολισμού δίνεται η ευκαιρία στους σπουδαστές να ξεκινούν τις εξ αποστάσεως σπουδές τους σε διάφορα επίπεδα π.χ. να παρακολουθήσουν επιπλέον εισαγωγικές ενότητες, ή να παραλείπουν μερικές απ αυτές, ή ακόμα να τους προσφέρεται συμπληρωματική ύλη η οποία να καλύπτει τις αδυναμίες που τυχόν έχουν. Τέτοιου είδους προσαρμογές ενδεχομένως να βασίζονται σε ειδικά προγνωστικά τεστ, στα συμπεράσματα των καθηγητών, αλλά και στην πρωτοβουλία των ίδιων των σπουδαστών. Απαραίτητα στοιχεία για την κατασκευή μιας εξατομικευμένης εκπαιδευτικής υπηρεσίας είναι: Οι χρήστες, οι οποίοι είναι σπουδαστές, καθηγητές και μέσω ερωτηματολογίων κατά την εγγραφή τους, δίνουν πληροφορίες των ενδιαφερόντων και των αναγκών τους. Οι πηγές πληροφόρησης πρόκειται για ιστοσελίδες που περιλαμβάνουν εκπαιδευτικό υλικό και ζητήματα ειδικού ενδιαφέροντος. Οι θεματικές κατηγορίες αφορούν συγκεκριμένα θέματα πληροφόρησης και εκπαιδευτικό υλικό. Οι ιδιότητες είναι οι πληροφορίες που συνδέονται με τα ενδιαφέροντα του χρήστη και καταγράφονται από το σύστημα. Οι ομάδες ιδιοτήτων εντοπίζονται αυτόματα από το σύστημα με τη χρήση αλγόριθμου μηχανικής μάθησης και είναι σημαντικές για ένα σύνολο χρηστών. Τα χαρακτηριστικά είναι τα προσωπικά στοιχεία του εκπαιδευόμενου με βάση τα οποία γίνεται η κατάταξη του σε κάποια ομάδα ή στερεότυπο χρηστών. Στην ΕαΑ, ο εκπαιδευόμενος ενεργοποιείται πώς να μαθαίνει μόνος του (όχι παθητική μάθηση αλλά ενεργητική, εμπλοκή του μαθητή σε δραστηριότητες και πράξεις, εμπειρίες, συνθετικό έργο) και προάγεται η κριτική σκέψη. Προσφέρει δεδομένα για αναζήτηση της μάθησης. Προσαρμοστικότητα: Η προσαρμοστικότητα σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα αποσκοπεί στην υποστήριξη του μαθητή κατά τη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας, προσδίδοντας στο σύστημα τη δυνατότητα να προσαρμόζεται διαρκώς και δυναμικά ανάλογα με τον εκπαιδευόμενο και την εξέλιξή του. Με άλλα λόγια, διατηρώντας το μοντέλο του κάθε εκπαιδευόμενου, το σύστημα προσαρμόζει το περιεχόμενο των μαθημάτων ή άλλοτε προτείνει τους πιο σχετικούς συνδέσμους με τη πρόοδο και τις προτιμήσεις του. Σημαντική παράμετρος στο σχεδιασμό ενός τέτοιου συστήματος αποτελούν οι ευκαιρίες ελεύθερης πλοήγησης και γνώσης, οι οποίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του γενικότερου πλαισίου αλληλεπίδρασης μεταξύ τους. 1.3 Συστήματα ηλεκτρονικής μάθησης Τα συστήματα ηλεκτρονικής μάθησης αναπτύχθηκαν με σκοπό την εφαρμογή καινοτόμων παιδαγωγικών και εκπαιδευτικών πρακτικών. Οι δύο βασικές κατηγορίες είναι: LMS (Learning Management Systems Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης) 13 από 104
CMS (Content Management Systems Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου) Υπάρχει ένα μπέρδεμα σε σχέση με τις πραγματικές λειτουργίες του CMS (Content Management System) και του LMS (Learning Management System). Πηγή αυτής της σύγχυσης είναι οι ομοιότητες των δυο συστημάτων. Και τα δυο επιτελούν λειτουργίες εγγραφής σπουδαστών, επικοινωνίας με αυτούς, αποτίμησης της απόδοσης και ενεργοποίησης μαθησιακού υλικού. LMS: είναι ένα ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης της μάθησης που οργανώνει, παρέχει και διαχειρίζεται προγράμματα σπουδών, διαχειρίζεται τα αντικείμενα μάθησης, συγκεντρώνει, ιεραρχεί και παρέχει τα μαθήματα που έχουν δημιουργηθεί με άλλα εργαλεία (web authoring tools). Μέσω του συστήματος αυτού, αυτοματοποιείται η εγγραφή χρηστών και ελέγχεται η πρόσβασή τους στα μαθήματα. Παρακολουθούνται οι ενέργειες των χρηστών από τη στιγμή που εισέρχονται στην πλατφόρμα μέχρι τη στιγμή εξόδου τους από το σύστημα. Τα δεδομένα παρακολούθησης είναι διαθέσιμα σε διαχειριστές της πλατφόρμας και σε εκπαιδευτές των μαθημάτων. Η παρακολούθηση αυτή μεταξύ των άλλων αφορά: Εγγραφή σε μαθήματα, συμμετοχή στα μαθήματα (ειδικότερα καταγράφεται το ποσοστό κάλυψης της ύλης του μαθήματος), αποτελέσματα και βαθμοί διαγωνισμών αξιολόγησης, συμμετοχή με αποστολή δημοσιεύσεων σε ομάδες συζήτησης, συμμετοχή σε ζωντανές συνομιλίες και διαλόγους μεταξύ χρηστών. Στοχεύει στη διαχείριση, τεκμηρίωση, εγγραφή και ανταπόκριση προγραμμάτων εκπαίδευσης, αιθουσών διδασκαλίας, τηλε-γεγονότων, ηλεκτρονικών προγραμμάτων μάθησης και εκπαιδευτικού περιεχομένου μαθημάτων. Το πιο αντιπροσωπευτικό σύστημα αυτής της κατηγορίας είναι το Moodle (χρησιμοποιείται για τη δημιουργία online εκπαιδευτικών δικτυακών τόπων) και το eclass (ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης ηλεκτρονικής μάθησης για την ηλεκτρονική οργάνωση, αποθήκευση και παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού). Βασικές Λειτουργίες: Διαχείριση μαθητών Διαχείριση πόρων (προγραμματισμός) Διαχείριση τάξεων Ενσωμάτωση ενοτήτων μαθημάτων Εξέταση Διεξαγωγή συζητήσεων Ασφάλεια Μειονεκτήματα: Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Σύντομα ένα τέτοιο σύστημα καθίσταται πλεονάζον ή περιττό εξαιτίας της επερχόμενης τεχνολογίας που περιλαμβάνεται στις νεότερες εκδόσεις του. Προβλήματα προσαρμογής. Οι διαφορετικές ανάγκες των διαφόρων οργανισμών που θα υιοθετήσουν ένα τέτοιο σύστημα δημιουργεί προβλήματα προσαρμογής στις ανάγκες αυτές. Το σύστημα επιδέχεται περιορισμένες αλλαγές. Εκτεταμένες αλλαγές μπορεί να κάνουν περισσότερη ζημιά παρά να ωφελήσουν. 14 από 104
Τα συστήματα LMS, διακρίνονται σε Ανοιχτού Κώδικα (Open Source) και σε Εμπορικά. Στα ανοιχτού κώδικα συγκαταλέγονται τα Claroline (http://www.claroline.net/), ILIAS (http://www.ilias.de) και Bodington (http://bodington.org/), ενώ στα εμπορικά τα Janison LMS (http://www.janison.com.au) και τα IntraLearn (http://www.intralearn.com/default.aspx). CMS: είναι ένα σύνολο διαδικασιών που χρησιμοποιείται ώστε να διαχειριστεί τις ροές εργασιών (workflows) σε ένα συνεργατικό περιβάλλον. Τα δεδομένα μπορεί να είναι: έγγραφα, ταινίες, ήχοι, εικόνες, επιστημονικά δεδομένα κ.λπ. Επειδή ο όρος CMS αφορά στο σύστημα διαχείρισης περιεχομένου, ως εκ τούτου μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως σύστημα διαχείρισης εκπαιδευτικού υλικού. Επιτρέπει στο διδάσκοντα να δημιουργήσει ένα δικτυακό μάθημα, όπου μπορούν να μεταφορτωθούν κείμενα σε μορφή word, power point κλπ. χωρίς να χρειάζεται να μετατρέπονται σε web format όπως το HTML. Απαιτεί σχετικά περιορισμένες δεξιότητες και αυτό το καθιστά δημοφιλή επιλογή. Στα CMS εντάσσονται και τα Συστήματα Διαχείρισης Μαθημάτων (Course Management Systems). Τα συστήματα αυτά, επιτρέπουν τη διαχείριση και διανομή εκπαιδευτικού υλικού διδακτικών ενοτήτων, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν εργαλεία αξιολόγησης των εκπαιδευόμενων οι οποίοι εργάζονται είτε ατομικά είτε σε ομάδες. Οι λειτουργίες του είναι: Online ανάρτηση υλικού μαθημάτων. Επιτρέπει στους χρήστες να έχουν πρόσβαση σε αποθηκευμένα δεδομένα και να συνεισφέρουν στο διαμοιρασμό τους. Ελέγχει την πρόσβαση στα δεδομένα μέσω δικαιωμάτων στους χρήστες. Βοηθά στην εύκολη αποθήκευση και ανάκτηση δεδομένων. Μειώνει την επαναλαμβανόμενη εισαγωγή διπλότυπων δεδομένων. Προσφέρει δυνατότητες αξιολόγησης των χρηστών (online κουίζ, τεστ κλπ) Διευκολύνει τη συγγραφή αναφορών. Βελτιώνει την επικοινωνία μεταξύ των χρηστών. Προσφέρει δυνατότητα δημιουργίας φόρουμ συζητήσεων. Οι συζητήσεις μπορούν να διεξάγονται με την επίβλεψη μιας ομάδας, προκειμένου να ανταλλάσσονται σημειώσεις και απόψεις, καθώς και να συζητούνται συγκεκριμένα θέματα. Τα διαθέσιμα CMS που υπάρχουν σήμερα είναι δυο ειδών. Υπάρχουν τα κλειστού κώδικα CMS και τα ανοιχτού κώδικα. Κλειστού κώδικα CMS: Στα πλεονεκτήματα συγκαταλέγονται η εμπορική υποστήριξη που είναι σαφώς προσδιορισμένη, συνήθως είναι ετοιμοπαράδοτο, υπάρχει καλύτερη τεκμηρίωση και εκπαίδευση και τέλος υπάρχει μεγάλη ασφάλεια στο σύστημα. Στα μειονεκτήματα του κλειστού κώδικα συγκαταλέγεται το κόστος, το οποίο μπορεί να είναι και πολύ μεγάλο πολλές φορές. Δημοφιλή CMS κλειστού κώδικα είναι τα εξής: Vignette Content Management, IBM Workplace Web Content Management, Jalios JCMS, Powerfront CMS. 15 από 104
Ανοιχτού κώδικα CMS: Οι εφαρμογές ανοιχτού κώδικα επιτρέπουν την πρόσβαση και την αλλαγή του πηγαίου κώδικα. Συχνά «κατεβαίνουν» χωρίς κάποιο κόστος, κάτι το οποίο αποτελεί ένα πολύ βασικό προτέρημα. Τυπικά απαιτούν τουλάχιστον κάποιες τεχνικές γνώσεις, για να στηθούν και να λειτουργήσουν. Υποστηρίζονται από μια κοινότητα χρηστών και προγραμματιστών και τέλος συχνά, συνοδεύονται από αρκετά «plug-ins» τα οποία δημιουργεί και προσφέρει η κοινότητα. Αντίθετα, τα μειονεκτήματα αφορούν στο ότι εστιάζεται περισσότερο στην τεχνική αρχιτεκτονική και στο σύνολο χαρακτηριστικών παρά στην εμπειρία του χρήστη και δεύτερον το ότι υπάρχει έλλειψη εμπορικής υποστήριξης. Δημοφιλή CMS ανοιχτού κώδικα είναι: Joomla (http://www.joomla.org/), Drupal (http://drupal.org/), Plone (http://plone.org/), Typo3 (http://typo3.org/), Xoops (http://www.xoops.org/). Τυπικά παραδείγματα εφαρμογών CMS στην εκπαίδευση είναι το Blackboard (www.blackboard.com) το οποίο ενδεχομένως να είναι το πιο διαδεδομένο και το πιο πετυχημένο εμπορικά. Πλεονεκτήματα Μείωση κόστους και απαιτούμενου χρόνου. o Όταν κατασκευαστεί το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μεγάλο αριθμό εκπαιδευόμενων. o Οι εκπαιδευόμενοι και εκπαιδευτές δεν χρειάζεται να μετακινηθούν. o Η εκπαίδευση δεν περιορίζεται από τους διαθέσιμους χώρους και εκπαιδευτές. Ευελιξία. Ευκολία πρόσβασης στη γνώση. Επικαιροποίηση της προσφερόμενης γνώσης. Δυνατότητα εκπαίδευσης οποιαδήποτε στιγμή και οπουδήποτε (ισότητα στις ευκαιρίες μάθησης). Δυνατότητα μάθησης με πολλαπλούς τρόπους. Δυνατότητα μελέτης μόνο στα θέματα που χρειάζεται καλύτερη απόδοση. Δυνατότητα εκπαίδευσης και για άτομα με ειδικές ανάγκες. Μειονεκτήματα: Ανεπαρκής παροχή διαδραστικού e-learning. Το διαδραστικό e-learning μέσα από εργαλεία συγγραφής όπως το Dreamweaver, ή το Flash, δεν μπορεί να διανεμηθεί μέσω των CMS. Για το σκοπό αυτό οι διδάσκοντες απαραίτητα θέτουν συνδέσμους προς το απομονωμένο υλικό που έχουν δημιουργήσει και που βρίσκεται αποθηκευμένο αλλού. Αδυναμία στον έλεγχο και την καταγραφή. Δεν μπορεί να επαληθεύσει την ταυτότητα των σπουδαστών που λαμβάνουν μέρος στην εξέταση ούτε μπορεί να σώσει το τεστ πριν το υποβάλλει ο μαθητής στον διδάσκοντα. Παρόλο λοιπόν που και τα δυο συστήματα ενσωματώνουν την ηλεκτρονική μάθηση, εν τούτοις το ένα σύστημα δεν μπορεί να αντικαταστήσει το άλλο, λόγω των ανόμοιων μαθησιακών δραστηριοτήτων που υποστηρίζουν. Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητό ότι η εκπαίδευση κερδίζει σε μακροπρόθεσμη γνώση, ενώ η επιμόρφωση κερδίζει γνώση για άμεση εφαρμογή. Συνεπώς, το CMS υποστηρίζει μακροπρόθεσμες συνεδρίες μαθημάτων, ενώ το LMS υποστηρίζει έναν αριθμό από σύντομα επιμορφωτικά γεγονότα. 16 από 104
1.4 Συστήματα Διαχείρισης Μαθησιακού Περιεχομένου (Learning Content Management Systems-LCMS) Τα συστήματα αυτά συνδυάζουν τη λειτουργία των συστημάτων CMS και LMS και επομένως επιτρέπουν τη διαχείριση τόσο του πληροφοριακού περιεχομένου, όσο και όλων των παραμέτρων που εμπλέκονται στη διαδικασία της μάθησης. Όλα τα συστήματα LCMS δεν είναι τα ίδια, αλλά τα χαρακτηριστικά και οι λειτουργίες τους διαφέρουν από κατασκευαστή σε κατασκευαστή. Παρά τις διαφορές τους, τα LCMS συστήματα έχουν τα εξής κοινά στοιχεία: Αποθήκη Μαθησιακών Αντικειμένων (Learning Object Repository): Αποτελεί μία κεντρική βάση δεδομένων, στην οποία αποθηκεύεται και διαχειρίζεται το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Τα ανεξάρτητα αντικείμενα μάθησης διανέμονται στους χρήστες ξεχωριστά ή σε ενότητες με πολλά μαθησιακά αντικείμενα, ανάλογα με τη χρήση. Το αποτέλεσμα μπορεί να παραδοθεί μέσω Διαδικτύου, με CDROM, ή εκτυπωμένο υλικό. Το κάθε αντικείμενο μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί όσες φορές είναι αναγκαίο. Η ακεραιότητα του περιεχομένου διατηρείται ανεξάρτητα από την πλατφόρμα υλοποίησης. Αυτόματη Εφαρμογή Συγγραφής (Automated Authoring Application): Η εφαρμογή χρησιμοποιείται για τη δημιουργία των επαναχρησιμοποιήσιμων μαθησιακών αντικειμένων που ανακτώνται από την αποθήκη. Η εφαρμογή αυτοματοποιεί τη διαδικασία συγγραφής, προσφέροντας δείγματα (templates) και δυνατότητες δημιουργίας ιστοριών (storytelling), τα οποία εφαρμόζουν βασικές αρχές διδακτικής. Με τη χρήση των δειγμάτων, οι συγγραφείς αναπτύσσουν νέα μαθήματα χρησιμοποιώντας παλαιά αντικείμενα, δημιουργώντας νέα ή συνδυάζοντας και τα δύο. Επίσης τα εργαλεία αυτά μπορούν να μετατρέψουν υπάρχουσες βιβλιοθήκες περιεχομένου, προσθέτοντας διάφορα μέσα και χρησιμοποιώντας προσαρμοσμένες διεπαφές και διδακτικές μεθοδολογίες. Διεπαφή Δυναμικής Παράδοσης (Dynamic Delivery Interface): Για να γίνει επιλογή των μαθησιακών αντικειμένων, λαμβάνεται υπόψη το προφίλ του εκπαιδευόμενου και το αποτέλεσμα σχετικού ερωτηματολογίου. Για να πραγματοποιηθεί αυτή η επιλογή, χρειάζεται μία διεπαφή που να διαμορφώνει την προτεινόμενη λίστα με τα αντικείμενα. Αυτό το κομμάτι προσφέρει, επίσης, παρακολούθηση του χρήστη, συνδέσμους σε σχετικές πηγές πληροφοριών και υποστηρίζει πολλαπλούς τύπους ανάδρασης από τον εκπαιδευόμενο. Αυτή η διεπαφή μπορεί να είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του οργανισμού που χρησιμοποιεί το LCMS. Τυπικά παραδείγματα συστημάτων LCMS είναι οι εφαρμογές Mindlever της Centra και Midspan Solutions της IBM. Το πιο γνωστό σύστημα LCMS είναι η πλατφόρμα του Moodle που προσφέρεται ελεύθερα προς χρήση. 17 από 104
1.5 Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα (ΠΕΣ) Μία περίπτωση ηλεκτρονικών εκπαιδευτικών συστημάτων είναι τα Προσαρμοστικά Εκπαιδευτικά Συστήματα. Σύμφωνα με το πρότυπο IEEE LTSA 2001, ένα προσαρμοστικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι: Σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης το οποίο μπορεί να προσαρμόσει τη λειτουργία του στις ανάγκες εκμάθησης των χρηστών του. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι η εξατομίκευση της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε συνάρτηση με τις ανάγκες του χρήστη. Η προσαρμοσμένη καθοδήγηση επιτρέπει στον εκπαιδευόμενο να ακολουθήσει τη βέλτιστη μαθησιακή διαδρομή, που έχει προσαρμοστεί στα ατομικά του χαρακτηριστικά, χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες τους και συγχρόνως τους βοηθάει να επιτύχουν το καλύτερο μαθησιακό αποτέλεσμα. Η δομή αυτών των συστημάτων ποικίλει ανάλογα με τις ανάγκες του συστήματος. Συνήθως αποτελούνται από τρία μέρη: Μοντέλο πεδίου για την παρουσίαση του συστήματος γνώσης του πεδίου. Μοντέλο χρήστη/εκπαιδευόμενου που καταγράφει τα προσωπικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου, όπως ηλικία, γλώσσα, μαθησιακό στυλ, κ.λ.π., καθώς και το πεδίο γνώσης του. Μηχανισμός προσαρμογής που προσαρμόζει την παρουσίαση του περιεχομένου και την πλοήγηση του χρήστη όπως έχουν καταγραφεί στο μοντέλο του χρήστη. Τα ΠΕΣ απεικονίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου στο μοντέλο εκπαιδευόμενου το οποίο διατηρούν, ανανεώνουν και χρησιμοποιούν σε όλη τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης για να προσαρμόσουν διάφορα ορατά στοιχεία του συστήματος σε αυτόν. Για παράδειγμα, ένα ΠΕΣ μπορεί να παρέχει εξατομικευμένο εκπαιδευτικό υλικό το οποίο ανταποκρίνεται στο επίπεδο γνώσεων ή/και στις προτιμήσεις του εκπαιδευόμενου, ή να προτείνει στον εκπαιδευόμενο τους πιο σχετικούς γι αυτόν συνδέσμους στο διαθέσιμο εκπαιδευτικό υλικό. Σημαντικό θέμα στην ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος αποτελεί και η σχεδίαση της εμπλοκής του εκπαιδευόμενου στην εκπαιδευτική διαδικασία ώστε να μπορεί, εφόσον το επιθυμεί, να ελέγξει ή/και να συμμετέχει στις αποφάσεις που λαμβάνει το σύστημα κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης. Αποτελούν επομένως συνδυασμό δύο διαφορετικών προσεγγίσεων στην περιοχή της υποστηριζόμενης μάθησης από υπολογιστή (computer assisted learning): της ευέλικτης μαθητο-κεντρικής προσέγγισης της ελεύθερης πλοήγησης των Συστημάτων Υπερμέσων, και της κατευθυνόμενης δασκαλο-κεντρικής προσέγγισης των Νοημόνων Εκπαιδευτικών Συστημάτων (Intelligent Tutoring Systems). Πιο συγκεκριμένα, τα ΠΕΣ προσεγγίζονται μέσα από τρεις άξονες, οι οποίοι και διαμορφώνουν ένα γενικό πλαίσιο περιγραφής προσαρμοστικών συστημάτων: τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου στα οποία το σύστημα προσαρμόζει τη συμπεριφορά του, 18 από 104
τα χαρακτηριστικά του συστήματος τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα µε το προφίλ του εκπαιδευόμενου και οι συγκεκριμένες τεχνολογίες προσαρμογής που εφαρμόζονται, και οι δυνατότητες παρέμβασης που προσφέρονται στον εκπαιδευόμενο και ελέγχου του συστήματος (διάσταση της προσαρμοσιμότητας). Ιδιαίτερα στο χώρο της ΕαΑ, η απεικόνιση των χαρακτηριστικών και των αναγκών του κάθε εκπαιδευόμενου στη σχεδίαση του εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο αποτελεί κοινό τόπο συνάντησης της ιδεατής τάξης, αποτελεί ένα σημαντικό και ενδιαφέρον ερευνητικό στόχο. Αυτό ισχύει µια και το κοινό στο χώρο της ΕαΑ είναι συνήθως ε νήλικες, οι οποίοι συχνά χαρακτηρίζονται από έντονη ανομοιογένεια όσον αφορά στην πρότερη γνώση, στις εμπειρίες, στο πολιτισμικό υπόβαθρο, στα επαγγέλματα και στους στόχους τους. Επιπλέον, οι εκπαιδευόμενοι σε αυτό το πλαίσιο αναλαμβάνουν την κύρια ευθύνη της μάθησής τους, μελετώντας µόνοι τους σε χώρο και χρόνο της επιλογής τους. Επίσης, είναι πλέον αποδεκτό από πολλούς επιστήμονες ότι οι εκπαιδευόμενοι συχνά ωφελούνται όταν αναλαμβάνουν τον έλεγχο της μαθησιακής διαδικασίας κατά την αλληλεπίδραση τους µε το σύστημα, όπως όταν επιλέγουν το μαθησιακό στόχο µε τον οποίο θα ασχοληθούν, το υλικό που θα μελετήσουν, τη δραστηριότητα που θα εκπονήσουν, όταν αναλαμβάνουν την επίλυση προβλημάτων. Βέβαια, εδώ επισημαίνουμε ότι διάφοροι παράγοντες όπως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου, το γνωστικό αντικείμενο, το γενικότερο πλαίσιο, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και να μελετηθούν στη σχεδίαση του διαμοιρασμού του ελέγχου μεταξύ συστήματος και εκπαιδευόμενου. Ιδιαίτερα όμως στο πλαίσιο ενός μαθήματος που παρέχεται µε τη μέθοδο της ΕαΑ, η εμπλοκή των εκπαιδευόμενων στην εκπαιδευτική διαδικασία έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, μιας και υποστηρίζει το αυτo-κατευθυνόμενο μοντέλο μάθησης (selfdirected learning mode) το οποίο συχνά συναντάται στην εκπαίδευση ενηλίκων. Τα ΠΕΣ μπορούν να υποστηρίξουν όλο το φάσμα μοντέλων μάθησης, από πλήρως ελεγχόμενη από το σύστημα (προσαρμοστικότητα) έως πλήρως ελεγχόμενη από τον εκπαιδευόμενο προσαρμοσιμότητα). Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των ΠΕΣ η προσαρμογή (adaptation) ορίζεται ως η υλοποίηση ρυθμίσεων σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον µε βάση τη διαφορετικότητα των εκπαιδευτικών αναγκών και δυνατοτήτων των εκπαιδευόμενων. Διακρίνονται διάφορα επίπεδα προσαρμογής ανάλογα µε το ποιος αναλαμβάνει την πρωτοβουλία της προσαρμογής: ο εκπαιδευόμενος ή το σύστημα. Ένα επομένως σημαντικό θέμα στη σχεδίαση ΠΕΣ είναι ο τρόπος µε τον οποίο αξιοποιούνται και εξισορροπούνται οι δύο διαφορετικές μορφές προσαρμογής: η προσαρμοστικότητα (adaptivity) όπου το σύστημα προσαρμόζεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου µε έναν τρόπο ελεγχόμενο από το σύστημα (system-controlled) και η προσαρμοσιμότητα (adaptability) όπου το σύστημα υποστηρίζει παρεμβάσεις από τον τελικό-χρήστη, δηλαδή τον εκπαιδευόμενο, προσφέροντάς του ακόμα και τον έλεγχο της εκπαιδευτικής διαδικασίας (learner-controlled). Βασικοί παράγοντες ενός προσαρμοστικού συστήματος είναι το γνωστικό και το μαθησιακό στυλ. Το γνωστικό στυλ αναπαριστά μια συλλογή ιδιοτήτων που συμβαίνουν από κοινού σε πολλούς εκπαιδευόμενους και επιτρέπουν στο σύστημα να βγάλει συμπεράσματα βασιζόμενο σε μικρό αριθμό παρατηρήσεων, ενώ το μαθησιακό στυλ έχει μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει το γνωσιακό μαζί με το συναισθηματικό και ψυχολογικό στυλ. 19 από 104
Παρότι τα γνωστικά και μαθησιακά στυλ αποτελούν σημαντικούς παράγοντες σε κάθε εκπαιδευτική διαδικασία, στη συντριπτική πλειοψηφία των εφαρμογών ηλεκτρονικής μάθησης δεν λαμβάνονται υπόψη. Η προσαρμογή, όμως στο μαθησιακό στυλ κάνει τη μάθηση πιο αποτελεσματική. Στις συμβατικές μεθόδους διδασκαλίας, ο δάσκαλος συνήθως προσαρμόζει, μέχρι ένα βαθμό, τη μέθοδό διδασκαλίας του στις προτιμήσεις/απαιτήσεις των εκπαιδευόμενων. Στην ηλεκτρονική μάθηση (όχι προσαρμοστική) δεν μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Οι σχεδιαστές -συγγραφείς έξυπνων συστημάτων, όπου θα ενέτασσε κανείς τα ΠΕΣαναφέρονται στην έννοια της προσαρμογής ως μια λειτουργία που εξομαλύνει, σε πρώτο επίπεδο, τις δυσκολίες πλοήγησης στον πληροφοριακό χώρο, διακρίνοντας τις διαφορετικές αλληλεπιδράσεις κάθε μοναδικού χρήστη. Ένα ΠΕΣ στηρίζει τον εκπαιδευόμενο στη διάρκεια της μελέτης του γιατί μπορεί να προσαρμόζεται δυναμικά ανάλογα με τις προτιμήσεις του εκπαιδευόμενου και την εξέλιξή του. Αυτά τα συστήματα συντηρούν ένα μοντέλο για κάθε εκπαιδευόμενο και με βάση τα δεδομένα αυτού του μοντέλου προσαρμόζονται σε αυτόν, π.χ. προσαρμόζουν το περιεχόμενο των μαθημάτων στις επιλογές, στο επίπεδο γνώσεων και τις προτιμήσεις του εκπαιδευόμενου ή προτείνουν στον εκπαιδευόμενο συνδέσμους πιο σχετικούς με το επίπεδο και τις προτιμήσεις του. Το απτό αποτέλεσμα της προσαρμογής στο χρήστη έχει κατά τον Brusilovski τρεις μορφές που υποστηρίζονται από τρεις ανάλογες τεχνολογίες: Προσαρμοζόμενη επιλογή περιεχομένου Προσαρμοζόμενη υποστήριξη πλοήγησης Προσαρμοζόμενη παρουσίαση Σε ένα ΠΕΣ μεταβάλλεται η σειρά εμφάνισης των εκπαιδευτικών πηγών και παρουσιάζονται ανάλογα με το μαθησιακό στυλ και χρησιμοποιούνται διαφορετικά εκπαιδευτικά στοιχεία (π.χ. βίντεο και διαγράμματα για οπτικό μαθησιακό στυλ και κείμενο για λεκτικό στυλ). Ένα από τα πλεονεκτήματα των ΠΕΣ είναι ότι το ίδιο υλικό χρησιμοποιείται στις ιστοσελίδες διαφορετικού μαθησιακού τύπου εκπαιδευόμενων. Ο Brusilovsky διακρίνει τις παρακάτω ιδιότητες στα τυπικά και τα εξατομικευμένα περιβάλλοντα ηλεκτρονικής μάθησης: «Το μυστικό της προσαρμογής σε όλα τα προσαρμοζόμενα εκπαιδευτικά συστήματα υπερμέσων είναι η γνώση πίσω από τις σελίδες. Όλα τα προσαρμοζόμενα εκπαιδευτικά υπερμέσα κατασκευάζουν ένα αναλυτικό μοντέλο της γνώσης του πεδίου που πρόκειται να διδαχθεί με τη μορφή στοιχειωδών γνωσιακών στοιχείων ή εννοιών που σχηματίζουν ένα γνωσιακό χώρο. Προκειμένου το προσαρμοζόμενο σύστημα να γνωρίζει τι παρουσιάζει μια σελίδα ή σε ένα απόσπασμα σελίδας, ο συγγραφέας ενός προσαρμοζόμενου συστήματος πρέπει να ορίσει τα γνωσιακά στοιχεία που βρίσκονται από πίσω, δημιουργώντας συνεπώς συνδέσμους ανάμεσα στο γνωσιακό χώρο και τον υπερχώρο του εκπαιδευτικού υλικού». Τα χαρακτηριστικά τους είναι: Κάθε εκπαιδευόμενος ακολουθεί τη δική του πορεία στο υλικό. 20 από 104
Αναπτύσσει το επίπεδο γνώσης του εκπαιδευόμενου αποτρέποντας την τυχαία αλληλεπίδραση με το σύστημα. Αποτρέπει τους αρχάριους κυρίως, εκπαιδευόμενους από την ελεύθερη πλοήγηση στο να μη χαθούν μέσα στο σύστημα, ειδικά αν το υλικό έχει μεγάλη έκταση. Οι εκπαιδευόμενοι κατά την ελεύθερη πλοήγηση είναι πιθανόν να μην μπορούν να αποκτήσουν συνολική εικόνα του παρεχόμενου υλικού και της δομής του. Ακόμη, ο εκπαιδευόμενος μπορεί να παρέμβει ώστε να συμβάλλει στη διαμόρφωση του γενικότερου πλαισίου αλληλεπίδρασης του με το σύστημα. 1.5.1 Η αρχιτεκτονική των προσαρμοστικών συστημάτων Η υλοποίηση ενός ΠΕΣ απαιτεί περισσότερα σε σχέση με τις συνηθισμένες στατικές εφαρμογές υπερμέσων. Στο επίπεδο του σχεδιασμού χρειάζεται η ενσωμάτωση ορισμένων τεχνικών προσαρμογής για την οργάνωση του υλικού και τις μεθόδους προσπέλασής του. Η αρχιτεκτονική ενός κλασσικού προσαρμοζόμενου συστήματος μπορεί να έχει την ακόλουθη μορφή: Ανάμεσα στον τελικό χρήστη και το διακομιστή μεσολαβεί το λογισμικό παρουσίασης (διεπαφή) που στα πλαίσια των υπερμέσων κατά κανόνα είναι ένα πρόγραμμα περιήγησης στον παγκόσμιο ιστό. Τα επιμέρους τμήματα της αρχιτεκτονικής ενός προσαρμοζόμενου συστήματος (μοντέλο χρήστη, μοντέλο πεδίου και μηχανισμός προσαρμογής) αναλύονται παρακάτω. Σε ένα Προσαρμοστικό Εκπαιδευτικό Σύστημα (ΠΕΣ) το περιεχόμενο του μαθήματος δεν παρουσιάζεται με βάση μια προκαθορισμένη και τακτική σειρά. Προκύπτει από την εξατομικευμένη αλληλεπίδραση συστήματος και χρήστη στα πλαίσια συγκεκριμένων παιδαγωγικών στόχων, της γνώσης του συστήματος σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο, καθώς και τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου. Γι αυτό το λόγο βασικός παράγοντας για την προσαρμογή σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί το πεδίο γνώσης (μοντέλο πεδίου), το οποίο αποτελεί και κύρια πηγή του μαθησιακού περιεχομένου για το σύστημα, καθώς και βάση για τη μοντελοποίηση της γνώσης του εκπαιδευόμενου. Το πεδίο γνώσης τμηματοποιείται σε αυτόνομες μονάδες εκπαιδευτικού υλικού, με στόχο την εύκολη επαναχρησιμοποίηση τους σε διαφορετικές προσεγγίσεις και προφίλ. Οι δομικές μονάδες ενός εκπαιδευτικού προσαρμοστικού συστήματος υπερμέσων είναι: Μοντέλο πεδίου Μοντέλο χρήστη / εκπαιδευόμενου Γνωστικό και μαθησιακό στυλ Μηχανισμός Προσαρμογής 21 από 104
Μοντέλο πεδίου Το μοντέλο πεδίου περιλαμβάνει το σύνολο των εννοιών που αφορούν τους σκοπούς της εκπαιδευτικής εφαρμογής και συνιστά τον τρόπο με τον οποίο η γνώση αναπαρίσταται και οργανώνεται στο περιβάλλον των υπερμέσων. ηλαδή, για να καταρτιστεί το μοντέλο πεδίου πρέπει το σύστημα να γνωρίζει το διδακτικό πεδίο, το τι διδάσκεται. Αποτελείται από μικρότερα στοιχεία γνώσης πεδίου (ιδέες, στοιχεία γνώσης, θέματα, αντικείμενα γνώσης ή αποτελέσματα γνώσης ανάλογα με το σύστημα) τα οποία χρησιμοποιούνται ώστε να σχεδιαστεί το ΠΕΣ. Αυτά είναι: οι γνωστικές έννοιες για τη δόμηση της γνώσης, οι ιστοσελίδες για τη δόμηση του υπερχώρου του συστήματος και τα μικρά γνωστικά τμήματα που συνθέτουν μια ιστοσελίδα (κείμενο, εικόνα, βίντεο κ.λπ.) για τη σύνδεση του χώρου της γνώσης με τον υπερχώρο. Για την αποτελεσματικότερη λειτουργία ενός ΠΕΣ χρειάζεται ο κατακερματισμός του εκπαιδευτικού υλικού. Αν τα επιμέρους κομμάτια του συνόλου του πεδίου είναι μεγάλα και λίγα, τότε οι δυνατοί συνδυασμοί ελαχιστοποιούνται και η προσαρμογή του υλικού στο μαθησιακό στυλ είναι δύσκολη. Ακόμη έχει επίδραση στη συνεκτικότητα του νοήματος. Αν, όμως ο μηχανισμός προσαρμογής μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε πολλές έννοιες που τα συστατικά τους είναι χωρισμένα σε μικρότερα κομμάτια, η ανασύνθεσή του υλικού μπορεί να λάβει ποικίλες εξατομικευμένες μορφές. Άρα για να επιτευχθεί σε βάθος εξατομίκευση, χρειάζεται συγγραφή ή χωρισμός του υλικού σε παραγράφους και όχι σε ολόκληρες ιστοσελίδες. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται υψηλός βαθμός εξατομίκευσης. Μοντέλο χρήστη - εκπαιδευόμενου Η μοντελοποίηση χρήστη γίνεται μέσα από τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων ή φορμών και περιλαμβάνει πληροφορίες που αφορούν στη συμπεριφορά, στις δεξιότητες, στις προτιμήσεις των χρηστών κατά τη διάρκεια της ηλεκτρονικής μάθησης. Είναι μια βάση δεδομένων με πληροφορίες που αφορούν το χρήστη και με βάση τις οποίες γίνεται η προσαρμογή του συστήματος στις απαιτήσεις του όπως: οι γνώσεις του χρήστη ως προς το πεδίο γνώσης του συστήματος, οι στόχοι, το υπόβαθρο, οι ικανότητες, οι εμπειρίες, οι προτιμήσεις, τα ατομικά χαρακτηριστικά, τα γνωστικά χαρακτηριστικά εμπειρία στο χώρο των υπερμέσων κ.α. Είναι η κωδικοποίηση της γνώσης που έχει ένα σύστημα για ένα χρήστη με σκοπό τη βελτίωση της αλληλεπίδρασής του. Αποτελεί μια συλλογή πληροφοριών και υποθέσεων για τους χρήστες που είναι απαραίτητες για την προσαρμογή του συστήματος στις ανάγκες τους. Ένα ευφυές εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να έχει μοντέλο χρήστη προκειμένου να του προσφέρει εξατομικευμένες υπηρεσίες. Χωρίς αυτό, το σύστημα συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους εκπαιδευόμενους 22 από 104
χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητές τους και δεν προσαρμόζεται στην εξέλιξη των δεξιοτήτων του ίδιου εκπαιδευόμενου. Ο ρόλος του είναι να παρέχει πληροφορίες για τους στόχους και τα πλάνα του εκπαιδευόμενου, να παρέχει πληροφορίες για τις γνώσεις του εκπαιδευόμενου. Οι χρήστες ενός ΠΕΣ είναι πολλοί και ανομοιογενείς ως προς το επίπεδο της γνώσης, το ρυθμό μάθησης, το μαθησιακό στυλ και το βαθμό εξοικείωσης με τις νέες τεχνολογίες. Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι μελετούν μόνοι τους και αναλαμβάνουν την κύρια ευθύνη της μάθησής τους. Διαμόρφωση μοντέλου χρήστη Υπάρχουν δύο προσεγγίσεις διαμόρφωσης του μοντέλου του χρήστη: Με ερωτηματολόγια ή συνεντεύξεις όπως στις εφαρμογές ARTHUR, iweaver, CS388, INSPIRE κ.α. Με αυτοματοποιημένη (από το έξυπνο σύστημα) καταγραφή παρατηρήσιμων συμπεριφορών του χρήστη στο Διαδίκτυο. o Πλοήγηση σε συγκεκριμένα θέματα o Αριθμός «επισκέψεων» (hits) σε συγκεκριμένο υλικό o Προτίμηση σε συγκεκριμένο τρόπο παρουσίασης o Μοτίβο πλοήγησης o Ο χρόνος που αφιερώνεται σε επιμέρους πηγές υλικού Ο βασικός στόχος της χρήσης του μοντέλου του χρήστη σε πολλαπλά προσαρμοζόμενα συστήματα είναι σε κάθε περίπτωση που χρειάζεται συγκέντρωση των στοιχείων που το αποτελούν, να αντλούνται από τη βάση δεδομένων. Ακόμη, το μοντέλο μπορεί να εμπλουτίζεται με νέες πληροφορίες (π.χ. σύμφωνα με τις απαιτήσεις του συστήματος), και να ανανεώνονται αν έχουν αλλάξει. Γνωστικό και μαθησιακό στυλ Μαθησιακό στυλ εννοούμε τη μέθοδο που επιτρέπει σε κάθε εκπαιδευόμενο να λαμβάνει, να επεξεργάζεται την πληροφορία και τελικώς να μαθαίνει με τον καλύτερο τρόπο για τον ίδιο. Δηλαδή, οι γνωστικοί ή μαθησιακοί τύποι αναφέρονται στη μόνιμη και χαρακτηριστική προδιάθεση αντίληψης, μνήμης, οργάνωσης, επεξεργασίας, σκέψης και επίλυσης προβλημάτων. Το γνωστικό στυλ σχετίζεται με τον τύπο και τον τρόπο της γνωστικής δραστηριότητας (π.χ. τρόπος σκέψης, αντίληψης, οργάνωσης, ανάλυσης και ανάκλησης των πληροφοριών και εμπειριών ενώ το μαθησιακό έχει μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει το γνωστικό μαζί με το συναισθηματικό και το ψυχολογικό στυλ. Μηχανισμός προσαρμογής Συνοψίζοντας η αρχιτεκτονική ενός ΠΕΣ συνίσταται σε: Μοντέλο Πεδίου Γνώσης o Έννοιες o Θέματα (ιστοσελίδες) o Μικρότερα γνωστικά τμήματα (κείμενο, εικόνες, βίντεο, κ.α.) Μοντέλο Χρήστη o Στατικές πληροφορίες (μαθήτυπος, γλώσσα, κ.α.) 23 από 104
o Δυναμικές πληροφορίες (γνώση, πρόοδο στο μάθημα) Μονάδα Προσαρμογής o Κανόνες προσαρμογής Ένα σημαντικό θέμα στο σχεδιασμό ενός ΠΕΣ για το Διαδίκτυο αποτελεί το είδος της προσαρμοστικότητας που θα εφαρμόσει, και πιο συγκεκριμένα τα χαρακτηριστικά του συστήματος τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα με τον εκπαιδευόμενο. Διάφορες τεχνολογίες έχουν αναπτυχθεί, οι οποίες υποστηρίζουν την εξατομικευμένη μάθηση, διδασκαλία διαμορφώνοντας το ίδιο το περιεχόμενο της αλληλεπίδρασης εκπαιδευόμενου και συστήματος ή και απλά υποστήριξη του εκπαιδευόμενου κατά τη διάρκεια της μελέτης του λειτουργώντας συμβουλευτικά. Με άλλα λόγια οι τεχνολογίες προσαρμογής συνίστανται σε προσαρμοστική παρουσίαση και προσαρμοστική πλοήγηση και είναι οι ακόλουθες: Αλληλουχία Μαθημάτων (Curriculum Sequencing). Σύμφωνα με αυτή την τεχνολογία, το σύστημα αναλαμβάνει τον εκπαιδευτικό προγραμματισμό των μαθημάτων για κάθε εκπαιδευόμενο, επιλέγοντας τη θεματολογία τους (planning the content) ή/και το κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό (planning the delivery) λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του (γνωστικό επίπεδο, προτιμήσεις, κ.λπ.). Σε αυτήν την τεχνολογία συχνά συναντάμε την έννοια του γνωστικού στόχου, ο οποίος, είτε είναι προκαθορισμένος, είτε καλείται ο εκπαιδευόμενος να τον επιλέξει. Η επιλογή του στόχου συνοδεύεται από την αυτόματη διαμόρφωση μαθημάτων τα οποία σταδιακά οδηγούν στην επίτευξή του με ένα τρόπο που ταιριάζει στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου. Τεχνολογίες Υποστήριξης στην Επίλυση Προβλημάτων (Problem Solving Support Technologies). Σε αυτή την κατηγορία βασική ιδέα είναι η υποστηρίξη του εκπαιδευόμενου στην επίλυση ενός εκπαιδευτικού προβλήματος. Σε μία προσέγγιση της κατηγορίας αυτής, το ΠΕΣ υλοποιεί μια νοήμονα ανάλυση των απαντήσεων του εκπαιδευόμενου στοχεύοντας στην αναγνώριση των πιθανών παρανοήσεών του. Σε μια άλλη προσέγγιση, τον υποστηρίζει κατά τη διάρκεια επίλυσης ενός προβλήματος, ενώ σε μια τρίτη του προτείνει σχετικά παραδείγματα από την πρόσφατη εμπειρία του (ασκήσεις που έλυσε ο ίδιος ή παραδείγματα που του έχουν παρουσιαστεί). Προσαρμοστική υποστήριξη συνεργασίας (Adaptive Collaboration Support). Η γνώση του συστήματος για τους εκπαιδευόμενους αξιοποιείται για τη διαμόρφωση ομάδων εργασίας, δηλαδή για την επιλογή των μελών της κάθε ομάδας. Προσαρμοστική Παρουσίαση (Adaptive Presentation or Content Sequencing) Το περιεχόμενο μιας σελίδας υπερ-μέσων δημιουργείται ή συντίθεται από μονάδες εκπαιδευτικού υλικού σύμφωνα με το επίπεδο γνώσης, τους γνωστικούς στόχους και άλλα χαρακτηριστικά του εκπαιδευόμενου. Οι σελίδες ενός μαθήματος δημιουργούνται δυναμικά με αποτέλεσμα, η ίδια σελίδα να παρουσιάζεται με διαφορετικό περιεχόμενο ανάλογα με τον εκπαιδευόμενο. Για παράδειγμα, σε έναν έμπειρο εκπαιδευόμενο, γνώστη του αντικειμένου εμφανίζεται μια λεπτομερής και σε βάθος ανάλυση, σε σχέση με έναν αρχάριο ο οποίος χρειάζεται μια εισαγωγική και αναλυτική παρουσίαση. Υλοποιήσεις αυτής της τεχνολογίας περιλαμβάνουν, την υπο-συνθήκη εμφάνιση ή απόκρυψη περιοχών του κειμένου ανάλογα με το γνωστικό επίπεδο ή τις προτιμήσεις του εκπαιδευόμενου (conditional text, frame-based 24 από 104